گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
جلد سيزدهم
باب دوم : حکمت های اعتقادی


فصل یکم : شناخت خدا

1 / 1اوج دانش

3302.عنه صلی الله علیه و آله :جامع الأخبار به سندش ، از امام حسین علیه السلام : مردی نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمد و گفت : اوج دانش چیست ؟

فرمود : «شناخت خدا ، آن گونه که حقّ اوست» .

مرد گفت : حقّ شناخت او چیست ؟

فرمود : «این که او را بدون مانند و شبیه بشناسی و او را خدای یگانه و آفریدگار توانا بدانی ؛ آن آغاز و فرجام، و آشکار و نهان[ ِ هستی] که نه نظیری دارد ، نه شبیهی ، و این است شناخت بایسته خدا» . .



1 / 2حِصنُ اللّهِ(عزَّوجلَّ)3299.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :التوحید عن إسحاق بن راهویه :لَمّا وافی أبو الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام بِنَیسابورَ وأَرادَ أن یَخرُجَ مِنها إلَی المَأمونِ ، اجتَمَعَ إلَیهِ أصحابُ الحَدیثِ فَقالوا لَهُ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، تَرحَلُ عَنّا ولا تُحَدِّثُنا بِحَدیثٍ فَنَستَفیدَهُ مِنکَ ؟ ! وکانَ قَد قَعَدَ فِی العمارِیَهِ ، فَأَطلَعَ رَأسَهُ وقالَ :

سَمِعتُ أبی موسَی بنَ جَعفَرٍ یَقولُ : سَمِعتُ أبی جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ یَقولُ : سَمِعتُ أبی مُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍّ یَقولُ : سَمِعتُ أبی عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ یَقولُ : سَمِعتُ أبِیَ الحُسَینَ بنَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ یَقولُ : سَمِعتُ أبی أمیرَ المُؤمِنینَ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ یَقولُ : سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : سَمِعتُ جَبرَئیلَ یَقولُ : سَمِعتُ اللّهَ جَلَّ جَلالُهُ یَقولُ : لا إلهَ إلَا اللّهُ حِصنی ، فَمَن دَخَلَ حِصنی أمِنَ مِن عَذابی .

قالَ : فلمّا مَرَّتِ ا لراحِلَهُ نادانا : بِشروطِها وَأنَا مِن شُروطِها . (1)1 / 3عِلَّهُ الخِلقَهِ3296.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علل الشرائع عن سلمه بن عطا عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :خَرَجَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام عَلی أصحابِهِ فَقالَ : أیُّهَا النّاسُ ! إنَّ اللّهَ جَلَّ ذِکرُهُ ما خَلَقَ العِبادَ إلّا لِیَعرِفوهُ ، فَإِذا عَرَفوهُ عَبَدوهُ ، فَإِذا عَبَدوهُ استَغنَوا بِعِبادَتِهِ عَن عِبادَهِ مَن سِواهُ .

فَقالَ لَهُ رَجُلٌ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ بِأَبی أنتَ واُمّی ، فَما مَعرِفَهُ اللّهِ ؟

قالَ : مَعرِفَهُ أهلِ کُلِّ زَمانٍ إمامَهُمُ (2) الَّذی یَجِبُ عَلَیهِم طاعَتُهُ . (3) .

1- .التوحید : ص 25 ح 23 ، ثواب الأعمال : ص 21 ح 1 ، عیون أخبار الرضا7 : ج 2 ص 135 ح 4 ، بشاره المصطفی : ص 269 ، بحار الأنوار : ج 49 ص 123 ح 4 .
2- .أی أنّ معرفه اللّه والإیمان الحقیقی یلازم معرفه الرجل إمام زمانه .
3- .علل الشرائع : ص 9 ح 1 ، کنز الفوائد : ج 1 ص 328 عن مسلمه بن عطا ، بحار الأنوار : ج 5 ص 312 ح 1 .


1 / 2دژِ خداوند

3301.عنه صلی الله علیه و آله ( فی عَلِیٍّ علیه السلام ) التوحید به نقل از اسحاق بن راهویِه : هنگامی که امام رضا علیه السلام سفرش به نیشابور را به پایان رساند و عازم رفتن به سوی مأمون شد ، راویان حدیث، در اطراف ایشان حلقه زدند و به ایشان گفتند : ای پسر پیامبر خدا ! از پیش ما می روی و برای ما حدیثی نمی گویی تا از تو استفاده کنیم ؟

امام علیه السلام در حالی که در کجاوه نشسته بود ، سرش را بیرون آورد و فرمود : «از پدرم موسی بن جعفر علیه السلام شنیدم که گفت: از پدرش جعفر بن محمّد علیه السلام و او از پدرش محمّد بن علی علیه السلام و او از پدرش علی بن الحسین علیه السلام و او از پدرش حسین بن علی علیه السلام و او از پدرش امیر مؤمنان علی علیه السلام و او از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و او از جبرئیل علیه السلام و او از خداوند عز و جل شنیده که فرموده است : لا إله إلّا اللّه ، دژِ من است . هر کس به دژِ من در آید ، از عذاب من، در امان خواهد بود » .

