گروه نرم افزاری آسمان

سوره ذاریات




سوگند به طوفانها و ابرهاي بارانزا
صفحه 69 از 77
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
بنام خداوند بخشنده بخشایشگر
1 وَالذّارِیاتِ ذَرْوا
سوگند به بادهایی که ابرها را به حرکت درمیآورند ( و گرد و غبار و بذرهاي گیاهان را ) .
2 فَالْحامِلاتِ وِقْرا
و سپس سوگند به ابرهایی که بار سنگینی ( از باران ) با خود حمل میکنند .
3 فَالْجارِیاتِ یُسْرا
وسپسسوگندبهکشتیهاییکهبهآسانیبهحرکتدرمیآیند.
4 فَالْمُقَسِّماتِ اَمْرا
و سوگند به فرشتگانی که کارها را تقسیم میکنند .
( جزء بیست و ششم ( 193
به معنی بادهایی است که اشیاء را به پرواز درمیآورد . « ذاریه » جمع « ذارِیات »
نیز به معنی سنگینی حرکات و آرامش و حلم « وقار » ، به معنی بار سنگین است و نیز به معنی سنگینی گوش آمده است « وِقْر »
است .
به معنی کشتی است و به معنی نهرهاي آب جاري نیز آمده ، ( فیها عَیْنٌ جارِیَۀٌ 12 / غاشیه ) و همچنین به « جاریه » جمع « جاریات »
گفته میشود ، چرا که نشاط جوانی در « جاریه » معنی خورشید به خاطر حرکتش در آسمان و نیز به دختر نوجوان نیز
تمام وجودش جریان دارد .
روزي از علی در حالی که بر منبر خطبه « اِبْنُ الْکَوّاء » : در حدیثی که بسیاري از مفسران در ذیل همین آیه آوردهاند میخوانیم
« ؟ منظور از ذارِیاتِ ذَرْوا چیست » : میخواند سؤال کرد
فرمود : « فَالْجارِیاتِ یُسْرا » : عرض کرد . « ابرها است » : فرمود « فَالْحاِملاتِ وِقْرا » : عرض کرد . « بادها است » : فرمود
194 ) سوره ذاریات )
. « منظور فرشتگان است » : فرمود « فَالْمُقَسِّماتِ اَمْرا » : عرض کرد « کشتیها است »
در اینجا این سؤال پیش میآید که اگر منظور فرشتگان است ، فرشتگان چه اموري را تقسیم میکنند ؟ در پاسخ میگوییم : این
تقسیم کار ممکن است مربوط به کل تدبیر این عالم باشد که گروههایی از فرشتگان الهی به فرمان او تدبیر امور
آنرا بر عهده دارند و نیز ممکن است مربوط به تقسیم ارزاق و یا تقسیم قطرات باران بر مناطق روي زمین باشد .
5 اِنَّما تُوعَدوُنَ لَصادِقٌ
(آري سوگند بههمه اینها)که آنچه به شما وعده داده شده قطعا راست است .
6 وَ اِنَّ الدّینَ لَواقِعٌ
و بدون شک جزاي اعمال واقعشدنی است .
مالِکِ » در اینجا به معنی جزاء است ، همانطور که در « دین »
( جزء بیست و ششم ( 195
روز جزا ) است و از آن روشن میشود که منظور از وعدههاي ) « یَوْمِ الدّین » آمده و اصولاً یکی از نامهاي قیامت « یَوْمِ الدّین
واقعشدنی در اینجا وعدههاي مربوط به قیامت و حساب و پاداش و کیفر و بهشت و دوزخ و سایر امور مربوط به معاد است،
صفحه 70 از 77
بنابراین جمله اول تمام وعدههايقیامترا شاملمیشود و جملهدوم تأکیدياست بر مسأله جزا.
سوگندهایی که در آغاز این سوره آمده ، پیوند و تناسب روشنی با نتیجه این قسمها دارد ، چراکه حرکت ابرها و نزول بارانها و
در نتیجه زنده شدن زمینهاي مرده ، خود صحنهاي از قیامت و معاد را در این دنیا نشان میدهد .
سوگند به آسمان و چین و شکنهاي زیبایش
7 وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُکِ
قسم به آسمان کهداراي چین و شکنهاي زیباست .
بر وزن کبک ) به معنی بستن و محکم کردن است و در اینجا به معنی چین و ) « حَبْک » جمع حِباك از ریشه اصلی « حُبُک »
شکنهاي زیبایی است که در میان امواج ، ابرهاي آسمان ، رملهاي بیابان و موهاي سر پیدا میشود .
و اما تطبیق این معنی بر آسمان یا به خاطر اشکال مختلف تودههاي ستارگان و صورتهاي فلکی ( مجموعههایی از ستارگان
ثابت را که شکل خاصی به خود گرفته ، صورت فلکی مینامند ) .
