فصل دوم : احادیث وراثت
2 / 1 وارث
فصل دوم : احادیث وراثت2 / 1وارث8841.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خطاب به علی علیه السلام : تو وارث منی (1) .8840.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر پیامبری وصی و وارثی دارد؛ وصی و وارث من، علی بن ابی طالب است.8839.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! تو وصی، خلیفه (جانشین)، وزیر (دستْ یار)، وارث و پدر فرزندان منی... ؛ فرمان تو فرمان من... و نهی تو نهی من است.
.
1- .در برخی نقل ها آمده است : «تو ارث برنده از منی» و در برخی دیگر آمده است : «تو برادر و وارث منی».
ص: 8
8838.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :هذا عَلِیٌّ أخی ، ووَصِیّی ، ووَزیری ، ووارِثی ، وخَلیفَتی . (1)8837.امام علی علیه السلام :الأمالی للطوسی عن أنس :اِتَّکَأَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام ، فَقالَ : یا عَلِیُّ ، أ ما تَرضی أن تَکونَ أخی ، وأکونَ أخاکَ ، وتَکونَ وَلیِّی ، ووَصِیّی ، ووارِثی ! (2)8836.امام علی علیه السلام :إرشاد القلوب عن حذیفه :أمَرَ[ صلی الله علیه و آله ] خادِمَهً لِاُمِّ سَلَمَهَ ؛ فَقالَ : اِجمَعی لی هؤُلاءِ یعنی نِساءَهُ . فَجَمَعتُهُنَّ لَهُ فی مَنزِلِ اُمِّ سَلَمَهَ ، فَقالَ لَهُنَّ : اِسمَعنَ ما أقولُ لَکُنَّ وأشارَ بِیَدِهِ إلی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام فَقالَ لَهُنَّ : هذا أخی ، ووَصِیّی ، ووارِثی ، وَالقائِمُ فیکُنَّ وفِی الاُمَّهِ مِن بَعدی ، فَأَطِعنَهُ فیما یَأمُرُکُنَّ بِهِ ، ولا تَعصینَهُ ؛ فَتَهلِکنَ لِمَعصِیَتِهِ . (3)8835.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام فی حَیاهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : وَاللّهِ إنّی لَأَخوهُ ، ووَلِیُّهُ ، وَابنُ عَمِّهِ ، ووارِثُهُ ، ومَن أحَقُّ بِهِ مِنّی ! (4)8841.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :أنَا عَبدُ اللّهِ ، وأخو رَسولِهِ ، لا یَقولُها أحَدٌ قَبلی ولا بَعدی إلّا کَذَبَ ، وَرِثتُ نَبِیَّ الرَّحمَهِ ، ونَکَحتُ سَیِّدَهَ نِساءِ هذِهِ الاُمَّهِ ، وأنَا خاتِمُ الوَصِیّینَ . (5) .
1- .الأمالی للصدوق : ص 564 ح 763 ، بشاره المصطفی : ص 109 کلاهما عن سلمان الفارسی ، الاحتجاج : ج 1 ص 343 ح 56 ، الغیبه للنعمانی : ص 70 ح 8 ، التحصین لابن طاووس : ص 633 ح 25 ، کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 645 ح 11 و ص 759 ح 25 ؛ فرائد السمطین : ج 1 ص 315 ح 250 والستّه الأخیره عن سلیم بن قیس عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله .
2- .الأمالی للطوسی : ص332 ح 666 ، بشاره المصطفی : ص 243.
3- .إرشاد القلوب : ص 337 .
4- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 652 ح 1110 ، خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 130 ح 65 ، المعجم الکبیر : ج 1 ص 107 ح 176 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 225 ح 175 ، الریاض النضره : ج 3 ص 206 ؛ الأمالی للطوسی : ص 502 ح 1099 ، الاحتجاج : ج 1 ص 466 ح 110 ، العمده : ص 444 ح 927 ، شرح الأخبار : ج 1 ص 123 ح 52 ، تفسیر فرات : ص 96 ح 80 نحوه ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 339 ح 265 و ص358 ح 287 کلّها عن ابن عبّاس .