چون مَرکب به راه افتاد، امام رضا علیه السلام ما را ندا داد و فرمود : «با شرط های آن، و من، از شرط های آن هستم» .

1 / 3علّت آفرینش

3298.عنه صلی الله علیه و آله :علل الشرائع به نقل از سلمه بن عطا ، از امام صادق علیه السلام : حسین بن علی علیه السلام بر یارانش در آمد و فرمود : «ای مردم ! خداوند بزرگِ بِشْکوه ، بندگانش را نیافریده ، جز برای آن که او را بشناسند و چون او را شناختند ، عبادتش کنند و چون عبادتش کردند ، با عبادت او ، از عبادت جز او ، بی نیاز شوند» .

پس مردی گفت : ای فرزند پیامبر خدا ! پدر و مادرم فدای تو ! معرفت خدا، یعنی چه ؟

فرمود : «شناخت مردم هر عصر نسبت به امامی که اطاعتش بر آنان، واجب است» . (1) .

1- .یعنی لازمه معرفت وایمان حقیقی به خداوند متعال ، شناخت امام هر عصر است .


1 / 4الدَّلیلُ عَلی مَعرِفَهِ اللّهِ(عزَّوجلَّ)3295.عنه صلی الله علیه و آله ( وقَد أخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام ) التوحید بإسناده عن الإمام الحسین علیه السلام :إنَّ رَجُلاً قامَ إلی أمیرِالمُؤمِنینَ علیه السلام فَقالَ : یا أمیرَالمُؤمِنینَ ، بِماذا عَرَفتَ رَبَّکَ ؟

قالَ : بِفَسخِ العَزمِ ، ونَقضِ الهَمِّ ؛ لَمّا هَمَمتُ فَحیلَ بَینی وبَینَ هَمّی ، وعَزَمتُ فَخالَفَ القَضاءُ عَزمی ، عَلِمتُ أنَّ المُدَبِّرَ غَیری .

قالَ : فَبِماذا شَکَرتَ نَعماءَهُ ؟

قالَ : نَظَرتُ إلی بَلاءٍ قَد صَرَفَهُ عَنّی وأبلی بِهِ غَیری ، فَعَلِمتُ أنَّهُ قَد أنعَمَ عَلَیَّ فَشَکَرتُهُ .

قالَ : فَلِماذا أحبَبتَ لِقاءَهُ ؟

قالَ : لَمّا رَأَیتُهُ قَدِ اختارَ لی دینَ مَلائِکَتِهِ ورُسُلِهِ وأنبِیائِهِ ، عَلِمتُ أنَّ الَّذی أکرَمَنی بِهذا لَیسَ یَنسانی ، فَأَحبَبتُ لِقاءَهُ . (1)3294.عنه صلی الله علیه و آله :التوحید عن محمّد بن زیاد ومحمّد بن سیّار عن الحسن بن علیّ [العسکریّ] علیهماالسلام :قامَ رَجُلٌ إلی عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام فَقالَ : أخبِرنی عَن مَعنی «بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ» .

فَقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : حَدَّثَنی أبی عَن أخیهِ الحَسَنِ عَن أبیهِ أمیرِالمُؤمِنینَ علیه السلام : أنَّ رَجُلاً قامَ إلَیهِ فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، أخبِرنی عَن «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» ما مَعناهُ ؟ فَقالَ : إنَّ قَولَکَ : «اَللّهُ» أعظَمُ اسمٍ مِن أسماءِ اللّهِ عز و جل ، وهُوَ الاِسمُ الَّذی لا یَنبَغی أن یُسَمّی بِهِ غَیرُ اللّهِ ، ولَم یَتَسَمَّ بِهِ مَخلوقٌ .

فَقالَ الرَّجُلُ : فَما تَفسیرُ قَولِهِ : «اَللّهُ» ؟

قالَ : هُوَ الَّذی یَتَأَلَّهُ إلَیهِ عِندَ الحَوائِجِ وَالشَّدائِدِ کُلُّ مَخلوقٍ عِندَ انقِطاعِ الرَّجاءِ مِن جَمیعِ مَن هُوَ دونَهُ ، وتَقَطُّعِ الأَسبابِ مِن کُلِّ مَن سِواهُ ، وذلِکَ أنَّ کُلَّ مُتَرَئِّسٍ فی هذِهِ الدُّنیا ومُتَعَظِّمٍ فیها وإِن عَظُمَ غَناؤُهُ وطُغیانُهُ وکَثُرَت حَوائِجُ مَن دَونَهُ إلَیهِ ؛ فَإِنَّهُم سَیَحتاجونَ حَوائِجَ لا یَقدِرُ عَلَیها هذَا المُتَعاظِمُ ، وکَذلِکَ هذَا المُتَعاظِمُ یَحتاجُ حَوائِجَ لا یَقدِرُ عَلَیها ، فَیَنقَطِعُ إِلَی اللّهِ عِندَ ضَرورَتِهِ وفاقَتِهِ ، حَتّی إذا کَفی هَمَّهُ عادَ إلی شِرکِهِ ، أما تَسمَعُ اللّهَ عز و جل یقول : «قُلْ أَرَءَیْتَکُمْ إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَهُ أَغَیْرَ اللَّهِ تَدْعُونَ إِن کُنتُمْ صَدِقِینَ * بَلْ إِیَّاهُ تَدْعُونَ فَیَکْشِفُ مَا تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِن شَآءَ وَتَنسَوْنَ مَا تُشْرِکُونَ» . (2)

