همسران علی پس از فاطمه دختر پیامبر خدا
اشاره
9802.الکافی ( به نقل از فضل البقباق ) امام علی علیه السلام در یادکرد ازدواجش با فاطمه علیها السلام : سپس پیامبر خدا ، مرا صدا زد: «ای علی!» .
گفتم: بلی ، ای پیامبر خدا!
فرمود: «به خانه ات وارد شو و با همسرت لطیف و سازگار باش که فاطمه ، پاره تن من است . هرچه او را رنج دهد ، مرا رنج می دهد ، و هرچه او را شادمان کند ، مرا شادمان می کند . شما را در پناه خداوند می گذارم و پس از خود ، شما را به خدا می سپارم» .ر . ک : ج 8 ص 7 (علی از زبان پیامبر) . و ص 51 (از فاطمه برای من عزیزتر) . و ص 99 (برگزیده خدا) .
3 / 2همسران علی پس از فاطمه دختر پیامبر خداامام علی علیه السلام ، نُه سال با فاطمه علیها السلام زیست و در حیات او ، همسر دیگری اختیار نکرد ؛ امّا پس از وفات فاطمه علیها السلام ، چند همسر برگزید که عبارت اند از : 1 . اُمامه دختر ابو العاص ، 2 . اسماء دختر عمیس ، 3 . فاطمه اُمّ البنین ، 4 . اُمّ سعید ، دختر عروه بن مسعود ثقفی ، 5 . خوله ، دختر جعفر بن قیس ، 6 . صهباء ، دختر ربیعه ، 7 . لیلی ، دختر مسعود ، 8 . محیّاه ، دختر امرء القیس . (1) و افزون بر اینها ، هفده کنیز هم داشت که برخی برای وی ، فرزند آوردند . همسران امام علیه السلام در هنگام شهادتش : اُمامه ، اُمّ البنین ، اسماء بنت عمیس و لیلی بنت مسعود بودند .
.
1- .عبد الجبّار بن منظور از عوف بن خارجه چنین نقل می کند : «من هنگام خلافت عمر در نزد او بودم که [ پیر]مردی درویش از میان مردم به سمت عمر عبور می کرد تا به جلوی او رسید . پس به تحیّت خلافت ، تحیّتش گفت . عمر پرسید: تو کیستی؟ گفت: مردی نصرانی ام . من امرء القیس پسر عدیّ کلبی ام . عمر ، وی را نشناخت . پس مردی به عمر گفت: این کسی است که در جاهلیت ، قبیله بکر بن وائل را غارت کرده است . عمر گفت: چه می خواهی؟ گفت: می خواهم مسلمان شوم . عمر ، اسلام را بر او عرضه کرد و او هم پذیرفت . سپس برایش نیزه ای خواست و پرچمی بر آن به نشانه فرمان روایی اش بر مسلمانان قوم قضاعه آویخت . پیرمرد بازگشت و پرچم ، بالای سرش در اهتزاز بود . تا آن زمان ندیده بودم مردی نماز نخوانده ، بر گروهی از مسلمانان ، امیر شود . علی علیه السلام و پسرانش برخاستند و رفتند تا به او رسیدند . پس [ علی علیه السلام ]به او گفت: من علی بن ابی طالب ، پسر عموی پیامبر خدایم و این دو ، پسران من از دختر پیامبر خدایند و ما دوست داریم داماد تو شویم . امرء القیس گفت: ای علی! محیّاه دختر امرء القیس را به ازدواج تو درآوردم ؛ و ای حسن! سلمی دختر امرء القیس را به ازدواج تو درآوردم ؛ و ای حسین! رباب دختر امرء القیس را به ازدواج تو درآوردم». (الإصابه : ج 1 ص 355 الرقم 487)
ص: 144
9807.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الباقر علیه السلام :کانَ لِعَلِیٍّ سَبَعَ عَشرَهَ سُرِّیَّهً . (1)9803.امام زین العابدین علیه السلام :المناقب لابن شهر آشوب :تُوُفِّیَ عَن أربَعَهٍ : اُمامَهَ واُمُّها زَینَبُ بِنتُ النَّبِیِّ وأسماءَ بِنتِ عُمَیسٍ ، ولَیلَی التَّمیمِیَّهِ ، واُمِّ البَنینَ الکِلابِیَّهِ . (2)
ونتحدّث فیما یأتی بإیجاز عن ثلاث من أشهرهنّ : .
