اعلم
اعلم => علیم/اسما و صفات
اعلی
اعلی => علی/اسما و صفات
اعلی/سوره
اشاره
اعلی/سوره: نام هشتاد و هفتمین سوره قرآن کریم
این سوره مکی و هفتمین یا هشتمین سوره در ترتیب نزول است و پس از سوره تکویر و پیش از سوره لیل نازل شده است.[1] در ترتیب مصحف، هشتاد و هفتمین سوره و میان دو سوره طارق و غاشیه قرار گرفته و دارای 19 آیه و 78 کلمه است.[2] نام این سوره از واژه «الاَعلی» به معنای «برتر»، از نخستین آیه آن: «سَبِّحِ اسمَ رَبِّکَ الاَعلی» گرفته شده است.[3]
در برخی روایات آیات 14 ـ 15 این سوره: «قَد اَفلَحَ مَن تَزَکّی * وذَکَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلّی» به زکات فطره و نماز عید تفسیر شده[4]، در حالیکه تشریع این دو پیرو تشریع روزه در مدینه بوده است، از همینرو برخی، احتمال دادهاند بخشهای پایانی سوره در مدینه نازل شده باشد.[5] بنا به نقلی ضحاک، مفسر تابعی، این سوره را مدنی دانسته است[6]؛ اما برخی مفسران با اشاره به محتوا، نظم و اسلوب این آیات، نزول یکباره آن را در مکه و در اوایل بعثت ترجیح دادهاند و اشاره به زکات فطره و نماز عید را به معنای ترغیب به این کارها و نزول را سابق بر حکم دانستهاند؛ نه به معنای تشریع.[7]
برخی در بیان ارتباط سوره اعلی با دو سوره قبل و بعد آن گفتهاند: سوره طارق و اعلی هر دو به بیان آفرینش گیاه و انسان پرداخته است، چنانکه سوره اعلی به مؤمن، کافر، جهنم و بهشت اشاره میکند و سوره غاشیه به شرح آنها پرداخته است.[8] سوره اعلی از سور «مسبّحات»، یعنی از 7 سورهای است که با تسبیح الهی آغاز شده است.[9]
فضای نزول:
فضای نزول:
این سوره در آغازین روزهای دعوت علنی پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) نازل شده است؛ یعنی زمانی که هنوز قریش به صورت جدی و گسترده به رویارویی با پیامبر(صلی الله علیه وآله)نپرداخته بودند، از همینرو سوره بدون اشاره به پندار و رفتار مشرکان و مکذبان، دورنمای کلی از دعوت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و اهداف آن را نشان میدهد.[10] با توجه به فضای نزول میتوان گفت که غرض این سوره آماده ساختن پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله)برای رسالت جهانی اوست.[11]
محتوای سوره:
محتوای سوره:
سوره اعلی در آغاز، خطاب به پیامبر(صلی الله علیه وآله) او را به تسبیح شایسته نام پروردگار بلند مرتبه، فرمان میدهد؛ پروردگاری که پس از آفرینش موجودات با هدایت تکوینی آنان را در مسیر کمال قرار داده است. سپس با بیان نمونهای به رویانیدن گیاهان از دل زمین برای چرای حیوانات و خشک و سیاه شدن آن ادامه مییابد، آنگاه بار دیگر خطاب به پیامبر(صلی الله علیه وآله)میفرماید: ما قرآن را بر تو نازل میکنیم و آن را به تو میآموزیم، بهگونهای که (با قدرت و مشیت الهی) هرگز فراموش نخواهی کرد و ما تو را با روشی آسان برای تبلیغ این رسالت جهانی آماده میکنیم. تو مردم را به اسلام فراخوان و اگر تذکر، سودمند باشد به آنان تذکر ده. در بخش سوم، مردم را در برابر دعوت پیامبر(صلی الله علیه وآله)به دو دسته تقسیم میکند: گروهی که به موجب ترس از خدا متذکر شده، به سوی پیامبر(صلی الله علیه وآله)میآیند و دسته شقی و بدفرجام که از وی دوری میگزینند و کیفر چنین گروهی آتش بزرگی است که در آن وارد میشوند و مرگ و زندگی در آن راه ندارد، آنگاه تأکید میورزد که اهل تزکیه که بر یاد خدا و گزاردن نماز اصرار دارند رستگار میشوند. در پایان به رویکرد آدمیان و محور اصلی دعوت پیامبران اشاره میکند که شما (مردم) دنیا را بر آخرت ترجیح میدهید، در حالیکه آخرت بهتر و پایدارتر است. این آموزهها در همه کتب آسمانی پیشین، از جمله کتابهای ابراهیم و موسی(علیهما السلام)آمده است.
فضایل سوره:
فضایل سوره:
براساس روایات، پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله)هنگام تلاوت «سَبِّحِ اسمَ رَبِّکَ الأعلی» بدون فاصله ذکر «سبحان ربی الأعلی» را نیز میگفت. اهل بیت(علیهم السلام) و صحابه نیز به پیروی از پیامبر(صلی الله علیه وآله) چنین میکردند. بر پایه برخی روایات پس از نزول «سَبِّحِ اسمَ رَبِّکَ الاَعلی» رسول خدا(صلی الله علیه وآله)به ذکر «سبحان ربّی الأعلی» در سجود امر کرده است.[12] بر پایه روایتی از امیرمؤمنان علی(علیه السلام)این سوره مورد علاقه پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله)بود[13]، از همینرو قرائت آن را در نماز به اصحابش سفارش میفرمود[14] و خود در نماز عید و روز جمعه، اعلی و غاشیه را میخواند[15]، چنانکه در سایر نمازهای واجب نیز این سوره را تلاوت میکرد. از علی(علیه السلام)نقل است که 20 شب به پیامبر(صلی الله علیه وآله) اقتدا کردم و او در نماز جز سوره اعلی قرائت نکرد و فرمود: اگر مردم میدانستند در این سوره چیست در هر روز 20 بار آن را میخواندند.[16]
راز علاقه ویژه پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) به این سوره چنین تبیین شده که خداوند در این سوره به پیامبر(صلی الله علیه وآله)بشارت داده که قرآن را بهگونهای که فراموش نکند در قلب او جای میدهد و تبلیغ و دعوت را که بردوش او سنگینی میکرد آسان میکند.[17]
علی(علیه السلام) نیز به خواندن این سوره اهتمام داشت. بر پایه نقلی هنگام ورود آن حضرت به کوفه در 40 فریضه صبح این سوره را قرائت کرد. امام صادق(علیه السلام)شیعیان را به خواندن سورههای جمعه و اعلی در نمازهای شب جمعه سفارش کرده و فرمود: هر کس سوره اعلی را در نماز واجب یا مستحب بخواند در قیامت به او گفته میشود: از هر در میخواهی به بهشت درآی. بر پایه روایتی از پیامبر، هرکس این سوره را قرائت کند خداوند به شمار هر حرفی که بر ابراهیم، موسی و محمد(صلی الله علیه وآله)نازل کرده بدو پاداش میدهد.[18]