فصل دوم : ایمان و اسلام
2 / 1معنای ایمان
3264.الإمام الحسن علیه السلام :الخصال به سندش ، از امام حسین ، از امام علی علیهما السلام : پیامبر خدا فرمود : «ایمان ، گفتار و کردار است» .3263.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الأمالی ، مفید به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «ایمان ، گفته ای اظهار شده و عملی تحقّق یافته و شناخت به خِرد است» .3262.عنه صلی الله علیه و آله :الخصال به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «ایمان ، معرفت قلبی ، اقرار زبانی، و عمل با اعضا و جوارح است» . .
3261.عنه صلی الله علیه و آله :الأمالی للطوسی بإسناده عن الحسین علیه السلام سبط رسول اللّه صلی الله علیه و آله :حَدَّثَنی أبِی الوَصِیُّ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام ، قالَ : قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : الإِیمانُ عَقدٌ بِالقَلبِ ، ونُطقٌ بِاللِّسانِ ، وعَمَلٌ بِالأَرکانِ . (1)2 / 2الفَرقُ بَینَ الإِسلامِ وَالإِیمانِ3258.امام رضا علیه السلام :مروج الذهب بإسناده عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام :حَدَّثَنی أبی عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام قالَ : قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : اُکتُب یا عَلِیُّ ، قالَ : قُلتُ : وما أکتُبُ ؟ قالَ لی : اُکتُب :
بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ : الإِیمانُ ما وَقَرَتهُ القُلوبُ (2) وصَدَّقَتهُ الأَعمالُ ، وَالإِسلامُ ما جَری بِهِ اللِّسانُ وحَلَّت بِهِ المُناکَحَهُ . (3)2 / 3أساسُ الإِسلامِ3259.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الأمالی للطوسی بإسناده عن الإمام الحسین علیه السلام :لَمّا قَضی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مَناسِکَهُ مِن حَجَّهِ الوَداعِ ، رَکِبَ راحِلَتَهُ وأنشَأَ یَقولُ : لا یَدخُلُ الجَنَّهَ إلّا مَن کانَ مُسلِما .
فَقامَ إلَیهِ أبو ذَرٍّ الغِفارِیُّ رحمه الله فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، ومَا الإِسلامُ ؟
فَقالَ صلی الله علیه و آله : الإِسلامُ عُریانٌ لِباسُهُ التَّقوی ، وزینَتُهُ الحَیاءُ ، ومِلاکُهُ (4) الوَرَعُ ، وجَمالُهُ الدّینُ ، وثَمَرُهُ العَمَلُ الصّالِحُ ، ولِکُلِّ شَیءٍ أساسٌ وأساسُ الإِسلامِ حُبُّنا أهلَ البَیتِ . (5) .
1- .الأمالی للطوسی : ص 449 ح 1004 عن أبی الصلت الهروی عن الإمام الرضا عن آبائه: و ص 284 ح 551 عن المنصوری عن عمّ أبیه عن الإمام الهادی عن آبائه: عنه صلی الله علیه و آله نحوه وفیه «تصدیق» بدل «عقد» ، بحار الأنوار : ج 69 ص 69 ح 24 .
2- .فی بحار الأنوار : «ما وقر فی القلوب» ، وهو الأنسب .
3- .مروج الذهب : ج4 ص171 عن أبیدعامه عن الإمام الهادی عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج50 ص208 ح22 .
4- .ملاکُ الأمرِ : ما یقوم به (الصحاح : ج 4 ص 1611 «ملک») .
5- .الأمالی للطوسی : ص 84 ح 126 ، بشاره المصطفی : ص 92 کلاهما عن جابر بن یزید عن الإمام الباقر عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 68 ص 379 ح 27 ؛ کنز العمّال : ج 11 ص 539 ح 32523 نقلاً عن ابن النجّار وفیه «الإسلام عریان ، فلباسه الحیاء وزینته الوفاء ومروءته العمل الصالح وعماده الورع ولکل . . .» وراجع : تحف العقول : ص 307 .