فَقالَ اللّهُ عز و جل لِعِبادِهِ : أیُّهَا الفُقَراءُ إلی رَحمَتی ، إنّی قَد ألزَمتُکُمُ الحاجَهَ إلَیَّ فی کُلِّ حالٍ ، وذِلَّهَ العُبودِیَّهِ فی کُلِّ وَقتٍ ، فَإِلَیَّ فَافزَعوا فی کُلِّ أمرٍ تَأخُذونَ فیهِ ، وتَرجونَ تَمامَهُ وبُلوغَ غایَتِهِ ؛ فَإِنّی إن أرَدتُ أن اُعطِیَکُم لَم یَقدِر غَیری عَلی مَنعِکُم ، وإن أرَدتُ أن أمنَعَکُم لَم یَقدِر غَیری عَلی إعطائِکُم ؛ فَأَنَا أحَقُّ مَن سُئِلَ ، وأولی مَن تُضُرِّعَ إلَیهِ ، فَقولوا عِندَ افتِتاحِ کُلِّ أمرٍ صَغیرٍ أو عَظیمٍ : «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» أی أستَعینُ عَلی هذَا الأَمرِ بِاللّهِ الَّذی لا یَحِقُّ العِبادَهُ لِغَیرِهِ ، المُغیثِ إذَا استُغیثَ ، المُجیبِ إذا دُعِیَ ، الرَّحمنِ الَّذی یَرحَمُ بِبَسطِ الرِّزقِ عَلَینَا ، الرَّحیمِ بِنا فی أدیانِنا ودُنیانا وآخِرَتِنا ، خَفَّفَ عَلَینَا الدّینَ وجَعَلَهُ سَهلاً خَفیفا ، وهُوَ یَرحَمُنا بِتَمَیُّزِنا (3) مِن أَعدائِهِ .

ثُمَّ قالَ : قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : مَن حَزَنَهُ أمرٌ تَعاطاهُ فَقالَ : «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» وهُوَ مُخلِصٌ للّهِِ یُقبِلُ بِقَلبِهِ إلَیهِ ، لَم یَنفَکَّ مِن إحدَی اثنَتَینِ : إمّا بُلوغِ حاجَتِهِ فِی الدُّنیا ، وإمّا یُعَدُّ لَهُ عِندَ رَبِّهِ ویُدَّخَرُ لَدَیهِ ، وما عِندَ اللّهِ خَیرٌ وأبقی لِلمُؤمِنینَ . (4) .

1- .التوحید : ص 288 ح 6 عن زیاد بن المنذر عن الإمام الباقر عن أبیه علیهماالسلام وراجع : الخصال : ص 33 ح 1 ومختصر بصائر الدرجات : ص131 وروضه الواعظین : ص 38 .
2- .الأنعام : 40 و 41 .
3- .فی بعض النسخ : «بتمییزنا» .
4- .التوحید : ص 231 ح 5 .


1 / 4راه نمای خداشناسی

3291.تاریخ دمشق ( به نقل از انس ) التوحید به سندش، از امام حسین علیه السلام : مردی نزد امیر مؤمنان علیه السلام آمد و گفت : ای امیر مؤمنان ! پروردگارت را به چه شناختی ؟

فرمود : «با از میان رفتن تصمیم و انهدام قصد . چون قصد کردم، ولی میان من و قصدم مانعی پدیدار شد ، و تصمیم گرفتم ، امّا تقدیر با تصمیم من ، ناسازگار شد ، دانستم که تدبیر کننده ، کس دیگری است» .

گفت : چگونه نعمت هایش را سپاس می گزاری ؟

فرمود : «نگریستم که بلا را از من گردانده و دیگری را بِدان، دچار ساخته است . پس دانستم که به من نعمت داده است . به همین خاطر، او را سپاس گزاردم» .

گفت : از چه رو ، دوستدار دیدارش هستی ؟

فرمود : «چون دیدم که آیین فرشتگان و فرستادگان و پیامبرانش را برایم برگزیده است ، دانستم کسی که چنین مرا نواخته ، مرا از یاد نخواهد بُرد . پس دوستدار دیدارش شدم» .3290.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :التوحید به نقل از محمّد بن زیاد و محمّد بن سیّار، از امام عسکری علیه السلام : مردی نزد علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام آمد و گفت : مرا از معنای «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» آگاه کن .

علی بن الحسین علیه السلام فرمود : «پدرم (امام حسین علیه السلام ) از برادرش حسن علیه السلام از پدرش امیر مؤمنان علیه السلام برایم نقل کرد که مردی نزد او آمد و گفت : ای امیر مؤمنان ! مرا از معنای «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» آگاه کن .

علی علیه السلام فرمود : این که می گویی : اللّه ، یعنی بزرگ ترین نام خدا و آن ، نامی است که نام گذاریِ کسی جز خدا به آن ، روا نیست و مخلوقی را بِدان ، نام نمی گذارند .

