فصل دوم : علم و حکمت
2 / 1وجوب تحصیل علم
3364.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( درباره علی علیه السلام ) المعجم الأوسط به سندش، از امام حسین علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «تحصیل دانش ، بر هر مسلمانی واجب است» .
2 / 2ارزش دانشجو
3361.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الأمالی ، طوسی به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «جویای دانش در میان نادانان ، مانند انسان زنده در میان مردگان است» . .
3366.عنه صلی الله علیه و آله :الاختصاص بإسناده عن الحسین بن علیّ عن أمیر المؤمنین علیهماالسلام :وَاللّهِ ، ما بَرَأَ اللّهُ مِن بَرِیَّهٍ أفضَلَ مِن مُحَمَّدٍ ومِنّی ومِن أهلِ بَیتی ، وإنَّ المَلائِکَهَ لَتَضَعُ أجنِحَتَها لِطَلَبَهِ العِلمِ مِن شیعَتِنا . (1)2 / 3فَضلُ العالِمِ3363.عنه صلی الله علیه و آله ( لِعَمّارٍ ) الأمالی للطوسی بإسناده عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام :سَمِعتُ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام یَقولُ : المُلوکُ حُکّامٌ عَلَی النّاسِ وَالعِلمُ حاکِمٌ عَلَیهِم ، وحَسبُکَ مِنَ العِلمِ أن تَخشَی اللّهَ ، وحَسبُکَ مِنَ الجَهلِ أن تُعجَبَ بِعِلمِکَ . (2)2 / 4عَلامَهُ العالِمِ3360.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تحف العقول عن الإمام الحسین علیه السلام :مِن دَلائِلِ العالِمِ انتِقادُهُ لِحَدیثِهِ ، وعِلمُهُ بِحَقائِقِ فُنونِ النَّظَرِ . (3)3359.امام علی علیه السلام :محاضرات الاُدباء عن الإمام الحسین علیه السلام :لَو أنَّ العالِمَ کُلَّما قالَ أحسَنَ وأصابَ ، لَأَوشَکَ أن یُجَنَّ مِنَ العُجبِ ، وإنَّمَا العالِمُ مَن یَکثُرُ صَوابُهُ . (4) .
1- .الاختصاص : ص 234 عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 1 ص 181 ح 69 .
2- .الأمالی للطوسی : ص 56 ح 78 عن داوود بن سلیمان الغازی عن الإمام الرضا عن آبائه: ، صحیفه الإمام الرضا7 : ص 287 ح 34 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 48 ح 7 .
3- .تحف العقول : ص 248 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 119 ح 14 .
4- .محاضرات الاُدباء : ج 1 ص 50 .
3358.امام علی علیه السلام :الاختصاص به سندش، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : به خدا سوگند که خدا ، آفریدگانی بهتر از محمّد و من و اهل بیتم نیافرید . بی گمان ، فرشتگان ، بال هایشان را برای [آن دسته از] پیروان ما که جویای علم اند، فرو می گسترند .
2 / 3ارزش دانشمند
3355.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به علی علیه السلام ) الأمالی ، طوسی به سندش ، از امام حسین علیه السلام : شنیدم که امیر مؤمنان علیه السلام می فرماید : «پادشاهان ، فرمان روای مردم اند و دانش ، فرمان روای ایشان . از دانش ، تو را همین بس که از خدا بترسی، و از جهل ، تو را همین بس که از دانشت خوشَت بیاید» .
2 / 4نشانه دانشمند
3358.الإمام علیّ علیه السلام :تحف العقول از امام حسین علیه السلام : از نشانه های دانشمند ، نقد کردن گفته خود و آگاهی به حقایق فنّ مناظره است .3357.عنه صلی الله علیه و آله :محاضرات الاُدباء از امام حسین علیه السلام : اگر همه گفته های عالِم ، نیکو و درست بود ، ممکن بود که بر اثر خودبینی دیوانه شود ؛ بلکه همانا عالِم ، کسی است که گفته های درستش فراوان باشد . .