1- .تاریخ الإسلام للذهبی : ج 3 ص 652 عن الإمام الصادق علیه السلام ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 333 من دون إسنادٍ إلی المعصوم ؛ دعائم الإسلام : ج 2 ص 192 ح 696 عن الإمام الصادق علیه السلام وفیهما «ترک علیّ أربع نسوه وتسع عشره سرّیّه» .
2- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 305 .
ص: 145
9811.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :امام باقر علیه السلام :علی علیه السلام ، هفده کنیز داشت .9808.امام علی علیه السلام :المناقب ، ابن شهر آشوب :[ امام علی علیه السلام ] هنگام وفات ، چهار زن داشت : اُمامه که مادرش زینب دختر پیامبر صلی الله علیه و آله بود ، اسماء بنت عمیس ، لیلی تمیمی و اُمّ البنین کِلابی .اینک ، شرح حال سه تن از مشهورترینِ این همسران را به اختصار ، باز می گوییم :
.
ص: 146
أ اُمامَهُ بِنتُ أبِی العاصِهی بنت زینب بنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله . وکانت زینب قد تزوّجت أبا العاص قبل الإسلام . وأبو العاص هو ابن اُخت خدیجه علیها السلام . أنجبت زینب ولدین هما : علیّ الذی مات صغیرا ، واُمامه التی کان یحبّها النبیّ صلی الله علیه و آله ویلاطفها . وتزوّجها الإمام علیه السلام بوصیّه الزهراء علیها السلام إذ أوصته أن یتزوّجها ، وقالت : إنّها تکون لولدی مثلی . (1) ونقلت بعض الروایات أنّ الإمام علیه السلام أولدها محمّدا الذی کان یسمّی محمّد بن علیّ الأوسط . (2)
9821.امام علی علیه السلام :اُسد الغابه فی تَرجَمَهِ اُمامَهَ بِنتِ أبی العاصِ :تَزَوَّجَها عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام بَعدَ مَوتِ فاطِمَهَ علیها السلام ، وکانَت فاطِمَهُ وَصَّت عَلِیّا أن یَتَزَوَّجَها . فَلَمّا تُوُفِّیَت فاطِمَهُ تَزَوَّجَها ، زَوَّجَها مِنهُ الزُّبَیرُ ابنُ العَوّامِ ؛ لِأَنَّ أباها قَد أوصاهُ بِها .
فَلَمّا جُرِحَ عَلِیٌّ خافَ أن یَتَزَوَّجَها مُعاوِیَهُ ، فَأَمَرَ المُغیرَهَ بنَ نَوفَلِ بنِ الحارِثِ ابنِ عَبدِ المُطَّلِبِ أن یَتَزَوَّجَها بَعدَهُ . فَلَمّا تُوُفِّیَ عَلِیٌّ وقَضَت العِدَّهُ تَزَوَّجَهَا المُغیرَهُ ، فَوَلَدَت لَهُ یَحیی ، وبِهِ کانَ یُکَنّی ، فَهَلَکَت عِندَ المُغیرَهِ . (3)ب أسماءُ بِنتُ عُمَیسٍ الخَثعَمِیَّهُوهی من النساء العظیمات فی التاریخ الإسلامی ، وکانت من اُولَیات النساء اللائی آمنَّ بالنبیّ صلی الله علیه و آله . تزوّجت أسماء جعفر بن أبی طالب ، وهاجرت معه إلی الحبشه ، وأنجبت منه ثلاثه أولاد ؛ هم : عبد اللّه ، وعَون ، ومحمّد . (4) ولمّا استُشهِد جعفر تزوّجها أبو بکر ، فأولدها محمّدا البطل الثابت علی ولاء علیّ علیه السلام . (5) وکانت رفیقه الزهراء علیها السلام وصاحبتها (6) . وهی التی اقترحت علیها أن یضع جثمانها الطاهر فی التابوت وأعانت الإمام علیه السلام علی غسلها علیها السلام . (7) وبعد وفاه أبی بکر تزوّجها الإمام علیه السلام (8) ، فأولدها یحیی (9) . وظلّت مع الإمام علیه السلام حتی استشهاده . (10) وهی من رواه الحدیث ، وممّن روت حدیث ردّ الشمس . (11)
.
1- .روضه الواعظین : ص 168 ، کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 870 ح 48 وراجع علل الشرائع : ص 188 ح 2 .
2- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 154 .
3- .اُسد الغابه : ج 7 ص 20 الرقم 6724 ، الإصابه : ج 8 ص 25 الرقم 10828 ، الاستیعاب : ج 4 ص 351 الرقم 3270 کلاهما نحوه .