مرد پرسید : تفسیر «اللّه » چیست؟

فرمود : او کسی است که هر مخلوقی در نیازها و سختی ها و به هنگام قطع امید از غیر او و بُریده شدن هر سبب و وسیله دیگر ، به سوی او روی می آورد ؛ زیرا هر بزرگی در این دنیا ، هر چند توانگر و طاغی باشد و نیاز مردم به او فراوان ، باز هم مردم ، نیازهایی دارند که این بزرگ، نمی تواند برآورده سازد و این بزرگ هم نیازهایی دارد که خود ، توان رفع آنها را ندارد . از این رو ، به هنگام ضرورت و نیاز ، به خدا رو می آورد تا آن که نیازش برطرف شود و سپس به شرکش باز می گردد .

آیا نشنیده ای که خدای عز و جل می فرماید : «بگو : به نظر شما ، اگر عذاب خدا به شما برسد یا رستاخیز ، شما را در یابد . اگر راستگویید ، [کسی] غیر از خدا را می خوانید؟ [نه ،] بلکه تنها او را می خوانید و اگر او بخواهد، رنج و بلا را از شما دور می گردانَد و شما، شرک را فراموش می کنید» .

پس خداوند به بندگانش فرمود: ای نیازمندان رحمت من ! نیاز به خودم را در هر حال ، و خواریِ بندگی را در هر زمان ، برای شما ضرور ساختم . پس در آغاز هر کاری که به انجام رساندن و رسیدن به نهایتش را امید دارید ، به من پناه ببرید ، که من ، اگر بخواهم به شما بدهم ، جز من ، کسی بر باز داشتن شما از آن ، توانا نیست و اگر بخواهم شما را از چیزی باز دارم ، جز من، کسی بر اعطای آن به شما توانا نیست . پس من ، سزاوارترین کس به درخواست و نیز سزامندترین کس به زاری به درگاه او هستم .

پس هنگام آغاز هر کار کوچک و بزرگی ، «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» بگویید ؛ یعنی برای این کار ، از خدایی که عبادتِ جز او درست نیست، یاری می جویم ؛ خدایی که چون از او کمک خواسته شود ، یاور است و چون دعا شود ، اجابت می کند . بخشنده ای که با گستردنِ روزی، بر ما رحم می کند ، مهربان با ما در دین و دنیا و آخرتمان ؛ او که دین را بر ما تخفیف داد و آن را آسان و سبُک قرار داد ، و اوست که با جدا ساختن ما از دشمنانش بر ما رحمت می آورد» .

سپس افزود : «پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : هر کس مشکلی او را اندوهگین کرد ، [اگر ]مخلصانه و با توجّه قلبی ، «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» بگوید ، از دو حال ، بیرون نخواهد بود : یا به حاجتش در دنیا می رسد و یا حاجتش در نزد خدا به حساب می آید و ذخیره می شود، و البته آنچه پیش خداوند است ، برای مؤمنان ، بهتر و پایاتر است » . .


1 / 5تَجیبُ اللّهِ(عزَّوجلَّ) إلَی النّاسِ3291.تاریخ دمشق عن أنس :الأمالی للطوسی بإسناده عن الحسین بن علیّ عن علیّ بن أبی طالب علیهماالسلام عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أوحَی اللّهُ عز و جل إلی نَجِیِّهِ (1) موسَی بنِ عِمرانَ علیه السلام : یا موسی ، أحبِبنی وحَبِّبنی إلی خَلقی .

قالَ : یا رَبِّ إنّی اُحِبُّکَ ، فَکَیفَ اُحَبِّبُکَ إلی خَلقِکَ ؟

قالَ : اُذکُر لَهُم نَعمائی عَلَیهِم وبَلائی (2) عِندَهُم ، فَإِنَّهُم لا یَذکُرونَ أو (3) لا یَعرِفونَ مِنّی إلّا کُلَّ خَیرٍ . (4) .

1- .. النجیُّ : هو المُناجی (النهایه : ج 5 ص 25 «نجا») .
2- .یحتمل أن یکون لفظ «بلائی» تصحیف «آلائی» الذی هو بمعنی النعمه ، ویحتمل أن یکون المراد إنزال البلاء لا نفس البلاء، بمعنی أنه تعالی وإن کان من حقّه إنزال البلاء بسبب مساوئ العباد، إلّا أنّه لا ینزله بهم.
3- .فی المصدر : «إذ» ، والتصویب من بحار الأنوار .
4- .الأمالی للطوسی : ص 484 ح 1058 عن أیّوب بن نوح بن درّاج عن الإمام الرضا عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 70 ص 18 ح 12 .


1 / 5خدا را محبوب مردم کردن

3288.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الأمالی ، طوسی به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام ، از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : خدای عز و جل به مَحرم رازش موسی بن عمران علیه السلام وحی کرد : «ای موسی ! مرا دوست بدار و مرا محبوبِ مردم کن» .

موسی علیه السلام گفت : پروردگارا ! خودم دوستت دارم ؛ امّا چگونه تو را محبوب مردم کنم؟

خدا فرمود : «نعمت هایم را بر آنها و بلایم (1) در میان آنان را به یادشان آور ، که در این صورت ، جز نیکیِ مرا به یاد نمی آورند و یا نمی شناسند» . .