3258.الإمام الرضا علیه السلام :الأمالی ، طوسی به سندش ، از امام حسین علیه السلام : پدرم ، وصی [ ِ پیامبر صلی الله علیه و آله ] ، علی بن ابی طالب علیه السلام برایم نقل کرد که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «ایمان ، باور قلبی ، گفتار زبانی و عمل با اعضاست» .
2 / 2تفاوت اسلام و ایمان
3255.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مروج الذهب به سندش ، از امام حسین علیه السلام : پدرم علی بن ابی طالب علیه السلام برایم نقل کرد که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «ای علی ! بنویس» .
گفتم : چه بنویسم ؟
به من فرمود : «بنویس : به نام خداوند بخشنده مهربان . ایمان ، چیزی است که در دل ها جای می گیرد و کارها[ ی شایسته] تصدیقش می کنند و اسلام ، آن است که بر زبان ، جاری می گردد و ازدواج ، بدان روا می شود» .
2 / 3بنیاد اسلام
3252.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الأمالی ، طوسی به سندش، از امام حسین علیه السلام : چون پیامبر خدا صلی الله علیه و آله مناسک حَجّه الوداع را تمام کرد ، بر مَرکبش سوار شد و با این گفته آغاز کرد : «جز مسلمان ، به بهشت در نمی آید» .
ابو ذر غِفاری برخاست و گفت : ای پیامبر خدا! اسلام چیست؟
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «اسلام ، [مانند انسانِ] برهنه ای است که پوشش آن ، پرهیزگاری ، و زیورش حیا ، و تکیه گاهش پارسایی ، و زیبایی اش ، طاعت ، و دستاوردش، کار شایسته (عمل صالح) است . هر چیزی ، اساسی دارد و اساس اسلام ، محبّت ما اهل بیت است» . (1) .
1- .در کنز العمّال، به نقل از ابن نجّار آمده است: «اسلام، برهنه است و لباس آن، حیا وزیور آن، وفا و خوی مردانگی اش، عمل صالح و تکیه گاه آن، پارسایی است و هر چیزی...».
2 / 4غُربَهُ الإِسلامِ3253.عنه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) کمال الدین بإسناده عن الحسین بن علیّ عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیهماالسلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّ الإِسلامَ بَدَأَ غَریبا وسَیَعودُ غَریبا کَما بَدَأَ ، فَطوبی لِلغُرَباءِ . (1)2 / 5عَلامَهُ حُسنِ إسلامِ المُسلِمِ3250.المستدرک علی الصحیحین ( به نقل از ابن عبّاس ) مسند ابن حنبل عن شعیب بن خالد عن حسین بن علیّ علیهماالسلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّ مِن حُسنِ إسلامِ المَرءِ قِلَّهَ الکَلامِ فیما لا یَعنیهِ . (2)3249.مسند ابن حنبل ( به نقل از ابن عبّاس ) مسند ابن حنبل بإسناده عن الإمام الحسین علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : مِن حُسنِ إسلامِ المَرءِ تَرکُهُ ما لا یَعنیهِ . (3) .
1- .کمال الدین : ص 201 ح 45 عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن الإمام الرضا عن آبائه: ، عیون أخبار الرضا7 : ج 2 ص 202 ح 1 عن الحسن بن الجهم عن الإمام الرضا عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 52 ص 191 ح 23 وراجع : صحیح مسلم : ج 1 ص 130 ح 232 .
2- .مسند ابن حنبل : ج 1 ص 429 ح 1732 .
3- .مسند ابن حنبل : ج 1 ص 429 ح 1737 ، المعجم الکبیر : ج 3 ص 128 ح 2886 ، المعجم الأوسط : ج 8 ص 202 ح 8402 ، المعجم الصغیر : ج 2 ص 111 ، مسند الشهاب : ج 1 ص 145 ح 194 ، تاریخ دمشق : ج 7 ص 41 ح 1601 ، الذرّیّه الطاهره : ص 109 ح 144 کلّها عن ابن شهاب الزهری عن الإمام زین العابدین علیه السلام ؛ کشف الغمّه : ج 2 ص 273 عن الإمام زین العابدین علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله .
2 / 4غربت اسلام
3249.مسند ابن حنبل عن ابن عبّاس :کمال الدین به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «اسلام ، غریبانه ظاهر شد و به زودی دوباره غریب می شود ، همان گونه که در آغاز بود . پس خوشا به حال غریبان!» .
2 / 5نشانه نیکویی اسلام مسلمان
3248.المناقب لابن شهر آشوب عن قتاده :مسند ابن حنبل به نقل از شعیب بن خالد ، از امام حسین علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «از نیکویی اسلامِ انسان ، کم پرداختن به امور نامربوط است» .3247.الإمام علیّ علیه السلام :مسند ابن حنبل به سندش، از امام حسین علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «از نیکویی اسلامِ انسان ، ترک کارهای نامربوط است» . .
2 / 6ما بِهِ ثَباتُ الإِیمانِ3244.خصائص أمیر المؤمنین ، نسائی ( به نقل از سعد بن ابی وقّاص ) الأمالی للصدوق بإسناده عن الحسین (1) بن علیّ علیهماالسلام : سُئِلَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام : ما ثَباتُ الإِیمانِ ؟ فَقالَ : الوَرَعُ ، فَقیلَ لَهُ : ما زَوالُهُ ؟ قالَ : الطَّمَعُ . (2)2 / 7عَلامَهُ کَمالِ الإِیمانِ3244.خصائص أمیر المؤمنین للنسائی عن سعد بن أبی وقّاص :الخصال عن فاطمه بنت الحسین بن علیّ عن أبیها علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : ثَلاثُ خِصالٍ مَن کُنَّ فیهِ استَکمَلَ خِصالَ الإِیمانِ : الَّذی إذا رَضِیَ لَم یُدخِلهُ رِضاهُ فی إثمٍ ولا باطِلٍ ، وإذا غَضِبَ لَم یُخرِجهُ الغَضَبُ مِنَ الحَقِّ ، وإذا قَدَرَ لَم یَتَعاطَ ما لَیسَ لَهُ . (3)3243.مسند ابن حنبل ( به نقل از عَبّاد بن عبد اللّه اسدی، از علی علیه ) الفردوس عن الحسین بن علیّ علیه السلام عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَکونُ المُؤمِنُ مؤمِنا ولا یَستَکمِلُ الإِیمانَ حَتّی یَکونَ فیهِ ثَلاثُ خِصالٍ : اِقتِباسُ العِلمِ ، وَالصَّبرُ عَلَی المَصائِبِ ، ویَرفُقُ فِی المَعاشِ . وثَلاثُ خِصالٍ تَکونُ فِی المُنافِقِ : إذا حَدَّثَ کَذَبَ ، واذا وَعَدَ أخلَفَ ، وإذَا ائتُمِنَ خانَ . (4) .
1- .فی بعض نسخ المصدر : «الحسن» بدل «الحسین» .
2- .الأمالی للصدوق (طبعه مؤسّسه الأعلمی) : ص 238 ح 11 عن عبد اللّه بن سنان عن الإمام الصادق عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 70 ص 305 ح 23 .
3- .الخصال : ص 105 ح 66 ، الأمالی للطوسی : ص 603 ح 1248 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 359 ح 4 .
4- .الفردوس : ج 5 ص 170 ح 7854 وراجع : کنز العمّال : ج 1 ص 165 ح 828 نقلاً عن أبی نعیم .
2 / 6مایه استواری ایمان
3227.عنه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) الأمالی ، صدوق به سندش ، از امام حسین علیه السلام : از امیر مؤمنان علی علیه السلام سؤال شد : مایه استواری ایمان چیست ؟
فرمود : «پارسایی» .
به ایشان گفته شد : زوال آن به چیست ؟
فرمود : «طمع» .