2 / 5دَورُ العِلمِ فِی المَعرِفَهِ3354.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :أعلام الدین عن الإمام الحسین علیه السلام :العِلمُ لِقاحُ المَعرِفَهِ . (1)2 / 6دَورُ الزُّهدِ فِی المَعرِفَهِ3351.الأمالی ، صدوق ( به نقل از سلمان ) حلیه الأولیاء بإسناده عن الحسین بن علیّ عن علیّ بن أبی طالب علیهماالسلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : مَن زَهِدَ فِی الدُّنیا عَلَّمَهُ اللّهُ تَعالی بِلا تَعَلُّمٍ ، وهَداهُ بِلا هِدایَهٍ ، وجَعَلَهُ بَصیرا ، وکَشَفَ عَنهُ العَمی . (2)2 / 7حِجابُ المَعرِفَهِ3348.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی عن عبد اللّه بن الحسن :لَمّا عَبَّأَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ أصحابَهُ لِمُحارَبَهِ الحُسَینِ علیه السلام ورَتَّبَهُم فی مَراتِبِهِم ، وأقامَ الرّایاتِ فی مَواضِعِها ، وعَبَّأَ الحُسَینُ أصحابَهُ فِی المَیمَنَهِ وَالمَیسَرَهِ ، فَأَحاطوا بِالحُسَینِ مِن کُلِّ جانِبٍ حَتّی جَعَلوهُ فی مِثلِ الحَلقَهِ .
خَرَجَ الحُسَینُ علیه السلام مِن أصحابِهِ حَتّی أتَی النّاسَ فَاستَنصَتَهُم فَأَبَوا أن یُنصِتوا ، فَقالَ لَهُم : وَیلَکُم ! ما عَلَیکُم أن تُنصِتوا إلَیَّ فَتَسمَعوا قَولی ، وإنَّما أدعوکُم إلی سَبیلِ الرَّشادِ ، فَمَن أطاعَنی کانَ مِنَ المُرشَدینَ ، ومَن عَصانی کانَ مِنَ المُهلَکینَ ، وکُلُّکُم عاصٍ لِأَمری ، غَیرُ مُستَمِعٍ لِقَولی ، قَدِ انخَزَلَت (3) عَطِیّاتُکُم مِنَ الحَرامِ ، ومُلِئَت بُطونُکُم مِنَ الحَرامِ ، فَطَبَعَ اللّهُ عَلی قُلوبِکُم . (4) .
1- .أعلام الدین : ص298 ، نزهه الناظر : ص88 ح28 وفیه «ذرأ اللّه العلم ...» ، بحار الأنوار : ج78 ص128 ح 11 .
2- .حلیه الأولیاء: ج 1 ص 72 عن نصیر بن حمزه عن أبیه عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه: ، کنز العمّال : ج 3 ص 197 ح 6149 .
3- .انخزل الشیء : أی انقطع . والاختزال : الاقتطاع (الصحاح : ج 4 ص 1684 «خزل») .
4- .مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 6 ؛ بحار الأنوار : ج 45 ص 8 .
2 / 5نقش دانش در شناخت
3354.عنه صلی الله علیه و آله :أعلام الدین از امام حسین علیه السلام : دانش، بارور کننده معرفت (شناخت) است .
2 / 6نقش زهد در شناخت
3351.الأمالی للصدوق عن سلمان :حلیه الأولیاء به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «هر کس به دنیا بی رغبت شود ، خداوند ، بدون تعلّم به او می آموزد و بدون هدایت [کسی] ، او را هدایت می کند و او را بینا می نماید و نابینایی را از او می زُداید» .