1- .ممکن است «بلائی»، در متن عربی حدیث، تصحیف «آلائی» باشد که به همان معنای «نعمت هایم» است و ممکن است امکان و احتمال فرو فرستادن بلا ، نه خود آن ، منظور باشد ؛ یعنی با آن که خدا می تواند و حق دارد که به سبب زشتکاری های بندگان ، بلا نازل کند ، امّا نمی کند .


1 / 6المَعرِفَهُ الشُّهودِیَّهُ3285.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به فاطمه علیهاالسلام در بیماری ای که در آن درگذ ) کفایه الأثر بإسناده عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام (1) : سُئِلَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام فَقیلَ لَهُ : یا أخا رَسولِ اللّهِ ، هَل رَأَیتَ رَبَّکَ ؟

فَقالَ : وکَیفَ أعبُدُ مَن لَم أرَهُ ! لَم یَرَهُ العُیونُ بِمُشاهَدَهِ العِیانِ ، ولکِن رَأَتهُ القُلوبُ بِحَقائِقِ الإِیمانِ ، وإذا کانَ المُؤمِنُ یَری رَبَّهُ بِمُشاهَدَهِ البَصَرِ ، فَإِنَّ کُلَّ مَن جازَ عَلَیهِ البَصَرُ (2) وَالرُّؤیَهُ فَهُوَ مَخلوقٌ ، ولابُدَّ لِلمَخلوقِ مِنَ الخالِقِ ، فَقَد جَعَلتَهُ إذا مُحدَثا مَخلوقا ، ومَن شَبَّهَهُ بِخَلقِهِ فَقَدِ اتَّخَذَ مَعَ اللّهِ شَریکا .

وَیلَهُم ! أوَلَم یَسمَعوا یَقولُ اللّهُ تَعالی : «لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصَرُ وَهُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصَرَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ » (3) ، وقَولَهُ : «لَن تَرَلنِی وَلَکِنِ انظُرْ إِلَی الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَسَوْفَ تَرَلنِی فَلَمَّا تَجَلَّی رَبُّهُو لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا» (4) ؟ وَإنَّما طَلَعَ مِن نورِهِ عَلَی الجَبَلِ کَضَوءٍ یَخرُجُ مِن سَمِّ الخِیاطِ ، فَدَکدَکَتِ الأَرضُ وصَعِقَتِ الجِبالُ ، «وَ خَرَّ مُوسَی صَعِقًا» أی مَیِّتا «فَلَمّا أفاقَ» ورُدَّ عَلَیهِ روحُهُ «قالَ : سُبْحَنَکَ تُبْتُ إِلَیْکَ» مِن قَولِ مَن زَعَمَ أنَّکَ تُری ، ورَجَعتُ إلی مَعرِفَتی بِکَ أنَّ الأَبصارَ لا تُدرِکُکَ «وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ» وأوَّلُ المُقِرّینَ بِأَنَّکَ تَری ولا تُری ، وأنتَ بِالمَنظَرِ الأَعلی . (5)3289.مقاتل الطالبیّین عن سهل بن سعد الساعدی :الإقبال عن الإمام الحسین علیه السلام فیما نُسِبَ إلَیهِ مِن دُعاءِ عَرَفَهَ : إلهی ! تَرَدُّدی فِی الآثارِ یوجِبُ بُعدَ المَزارِ ، فَاجمَعنی عَلَیکَ بِخِدمَهٍ توصِلُنی إلَیکَ .

کَیفَ یُستَدَلُّ عَلَیکَ بِما هُوَ فی وُجودِهِ مُفتَقِرٌ إلَیکَ ! أیَکونُ لِغَیرِکَ مِنَ الظُّهورِ ما لَیسَ لَکَ حَتّی یَکونَ هُوَ المُظهِرَ لَکَ ! مَتی غِبتَ حَتّی تَحتاجَ إلی دَلیلٍ یَدُلُّ عَلَیکَ ! ومَتی بَعِدتَ حَتّی تَکونَ الآثارُ هِیَ الَّتی توصِلُ إلَیکَ ! عَمِیَت عَینٌ لا تَراکَ عَلَیها رَقیبا ، وخَسِرَت صَفقَهُ عَبدٍ لَم تَجعَل لَهُ مِن حُبِّکَ نَصیبا .

إلهی ! أمَرتَ بِالرُّجوعِ إلَی الآثارِ فَارجِعنی إلَیکَ بِکِسوَهِ الأَنوارِ وهِدایَهِ الاِستِبصارِ ، حَتّی أرجِعَ إلَیکَ مِنها کَما دَخَلتُ إلَیکَ مِنها ؛ مَصونَ السِّرِّ عَنِ النَّظَرِ إلَیها ، ومَرفوعَ الهِمَّهِ عَنِ الاِعتِمادِ عَلَیها ، إنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ . . . .

إلهی ! اُطلُبنی بِرَحمَتِکَ حَتّی أصِلَ إلَیکَ ، وَاجذِبنی بِمَنِّکَ حَتّی اُقبِلَ عَلَیکَ . . .