2 / 7نشانه های کمال ایمان
3230.تاریخ دمشق عن علقمه الأسود عن عائشه قالت :الخصال به نقل از فاطمه دختر امام حسین ، از پدرش امام حسین علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «سه ویژگی است که در هر کس باشد ، خصلت های ایمانش کامل است : آن که چون خشنود شود ، خشنودی اش او را به گناه و باطل نکشد ؛ و چون خشمگین شود ، خشمش او را از حق بیرون نبرد ؛ و چون قدرت یافت ، چیزی را به ناحق ، از آنِ خود نکند» .3225.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الفردوس از امام حسین علیه السلام ، از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : «مؤمن ، مؤمن نیست و ایمان را به کمال نمی رساند ، مگر آن که سه ویژگی داشته باشد : برگرفتن دانش ؛ شکیبایی بر مصیبت ها ؛ و میانه روی در طلب روزی . سه ویژگی هم در منافق است : چون سخن گوید ، دروغ می گوید ؛ چون وعده دهد ، وفا نمی کند ؛ و چون امانتی قبول کند ، خیانت می ورزد» . .
3226.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تحف العقول عن الإمام الحسین علیه السلام :إنَّ المُؤمِنَ اتَّخَذَ اللّهَ عِصمَتَهُ ، وقَولَهُ مِرآتَهُ ، فَمَرَّهً یَنظُرُ فی نَعتِ المُؤمِنینَ وتارَهً یَنظُرُ فی وَصفِ المُتَجَبِّرینَ ، فَهُوَ مِنهُ فی لَطائِفَ ، ومِن نَفسِهِ فی تَعارُفٍ ، ومِن فِطنَتِهِ فی یَقینٍ ، ومِن قُدسِهِ عَلی تَمکینٍ . (1)2 / 8لا إِکراهَ فِی الدّینِ3229.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :التوحید بإسناده عن الحسین بن علیّ عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیهماالسلام :أنَّ المُسلِمینَ قالوا لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : لَو أکرَهتَ یا رَسولَ اللّهِ مَن قَدَرتَ عَلَیهِ مِنَ النّاسِ عَلَی الإِسلامِ لَکَثُرَ عَدَدُنا وقَوینا عَلی عَدُوِّنا .
فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : ما کُنتُ لِأَلقَی اللّهَ عز و جل بِبِدعَهٍ لَم یُحدِث إلَیَّ فیها شَیئا ، وما أنَا مِنَ المُتَکَلِّفینَ .
فَأَنزَلَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : یا مُحَمَّدُ! «وَ لَوْ شَآءَ رَبُّکَ لَامَنَ مَن فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمِیعًا» (2) عَلی سَبیلِ الإِلجاءِ وَالاِضطِرارِ فِی الدُّنیا کَما یُؤمِنونَ عِندَ المُعایَنَهِ ورُؤیَهِ البَأسِ فِی الآخِرَهِ ، ولَو فَعَلتُ ذلِکَ بِهِم لَم یَستَحِقّوا مِنّی ثَوابا ولا مَدحا ، لکِنّی اُریدُ مِنهُم أن یُؤمِنوا مُختارینَ غَیرَ مُضطَرّینَ لِیَستَحِقّوا مِنِّی الزُّلفی (3) وَالکَرامَهَ ، ودَوامَ الخُلودِ فی جَنَّهِ الخُلدِ «أَفَأَنتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّی یَکُونُواْ مُؤْمِنِینَ» (4) . 5 .
1- .تحف العقول : ص 248 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 119 ح 15 .
2- .یونس : 99 .
3- .الزُلفی : القربه والمنزله (الصحاح : ج 4 ص 1370 «زلف») .
4- .التوحید : ص 342 ح 11 ، عیون أخبار الرضا7 : ج 1 ص 135 ح 33 ، الاحتجاج : ج 2 ص 394 ح 302 کلّها عن أبی الصلت الهروی عن الإمام الرضا عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 5 ص 49 ح 80 .