4- .المعجم الکبیر : ج 24 ص 131 ح 358 ، الطبقات الکبری : ج 8 ص 280 ، تهذیب الکمال : ج 35 ص 127 الرقم 7784 ، مروج الذهب : ج 3 ص 73 ، سیر أعلام النبلاء : ج 2 ص 283 الرقم 51 ، اُسد الغابه : ج 7 ص 13 الرقم 6713 ، الاستیعاب : ج 4 ص 348 الرقم 3264 ، الإصابه : ج 8 ص 15 الرقم 10809 .
5- .الطبقات الکبری : ج8 ص282 ، تهذیب الکمال : ج35 ص127 الرقم 7784 ، تاریخ الطبری : ج 3 ص 426 ، مروج الذهب: ج 3 ص 73 ، اُسد الغابه : ج 7 ص 13 الرقم 6713 ، الاستیعاب : ج 4 ص 348 الرقم 3264 ، الإصابه : ج 8 ص 15 الرقم 10809 .
6- .الأمالی للمفید: ص281 ح7، الأمالی للطوسی: ص109 ح166.
7- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 34 ،المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 179 ح 4769 ؛ دلائل الإمامه : ص 136 ، المناقب لابن شهر آشوب: ج 3 ص 364 .
8- .الطبقات الکبری : ج8 ص285 ، تهذیب الکمال : ج35 ص127 الرقم 7784 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 154 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 440 ، حلیه الأولیاء : ج 2 ص 75 ح 158 ، سیر أعلام النبلاء : ج 2 ص 283 الرقم 51 ، اُسد الغابه : ج 7 ص 13 الرقم 6713 ، الاستیعاب : ج 4 ص 348 الرقم 3264 ، الإصابه : ج 8 ص 15 الرقم 10809 .
9- .تهذیب الکمال : ج 35 ص 127 الرقم 7784 ، المعارف لابن قتیبه : ص 210 ، مروج الذهب : ج 3 ص 73 ، اُسد الغابه : ج 7 ص 13 الرقم 6713 ، الاستیعاب : ج 4 ص 348 الرقم 3264 ، الطبقات الکبری : ج 8 ص 285 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 154 ، سیر أعلام النبلاء : ج 2 ص 286 الرقم 51 ، الإصابه : ج 8 ص 15 الرقم 10809 ، المحبّر : ص 108 وفی الخمسه الأخیره «یحیی وعون» ، الکامل فی التاریخ: ج 2 ص 440 وفیه «محمّد الأصغر ویحیی» ؛ الإرشاد : ج 1 ص 354 ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 213 وفیه «عثمان ویحیی» .
10- .تاریخ موالید الأئمّه علیهم السلام : ص 172 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 305 .
11- .راجع : ج 12 ص 12 (ردّ الشمس فی عهد النبیّ) .
ص: 147
الف اُمامه دختر ابو العاص
ب اسماء دختر عُمَیس خَثعَمی
الف اُمامه دختر ابو العاصاو دختر زینب ، دختر پیامبر خداست . زینب ، پیش از اسلام با ابو العاص ، خواهرزاده خدیجه (و پسر خاله خویش) ، ازدواج کرده بود و دو فرزند داشت : علی که در کودکی مُرد و اُمامه که پیامبر صلی الله علیه و آله به او محبّت می ورزید و امام علی علیه السلام ، بنا به وصیّت زهرا علیها السلام با او ازدواج کرد . فاطمه زهرا علیها السلام به علی علیه السلام گفت: «او برای فرزندانم همچون من است» . برخی روایت ها حاکی از آن است که امام علی علیه السلام از او فرزندی به نام محمّد داشت که «محمّد اوسط» نامیده می شد .
9834.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :اُسد الغابه در شرح احوال اُمامه دختر ابو العاص : علی بن ابی طالب علیه السلام پس از وفات فاطمه علیها السلام با او (اُمامه) ازدواج کرد و فاطمه علیها السلام خود به علی علیه السلام وصیّت کرده بود که با او ازدواج کند و چون فاطمه علیها السلام وفات کرد، علی علیه السلام با وی ازدواج کرد. او را زبیر بن عوّام ، به همسری علی علیه السلام درآورد ؛ زیرا پدرش به زبیر ، سفارش او را کرده بود .