2 / 7حجاب شناخت
3348.عنه صلی الله علیه و آله :مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی به نقل از عبد اللّه بن حسن : هنگامی که عمر بن سعد ، یارانش را برای جنگ با امام حسین علیه السلام آماده کرد و آنها را در جایگاه خود ، مرتّب کرد و پرچم ها را در جاهای خود نهاد ، امام حسین علیه السلام نیز یارانش را در جناح راست و چپ ، مرتّب کرد و آنان ، امام حسین علیه السلام را از هر سو ، مانند حلقه ای در میان گرفتند . در این هنگام، امام حسین علیه السلام از جمع یارانش بیرون آمد و نزدیک سپاه عمر سعد آمد و از آنان خواست که ساکت شوند ؛ امّا آنان نپذیرفتند .
امام علیه السلام به آنها فرمود : «وای بر شما ! چه زیانی می کنید اگر ساکت شوید و به سخن من ، گوش بسپارید ، در حالی که من ، فقط شما را به راه هدایت ، فرا می خوانم ؟ هر کس مرا فرمان بَرَد ، از ره یافتگان است و هر کس نافرمانی کند ، از هلاک شدگان ، و همه شما از فرمان من ، سرپیچی می کنید و به گفته ام گوش نمی دهید ؛ زیرا عطایای شما را از حرام پرداخته اند (1) و درونتان ، از حرام ، پُر شده است و از این رو ، خداوند ، بر دل هایتان مُهر زده است» . .
1- .منظور، آن است که پاداش ها و هدیه های پرداخت شده به آنان از بیت المال، به ناحق و حرام بوده است . م.
راجع : موسوعه العقائد الإسلامیّه : ج 2 (القسم السابع : موانع المعرفه) .
2 / 8فَضلُ المُعَلِّمِ وَالمُرشِدِ3344.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المناقب لابن شهرآشوب :قیلَ : إنَّ عَبدَ الرَّحمنِ السُّلَمِیَّ عَلَّمَ وَلَدَ الحُسَینِ علیه السلام الحَمدَ ، فَلَمّا قَرَأَها عَلی أبیهِ أعطاهُ ألفَ دینارٍ وألفَ حُلَّهٍ ، وحَشا فاهُ دُرّا!
فَقیلَ لَهُ فی ذلِکَ ، فَقالَ (1) : وأینَ یَقَعُ هذا مِن عَطائِهِ ؟! یَعنی تَعلیمَهُ .
وأنشَدَ الحُسَینُ علیه السلام :
إذا جادَتِ الدُّنیا عَلَیکَ فَجُد بِهاعَلَی النّاسِ طُرّا (2) قَبلَ أن تَتَفَلَّتِ فَلَا الجودُ یُفنیها إذا هِیَ أقبَلَتولَا البُخلُ یُبقیها إذا ما تَوَلَّتِ (3)3343.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الاحتجاج بإسناده عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام :مَن کَفَلَ لَنا یَتیما قَطَعَتهُ عَنّا مِحنَتُنا بِاستِتارِنا ، فَواساهُ مِن عُلومِنَا الَّتی سَقَطَت إلَیهِ حَتّی أرشَدَهُ وهَداهُ ، قالَ اللّهُ عز و جل لَهُ : یا أیُّهَا العَبدُ الکَریمُ المُواسی لِأَخیهِ ، أنَا أولی بِالکَرَمِ مِنکَ ! اِجعَلوا لَهُ یا مَلائِکَتی فِی الجِنانِ بِعَدَدِ کُلِّ حَرفٍ عَلَّمَهُ ألفَ ألفِ قَصرٍ ، وضُمّوا إلَیها ما یَلیقُ بِها مِن سائِرِ النِّعَمِ . (4) .
1- .فی المصدر : «قال» ، وما أثبتناه هو الأصحّ کما فی بحار الأنوار .
2- .طُرّا : جمیعا (مجمع البحرین : ج 2 ص 1098 «طرر») .
3- .المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 66 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 191 ح 3 .