196 ) سوره ذاریات )
یا بهخاطرموجهايجالبیاستکه درابرهايآسمانی پیدامیشود و گاه بهقدريزیبااستکهمدتها چشمهايانسان را متوجه خود
میسازد .
و یا تودههاي عظیم کهکشانها است که همچون پیچ و خمهاي موهاي مجعد بر صفحه آسمان ظاهر میشود ، مخصوصا
عکسهاي جالبی که دانشمندان وسیله تلسکوپها از این کهکشانها برداشتهاند ، کاملاً موهاي مجعد و پیچیده را
تداعی میکند .
بنابراین معنی، قرآن بهآسمان و این کهکشانهاي عظیم که در آن روز چشم تیزبین علم و دانش بشر هنوز به آن نیفتاده بود،
سوگند یاد میکند .
( جزء بیست و ششم ( 197
میتواند اشاره به استحکام آسمانها و پیوند محکم کرات با یکدیگر مانند « حُبُک » ایننکته نیز قابلتوجه است که ریشه اصلی
سیارات منظومه شمسی با قرص خورشید نیز بوده، باشد .
8 اِنَّکُمْ لَفی قَوْلٍ مُخْتَلِفٍ
که شما در گفتاري مختلف و گوناگون هستید .
این آیه به جواب قسم ، یعنی مطلبی که به خاطر آن سوگند یاد شده است ، میپردازد و اشاره میکند که پیوسته ضد و نقیض
میگویید و همین تناقضگویی دلیل بر بیپایه بودن سخنان شما است .
در مورد معاد ، گاه میگویید : ما اصلًا باور نمیکنیم که استخوانهاي پوسیده زنده شوند و گاه میگویید : ما در اینباره شک و
تردید داریم و گاه میافزایید : پدران و نیاکان ما را بیاورید تا گواهی دهند بعد از مرگ ، قیامت و رستاخیزي در کار است ، تا
قبول کنیم .
و در مورد پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله گاه میگویید : دیوانه است ، گاه شاعرش میخوانید ، گاه ساحرش مینامید، گاهی
میگویید معلم و استادي دارد که اینسخنان را بهاو تعلیم میدهد .
198 ) سوره ذاریات )
افسانهها و خرافات پیشینیان ) مینامید ، گاهی شعرش ) « اساطیر الاولین » همچنین در مورد قرآن ، گاه آن را
صفحه 71 از 77
میخوانید و گاه سحر و گاه دروغ .
سوگند بهچین و شکنهاي آسمانها که سخنان شما پر از تناقض و پیچ و خم است و اگر پایه و مایهاي داشتید، لااقل روي
یکمطلب میایستادید و هر روز سراغ مطلبی نمیرفتید .
لارْضِ ایاتٌ لِلْمُوقِنینَ 􀂒 20 وَ فِی ا
و در زمین آیاتیبراي طالبان یقین است .
حجم زمین ، فاصله آن با خورشید ، حرکت آن به دور خود و حرکت آن به دور آفتاب و نیروي جاذبه و دافعهاي که از آن
حجم و این حرکت بهوجود میآید و کاملاً متعادل و معادل یکدیگر است و هماهنگی تمام اینها با هم تا شرایط
حیات را بر صفحه زمین فراهم سازد، همه از آیات بزرگخدااست .
( جزء بیست و ششم ( 199
موادي که زمین را تشکیل داده و منابع مختلفی که در سطح و زیرزمین براي حیات و زندگی آماده شده ،
هر یک نشانهاي از نشانههاياو است .
بد نیست در اینجا به گوشهاي از سخنان یکی از دانشمندان معروف جهانکه دراین زمینه مطالعات زیادي دارد، گوش فرا دهیم .