إلهی ! عَلِمتُ بِاختِلافِ الآثارِ ، وتَنَقُّلاتِ الأَطوارِ ، أنَّ مُرادَکَ مِنّی أن تَتَعَرَّفَ إلَیَّ فی کُلِّ شَیءٍ حَتّی لا أجهَلَکَ فی شَیءٍ . . . .

أنتَ الَّذی أشرَقتَ الأَنوارَ فی قُلوبِ أولِیائِکَ حَتّی عَرَفوکَ ووَحَّدوکَ ، وأنتَ الَّذی أزَلتَ الأَغیارَ عَن قُلوبِ أحِبّائِکَ حَتّی لَم یُحِبّوا سِواکَ ولَم یَلجَؤوا إلی غَیرِکَ ، أنتَ المُونِسُ لَهُم حَیثُ أوحَشَتهُمُ العَوالِمُ ، وأنتَ الَّذی هَدَیتَهُم حَیثُ استَبانَت لَهُمُ المَعالِمُ .

ماذا وَجَدَ مَن فَقَدَکَ ؟ ومَا الَّذی فَقَدَ مَن وَجَدَکَ ؟ لَقَد خابَ مَن رَضِیَ دونَکَ بَدَلاً ، ولَقَد خَسِرَ مَن بَغی عَنکَ مُتَحَوِّلاً .

کَیفَ یُرجی سِواکَ وأنتَ ما قَطَعتَ الإِحسانَ ؟ وکَیفَ یُطلَبُ مِن غَیرِکَ وأنتَ ما بَدَّلتَ عادَهَ الاِمتِنانِ ؟ . . .

أنتَ الَّذی لا إلهَ غَیرُکَ ، تَعَرَّفتَ لِکُلِّ شَیءٍ فَما جَهِلَکَ شَیءٌ ، وأنتَ الَّذی تَعَرَّفتَ إلَیَّ فی کُلِّ شَیءٍ فَرَأَیتُکَ ظاهِرا فی کُلِّ شَیءٍ ، وأنتَ الظّاهِرُ لِکُلِّ شَیءٍ . یا مَنِ استَوی بِرَحمانِیَّتِهِ فَصارَ العَرشُ غَیبا فی ذاتِهِ ، مَحَقتَ الآثارَ بِالآثارِ ، ومَحَوتَ الأَغیارَ بِمُحیطاتِ أفلاکِ الأَنوارِ .

یا مَن احتَجَبَ فی سُرادِقاتِ (6) عَرشِهِ عَن أن تُدرِکَهُ الأَبصارُ ، یا مَن تَجَلّی بِکَمالِ بَهائِهِ فَتَحَقَّقَت عَظَمَتُهُ مِنَ الاِستِواءِ ، کَیفَ تَخفی وأنتَ الظّاهِرُ ؟ أم کَیفَ تَغیبُ وأنتَ الرَّقیبُ الحاضِرُ ؟ إنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ ، وَالحَمدُ للّهِِ وَحدَهُ . (7) .

1- .ذکر فی هامش المصدر أنّ فی بعض النسخ : «عن الحسن بن علیّ» .
2- .فی المصدر : «فإن کان من حاز علیه البصر» ، والتصویب من بحار الأنوار .
3- .الأنعام : 103 .
4- .الأعراف : 143 .
5- .کفایه الأثر : ص 257 عن هشام عن الإمام الصادق عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 4 ص 54 ح 34 .
6- .السُّرادق : وهو کلّ ما أحاط بشیء من حائط أو مضرب أو خباء (النهایه : ج 2 ص 359 «سردق») .
7- .الإقبال (طبعه دار الکتب الإسلامیّه) : ص 348 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 225 ح 3 .


1 / 6شناخت شهودی

3286.عنه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) کفایه الأثر به سندش ، از امام حسین علیه السلام : از امیر مؤمنان علیه السلام سؤال شد : ای برادر پیامبر خدا ! آیا پروردگارت را دیده ای ؟

فرمود : «چگونه چیزی را بپرستم که او را ندیده ام؟ ! چشم ها به دیده حس ، او را نمی بینند ؛ بلکه دل ها با حقایق ایمان ، او را می بینند و اگر مؤمن ، خدایش را به دیده سر ببیند ، آن ، مخلوق است [نه خالق] ، که دیده شدن با چشم ، ویژگی مخلوق است و مخلوق را خالقی باید . پس خدا را مخلوق و حادث کرده ای، و هر کسی خدا را به مخلوقش مانند کند ، برای خدا شریک گرفته است .