چون علی علیه السلام زخمی شد ، بیم آن داشت که معاویه با اُمامه ازدواج کند . پس ، از مغیره بن نوفل بن حارث بن عبد المطّلب خواست که پس از وی با اُمامه ازدواج کند و چون علی علیه السلام وفات کرد و عدّه اُمامه سر آمد ، مغیره با او ازدواج کرد که برایش یحیی را به دنیا آورد و کنیه مغیره ، ابو یحیی شد . پس اُمامه در خانه مغیره درگذشت .ب اسماء دختر عُمَیس خَثعَمیاو از زنان بزرگ در تاریخ اسلام و جزو نخستین زنانی است که به پیامبر صلی الله علیه و آله ایمان آوردند . اسماء با جعفر بن ابی طالب ، ازدواج کرد و با او به حبشه هجرت کرد و برای او سه فرزند آورد: عبد اللّه ، عون و محمّد . چون جعفر به شهادت رسید ، به ازدواج ابو بکر درآمد و محمّد بن ابی بکر را به دنیا آورد که قهرمان پایداری در ولایت علی علیه السلام است . اسماء ، همراه و همدم فاطمه زهرا علیها السلام بود . او بود که به فاطمه علیها السلام پیشنهاد داد تا جسد مطهّرش را در «تابوت» نهند و در غسل او ، امام را یاری داد . اسماء پس از فوت ابو بکر ، به ازدواج امام علی علیه السلام درآمد و یحیی را برایش به دنیا آورد و تا زمان شهادت امام علیه السلام با او بود . او از راویان حدیث و از کسانی است که حدیث «ردّ الشمس» را نقل کرده اند . (1)
.
1- .ر . ک : ج 12 ، ص 13 (بازگشت خورشید در عهد پیامبر) .
ص: 148
. .
ص: 149
. .
ص: 150
9837.عنه علیه السلام :تهذیب الکمال فی تَرجَمَهِ أسماءَ بِنتِ عُمَیسٍ : کانَت أوَّلاً تَحتَ جَعفَرِ ابنِ أبی طالِبٍ ، وهاجَرَت مَعَهُ إلی أرضِ الحَبَشَهِ ، ثُمَّ قُتِلَ عَنها یَومَ مُؤتَهَ ، فَتَزَوَّجَها أبو بَکرٍ الصِّدّیقُ ، فَماتَ عَنها ، ثُمَّ تَزَوَّجَها عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ .
ووَلَدَت لِجَعفَرٍ : عَبدَ اللّهِ بنَ جَعفَرٍ ، وعَونَ بنَ جَعفَرٍ ، ومُحَمَّدَ بنَ جَعفَرٍ . ووَلَدَت لِأَبی بَکرٍ : مُحَمَّدَ بنَ أبی بَکرٍ فی حَجَّهِ الوَداعِ . ووَلَدَت لِعَلِیٍّ یَحیَی بنَ عَلِیٍّ . فَهُم إخوَهٌ لِاُمٍّ . (1)9838.عنه علیه السلام :صحیح البخاری عن أبی موسی :دَخَلَت أسماءُ بِنتُ عُمَیسٍ وهِیَ مِمَّن قَدِمَ مَعنا عَلی حَفصَهَ زَوجِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله زائِرَهً ، وقَد کانَت هاجَرَت إلَی النَّجاشِیِّ فیمَن هاجَرَ ، فَدَخَلَ عُمَرُ عَلی حَفصَهَ وأسماءُ عِندَها ، فَقالَ عُمَرُ حینَ رَأی أسماءَ : مَن هذِهِ ؟ قالَت : أسماءُ بِنتُ عُمَیسٍ . قالَ عُمَرُ : الحَبَشِیَّهُ هذِهِ ؟ البَحرِیَّهُ هذِهِ ؟ قالَت أسماءُ : نَعَم . قالَ : سَبَقناکُم بِالهِجرَهِ ؛ فَنَحنُ أحَقُّ بِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِنکُم ! فَغَضِبَت وقالَت : کَلّا وَاللّهِ ! کُنتُم مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله یُطعِمُ جائِعَکُم ویَعِظُ جاهِلَکُم ، وکُنّا فی دارِ أو فی أرضِ البُعَداءِ البُغَضاءِ بِالحَبَشَهِ ، وذلِکَ فی اللّهِ وفی رَسولِهِ صلی الله علیه و آله ، وَایمُ اللّهِ لا أطعَمُ طَعاما ولا أشرَبُ شَرابا حَتّی أذکُرَ ما قُلتَ لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ونَحنُ کُنّا نُؤذی ونَخافُ ، وسَأَذکُرُ ذلِکَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وأسأَلُهُ ، وَاللّهِ لا أکذِبُ ولا أزیغُ ولا أزیدُ عَلَیهِ !
فَلَمّا جاءَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قالَت : یا نَبِیَّ اللّهِ ، إنَّ عُمَرَ قالَ کَذا وکَذا .
قالَ : فَما قُلتِ لَهُ ؟
قالَت : قُلتُ لَهُ کَذا وکَذا .