در تنظیم عوامل طبیعی منتهاي دقت و ریزهکاري بهکار رفته است ، مثلًا اگر قشر خارجی کره زمین » : میگوید « کرسی موریسین »
ده پا ضخیمتر از آنچه هست ، میبود اکسیژن یعنی ماده اصلی حیات وجود پیدا نمیکرد ، یا هر گاه عمق دریاها چند پا بیشتر
از عمق فعلی بود آن وقت کلیه اکسیژن و کربن زمین جذب میشد و دیگر امکان هیچگونه زندگی نباتی و یا حیوانی در سطح
. « خاك باقی نمیماند
غلظت هواي محیط زمین به اندازهاي است که اشعه کیهانی را تا میزانی که براي رشد و نمو نباتات لازم است به طرف »
. « زمین عبور میدهد و کلیه میکربهاي مضر را در همان فضا معدوم میسازد و ویتامینهاي مفید را ایجاد مینماید
200 ) سوره ذاریات )
یا وجود بخارهاي مختلفی که در طی قرون متمادي از اعماق زمین برآمده و در هوا منتشر شده است و غالب آنها هم گازهاي »
سمی هستند،معهذاهوايمحیط زمینآلودگیپیدانکرده و همیشهبههمان حالت متعادل که براي ادامه حیات انسانی مناسب باشد ،
. « باقیمانده است
دستگاه عظیمی که این موازنه عجیب را ایجاد مینماید و تعادل را حفظ میکند ، همان دریا و اقیانوس است که مواد حیاتی و »
. « غذایی و باران و اعتدال هوا و نباتات و بالاخره وجود خود انسان از منبع فیض آن سرچشمه میگیرد
21 وَ فی اَنْفُسِکُمْ اَفَلا تُبْصِرُونَ
و در وجود خود شما ( نیز آیاتی است ) آیا نمیبینید ؟
مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ : کسی که خویش را » : در حدیث آمده است که پیغمبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله فرمود
(1) « بشناسد ، خداي خویش را بازشناخته است
( جزء بیست و ششم ( 201
22 وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ
روزيشمادرآسماناستوآنچهبهشماوعدهدادهمیشود.
گستردگی مفهوم رزق هم باران را شامل میشود ، هم نور آفتاب را که از آسمان به سوي ما میآید و نقش آن در حیات
و زندگی فوقالعاده حساس است و همچنین هوا را که مایه حیات همه موجودات زنده است .
صفحه 72 از 77
آنچه به شما وعده داده میشود ) میتواند تأکیدي بر مسأله رزق و وعده الهی در این زمینه بوده ، باشد ) « ما تُوعَدُون » و اما جمله
عِنْدَها جَنَّۀُ الْمَأْوي : بهشت موعود نزد سدرة المنتهی » : میخوانیم « والنجم » و یا به معنی بهشت موعود ، چراکه در آیه 15 سوره
و یا اشاره به هر گونه خیر و برکت و یا عذابی است که از آسمان نازل میگردد و یا ناظر به همه این « در آسمانها است
مفهومش وسیع و گسترده است . « ما تُوعَدُون » مفاهیم است ، چراکه جمله
. « نفس » جلد 2 ، صفحه 603 ، ماده ، « سفینۀ البحار » -1
202 ) سوره ذاریات )
چیزي که مانع بصیرت آدمی میشود و او را از مطالعه اسرار آفرینش ، اسرار زمین و شگفتیهاي وجود خودش باز میدارد ، همان
حرص براي روزي است ، خداوند در آیه اخیر به انسان اطمینان میدهد که روزي او تضمین شده است ، تا بتواند با خیال راحت به
در مورد او تحقق یابد . « اَفَلا تُبْصِرُون » شگفتیهاي جهان هستی بنگرد و جمله
لارْضِ اِنَّهُلَحَقٌّ مِثْلَ ما اَنَّکُمْ تَنْطِقُونَ 􀂒 23 فَوَ رَبِالسَّماءِ وَا
سوگند به پروردگار آسمان و زمین که این مطلب حق است همانگونه که شما سخن میگویید.
کار بهجایی رسیده است که خداوند با آن عظمت و قدرتش براي اطمینان دادن به بندگان شکاك و دیرباور و ضعیفالنفس
و حریص ، سوگند یاد میکند که آنچه به شما در زمینه رزق و روزي و وعدههاي ثواب و عقاب قیامت وعده داده شده ،
همه حق است و هیچ شک و تردیدي در آن نیست .
( جزء بیست و ششم ( 203
همانگونه که سخن میگویید ) تعبیر لطیف و حساب شدهاي است که از محسوسترین اشیاء ) « مِثْلَ ما اَنَّکُمْ تَنْطِقُونَ » تعبیر به
سخن میگوید ، چراکه گاهی خطا در باصره یا سامعه انسان واقع میشود ، اما در سخن گفتن چنین خطایی راه ندارد ، که انسان
همان اندازه که سخن گفتن شما برایتان » : احساس کند سخن گفته ، در حالی که سخن نگفته باشد ، لذا قرآن میگوید
« محسوس است و واقعیت دارد ، رزق و روزي و وعدههاي الهی نیز همینگونه است
بهرهگیري از نشانههاي حق آمادگی لازم دارد
اینها نشانههایی است » : هنگامی که آیات قرآن سخن از اسرار آفرینش و نشانههاي خدا در عالم هستی میگوید ، گاه میفرماید
لِقَوْمٍ یَسْمَعُونَ ) ( 67 / یونس ) . ) « براي کسانی که میشنوند
لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ) ( 3 / رعد ) . ) « براي آنهایی که تفکر میکنند » : و گاه میگوید
« براي کسانی که تعقل میکنند » : گاه میفرماید
204 ) سوره ذاریات )
( لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ ) ( 4 / رعد ) .