4- .الاحتجاج : ج 1 ص 11 ح 5 عن محمّد بن زیاد وعلیّ بن محمّد بن سیّار عن الإمام العسکری عن آبائه: ، التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری7 : ص 341 ح 218 ، الصراط المستقیم : ج 3 ص 55 ، وفیهما عن الإمام العسکریّ عنه8 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 4 ح 5 .
ر.ک : دانش نامه عقاید اسلامی : ج2 (بخش هفتم : موانع شناخت) .
2 / 8ارزش آموزگار و راه نما
3339.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المناقب ، ابن شهرآشوب :گفته شده است که عبدالرحمان سُلَمی ، سوره حمد را به فرزند امام حسین علیه السلام آموخت . چون آن را بر پدرش خواند ، امام علیه السلام به آن آموزگار ، هزار دینار و هزار جامه قیمتی بخشید و دهانش را از مروارید ، پُر کرد .
به ایشان، اعتراض شد . امام علیه السلام پاسخ داد: «این کجا و عطای او کجا ؟» و منظور ایشان، آموزشی بود که داده بود .
سپس، امام حسین علیه السلام سرود :
«چون دنیا، چیزی به تو ببخشد ، تو هم آن رابه همه مردم ببخش، پیش از آن که برود . نه بخشش ، دنیای پیش آمده را از میان می بَرَدو نه بخل ، دنیای پشت کرده را باقی می گذارد» .3345.عنه صلی الله علیه و آله :الاحتجاج به سندش ، از امام حسین علیه السلام : هر کس عهده دار یتیمی از ما شود که محنتِ غیبت ما ، او را از ما جدا کرده است و از دانش های ما که به دستش رسیده ، به او سهمی دهد تا ارشاد و هدایتش کند ، خداوند عز و جل به او می فرماید : «ای بنده بزرگوار شریک کننده برادرش ! من در کَرَم کردن ، از تو سزاوارترم . فرشتگان من ! برای او در بهشت ، به عدد هر حرفی که یاد داده است ، هزار هزار ، کاخ قرار دهید و از دیگر نعمت ها ، آنچه را که لایق اوست ، به آنها ضمیمه کنید» . .
3344.عنه صلی الله علیه و آله :التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام :قالَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام لِرَجُلٍ : أیُّهُما أحَبُّ إلَیکَ ؛ رَجُلٌ یَرومُ قَتلَ مِسکینٍ قَد ضَعُفَ تُنقِذُهُ مِن یَدِهِ ، أو ناصِبٌ یُریدُ إضلالَ مِسکینٍ مُؤمِنٍ مِن ضُعَفاءِ شیعَتِنا ، تَفتَحُ عَلَیهِ ما یَمتَنِعُ المِسکینُ بِهِ مِنهُ ویُفحِمُهُ (1) ویَکسِرُهُ بِحُجَجِ اللّهِ تَعالی ؟
قالَ : بَل إنقاذُ هذَا المِسکینِ المُؤمِنِ مِن یَدِ هذَا النّاصِبِ ، إنَّ اللّهَ تَعالی یَقولُ : «وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَآ أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا» (2) ؛ أی ومَن أحیاها وأرشَدَها مِن کُفرٍ إلی إیمانٍ ، فَکَأَنَّما أحیَا النّاسَ جَمیعا مِن قَبلِ أن یَقتُلَهُم بِسُیوفِ الحَدیدِ . (3)3343.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مسند زید :قالَ الحُسَینُ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام : مَن دَعا عَبدا مِن ضَلالَهٍ إلی مَعرِفَهِ حَقٍّ فَأَجابَهُ ، کانَ لَهُ مِنَ الأَجرِ کَعِتقِ نَسَمَهٍ . (4)2 / 9فَضلُ حَمَلَهِ القُرآنِ3340.عنه صلی الله علیه و آله :المعجم الکبیر عن سکینه بنت الحسین بن علیّ علیهماالسلام عن أبیها :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : حَمَلَهُ القُرآنِ عُرَفاءُ (5) أهلِ الجَنَّهِ یَومَ القِیامَهِ . (6)3339.عنه صلی الله علیه و آله :الفردوس عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا حامِلَ القُرآنِ ، إنَّ أهلَ السَّماواتِ یَذکُرونَکُم عِندَ اللّهِ عز و جل ، فَتَحَبَّبوا إلَی اللّهِ بِتَوقیرِ کِتابِهِ ، لِیَزدَد لَکُم حُبّا ، ویُحَبِّبکُم إلی عِبادِهِ . (7) .