وای بر ایشان ! آیا نشنیده اند که خدای متعال می فرماید : «دیده ها، او را در نمی یابند و او دیده ها را در می یابد ، و اوست باریک بینِ آگاه» ، و نیز گفته اش که : «هرگز مرا نخواهی دید ؛ امّا به کوه بنگر . اگر بر جای مانْد ، مرا می بینی . پس چون پروردگارش بر کوه جلوه نمود ، آن را متلاشی کرد» ؟

و از نورش تنها به اندازه ای که از سوراخِ سوزن می گذرد ، بر کوه تابید . پس زمین ، کوفته گشت و کوه ها صاعقه زد و «موسی ، بیهوش بر زمین افتاد» ؛ یعنی مُرد ، و «چون به هوش آمد» و روحش به [بدن] او باز گشت ، گفت : «منزّهی تو ! به سوی تو، باز گشتم» . یعنی از گفته کسی که می پنداشت : تو دیده می شوی ، به معرفتم به تو که دیده ها تو را در نمی یابند ، باز گشتم ، «و من ، نخستین مؤمنم» و نخستین اقرار کننده به این که : می بینی و دیده نمی شوی و تو در دیدگاهی والا هستی» .3285.عنه صلی الله علیه و آله ( لِفاطِمَهَ علیهاالسلام فی شَکاتِهِ الَّتی قُبِض ) الإقبال از امام حسین علیه السلام در دعای عرفه ای که به ایشان منسوب است : خدای من ! چرخش من در میان آثار ، موجب دوریِ دیدار می شود . پس مرا یکسر به خدمتی بدار که به تو برساند .

چه سان چیزی که در وجودش نیازمند توست ، به تو ره بنماید؟ ! آیا برای جز تو ظهوری هست که تو آن را نداشته باشی تا آن ، آشکار کننده تو باشد؟ ! کی غایب شده ای تا به راه نمایی نیاز افتد که به تو ره ببرد؟ ! و کِی دور گشته ای تا آثار ، رساننده به تو باشند؟ ! کور باد چشمی که تو را مراقب خود نبیند و زیانبار باد سودای بنده ای که از محبّتت نصیبی برایش ننهاده ای !

خدای من ! به مراجعه کردن به آثار ، فرمان دادی . پس مرا با پوششی از نور و بینش و هدایت ، باز گردان تا همان گونه از آنها درگذرم که به سویشان رفته بودم ؛ درون ، از چشم دوختن به آنها محفوظ باشد و همّت ، از اعتماد به آنها برکشیده شود ، که البته تو بر هر کاری، توانایی ... .

خدای من ! مرا با رحمتت بطلب تا به تو برسم و با نعمتت جذبم کن تا به تو روی آورم ... .

خدای من! از گوناگونیِ آثار و تغییر حالت ها دانستم که تو می خواهی خود را در هر چیز به من بشناسانی تا در هیچ چیز از تو بی خبر نمانم ... .

تویی که بر دلِ اولیایت ، نور تاباندی تا تو را بشناسند و یگانه ات شمُرَند و تویی که [دوستیِ] دیگران را از دل های دوستدارانت جدا نمودی تا به جز تو محبّت نورزند و به جز تو پناه نیاورند . تویی مونس آنان ، هر گاه که در دنیا احساس تنهایی کنند، و تویی راه نمای ایشان ، هر جا که نشانه ها برایشان آشکار شود .

آن که تو را از دست داد ، چه یافت ؟ و آن که تو را یافت ، چه از دست داد ؟ بی گمان ، آن که به غیر تو رضایت داد ، محروم گشت و آن که جز تو را جُست ، زیان کرد .

چگونه جز تو را امید می برند ، در حالی که احسان را نگسسته ای ؟ و چگونه از غیر تو می خواهند ، در حالی که خوی نعمت بخشی را تغییر نداده ای ؟ ... .

تویی که خدایی جز تو نیست . همه چیزها، تو را می شناسند و هیچ چیز، از تو بی اطّلاع نیست و تویی که خود را در هر چیز به من شناساندی و تو را در هر چیز ، آشکار دیدم ، و تو برای هر چیز ، آشکاری .

ای آن که با رحمانیت خویش ، سیطره یافت و عرش در ذاتش نهان شد ! آثار را با آثار ، از میان بُردی و دیگران را در محاصره نور افلاک ، محو کردی .

ای که در سراپرده عرشت، از دیده ها نهان شدی ! ای که با والایی هایت، جلوه نمودی و عظمتت بر همه چیز ، سیطره یافت ! چگونه پنهان باشی ، در حالی که آشکاری ؟! چگونه غایب گردی، در حالی که مراقب و حاضری ؟! تو بر هر کاری توانایی ، و ستایش ، تنها از آنِ خداست . .




1 / 7مَعرِفَهُ صِفاتِ اللّهِ(عزَّوجلَّ)3282.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به فاطمه علیهاالسلام ) التوحید عن عکرمه عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام :أصِفُ إلهی بِما وَصَفَ بِهِ نَفسَهُ ، واُعَرِّفُهُ بِما عَرَّفَ بِهِ نَفسَهُ ؛ لا یُدرَکُ بِالحَواسِّ ، ولا یُقاسُ بِالنّاسِ ، فَهُوَ قَریبٌ غَیرُ مُلتَصِقٍ ، وبَعیدٌ غَیرُ مُتَقَصٍّ ، یُوَحَّدُ ولا یُبَعَّضُ ، مَعروفٌ بِالآیاتِ ، مَوصوفٌ بِالعَلاماتِ ، لا إلهَ إِلّا هُوَ الکَبیرُ المُتَعالِ . (1)3281.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به فاطمه علیهاالسلام ) تحف العقول عن الإمام الحسین علیه السلام :أیُّهَا النّاسُ ! اتَّقوا هؤُلاءِ المارِقَهَ (2) الَّذینَ یُشَبِّهونَ اللّهَ بِأَنفُسِهِم ، یُضاهِئونَ (3) قَولَ الَّذینَ کَفَروا مِن أهلِ الکِتابِ ، بَل هُوَ اللّهُ لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ وهُوَ السَّمیعُ البَصیرٌ ، لا تُدرِکُهُ الأَبصارُ وهُوَ یُدرِکُ الأَبصارَ وهُوَ اللَّطیفُ الخَبیرُ .