5- .شرح نهج البلاغه: ج2 ص287؛ الإرشاد: ج1 ص353 ، الخرائج والجرائح: ج 1 ص 209 ح 51 کلّها عن حکیم بن جبیر، المناقب لابن شهرآشوب: ج2 ص342 عن أبییحیی، کشف الغمّه : ج1 ص284 وفی الأربعه الأخیره «أنا سیّد الوصیّین وآخر أوصیاء النبیّین»، المناقب للکوفی: ج1ص327ح250 عن أبی البختری و ص 392 ح 314 و ص 395 ح 318 کلاهما عن الأصبغ بن نباته وکلّها نحوه وفی الثلاثه الأخیره «خیر» بدل «خاتم» .
ص: 9
8840.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :این ، علی است، برادر، وصی، وزیر، وارث و خلیفه من.8839.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :الأمالی ، طوسی به نقل از انس : پیامبر صلی الله علیه و آله بر علی علیه السلام تکیه کرد و فرمود : «ای علی! آیا خُشنود نمی شوی که برادر من باشی و من برادر تو باشم و تو ولی، وصی و وارث من باشی؟».8838.عنه علیه السلام :إرشاد القلوب به نقل از حُذیفه : پیامبر صلی الله علیه و آله به زنی که خدمتکار اُمّ سلمه بود، فرمان داد و گفت : «اینان (همسرانم) را برای من گرد آور».
خدمتکار ، آنها را در خانه امّ سلمه گرد آورد. پیامبر صلی الله علیه و آله به همسرانش فرمود : «آنچه را برایتان می گویم، بشنوید» و سپس در حالی که با دستش به علی بن ابی طالب علیه السلام اشاره می کرد، به آنان فرمود : «این، برادر و وصی و وارث من و پس از من سرپرستِ شما و امّت است. پس در آنچه فرمانتان می دهد ، از او فرمان برید و سرپیچی اش مکنید که اگر از او سرپیچی کنید، هلاک می شوید».8837.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام در حیات پیامبر خدا : به خدا سوگند، من برادر، ولی، پسر عمو و وارث اویم و کیست از من به او سزاوارتر؟!8836.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :من بنده خدا و برادر پیامبر اویم. این کلام را نه کسی پیش از من و نه کسی پس از من می گوید، جز آن که بخواهد دروغ بگوید. از پیامبرِ رحمت ، ارث بردم و با سرور زنان این امّت ، ازدواج کردم و من ، خاتم اوصیایم (1) . .
1- .در برخی نقل ها آمده است : «من سرور اوصیا و آخرین فرد از اوصیای پیامبرانم» و در بعضی دیگر آمده است : «من بهترینِ اوصیایم».
ص: 10
8835.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی خَصَّنی بِما خَصَّ بِهِ أولِیاءَهُ وأهلَ طاعَتِهِ ، وجَعَلَنی وارِثَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، فَمَن ساءَهُ ساءَهُ ، ومَن سَرَّهُ سَرَّهُ . (1)8834.تهذیب الأحکام به نقل از عبد اللّه بن سنان :خصائص أمیر المؤمنین للنسائی عن أبی إسحاق :سَأَلَ عَبدُ الرَّحمنِ بنُ خالِدٍ قُثَمَ بن العَبّاسِ : مِن أینَ وَرِثَ عَلِیٌّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ قالَ: إنَّهُ کانَ أوَّلَنا بِهِ لُحوقا ، وأشَدَّنا بِه لُزوقا. 22 / 2وارِثُ عِلمِ النَّبِیِّ8831.امام حسن علیه السلام ( در پاسخ به سؤال : سبکسری چیست؟ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :القُرآنُ إمامٌ هادٍ ، ولَهُ قائِدٌ یَهدی بِهِ ویَدعو إلَیهِ بِالحِکمَهِ وَالمَوعِظَهِ الحَسَنَهِ ، وهُوَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ، وهُوَ وَلِیُّ الأَمرِ بَعدی ، ووارِثُ عِلمی وحِکمَتی ، وسِرّی وعَلانِیَتی ، وما وَرِثَهُ النَّبِیّونَ قَبلی ، وأنَا وارِثٌ ومَوَرِّثٌ ، فَلا تُکذِبَنَّکُم أنفُسُکُم . (2) .
1- .الخصال : ص 579 ح 1 عن مکحول .
