باب چهارم : حکمت های عبادی
فصل یکم : عبادت
1 / 1ثمره عبادت
3744.الکافی ( به نقل از علی بن ابراهیم ، از پدرش ) تنبیه الخواطر از امام حسین علیه السلام : هر کس خدا را آن گونه که حقّ اوست ، عبادت کند ، خداوند ، بیش از آرزوها و نیازش به او عطا می کند .
1 / 2گونه های عبادت
3747.الإمام العسکری علیه السلام ( فِی الصَّلاهِ عَلَی الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلا ) تحف العقول از امام حسین علیه السلام : گروهی، خدا را به طمع [بهشت] عبادت کردند . این ، عبادتِ تاجران است . گروهی، خدا را از سرِ ترس ، عبادت کردند . این ، عبادتِ بردگان است . گروهی، خدا را از سرِ سپاس ، عبادت کردند . این ، عبادتِ آزادگان و برترین عبادت است . .
1 / 3شَرطُ قَبولِ العِبادَهِ3748.الإمام المهدی علیه السلام ( فی دُعائِهِ ) دعائم الإسلام :عَنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام أنَّهُ قیلَ لَهُ : إنَّ عَبدَ اللّهِ بنَ عامِرٍ (1) تَصَدَّقَ الیَومَ بِکَذا وکَذا ، وأعتَقَ الیَومَ کَذا وکَذا .
فَقالَ : إنَّما مَثَلُ عَبدِ اللّهِ بنِ عامِرٍ کَمَثَلِ الَّذی یَسرِقُ الحاجَّ ثُمَّ یَتَصَدَّقُ بِما سَرَقَ . وإنَّمَا الصَّدَقَهُ الطَّیِّبَهُ صَدَقَهُ الَّذی عَرِقَ فیها جَبینُهُ ، وَاغبَرَّ فیها وَجهُهُ .
قیلَ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : مَن عَنی بِذلِکَ ؟ قالَ : عَنی بِهِ عَلِیّا علیه السلام . (2)3749.عنه علیه السلام ( فی کِتابِهِ إلی أحمَدَ بنِ إسحاقَ ) تاریخ أصبهان عن أبی إسحاق عن الحسین بن علیّ علیه السلام :قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : مَثَلُ الَّذی یُصیبُ المالَ مِنَ الحَرامِ ثُمَّ یَتَصَدَّقُ بِهِ ، لَم یُتَقَبَّل مِنهُ إلّا کَما یُتَقَبَّلُ مِنَ الزّانِیَهِ الَّتی تَزنی ثُمَّ تَتَصَدَّقُ بِهِ عَلَی المَرضی . (3)1 / 4صِدقُ العُبودِیَّهِ3750.المعجم الکبیر عن اُمّ سلمه :الإقبال عن الإمام الحسین علیه السلام فیما نُسِبَ إلَیهِ مِن دُعاءِ عَرَفَهَ : إلهی هذا ذُلّی ظاهِرٌ بَینَ یَدَیکَ ، وهذا حالی لا یَخفی عَلَیکَ ، مِنکَ أطلُبُ الوُصولَ إلَیکَ ، وبِکَ أستَدِلُّ عَلَیکَ ، فَاهدِنی بِنورِکَ إلَیکَ ، وأقِمنی بِصِدقِ العُبودِیَّهِ بَینَ یَدَیکَ . (4) .
1- .عبد اللّه بن عامر بن کریز القرشی العبشمی ، عامل عثمان علی البصره بعد أبی موسی ، وولّاه أیضا بلاد فارس بعد عثمان بن أبی العاص ، ولم یزل والیا علی البصره إلی أن قتل عثمان ، فلمّا سمع ابن عامر بقتله حمل ما فی بیت المال وسار إلی مکّه ، وقد ولی البصره مرّه اُخری ثلاث سنین فی عهد معاویه . ولد فی عهد رسول اللّه 9 ، وتوفّی سنه سبع ، وقیل : سنه ثمان وخمسین (اُسد الغابه : ج 3 ص 289 الرقم 3033 ، الطبقات الکبری : ج 5 ص 44) .
2- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 329 ح 1244 و ج 1 ص 244 نحوه ، بحار الأنوار : ج 96 ص 27 ح 56 .
3- .تاریخ أصبهان : ج 2 ص 216 ح 1499 ، کنز العمّال : ج 4 ص 14 ح 9262 .