1- .أفحَمتُ الخَصمَ : إذا أسکَتَّهُ بالحُجّهِ (المصباح المنیر : ص 464 «فحم») .
2- .المائده : 32 .
3- .التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری7 : ص 348 ح 231 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 9 ح 17 .
4- .مسند زید : ص 390 .
5- .العُرَفاءُ : جمع عریف ، وهو القیّم باُمور القبیله أو الجماعه من الناس (النهایه : ج 3 ص 218 «عرف») .
6- .المعجم الکبیر : ج 3 ص 132 ح 2899 ، تاریخ دمشق : ج 69 ص 205 ح 13752 ، کنز العمّال : ج 1 ص 514 ح 2289 وراجع : الکافی : ج 2 ص 606 ح 11 والخصال : ص 28 ح 100 .
7- .الفردوس : ج 5 ص 298 ح 8240 وراجع : تاریخ دمشق : ج 32 ص 174 ح 6645 وکنز العمّال : ج 1 ص 547 ح 2448 نقلاً عن أبی نعیم .
3338.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام :حسین بن علی علیه السلام به مردی فرمود : «کدام یک را دوست تر می داری : مردی اراده کشتن بینوایی ضعیف را دارد و تو، او را از دستش می رَهانی ، یا مردی ناصبی که اراده گم راه کردن مؤمنی بینوا و ضعیف از پیروان ما را دارد ، امّا تو دریچه ای [از علم] را بر او می گشایی که آن بینوا ، خود را بِدان ، نگاه می دارد و با حجّت های خدای متعال ، خصم خویش را ساکت می سازد و او را می شکند ؟» .
[سپس] فرمود : «حتما رهاندن این مؤمن بینوا از دست آن ناصبی . بی گمان ، خدای متعال می فرماید : «و هر که او را زنده کند ، گویی همه مردم را زنده کرده است» ؛ یعنی هر که او را زنده کند و از کفر به ایمان ، هدایت کند ، گویی همه مردم را زنده کرده است ، پیش از آن که آنان را با شمشیرهای تیز بکُشد» .3337.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مسند زید :حسین بن علی علیه السلام فرمود : «هر کس انسانی را از گم راهی به معرفت حق ، فرا بخواند و او اجابت کند ، اجری مانند آزاد کردن بنده دارد» .
2 / 9ارزش حاملان قرآن
3334.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المعجم الکبیر به نقل از سَکینه دختر امام حسین ، از پدرش امام حسین علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «حاملان قرآن ، سرشناسان اهل بهشت در روز قیامت اند» .3338.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الفردوس به نقل از امام حسین علیه السلام ، از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : ای حاملان قرآن ! آسمانیان ، نزد خدای عز و جل از شما یاد می کنند . پس با بزرگداشتِ کتابش ، خود را محبوب خدا کنید تا محبّتش به شما افزون شود و شما را محبوبِ بندگانش کند . .