2- .خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 75 عن أبی موسی الضریر البجلی عن أبی الحسن علیه السلام .
ص: 11
2 / 2 وارث علم پیامبر
8834.تهذیب الأحکام عن عبدِ اللّه ِ بن سِنانٍ عن أبی عبامام علی علیه السلام : تبارک و تعالی خداوند مرا به آنچه اولیا و فرمانبردارانش را ممتاز کرده بود، ممتاز کرد و مرا وارث محمّد صلی الله علیه و آله قرار داد. پس هرکه را ناخوش آید، ناخوش آید و هرکه را خوش آید، خوش آید!8833.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :خصائص أمیر المؤمنین ، نسایی به نقل از ابو اسحاق : عبد الرحمان بن خالد از قُثَم بن عبّاس پرسید : به چه دلیل ، علی علیه السلام از پیامبر خدا ارث بُرد؟
گفت : از آن جا که او در میان ما، نخستین کسی بود که به وی پیوست و بیشتر از همه ما با او بود (1) .2 / 2وارث علم پیامبر8830.لقمان علیه السلام ( در اندرز به فرزند خود ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :قرآن، پیشوایی هدایتگر است و برای آن ، رهبری است که به سوی آن می خوانَد و با حکمت و پند نیکو، بدان دعوت می کند. و آن [رهبر ]علی بن ابی طالب است و پس از من، او فرمانروا (ولیّ امر) و وارث علم و حکمت من و نهان و آشکار من و نیز وارث هر چیزی است که پیامبران پیش از من به ارث نهاده اند و من ارث برنده و به ارث نهنده ام . پس به شک نیفتید و تردید مکنید .
.
1- .حاکم نیشابوری پس از این حدیث ، حدیثی نقل کرده و در ذیل آن چنین گفته است : اسماعیل بن اسحاق قاضی درباره این حدیث می گوید : «وارث، یا به خویشاوندی و یا به سبب وابستگی، ارث می برد و اختلافی در میان علما نیست که با وجود عمو، پسرعمو ارث نمی برد. پس با این اجماع، روشن می شود که علی علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله علم را ارث برده است و نه کس دیگر» .
ص: 12
8829.امام هادی علیه السلام :کفایه الأثر عن عمّار :لَمّا حَضَرَت رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله الوَفاهُ دَعا بِعَلِیٍّ علیه السلام ، فَسارَّهُ طَویلاً ، ثُمَّ قالَ : یا عَلِیُّ ، أنتَ وَصِیّی ، ووارِثی ، قَد أعطاکَ اللّهُ عِلمی وفَهمی . (1)8828.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :وَاللّهِ إنّی لَأَخوهُ[ صلی الله علیه و آله ] ووَلِیُّهُ ، وابنُ عَمِّهِ ، ووارِثُ عِلمِهِ ، فَمَن أحَقُّ بِهِ مِنّی ! (2)8830.لقمانُ علیه السلام ( لاِبنِهِ و هُو یَعِظُهُ ) عنه علیه السلام :سَلونی عَن أسرارِ الغُیوبِ ؛ فَإِنّی وارِثُ عُلومِ الأَنبِیاءِ وَالمُرسَلینَ . (3)8829.الإمامُ الهادیُّ علیه السلام :فضائل الصحابه لابن حنبل عن زید بن أبی أوفی :دَخَلتُ عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مَسجِدَهُ فَذَکَرَ قِصَّهَ مُؤاخاهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بَینَ أصحابِهِ ، فَقالَ عَلِیٌّ یَعنی لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : لَقَد ذَهَبَت روحی وَانقَطَعَت ظَهری حینَ رَأَیتُکَ فَعَلتَ بِأَصحابِکَ ما فَعَلتَ ، غَیری ، فَإِن کانَ هذا مِن سَخَطٍ عَلَیَّ فَلَکَ العُتبی وَالکَرامَهُ !
فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : وَالَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ ، ما أخَّرتُکَ إلّا لِنَفسی ؛ فَأَنتَ مِنّی بِمَنزِلَهِ هارونَ مِن موسی ، إلّا أنَّهُ لا نَبِیَّ بَعدی ، وأنتَ أخی ، ووارِثی .