3230.تاریخ دمشق ( به نقل از علقمه الأسود، از عایشه ) تحف العقول از امام حسین علیه السلام : مؤمن ، خدا را مایه نگاه داشت خود، و سخن او را ، آینه [تمام نمای ]خود می گیرد . یک بار [در سخن خدا] به ویژگی مؤمنان نظر می کند و یک بار به ویژگی گردنکشان . از آن ، نکته ها بر می گیرد ، خود را شناسایی می کند و به زیرکی خود ، یقین پیدا می کند و به پاکی خود ، اطمینان می یابد .
2 / 8در دین ، اجباری نیست
3233.عنه صلی الله علیه و آله :التوحید به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : مسلمانان به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله گفتند : ای پیامبر خدا ! اگر کسانی از مردم را که می توانستی ، بر اسلام آوردن مجبور می کردی ، تعدادمان فراوان می شد و در برابر دشمنانمان نیرومند می شدیم .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «خدای عز و جل را با بدعتی که اختیار آن به من واگذار نشده است ، دیدار نمی کنم و من ، از کسانی نیستم که چیزی را ساخته ، به خدا نسبت دهم» .
پس خداوند تبارک و تعالی نازل کرد : «ای محمّد! «و اگر پروردگارت می خواست ، همه آنان که در زمین هستند ، همگی ایمان می آوردند» ، در همین دنیا و به شکل اجبار و اضطرار ، همان گونه که به گاهِ دیدار و مشاهده سختی آخرت ، ایمان می آورند . اگر چنین می کردم ، نه سزاوار پاداشی از من می شدند و نه مدحی ؛ بلکه من از آنها می خواهم که از سرِ اختیار ، و نه اضطرار ، به من ایمان بیاورند تا شایسته نزدیکی به من و کرامت من و سزاوار ماندن در بهشت جاودان شوند . «آیا تو مردم را مجبور می کنی که مؤمن شوند؟» » . .
2 / 9تَحریمُ القِیاسِ فِی الدّینِ (1)3232.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :التوحید عن عکرمه عن الحسین علیه السلام :إنَّ مَن وَضَعَ دینَهُ عَلَی القِیاسِ لَم یَزَلِ الدَّهرَ فِی الاِرتِماسِ (2) ، مائِلاً عَنِ المِنهاجِ ، ظاعِنا (3) فِی الاِعوِجاجِ ، ضالّاً عَنِ السَّبیلِ ، قائِلاً غَیرَ الجَمیلِ . (4)2 / 10مِلاکُ التَّکلیفِ3235.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تحف العقول عن الإمام الحسین علیه السلام :ما أخَذَ اللّهُ طاقَهَ أحَدٍ إلّا وَضَعَ عَنهُ طاعَتَهُ ، ولا أخَذَ قُدرَتَهُ إلّا وَضَعَ عَنهُ کُلفَتَهُ . (5) .
1- .هو الحکم علی موضوع بنفس الحکم الثابت لموضوع آخر بسبب التشابه بین الموضوعین ، والجدیر بالذکر إنّ القیاس المنطقی مقبول فی محلّه لکنّه لا علقه له بالقیاس الفقهی .
2- .هکذا فی المصدر ، وفی تاریخ دمشق وروضه الواعظین : «فی الالتباس» ، وهو الأنسب للسیاق .
3- .ظَعَنَ : أی سار (الصحاح : ج 6 ص 2159 «ظعن») .
4- .التوحید : ص 80 ح 35 ، روضه الواعظین : ص 43 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 302 ح 35 ؛ تاریخ دمشق : ج 14 ص 183 .
5- .تحف العقول : ص 246 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 117 ح 4 .
2 / 9حرمت قیاس در دین
(1)3238.عنه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) التوحید به نقل از عِکرِمه ، از امام حسین علیه السلام : هر کس دینش را بر قیاس بنا نهد ، همیشه روزگار ، در شبهه خواهد بود ؛ از راه اصلی منحرف و در کژراهه در حرکت است ؛ راه گم کرده است و درست نمی گوید .