2 / 10أصنافُ آیاتِ القُرآنِ3335.عنه صلی الله علیه و آله :جامع الأخبار عن الحسین بن علی علیهماالسلام :کِتابُ اللّهِ عز و جل عَلی أربَعَهِ أشیاءَ : عَلَی العِبارَهِ ، وَالإِشارَهِ ، وَاللَّطائِفِ ، وَالحَقائِقِ ؛ فَالعِبارَهُ لِلعَوامِّ ، وَالإِشارَهُ لِلخَواصِّ ، وَاللَّطائِفُ لِلأَولِیاءِ ، وَالحَقائِقُ لِلأَنبِیاءِ علیهم السلام . (1)2 / 11التَّکَلُّمُ فِی القُرآنِ بِغَیرِ عِلمٍ3332.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :التوحید بإسناده عن الإمام الحسین علیه السلام فی جَوابِهِ لِأَهلِ البَصرَهِ لَمّا کَتَبوا إلَیهِ یَسأَلونَهُ عَنِ الصَّمَدِ : لا تَخوضوا (2) فِی القُرآنِ ولا تُجادِلوا فیهِ ، ولا تَتَکَلَّموا فیهِ بِغَیرِ عِلمٍ ، فَقَد سَمِعتُ جَدّی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : مَن قالَ فِی القُرآنِ بِغَیرِ عِلمٍ فَلیَتَبَوَّأ (3) مَقعَدَهُ مِنَ النّارِ . (4) .
1- .جامع الأخبار : ص 116 ح 211 ، بحار الأنوار : ج 92 ص 20 ح 18 وراجع : الدرّه الباهره : ص 33 وعوالی اللآلی : ج 4 ص 105 ح 155 .
2- .الخَوض من الکلام : ما فیه الکذب والباطل . وخاضَ القوم فی الحدیث وتخاوَضوا : أی تفاوَضوا فیه (لسان العرب : ج 7 ص 147 «خوض») .
3- .معنی الحدیث : لینزل منزله من النار ، یُقال : بوّأه اللّه ُ منزلاً : أی أسکنه إیّاه (النهایه : ج 1 ص 159 «بوا») .
4- .التوحید : ص 91 ح 5 عن وهب بن وهب القرشی عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه: ، مجمع البیان : ج 10 ص 861 عن وهب بن وهب عن الإمام الصادق عن أبیه عنه: ، بحار الأنوار : ج 3 ص 223 ح 14 .
2 / 10گونه های آیات قرآن
3333.الأمالی للمفید عن جابر بن عبد اللّه بن حزام الأنصجامع الأخبار از امام حسین علیه السلام : [آیات] کتاب خدا ، بر چهار گونه است : عبارت ، اشارت ، لطائف و حقایق . عبارت ، برای عموم مردم است ؛ اشاره ، برای خواص ؛ لطائف ، برای اولیا ؛ و حقایق ، از آنِ پیامبران علیهم السلام است .
2 / 11نظر دادن بدون علم در باره قرآن
3330.عنه صلی الله علیه و آله ( فی وَصفِ عَلِیٍّ علیه السلام ) التوحید به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، در پاسخ به بصریان ، هنگامی که به او نامه نوشتند و از او در باره معنای «صمد» پرسیدند : به باطل ، در قرآن فرو مروید و در آن مستیزید و بدون علم، در باره آن سخن مگویید که شنیدم جدّم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید : «هر کس بدون علم در باره قرآن سخن بگوید ، باید جایگاهش را از آتش [دوزخ] برگیرد» . .
2 / 12تَفسیرُ بَعضِ الآیاتِ أو تَأویلُهاأ سورَهُ «فاتِحَهِ الکِتابِ»3326.تاریخ دمشق ( به نقل از انس بن مالک ) عیون أخبار الرضا علیه السلام بإسناده عن الحسین بن علیّ عن أبیه أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیهماالسلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : قالَ اللّهُ عز و جل : قَسَمتُ فاتِحَهَ الکِتابِ بَینی وبَینَ عَبدی ؛ فَنِصفُها لی ونِصفُها لِعَبدی ، ولِعَبدی ما سَأَلَ .