قالَ : لَیسَ بِأَحَقَّ بی مِنکُم ، ولَهُ ولِأَصحابِهِ هِجرَهٌ واحِدَهٌ ، ولَکُم أنتُم أهلَ السَّفینَهِ هِجرَتانِ . (2) .
1- .تهذیب الکمال : ج 35 ص 127 الرقم 7784 ، اُسد الغابه : ج 7 ص 13 الرقم 6713 ، الاستیعاب : ج 4 ص 348 الرقم 3264 کلاهما نحوه .
2- .صحیح البخاری : ج 4 ص 1546 ح 3990 ، صحیح مسلم : ج 4 ص 1946 ح 2503 وراجع الطبقات الکبری : ج 8 ص 281 وسیر أعلام النبلاء : ج 2 ص 283 الرقم 51 .
ص: 151
9832.امام علی علیه السلام :تهذیب الکمال در شرح حال اسماء بنت عمیس : ابتدا همسر جعفر بن ابی طالب بود و با او به سرزمین حبشه هجرت کرد . وقتی جعفر در جنگ موته شهید شد ، ابو بکر با او ازدواج کرد و چون او مُرد ، علی بن ابی طالب علیه السلام با وی ازدواج کرد . اسماء برای جعفر ، عبد اللّه ، عون و محمّد را به دنیا آورد ، و برای ابو بکر ، محمّد را در حجّه الوداع ، و برای علی علیه السلام ، یحیی را . پس اینان ، برادران ناتنی و مادری هم هستند .9833.امام علی علیه السلام :صحیح البخاری به نقل از ابو موسی : اسماء بنت عمیس که از همراهان ما و از مهاجرانی بود که به سوی نجاشی هجرت کرده بودند ، برای دیدار حَفصه ، همسر پیامبر صلی الله علیه و آله به نزد او رفت . عمر در حالی که اسماء نزد حفصه بود ، وارد شد و چون اسماء را دید ، پرسید : این کیست؟
حفصه گفت: اسماء بنت عمیس است .
عمر گفت: این به حبشه رفته است؟ این از دریا گذشته است؟
اسماء گفت: آری .
عمر گفت: ما در هجرت از شما پیشی گرفتیم . پس ، از شما به پیامبر خدا سزاوارتریم .
اسماء ، خشمناک شد و گفت: به خدا سوگند که چنین نیست! شما با پیامبر خدا بودید ، گرسنه تان را سیر و نابخردتان را موعظه می کرد ، حال آن که ما در خانه (یا سرزمینی) دور و پُر از دشمن در حبشه بودیم و این به خاطر خدا و به خاطر پیامبر خدا بود و به خدا سوگند ، چیزی نمی خورم و نمی آشامم تا آنچه را گفتی ، به پیامبر خدا بگویم . ما بودیم که آزار می شدیم و می ترسیدیم ؛ و این را برای پیامبر خدا باز می گویم و از او می پرسم و به خدا سوگند ، نه دروغ می گویم و نه تحریفش می کنم و نه بر آن می افزایم .
پس چون پیامبر صلی الله علیه و آله آمد ، اسماء گفت: ای پیامبر خدا ! عمر ، چنین و چنان گفت . پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید: «تو به او چه گفتی؟» .
اسماء گفت: من هم چنین و چنان گفتم .
فرمود: «او به من از شما سزاوارتر نیست . او و همراهانش یک هجرت دارند و برای شما اهل کشتی ، دو هجرت است» . .
ص: 152
ج فاطمه اُمُّ البَنینَ بِنتُ حِزامٍوکانت من الشخصیّات المتألّقه فی التاریخ الإسلامی . وتنتسب إلی اُسره لا نظیر لها فی الشجاعه والشهامه والقتال . ولمّا عزم الإمام علیه السلام علی الزواج بعد رحیل الزهراء علیها السلام دعا عقیلاً ، وطلب منه أن یختار له امرأه من قبیله معروفه بالشجاعه لِتلد له فرسانا صنادید . ولمّا کان عقیل عالما بارعا فی الأنساب فقد اختار اُمّ البنین ، وذکر أنّ آباءها من أشجع العرب وأثبتهم وأشدّهم قتالاً . (1) وکانت اُمّ البنین شاعره مُفوّهه ، جلیله . أرسلت أولادها الأربعه إلی کربلاء فی رکب الإمام الحسین علیه السلام . وکانت تمضی وقتها فی البقیع ؛ تنشد الشعر فی رثاء أولادها باکیه علیهم (2) ، والناس یجتمعون ویتألّمون ویبکون ، ویطّلعون علی قبائح بنی اُمیّه وممارساتهم الدنیئه . وهکذا استطاعت أن تبلّغهم نداء أولادها وهدفهم .