قالَ : وما أرِثُ مِنکَ یا رَسولَ اللّهِ ؟ قالَ : ما وَرَّثَ الأنبیاءُ قَبلی . قالَ : وما وَرَّثَ الأَنبِیاءُ قَبلَکَ ؟ قالَ : کِتابَ اللّهِ ، وسُنَّهَ نَبِیِّهِم ، وأنتَ مَعی فی قَصرٍ فِی الجَنَّهِ مَعَ فاطِمَهَ ابنَتی ، وأنتَ أخی ، ورَفیقی ، ثُمَّ تَلا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : «إِخْوَ نًا عَلَی سُرُرٍ مُّتَقَبِلِینَ» (4) ؛ المُتَحابّونَ فِی اللّهِ یَنظُرُ بَعضُهُم إلی بَعضٍ . (5) .
1- .کفایه الأثر : ص 124 .
2- .المستدرک علی الصحیحین:ج3ص136 ح4635 عن ابن عبّاس وراجع الفضائل لابن شاذان : ص 3 وإرشاد القلوب : ص 366 .
3- .ینابیع المودّه : ج 1 ص 213 ح 17 .
4- .الحجر : 47 .
5- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 638 ح 1085 و ص667 ح 1137 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 53 ح 8387 ، المناقب للخوارزمی : ص 152 ح 178 ، المعجم الکبیر : ج 5 ص 221 ح 5146 ، تذکره الخواصّ : ص 23 عن عبد اللّه بن أبی أوفی وکلاهما نحوه ، کنز العمّال : ج 9 ص 167 ح 25554 و ص 170 ح 25555 ؛ المناقب للکوفی : ج 1 ص 316 ح 236 عن عبد اللّه بن أبی أوفی نحوه وراجع الریاض النضره : ج 3 ص 138 .
ص: 13
8828.عنه علیه السلام :کفایه الأثر به نقل از عمّار : چون لحظه وفات پیامبر خدا در رسید، علی علیه السلام را فرا خواند و پس از مدّتی دراز که با او به نجوا راز گفت ، فرمود : «ای علی! تو وصی و وارث منی. خداوند ، علم و فهم مرا به تو عطا کرده است».8827.امام علی علیه السلام ( در نامه ای به بصریان ) امام علی علیه السلام :به خدا سوگند، من برادر، ولی، پسر عمو و وارث علم او [ صلی الله علیه و آله ] هستم. پس کیست از من به او سزاوارتر؟!8826.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :از من ، اسرار پنهان را بپرسید که وارث علوم پیامبران و فرستادگانم.8825.امام علی علیه السلام :فضائل الصحابه ، ابن حنبل به نقل از زید بن ابی اَوْفی : بر پیامبر خدا در مسجدش وارد شدم. در میان اصحاب ، سخن از داستان عقد اخوت بستن پیامبر خدا بود که [ در آن هنگام ]علی علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله گفت : جان از پیکرم به در رفت و پشتم شکست، چون دیدم که میان همه اصحابت، برادری برقرار کردی و درباره من، چنین نکردی. پس اگر این کار از سرِ ناخشنودی از من است، از تو درخواست گذشت و بزرگواری دارم .
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «سوگند به آن که مرا به حق برانگیخت، تو را جز برای خود ، نگاه نداشته ام ؛ چرا که تو برای من، به منزله هارون برای موسی هستی، جز آن که پس از من پیامبری نیست و تو برادر و وارث منی».
علی علیه السلام گفت : ای پیامبر خدا! چه چیز از تو به ارث می برم؟
فرمود : «آنچه پیامبران پیش از من به ارث نهاده اند».
گفت : پیامبرانِ پیش از تو، چه چیز به ارث نهاده اند؟
فرمود : «کتاب خدا و سنّت پیامبرشان را. و تو در کاخی در بهشت، با من و دخترم فاطمه خواهی بود و تو برادر و رفیق منی».
سپس پیامبر خدا تلاوت کرد : «برادرانه بر تخت ها روبه روی هم بنشینند» . دوستان خدایی به یکدیگر می نگرند. .
