گروه نرم افزاری آسمان

بنّایی


اشاره

بنّایی : ساختن خانه و مانند آن
واژه بنایی ترکیبی است که در زبان فارسی کاربرد دارد و از واژه «بنّاء» و «یاء» حاصل مصدر ساخته شده است.[1] «بنّاء» واژه ای عربی از ریشه «ب ـ ن ـ ی» به معنای سازنده خانه و ساختمانهای دیگر است[2] که با پسوند «یاء» بر شغل بنّا دلالت دارد.[3] موضوع بنایی در قرآن کریم از آیاتی پرشمار استفاده می شود که برخی از آنها مشتمل بر مشتقات «بنی» بوده و برخی دیگر به موضوع یاد شده اشاره دارند. این آیات همگی بیانگر ماجراهایی تاریخی در ارتباط با برخی از اقوام پیشین است:
1. در آیه 127 بقره/2 بنایی حضرت ابراهیم و اسماعیل(علیهما السلام) با ساخت و برپایی دیوارهای کعبه* بازگو شده است: «و اِذ یَرفَعُ اِبرهیمُ القَواعِدَ مِنَ البَیتِ و اِسمـعیل».در اینکه این ستونها به دست آنها یا پیش از آن ساخته شده در میان مفسران اختلاف است.[4] در برپایی ستونهای کعبه، حضرت ابراهیم(علیه السلام)بنایی می کرد و اسماعیل(علیه السلام)سنگ را به ایشان می داد.[5] در پاره ای روایات،

برخی امور خارق عادت در ساختن کعبه گزارش شده[6] که دلیلی بر نفی و انکار مطلق آنها وجود ندارد.[7]
2. در آیه 97 صافّات/37: «قالُوا ابنوا لَهُ بُنیـنـًا فَاَلقوهُ فِی الجَحیم»پیشنهاد دسته جمعی قوم ابراهیم(علیه السلام) مبنی بر ساختن بنایی برای سوزاندن ابراهیم(علیه السلام) یاد شده است. در کیفیت آن بنا اقوالی از قبیل مکانی اصطبل مانند[8]، تنوری که در آن آتش افکنند[9] یا دیواری از سنگ[10] نقل شده است.
3. در آیات 6 ـ 7 فجر/89 از پیشرفت صنعت بنایی و ساختن خان*ه های مرتفع و مستحکم در میان قوم عاد سخن به میان آمده است. آنان در شهر «اِرَم» ساختمانهایی ستون دار می ساختند که مانندش در شهرها ساخته نشده بود.[11] استحکام این بناها به حدی بود که قوم عاد آن را از عذاب الهی ایمن می پنداشتند.[12]
4. در آیه 74 اعراف/7: «و تَنحِتونَ الجِبالَ بُیوتـًا»و آیات 82 حجر/15 و 9 فجر/89: «و ثَمودَ الَّذینَ جابُوا الصَّخرَ بِالواد»سخن از آشنایی قوم ثمود به بنایی و ساختن خانه هایی در دل کوههاست. عده ای از مفسران به تراشیدن سنگها برای سکنا گزیدن قوم ثمود اشاره کرده اند.[13] استحکام خانه و گرم بودن آن در زمستان را علت ساختن خانه با سنگ* دانسته اند؛ اما برخی علت آن را ماندگاری بناهای سنگی متناسب با طول عمر قوم ثمود دانسته و گفته اند: بناهای غیر سنگی پیش از مرگ آنان ویران می شد.[14] کندن کوهها و ساختن خانه در آنها را شاهدی بر نیرومندی قوم ثمود* دانسته اند.[15] ثعلبی به نقل از مورخان، قوم ثمود را نخستین سنگ تراشان کوهها و صخره ها قلمداد کرده است.[16]
5. در آیات: «و قالَ فِرعَونُ یـهـمـنُ ابنِ لی صَرحـًا لَعَلّی اَبلُغُ الاَسبـب * اَسبـبَ السَّمـوت... غافر/40، 36 ـ 37) سخن از فرمان فرعون به هامان برای ساختن برج بلندی جهت راهیابی به آسمانها و اطلاع از خدای موسی(علیه السلام) به میان آمده است. گفته شده: هامان وزیر فرعون بوده است.[17] در آیه «و قالَ فِرعَون ... فَاَوقِد لی یـهـمـنُ عَلَی الطّین...»(قصص/28، 38) به یکی از مواد بنایی در آن عصر اشاره شده است. طبرسی مقصود آیه را کاخ