.
1- .عمده الطالب : ص 357 .
2- .مقاتل الطالبیّین : ص 90 .
ص: 153
ج فاطمه دختر حِزام (اُمُّ البنین)
ج فاطمه دختر حِزام (اُمُّ البنین)وی از شخصیت های درخشان در تاریخ اسلام است و به خانواده ای منسوب است که در شجاعت و شهامت و پیکار ، نظیر ندارند . چون امام علی علیه السلام پس از رحلت زهرا علیها السلام تصمیم به ازدواج گرفت ، عقیل را فرا خواند و از او خواست که برای او زنی از میان قبیله های معروف به شجاعت بیابد تا برای او جنگجویانی دلیر بزاید . از آن جا که عقیل در تبارشناسی زِبَردست بود ، فاطمه دختر حِزام را برگزید و گفت که پدران وی از شجاع ترین ، پایدارترین و قوی ترین عرب ها در پیکارند . اُمّ البنین ، شاعری زبان آور و بزرگ بود . چهار پسرش را در رکاب امام حسین علیه السلام به کربلا فرستاد و در مرثیه آنان ، در بقیع به گریه کردن و سرودن شعر نشست و مردم ، گِرد می آمدند و دردمندانه می گریستند و بر زشتکاری های بنی امیّه و رفتارهای پست آنان ، آگاه می شدند و بدین گونه ، توانست ندای فرزندانش و هدفشان را به مردم برساند .
.
ص: 154
الفصل الرابع : الأَولادلم تتّفق کلمه المؤرّخین علی عدد موحّد فیما یخصّ عدد أولاده علیه السلام ؛ فقد ذکر الشیخ المفید أنّ عددهم سبعه وعشرون ولدا ذکرا واُنثی (1) ، فیما ذکر ابن سعد أنّهم یبلغون أربعهً وثلاثین ولدا (2) ، وذکر المزّی أنّ عددهم تسعه وثلاثون ولدا . (3) ویمکن عزْو الاختلاف الموجود فی الکتب التاریخیّه حول عدد أولاد الإمام إلی تداخل الأسماء مع الکنی وتکرار البعض منها . وقد تبیّن لنا بعد الفحص والتمحیص أنّ عددهم کان یبلغ أربعهً وثلاثین ولدا ، وهم کلّ من : 1 . الإمام الحسن علیه السلام . 2 . الإمام الحسین علیه السلام . 3 . زینب . 4 . اُمّ کلثوم . 5 . المحسّن (4) . (5) اُمّهم فاطمه بنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله . ومحسّن ولدها الآخر الذی سقط وقُتل فی هجوم الغوغاء علی بیت الوحی . (6) 6 . العبّاس . 7 . عبد اللّه . 8 . عثمان . 9 . جعفر . اُمّهم اُمّ البنین بنت حِزام . وکلّهم قُتلوا مع الحسین علیه السلام بکربلاء . 10 . محمّد ابن الحنفیّه : اُمّه خوله بنت جعفر بن قیس . 11 . أبو بکر : اُمّه لیلی ، ولعلّها ابنه مسعود الدارمیّه . قُتل مع الحسین علیه السلام بکربلاء . (7) 12 . عبید اللّه : اُمّه لیلی . قُتل مع الحسین علیه السلام بکربلاء . 8 13 . محمّد الأصغر : اُمّه اُمّ ولد . قُتل مع الحسین علیه السلام بکربلاء . (8) 14 . یحیی : اُمّه أسماء بنت عمیس . مات فی حیاه الإمام علیه السلام . (9) 15 . عون : اُمّه أسماء بنت عمیس . (10) 16 . محمّد الأوسط : اُمّه اُمامه . (11) 17 . عمر : اُمّه الصهباء التغلبیّه ؛ اُمّ حبیب . (12) 18 . رقیّه : اُمّها الصهباء التغلبیّه ؛ اُمّ حبیب . وهی زوجه مسلم بن عقیل (13) ، وله منها ثلاثه أولاد (14) ، استُشهد منهم عبد اللّه فی کربلاء . (15) 19 . اُمّ الحسن : اُمّها اُمّ سعید (16) . کانت زوجه جَعده بن هُبیره ابن اُخت الإمام علیه السلام ثمّ تزوّجها جعفر بن عقیل . واستُشهد جعفر فی واقعه الطفّ (17) . وکانت اُمّ الحسن فی سبایا کربلاء . (18) 20 . اُمّ هانئ : تزوّجها عبد اللّه الأکبر ابن عقیل (19) الذی قُتل مع الحسین علیه السلام بکربلاء (20) مع ابنه محمّد . (21) 21 . فاطمه : تزوّجها محمّد بن أبی سعید بن عقیل (22) الذی قُتل مع الحسین علیه السلام بکربلاء . (23) 22 . زینب الصغری (24) : تزوّجها محمّد بن عقیل . (25) 23 . میمونه : تزوّجها عبد اللّه بن عقیل . (26) 24 . نفیسه : تزوّجها عبد اللّه بن عقیل . (27) 25 . خدیجه : تزوّجها عبد الرحمن بن عقیل . (28) 26 . اُمامه : تزوّجها الصلت بن عبد اللّه بن نوفل بن الحارث بن عبد المطّلب (29) . ماتت فی حیاه الإمام علیه السلام . (30) 27 . رَملَه الکبری : اُمّها اُمّ سعید (31) . تزوّجها عبد اللّه بن أبی سفیان بن الحارث ابن عبد المطّلب . (32) 28 . جُمانه (33) : ماتت فی حیاه الإمام علیه السلام . (34) 29 . اُمّ سلمه . (35) 30 . رقیّه الصغری . (36) 31 . اُمّ کلثوم الصغری . (37) 32 . رَملَه الصغری . (38) 33 . اُمّ الکِرام . 40 34 . اُمّ جعفر . 41