ص: 14
8824.امام علی علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام :وَرِثَ عَلِیٌّ علیه السلام عِلمَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ووَرِثَت فاطِمَهُ تَرَکَتَهُ . (1)8823.امام علی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ عَلِیّا وَرِثَ عِلمَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وفاطِمَهَ أحرَزَتِ المیراثَ . (2)راجع : ج 1 ص 200 (المؤازره علی الدعوه) . ج 10 ص 478 (التعلّم فی مدرسه النبیّ) و ص 504 (المنزله العلمیّه) .
.
1- .بصائر الدرجات : ص 294 ح 6 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 66 کلاهما عن زراره .
2- .بصائر الدرجات : ص 294 ح 7 عن حمّاد بن عیسی .
ص: 15
8821.امام علی علیه السلام :امام باقر علیه السلام :علی علیه السلام علم پیامبر خدا را به ارث بُرد و فاطمه، اموال او را.8820.امام علی علیه السلام :امام صادق علیه السلام :علی علیه السلام علم پیامبر خدا را به ارث برد و فاطمه، میراث [ مالی وی] را در اختیار گرفت .ر . ک : ج 1 ، ص 201 (یاری پیامبر در تبلیغ) . ج 10 ، ص 479 (آموزش در مکتب پیامبر). ج 10 ، ص 505 (جایگاه علمی) .
.
ص: 16
الفصل الثالث : أحادیث الخلافه3 / 1أ لا تَستَخلِفُ ؟8823.عنه علیه السلام :المعجم الکبیر عن عبد اللّه بن مسعود :اِستَتبَعَنی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لَیلَهَ الجِنِّ ، فَانطَلَقتُ مَعَهُ حَتّی بَلَغنا أعلی مَکَّهَ ، فَخَطَّ عَلَیَّ خِطَّهً وقالَ : لا تَبرَح . ثُمَّ انصاعَ (1) فی أجبالٍ ، فَرَأَیتُ الرِّجالَ یَتَحَدَّرونَ عَلَیهِ مِن رُؤوسِ الجِبالِ ، حَتّی حالوا بَینی وبَینَهُ ، فَاختَرَطتُ السَّیفَ وقُلتُ : لَأَضرِبَنَّ حَتَّی أستَنقِذَ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ ذَکَرتُ قَولَهُ : «لا تَبرَح حَتّی آتِیَکَ» قالَ : فَلَم أزَل کَذلِکَ حَتّی أمَّنَا الفَجرُ ، فَجاءَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وأنَا قائِمٌ ، فقَالَ : ما زِلتَ عَلی حالِکَ ؟ قُلتُ : لَو لَبِثتَ شَهرا ما بَرِحتُ حَتّی تَأتِیَنی . ثُمَّ أخبَرتُهُ بِما أرَدتُ أن أصنَعَ ، فَقالَ : لَو خَرَجتَ مَا التَقَیتُ أنَا ولا أنتَ إلی یَومِ القِیامَهِ !
ثُمَّ شَبَّکَ أصابِعَهُ فی أصابِعی ، فَقالَ : إنّی وُعِدتُ أن یُؤمِنَ بِیَ الجِنُّ وَالإِنسُ ؛ فَأَمَّا الإِنسُ فَقَد آمَنَت بی ، وأمَّا الجِنُّ فَقَد رَأَیتَ قالَ : وما أظُنُّ أجلی إلّا قَدِ اقتَرَبَ .
قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أ لا تَستَخلِفُ أبا بَکرٍ ! فَأَعرَضَ عَنّی ، فَرَأیَتُ أنَّهُ لَم یُوافِقهُ . قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أ لا تَستَخلِفُ عُمَرَ ! فَأَعرَضَ عَنّی ، فَرَأَیتُ أنَّهُ لَم یُوافِقُه . قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أ لا تَستَخلِفُ عَلِیّا ! ! قالَ : ذاکَ ، وَالَّذی لا إلهَ غَیرُهُ لَو بایَعتُموهُ وأطَعتُموهُ أدخَلتُکُمُ الجَنَّهَ أکتَعینَ (2) . (3) .
1- .انصاع القوم : ذهبوا سِراعا (لسان العرب : ج 8 ص 214 «صوع») .
2- .أکتعین : تأکید أجمعین (النهایه : ج 4 ص 149 «کتع») .
3- .المعجم الکبیر : ج 10 ص 67 ح 9969 .