بنایی شده با آجر* و در قولی دیگر نشیمنگاهی بلند دانسته است.[18] مفسران به نقل از قتاده، هامان را سازنده آجر و نخستین کسی می دانند که با آن بنایی کرده است.[19]
6. آیه 87 یونس/10: «و اَوحَینا اِلی موسی واَخیهِ اَن تَبَوَّءا لِقَومِکُما بِمِصرَ بُیوتـًا»فرمان الهی به موسی و هارون(علیهما السلام) را درباره خانه سازی برای قوم خود نقل می کند. عده ای از مفسران این فرمان را در خصوص مسجدسازی دانسته اند.[20] روایتی از امام کاظم(علیه السلام) نیز که بر درستی این دیدگاه دلالت دارد، دلیل این فرمان را جلوگیری فرعون از برپایی نماز می داند.[21] عده ای دیگر گفته اند: مقصود ساخت خانه ها به سوی قبله است.[22] علامه طباطبایی با در نظر گرفتن سیاق آیه، غرض از آن را امکان برپایی نماز جماعت و فراخوانی برای آن دانسته است.[23]
7. آیه 77 کهف/18: «فَوَجَدا فیها جِدارًا یُریدُ اَن یَنقَضَّ فَاَقامَه»از اقدام حضرت خضر(علیه السلام) به تعمیر دیوار* در حال فرو ریختن سخن می گوید. بر اساس روایاتی، حضرت خضر(علیه السلام) با دستانش به طور معجزه آسایی به تعمیر دیوار پرداخت.[24] علاّمه طباطبایی با استفاده از سیاق آیات آن را عملی طبیعی و معمولی دانسته است.[25] طبق روایاتی دیگر از ابن عباس، حضرت خضر(علیه السلام)پس از خراب کردن دیوار به تعمیر آن پرداخته است.[26]
8. آیه 37 ص /38: «والشَّیـطینَ کُلَّ بَنّاء و غَوّاص»از تسخیر شیاطین به دست سلیمان(علیه السلام)برای ساختمان سازی حکایت می کند. کار این شیاطین را بنّایی محرابها و مجسمه هایی دانسته اند[27] که مردم از ساخت آن ناتوان اند.[28] در آیه 44 نمل/27: «... قالَ اِنَّهُ صَرحٌ مُمَرَّدٌ مِن قَواریر»از ساخته شدن صحن و سرای کاخ سلیمان(علیه السلام) از آبگینه های شفاف (شیشه)[29] سخن به میان آمده است. طراحی این آبگینه به گونه ای بود که ملکه سبأ گمان کرد زیر آن آب دریاست. در برخی تفاسیر آمده است که سلیمان(علیه السلام) به شیاطین دستور داد صحن را به گونه ای بسازند که زیر آن، آب جاری شود و در آن آبزیانی باشند.[30]
9. در آیه 21 کهف/18: «فَقالوا ابنوا عَلَیهِم بُنیـنـًا»پیشنهاد ساختن بنایی بر جایگاه اصحاب کهف از سوی عده ای گزارش شده است. برخی

ساختن مسجد را جهت تبرک و برپایی نماز مؤمنان دانسته اند.[31] طبرسی این پیشنهاد را به مشرکان آن عصر نسبت داده، می افزاید: آنان خواستار پوشانیدن ماجرای اصحاب کهف به وسیله دیواری بودند.[32]
10. در آیه 90 کهف /18 از ناآشنایی مردم مشرق زمین با ساختمان سازی حکایت شده است. روایتی از امام باقر(علیه السلام)مقصود از «لَم نَجعَل لَهُم مِن دونِها سِترا»را آشنا نبودن آنان به صنعت خانه سازی دانسته است.[33] در برخی روایات دیگر از نامساعد بودن سرزمین آنان برای ساختمان سازی خبر داده شده است.[34] در آیات 94 ـ 96 همین سوره خبر از اقدام ذوالقرنین به ساختن سدّی برای جلوگیری از تهاجم قوم یأجوج و مأجوج آمده است. ابتدا مردم به ذوالقرنین پیشنهاد پرداخت مزد کردند. وی در پاسخ از مدد و یاری خداوند سخن به میان آورد و از آنها خواست که او را با نیروی انسانی توانا در صنعت بنایی یاری کنند.[35] طبرسی به استفاده از وسیله و ماده کار یعنی ابزارهای آهنگری و براده آهن اشاره کرده و برای گفته خود از سیاق آیات کمک می گیرد.[36] عیّاشی به نقل از امیرمؤمنان، علی(علیه السلام)ذوالقرنین را اولین سازنده سد در زمین شناسانده است.[37]