4- .الإقبال (طبعه دار الکتب الإسلامیّه) : ص 349 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 226 ح 3 .
1 / 3شرط قبولی عبادت
3753.خصائص أمیر المؤمنین عن اُمّ سلمه :دعائم الإسلام :به امام حسین علیه السلام گفته شد : عبد اللّه بن عامر ، (1) امروز ، فلان مقدار صدقه داد و فلان تعداد ، بنده آزاد کرد .
فرمود : «حکایت عبد اللّه بن عامر ، حکایتِ دزدی است که از حاجیان می دزدد و سپس ، آنچه را دزدیده ، صدقه می دهد . صدقه پاکیزه ، صدقه کسی است که بر پیشانی اش عَرَق نشسته و چهره اش غبار گرفته باشد» .
به امام صادق علیه السلام گفته شد : منظور ایشان، که بود ؟
فرمود : «مقصودش علی علیه السلام بود [که از دست رنجِ خویش ، نه از بیت المال ، صدقه می داد]» .3750.المعجم الکبیر ( به نقل از امّ سلمه ) تاریخ أصبهان به نقل از ابو اسحاق ، از امام حسین علیه السلام : پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «کسی که مالی را از حرام به دست می آورد و سپس ، آن را صدقه می دهد ، از او پذیرفته نمی شود ، مگر مانند [قبولیِ صدقه] زن زناکاری که مزد زنایش را به بیماران ، صدقه می دهد !» .
1 / 4بندگی راستین
الإقبال از امام حسین علیه السلام ، در دعای عرفه منسوب به ایشان : خدای من ! این، خواری من است که بر تو آشکار است و این، حال من است که از تو پنهان نیست . رسیدن به تو را از تو می خواهم و با تو به تو ره می جویم . پس مرا با نور خود ، ره بنما و به بندگی راستین در پیشگاهت، موفّق بدار.
1- .عبد اللّه بن عامر بن کریز قُرَشی عبشمی، پس از ابوموسی اشعری، کارگزار عثمان در بصره بود. عثمان، همچنین او را پس از عثمان بن ابی العاص به حکومت سرزمین فارس، منصوب کرد . عبد اللّه تا زمان کشته شدن عثمان، حاکم بصره بود و زمانی که خبر قتل عثمان را شنید ، هر چه از بیت المال در اختیار داشت، با خود برداشت و به مکّه رفت. وی، بار دیگر در دوران معاویه، سه سال حاکم بصره شد. عبد اللّه بن عامر، در زمان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به دنیا آمد و گفته اند که در سال 57 یا 58 هجری از دنیا رفت.
1 / 5شِدَّهُ عِبادَهِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آلهالاحتجاج عن موسی بن جعفر عن آبائه عن الحسین بن علیّ عن علیّ علیهم السلام :لَقَد قامَ [رَسولُ اللّهِ] صلی الله علیه و آله عَشرَ سِنینَ عَلی أطرافِ أصابِعِهِ ، حَتّی تَوَرَّمَت قَدَماهُ وَاصفَرَّ وَجهُهُ ، یَقومُ اللَّیلَ أجمَعَ ، حَتّی عوتِبَ فی ذلِکَ ، فَقالَ اللّهُ عز و جل : «طه مَا أَنزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْءَانَ لِتَشْقَی » (1) بَل لِتَسعَدَ بِهِ . (2)
1 / 6دَوامُ عَزمِ الطّاعَهِالإقبال عن الإمام الحسین علیه السلام فیما نُسِبَ إلَیهِ مِن دُعاءِ عَرَفَهَ : إلهی ، إنَّکَ تَعلَمُ أنّی وإن لَم تَدُمِ الطّاعَهُ مِنّی فِعلاً جَزما ، فَقَد دامَت مَحَبَّهً وعَزما . (3)
1 / 7ذَمُّ الاِعتِمادِ عَلَی الطّاعَهِالإقبال عن الإمام الحسین علیه السلام فیما نُسِبَ إلَیهِ مِن دُعاءِ عَرَفَهَ : إلهی ، حُکمُکُ النّافِذُ ومَشِیَّتُکَ القاهِرَهُ لَم یَترُکا لِذی مَقالٍ مَقالاً ، ولا لِذی حالٍ حالاً ! إلهی کَم مِن طاعَهٍ بَنَیتُها ، وحالَهٍ شَیَّدتُها ، هَدَمَ اعتِمادی عَلَیها عَدلُکَ ، بَل أقالَنی مِنها فَضلُکَ . (4)
1- .طه : 1 و 2 .