اِستَخلَصَ الوَحدانِیَّهَ وَالجَبَروتَ ، وأمضَی المَشیئَهَ وَالإِرادَهَ وَالقُدرَهَ وَالعِلمَ بِما هُوَ کائِنٌ ، لا مُنازِعَ لَهُ فی شَیءٍ مِن أمرِهِ ، ولا کُفوَ لَهُ یُعادِلُهُ ، ولا ضِدَّ لَهُ یُنازِعُهُ ، ولا سَمِیَّ لَهُ یُشابِهُهُ ، ولا مِثلَ لَهُ یُشاکِلُهُ .

لا تَتَداوَلُهُ الاُمورُ ، ولا تَجری عَلَیهِ الأَحوالُ ، ولا تَنزِلُ عَلَیهِ الأَحداثُ ، ولا یَقدِرُ الواصِفونَ کُنهَ عَظَمَتِهِ ، ولا یَخطُرُ عَلَی القُلوبِ مَبلَغُ جَبَروتِهِ ؛ لِأَ نَّهُ لَیسَ لَهُ فِی الأَشیاءِ عَدیلٌ ، ولا تُدرِکُهُ العُلَماءُ بِأَلبابِها ، ولا أهلُ التَّفکیرِ بِتَفکیرِهِم إلّا بِالتَّحقیقِ إیقانا بِالغَیبِ ؛ لِأَ نَّهُ لا یوصَفُ بِشَیءٍ مِن صِفاتِ المَخلوقینَ ، وهُوَ الواحِدُ الصَّمَدُ ، ما تُصُوِّرَ فِی الأَوهامِ فَهُوَ خِلافُهُ .

لَیسَ بِرَبٍّ مَن طُرِحَ تَحتَ البَلاغِ ، ومَعبودٍ مَن وُجِدَ فی هَواءٍ أو غَیرِ هَواءٍ ، هُوَ فِی الأَشیاءِ کائِنٌ لا کَینونَهَ مَحظورٍ بِها عَلَیهِ ، ومِنَ الأَشیاءِ بائِنٌ لا بَینونَهَ غائِبٍ عَنها . لَیسَ بِقادِرٍ مَن قارَنَهُ ضِدٌّ أو ساواهُ نِدٌّ .

لَیسَ عَنِ الدَّهرِ قِدَمُهُ ، ولا بِالنّاحِیَهِ أمَمُهُ ، احتَجَبَ عَنِ العُقولِ کَمَا احتَجَبَ عَنِ الأَبصارِ ، وعَمَّن فِی السَّماءِ احتِجابُهُ کَمَن فِی الأَرضِ .

قُربُهُ کَرامَتُهُ ، وبُعدُهُ إهانَتُهُ . لا تَحُلُّهُ فی ، ولا تُوَقِّتُهُ إذ ، ولا تُؤامِرُهُ إن . عُلُوُّهُ مِن غَیرِ تَوَقُّلٍ (4) ، ومَجیؤُهُ مِن غَیرِ تَنَقُّلٍ . یوجِدُ المَفقودَ ، ویُفقِدُ المَوجودَ، ولا تَجتَمِعُ لِغَیرِهِ الصِّفَتانِ فی وَقتٍ . یُصیبُ الفِکرُ مِنهُ الإِیمانَ بِهِ مَوجودا ، ووُجودُ الإِیمانِ لا وُجودُ صِفَهٍ . بِهِ توصَفُ الصِّفاتُ لا بِها یوصَفُ ، وبِهِ تُعرَفُ المَعارِفُ لا بِها یُعرَفُ ، فَذلِکَ اللّهُ لا سَمِیَّ لَهُ ، سُبحانَهُ لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ وهُوَ السَّمیعُ البَصیرُ . (5) .

1- .التوحید : ص 80 ح 35 ، روضه الواعظین : ص 43 وفیه «منفصل» بدل «متقصّ» ، تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 337 ح 64 عن یزید بن رویان نحوه ، بحار الأنوار : ج 4 ص 297 ح 24 .
2- .المارقون : هم الّذین مرقوا من دین اللّه ، ویمرقون من الدین : أی یجوزونه ویتعدّونه (مجمع البحرین : ج 3 ص 1689 «مرق») .
3- .المضاهأهُ بالهمزه : المضاهاهُ والمشاکلهُ ، ضاهأتُ الرَّجُلَ وضاهیته أی : شابهتُه (تاج العروس : ج 1 ص 198 «ضهأ») .
4- .التَّوقُّلُ : الإسراع فی الصعود (النهایه : ج 5 ص 216 «وقل») .
5- .تحف العقول : ص 244 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 301 ح 29 .