2 / 10معیار تکلیف
3236.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تحف العقول از امام حسین علیه السلام : خداوند ، توان کسی را نگرفت ، جز آن که طاعتش را از او برداشت و نیرویش را نگرفت ، جز آن که تکلیفش را از او برداشت . .
1- .قیاس ، یعنی به دلیل مشابهت موضوعی با یک موضوع دیگر ، حکم هر دو را یکی دانستن . گفتنی است قیاس منطقی ، در جای خود ، مقبول است و ارتباطی با قیاس در دین (قیاس فقهی و تشبیهی) ندارد .
الفَصلُ الثّالِثُ : القضاء والقدر3 / 1وُجوبُ الإِیمانِ بِالقَضاءِ وَالقَدَرِ3240.عنه صلی الله علیه و آله :فقه الإمام الرضا علیه السلام :قالَ العالِمُ علیه السلام : کَتَبَ الحَسَنُ بنُ أبِی الحَسَنِ البَصرِیُّ إلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام یَسأَلُهُ عَنِ القَدَرِ . فَکَتَبَ إلَیهِ :
اِتَّبِع ما شَرَحتُ لَکَ فِی القَدَرِ مِمّا اُفضِیَ إلَینا أهلَ البَیتِ ، فَإِنَّهُ مَن لَم یُؤمِن بِالقَدَرِ خَیرِهِ وشَرِّهِ فَقَد کَفَرَ ، ومَن حَمَلَ المَعاصِیَ عَلَی اللّهِ عز و جل فَقَد فَجَرَ وَافتَری عَلَی اللّهِ افتِراءً عَظیما .
إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی لا یُطاعُ بِإِکراهٍ ، ولا یُعصی بِغَلَبَهٍ ، ولا یُهمِلُ العِبادَ فِی الهَلَکَهِ ، ولکِنَّهُ المالِکُ لِما مَلَّکَهُم ، وَالقادِرُ لِما عَلَیهِ أقدَرَهُم ؛ فَإِنِ ائتَمَروا بِالطّاعَهِ لَم یَکُن لَهُم صادّا عَنها مُبطِئا ، وإنِ ائتَمَروا بِالمَعصِیَهِ فَشاءَ أن یَمُنَّ عَلَیهِم فَیَحولَ بَینَهُم وبَینَ مَا ائتَمَروا بِهِ فَعَلَ (1) ، وإن لَم یَفعَل فَلَیسَ هُوَ حامِلَهُم عَلَیها (2) قَسرا ، ولا کَلَّفَهُم جَبرا ، [بَل] (3) بِتَمکینِهِ إیّاهُم بَعدَ إعذارِهِ وإنذارِهِ لَهُم وَاحتِجاجِهِ عَلَیهِم ، طَوَّقَهُم ومَکَّنَهُم وجَعَلَ لَهُمُ السَّبیلَ إلی أخذِ ما إلَیهِ دَعاهُم ، وتَرکِ ما عَنهُ نَهاهُم ، جَعَلَهُم مُستَطیعینَ لِأَخذِ ما أمَرَهُم بِهِ مِن شَیءٍ غَیرَ آخِذیهِ ، ولِتَرکِ ما نَهاهُم عَنهُ مِن شَیءٍ غَیرَ تارِکیهِ .
وَالحَمدُ للّهِِ الَّذی جَعَلَ عِبادَهُ أقوِیاءَ لِما أمَرَهُم بِهِ ، یَنالونَ بِتِلکَ القُوَّهِ ونَهاهُم عَنهُ ، وجَعَلَ العُذرَ لِمَن لَم یَجعَل لَهُ السَّبَبَ جَهدا مُتَقَبَّلاً . (4) .
1- .فی المصدر : «فإن فعل» ، والتصویب من بحار الأنوار .
2- .فی المصدر : «علیهم» ، والتصویب من بحار الأنوار .
3- .ما بین المعقوفین أثبتناه من بحار الأنوار .
4- .فقه الإمام الرضا7 : ص 408 ح 118 ، بحار الأنوار : ج 5 ص 123 ح 71