.
1- .الإرشاد : ج 1 ص 354 .
2- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 .
3- .تهذیب الکمال : ج 20 ص 479 الرقم 4089 .
4- .ضبط هذا الاسم فی أکثر المصادر بالتشدید،وصرّح ابن حجر فی الإصابه: «المحسّن بتشدید السین المهمله»،ولکن جاء فی تهذیب الکمال وأنساب الأشراف وتاریخ الطبری بدون التشدید.
5- .تهذیب الکمال : ج 20 ص 479 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 411 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 153 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص440، اُسد الغابه : ج5 ص70 الرقم 4695 ، الإصابه : ج6 ص 191 الرقم 8308؛ الإرشاد : ج1 ص 355 ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 213.
6- .تلخیص الشافی : ج 3 ص 156 ، معانی الأخبار : ص 206 ، دلائل الإمامه : ص 134 ح 43 ، الاختصاص : ص 185 ، الاحتجاج : ج 1 ص 212 ح 38 ، إثبات الوصیّه : ص 155 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 358 ؛ البدء والتاریخ : ص 5 الرقم 20 وراجع کتاب «مأساه الزهراء» : ج 2 ص 111 147 .
7- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 19 ، الطبقه الخامسه من الصحابه : ج 1 ص 476 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 154 وفیه «اُمّه اُمّ ولد» نقلاً عن الواقدی «واُمّه أسماء بنت عمیس» نقلاً عن هشام بن محمّد ، و ص 468 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 440 وص 581 وفیهما «وقد شکّ قتله» ، مقتل الحسین للخوارزمی : ج 2 ص 28 وفیه «اسمه عبد اللّه » ، مقاتل الطالبیّین : ص 91 وفیه «لم یعرف اسمه» ؛ الإرشاد : ج 1 ص 354 ، الاختصاص : ص 82 ، تاج الموالید : ص 95 ، العمده : ص 30 وفی الثلاثه الأخیره «اسمه محمّد الأصغر» .
8- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، الطبقه الخامسه من الصحابه : ج 1 ص 476 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 154 وفیه «اُمّه اُمّ ولد» نقلاً عن الواقدی «واُمّه أسماء بنت عمیس» نقلاً عن هشام بن محمّد ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 440 ص 581 وفیها «محمّد» ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 413 وفیه «اُمّه ورقاء اُمّ ولد» ، مقاتل الطالبیّین : ص 90 ، الاختصاص : ص 82 وفیه «محمّد» ، الإرشاد : ج 1 ص 355 ، تاج الموالید : ص 95 ، العمده : ص 30 وفی الثلاثه الأخیره «محمّد الأصغر ، المکنّی أبا بکر ، اُمّه لیلی ، قتل بالطفّ» ویتّحد مع أبی بکر .
9- .إعلام الوری : ج 1 ص 396 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص305؛ تهذیب الکمال : ج20 ص479 ، نسب قریش : ص44.
10- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 413 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 154 .
11- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 414 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 154 .
12- .علی الرغم من دعوه الإمام الحسین علیه السلام إیّاه ، إلّا أنّه لم یشهد واقعه کربلاء ، وعاش دهرا طویلاً ، وبایع عبد اللّه بن الزبیر والحجّاج . (سرّ السلسله العلویّه : ص 96 و 97 ، عمده الطالب : ص 362) .
13- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 413 ، المعارف لابن قتیبه: ص204، نسب قریش:ص45، المحبّر: ص56؛ إعلام الوری: ج1 ص397 .
14- .نسب قریش : ص 45 ؛ إعلام الوری : ج 1 ص 397 .
15- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 469 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 582 ، مقاتل الطالبیّین : ص 98 ، الفتوح : ج 5 ص 110 ، مقتل الحسین للخوارزمی : ج 2 ص 26 ؛ الإرشاد : ج 2 ص 107 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 105 ، إعلام الوری : ج 1 ص 397 ، شرح الأخبار : ج 3 ص 195 .
16- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 154 ، مروج الذهب : ج 3 ص 73 ، المعارف لابن قتیبه : ص 211 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 414 ، نسب قریش : ص 45 وفیهما «اُمّ الحسین» بدل «اُمّ الحسن» ؛ الإرشاد : ج 1 ص 354 .
17- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 414 وراجع المعارف لابن قتیبه : ص 211 ونسب قریش : ص 45 والمحبّر : ص 56 .
18- .شرح الأخبار : ج 3 ص 198 .
19- .نسب قریش : ص 45 ، المحبّر : ص 56 ؛ إعلام الوری : ج 1 ص 397 .
20- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 469 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 582 ، مقاتل الطالبیّین : ص 97 ؛ المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 106 .
21- .الطبقات الکبری : ج 8 ص 465 ، نسب قریش : ص 46 ، المحبّر : ص 56 ؛ المجدی : ص 18 وفیه «أبو سعید بن عقیل» ، إعلام الوری : ج 1 ص 397 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 305 وفیه «محمّد بن عقیل» .
22- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 469 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 582 ، المحبّر : ص 491 ، مقاتل الطالبیّین : ص 98 .
23- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 155 ، المعارف لابن قتیبه : ص 211 ؛ الإرشاد : ج 1 ص 354 .
24- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 414 ، المعارف لابن قتیبه : ص 204 ، نسب قریش : ص 45 ؛ المجدی : ص 18 .
25- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 414 ، المعارف لابن قتیبه : ص 205 ، نسب قریش : ص 45 ، المحبّر : ص 56 ؛ المجدی : ص 18 وفیه «عبد اللّه الأکبر بن عقیل» ، إعلام الوری : ج 1 ص 397 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 305 وفیه «عقیل بن عبد اللّه بن عقیل» .
26- .نسب قریش : ص 45 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 415 وفیه «إنّ زوجها تمام بن العبّاس» ؛ المجدی : ص 18 وفیه «عبد اللّه بن عقیل الأصغر» ، إعلام الوری : ج 1 ص 397 .
27- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 415 ، المعارف لابن قتیبه : ص 205 ، نسب قریش : ص 45 ، المحبّر : ص 57 .
28- .نسب قریش : ص 46 ، المحبّر : ص 57 ؛ المجدی : ص 18 وفیه «الصلیب» بدل «الصلت» ، إعلام الوری : ج 1 ص 398 .
29- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 305 .
30- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 414 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 154 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 441 ، المعارف لابن قتیبه : ص 211 ، مروج الذهب : ج 3 ص 73 ؛ الإرشاد : ج 1 ص 354 ولیس فی الثلاثه الأخیره «الکبری» .
31- .نسب قریش : ص 45 ، المحبّر : ص 56 ؛ المجدی : ص 18 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 305 .
32- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 415 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 155 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 441 ؛ الإرشاد : ج 1 ص 355 وزاد فیه «المکنّاه اُمّ جعفر» ، المناقب للکوفی : ج 2 ص 50 ح 537 540 .
33- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 155 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 441 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 415 ، المعارف لابن قتیبه: ص 211 ، صفه الصفوه : ج 1 ص 131 ؛ الإرشاد : ج 1 ص 355 ، المناقب للکوفی : ص 502 ح 537 540 .
34- .الإرشاد : ج 1 ص 354 ، إعلام الوری : ج 1 ص 396 .
35- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 414 وفیه «تزوّجها کثیر بن العبّاس قبل اُختها أو بعدها» ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 155 ، صفه الصفوه : ج 1 ص 131 ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 50 .
36- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 414 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 155 ، صفه الصفوه : ج 1 ص 131 ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 50 ح 537 540 .
37- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 415 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 155 ، المعارف لابن قتیبه : ص 211 ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 50 ح 537 540 .
38- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 415 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 155 ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 50 ح 537 540 .