2- .الاحتجاج : ج 1 ص 520 ح 127 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 26 .
3- .الإقبال (طبعه دار الکتب الإسلامیّه) : ص 348 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 225 ح 3 .
4- .الإقبال (طبعه دار الکتب الإسلامیّه) : ص 348 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 225 ح 3 .
1 / 5فراوانی عبادت پیامبر صلّی الله علیه و آله
الاحتجاج از امام کاظم ، از پدرانش ، از امام حسین ، از امام علی علیهم السلام : [پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ]ده سال بر سرْانگشتانش ایستاد تا آن جا که پاهایش ورم کرد و صورتش زرد شد . ایشان، همه شب را به عبادت می ایستاد، تا آن که در این باره به او عتاب شد و خداوند عز و جل فرمود : «طا ها . ما قرآن را بر تو نفرستادیم تا خود را هلاک کنی» ؛ بلکه برای آن است که با آن ، خوش بخت شوی .
1 / 6دوام تصمیم بر اطاعت
الإقبال از امام حسین علیه السلام ، در دعای عرفه منسوب به ایشان : خدای من ! تو می دانی که هر چند طاعتم ادامه دار و قطعی نیست ، امّا محبّت و تصمیمم ادامه دار است .
1 / 7نکوهش اعتماد بر اطاعت
الإقبال از امام حسین علیه السلام ، در دعای عرفه منسوب به ایشان : خدای من ! حُکمت نافذ است و خواسته چیره ات ، برای [هیچ] سخنگویی جای سخن و برای [هیچ ]قدرتمندی جای کار، نگذاشته است . خدای من! چه طاعت ها که بنا نهادم و چه حالت ها که استوار داشتم و عدالت تو ، اعتمادم را بر آنها از میان بُرده و لطف تو ، آن [اعتماد] را به من، باز گردانده است .
الفَصلُ الثّانی : الأذان2 / 1بَدءُ تَشریعِ الأَذانِ (1) دعائم الإسلام بإسناده عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام (2) : أنَّهُ سُئِلَ عَن قَولِ النّاسِ فِی الأَذانِ أنَّ السَّبَبَ کانَ فیهِ رُؤیا رَآها عَبدُ اللّهِ بنُ زَیدٍ ، فَأَخبَرَ بِهَا النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَأَمَرَ بِالأَذانِ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : الوَحیُ یَتَنَزَّلُ عَلی نَبِیِّکُم وتَزعُمونَ أنَّهُ أخَذَ الأَذانَ عَن عَبدِ اللّهِ بنِ زَیدٍ ، وَالأَذانُ وَجهُ دینِکُم ! وغَضِبَ علیه السلام ثمَّ قالَ : بَل سَمِعتُ أبی عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ رِضوانُ اللّهِ عَلَیهِ وصَلَواتُهُ یَقولُ : أهبَطَ اللّهُ عز و جل مَلَکا ، حَتّی عَرَجَ بِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وذَکَرَ حَدیثَ الإِسراءِ بِطولِهِ ، اختَصَرناهُ نَحنُ هاهُنا ، قالَ فیهِ : وبَعَثَ اللّهُ مَلَکا لَم یُرَ فِی السَّماءِ قَبلَ ذلِکَ الوَقتِ ولا بَعدَهُ ، فَأَذَّنَ مَثنی وأقامَ مَثنی ، وذَکَرَ کَیفِیَّهَ الأَذانِ . وقالَ جَبرائیلُ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : یا مُحَمَّدُ! هکَذا أذِّن لِلصَّلاهِ . (3)
1- .ولمزید من التوضیح راجع : موسوعه میزان الحکمه : ج 2 «الأذان» .
2- .فی المصدر هنا زیاده : «عن علیّ صلوات اللّه علیه» ، وهی من سهو النسّاخ والصواب ما أثبتناه من بحار الأنوار .
3- .دعائم الإسلام : ج 1 ص 142 عن الإمام الصادق عن آبائه: ، الجعفریّات : ص 42 عن الإمام الکاظم عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 84 ص 156 ح 54 .