إذا قالَ العَبدُ : «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» قالَ اللّهُ جَلَّ جَلالُهُ : بَدَأَ عَبدی بِاسمی ، وحَقٌّ عَلَیَّ أن اُتَمِّمَ لَهُ اُمورَهُ واُبارِکَ لَهُ فی أحوالِهِ .
فَإِذا قالَ : «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَلَمِینَ» قالَ اللّهُ جَلَّ جَلالُهُ : حَمِدَنی عَبدی وعَلِمَ أنَّ النِّعَمَ الَّتی لَهُ مِن عِندی ، وأنَّ البَلایَا الَّتی دُفِعتْ عَنهُ فَبِطَولی (1) ، اُشهِدُکُم أنّی اُضیفُ لَهُ إلی نِعَمِ الدُّنیا نِعَمَ الآخِرَهِ ، وأدفَعُ عَنهُ بَلایَا الآخِرَهِ کَما دَفَعتُ عَنهُ بَلایَا الدُّنیا .
فَإِذا قالَ : «الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» قالَ اللّهُ جَلَّ جَلالُهُ : شَهِدَ لی عَبدی أنِّی الرَّحمنُ الرَّحیمُ ، اُشهِدُکُم لَاُوَفِّرَنَّ مِن رَحمَتی حَظَّهُ ، ولَاُجزِلَنَّ مِن عَطائی نَصیبَهُ .
فَإِذا قالَ : «مَلِکِ یَوْمِ الدِّینِ» قالَ اللّهُ جَلَّ جَلالُهُ : اُشهِدُکُم کَمَا اعتَرَفَ ، أنّی أنَا مالِکُ یَومِ الدّینِ ، لَاُسَهِّلَنَّ یَومَ الحِسابِ حِسابَهُ ، ولَأَتَجاوَزَنَّ عَن سَیِّئاتِهِ .
فَإِذا قالَ : «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» قالَ اللّهُ عز و جل : صَدَقَ عَبدی ، إیّایَ یَعبُدُ ، اُشهِدُکُم لَاُثیبَنَّهُ عَلی عِبادَتِهِ ثَوابا یَغبِطُهُ کُلُّ مَن خالَفَهُ فی عِبادَتِهِ لی .
فَإِذا قالَ : «وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» قالَ اللّهُ عز و جل : بِیَ استَعانَ عَبدی وَالتَجَأَ إلَیَّ ، اُشهِدُکُم لَاُعینَنَّهُ عَلی أمرِهِ ، ولَاُغیثَنَّهُ فی شَدائِدِهِ ، ولَاخُذَنَّ بِیَدِهِ یَومَ نَوائِبِهِ .
فَإِذا قالَ : «اهْدِنَا الصِّرَ طَ الْمُسْتَقِیمَ» إلی آخِرِ السّورَهِ ، قالَ اللّهُ عز و جل : هذا لِعَبدی ولِعَبدی ما سَأَلَ ، فَقَدِ استَجَبتُ لِعَبدی وأعطَیتُهُ ما أمَّلَ ، وآمَنتُهُ مِمّا مِنهُ وَجِلَ .
وقیلَ لِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، أخبِرنا عَن «بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ» أهِیَ مِن فاتِحَهِ الکِتابِ ؟
فَقالَ : نَعَم ، کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقرَؤُها ویَعُدُّها آیَهً مِنها ، ویَقولُ : فاتِحَهُ الکِتابِ هِیَ السَّبعُ المَثانی . (2) .
1- .الطَّوْلُ : الفَضلُ والقُدرَهُ والغِنی (تاج العروس : ج 15 ص 447 «طول») .
2- .عیون أخبار الرضا7 : ج 1 ص 300 ح 59 ، الأمالی للصدوق : ص 239 ح 253 254 کلاهما عن محمّد بن زیاد ومحمّد بن سیّار عن الإمام العسکری عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 92 ص 226 ح 3 وراجع : التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری7 : ص 58 ح 30 .