لِکلِّ صَبّارٍ شَکُورٍ ) ( 5 / ابراهیم ) . ) « براي کسانی که بسیار شکیبا و شکرگزارند » : گاه میگوید
لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ ) ( 79 / نحل ) . ) « براي کسانی که ایمان دارند » : گاه میفرماید
لَاآیاتٍلاُِولِیالنُّهی)( 54 /طه). )« برايهمهصاحبانمغز »: گاهمیگوید
لَاآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ ) ( 75 / حجر ) . ) « براي آنها که هوش سرشار دارند » : گاه میفرماید
لَاآیاتٍ لِلْعالِمینَ ) ( 22 / روم) . ) « براي دانشمندان » : و بالاخره گاهی میگوید
این تعبیرات بهخوبی نشان میدهد که براي استفاده و بهرهگیري از آیات بیشمار و نشانههاي بسیار که براي وجود پاك او در
صفحه 73 از 77
سراسر عالم آفرینش وجود دارد ، زمینه آمادهاي لازم است ، چشمی بینا ، گوشی شنوا ، فکري بیدار و دلی هشیار و روحی آماده
پذیرش و تشنه حقایق
( جزء بیست و ششم ( 205
لازم است و گرنه ممکن است انسان سالها در لابلاي این آیات زندگی کند ، اما همچون حیوانات جز اصطبل و علف
نشناسد .
رزق و روزي و راههاي افزایش آن
دراحادیثاسلامیتعبیراتجالبیدراینزمینهدیدهمیشود.
اِنَّ الرِّزْقَ لا یَجُرُّهُ حِرْصُ حَریصٍ ، وَ لا یَصْ رِفُهُ کُرْهُ کارِهٍ : روزي از » : در حدیثی از رسول خدا صلیاللهعلیهوآله میخوانیم
(1). « سوي خداوند مقدر شده ، نه حرص حریص آن را جلب میکند و نه اکراه افراد آنرا منع مینماید
وَ اِنْ کانَ الرِّزْقُ » : در حدیث دیگري از امام صادق آمده است که در پاسخ کسی که تقاضاي موعظه کرده بود ، فرمود
(2). ؟ « ... مَقْسُوما فَالْحِرْصُ لِماذا ؟ ... : هر گاه رزق قسمت شده است ، حرص براي چیست
. جلد 5 ، صفحه 126 ، « نور الثقلین » -1
206 ) سوره ذاریات )
هدف ازاین بیانات این نیست که جلو تلاشرا بگیرد بلکه افراد حریص را با توجه به مقدر بودن رزق از حرصشان بازمیدارد .
این نکته نیز قابل توجه است که در احادیث اسلامی امور زیادي به عنوان وسیله جذب روزي یا موانع آن معرفی شده
که هر یک به نوبه خود سازنده است .
وَالَّذي بَعَثَ جَ دّي بِالْحَقِنَبِیّا اِنَّ اللّهَ تَبارَكَ وَ تَعالی یَرْزُقُ الْعَبْدَ عَلی قَدْرِ الْمُرُوَّةِ ، » : در حدیثی از امام صادق میخوانیم
وَاِنَالْمَعُونَۀَتُنْزَلُعَلیقَدْرِ شِدَّةِالْبَلاءِ: سوگند بهکسیکه جدمرابه حق بهنبوت مبعوث کردهاستکهخداوندمتعالانسانرابهقدرمروتو
(1).« شخصیتش روزي میدهد و کمک پروردگار متناسب با شدت بلا و حادثه است
لاذي وَ قِلَّۀُ الصَّخَبِ یَزیدانِ فِیالرِّزْقِ: ترك آزار مردم 􀂒 کَفُّ ا » : در حدیث دیگري از همان حضرت آمده است
. جلد 5 ، صفحه 126 ، « نور الثقلین » -1
. ( جلد 5 ، صفحه 125 ( حدیث 31 ، « نور الثقلین » -2
( جزء بیست و ششم ( 207
(1). « و جار و جنجال ، روزي را افزایش میدهد
اَلتَّوْحیدُ نِصْفُ الدّینِ وَ اِسْتَنْزِلِ الرِّزْقَ بِالصَّدَقَۀِ : توحید نیمی از » : از پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله نیز نقل شده است که فرمود
(2). « دین است و روزي را از طریق انفاق در راه خدا بر خود نازل کن
و همچنین امور دیگري مانند تمیز کردن اطراف خانه و شستشو و تمیز کردن ظروف ، از اسباب افزایش روزي معرفی شده
است .
. ( جلد 5، صفحه 126 (حدیث 35 و 37 ،« نورالثقلین » -1
. ( جلد 5 ، صفحه 126 (حدیث 35 و 37 ، « نورالثقلین » -2
208 ) سوره ذاریات )
صفحه 74 از 77
درباره