فصل نهم : احادیث عصمت
9 / 1 علی با قرآن است
فصل نهم : احادیث عصمت9 / 1علی با قرآن است9098.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی با قرآن است و قرآن با اوست. از هم جدا نمی شوند، تا در کنار حوض [ کوثر ]بر من در آیند.9099.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی با قرآن است و قرآن با علی . هرگز از هم جدا نمی شوند ، تا در کنار حوض [ کوثر ]بر من در آیند .9100.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :قرآن با علی و علی با قرآن است.9098.امام باقر علیه السلام :المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابو ثابت، آزاد شده ابوذر : در جنگ جمل، با علی علیه السلام بودم. چون دیدم عایشه [ در آن سوی جبهه] ایستاده است، مانند دیگر مردم در دلم تردید افتاد ؛ امّا خداوند، آن را هنگام نماز ظهر از دلم برد و همراه امیر مؤمنان جنگیدم .
چون جنگ تمام شد، به مدینه نزد اُمّ سلمه رفتم و گفتم : به خدا سوگند نیامده ام خورد و خوراکی درخواست کنم. من آزاد شده ابوذرم.
گفت : خوش آمدی.
ماجرایم را برایش گفتم. گفت : هنگامی که دل ها متزلزل شدند، تو کجا بودی؟
گفتم : وقتی خداوند ، آن تردید را از من برطرف کرد ، هنگام ظهر بود .
گفت : خوب کردی ؛ [ زیرا] شنیدم که پیامبر خدا می فرماید : «علی با قرآن است و قرآن با علی است. هرگز از هم جدا نمی شوند، تا در کنار حوض [ کوثر] بر من در آیند».
.
ص: 190
9099.امام صادق علیه السلام :الصواعق المحرقه :إنَّهُ صلی الله علیه و آله قالَ فی مَرَضِ مَوتِهِ : أیُّهَا النّاسُ ، یوشِکُ أن اُقبَضَ قَبضا سَریعا فَیُنطَلَقَ بی ، وقَد قَدَّمتُ إلَیکُمُ القَولَ مَعذِرَهً إلَیکُم ، ألا إنّی مُخَلِّفٌ فیکُم کِتابَ رَبّی عزّوجلّ وعِترَتی أهلَ بَیتی .
ثُمَّ أخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ فَرَفَعَها فَقالَ : هذا عَلِیٌّ مَعَ القُرآنِ وَالقُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ ، لا یَفتَرِقانِ حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ ، فَأَسأَلُهُما ما خُلِّفتُ فیهِما . (1)9100.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ عَلِیّا مَعَ القُرآنِ وَالحَقِّ ، حَیثُما دارَ دارَ . (2)9101.الإمامُ العسکریُّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ وَالقُرآنِ ، وَالحَقُّ وَالقُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ ، ولَن یَتَفَرَّقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ . (3)9102.الکنی و الالقاب عن سعدِ الخَفّافِ ( لِزاذانَ أبی عمرهَ ) عنه صلی الله علیه و آله :لا یَزالُ الدّینُ مَعَ عَلِیٍّ وعَلِیٌّ مَعَهُ ، حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ . (4)9101.امام عسکری علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی طَهَّرَنا وعَصَمَنا ، وجَعَلَنا شُهَداءَ عَلی خَلقِهِ ، وحُجَّتَهُ فی أرضِهِ ، وجَعَلَنا مَعَ القُرآنِ وجَعَلَ القُرآنَ مَعَنا ، لا نُفارِقُهُ ولا یُفارِقُنا . (5) .
1- .الصواعق المحرقه : ص 126 ؛ الأمالی للطوسی : ص 478 ح 1045 عن اُمّ سلمه وزاد فیه «خلیفتان بصیران» بعد «مع علیّ» .
2- .کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 881 ح 52 عن سلمان وأبی ذرّ والمقداد .
3- .ربیع الأبرار : ج 1 ص 828 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 177 ح 140 کلاهما عن اُمّ سلمه .
4- .المناقب للکوفی : ج 2 ص 616 ح 1114 عن اُمّ سلمه .
5- .الکافی : ج 1 ص 191 ح 5 ، کمال الدین : ص 240 ح 63 وفیه «وحججا» بدل «وحجّته» ، بصائر الدرجات : ص 83 ح 6 کلّها عن سلیم بن قیس الهلالی .
ص: 191
9102.الکنی و الألقاب به نقل از سعد خفّاف :الصواعق المحرقه :پیامبر صلی الله علیه و آله در بیماری فوتش فرمود : «ای مردم! نزدیک است که قبض روح شوم و مرا ببرند و پیش از این ، آنچه را شرط بلاغ بوده است ، با شما گفته ام. بدانید که من، کتاب پروردگارم عز و جل و خاندانم (اهل بیتم) را در میان شما برجای می نهم».
سپس دست علی علیه السلام را گرفت و بالا برد و فرمود : «این علی، با قرآن است و قرآن، با علی. از هم جدا نمی شوند، تا در کنار حوض [ کوثر] بر من وارد شوند . از آنان می پرسم که ، با آنان چه کرده اند».9103.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی با قرآن و حق است؛ هر کجا که بچرخد، می چرخند.9104.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی با حق و قرآن است و حق و قرآن هم با علی اند و هرگز از هم جدا نمی شوند، تا در کنار حوض [ کوثر] بر من در آیند.9105.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هماره دین با علی است و علی با دین، تا در کنار حوض [ کوثر] بر من در آیند.9106.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :خداوند تبارک و تعالی ما را پاک و از خطا مصون داشت و ما را گواهان بر خلق خود و حجّت خویش در زمینش قرار داد و ما را با قرآن قرار داد و قرآن را با ما . ما از قرآن جدا نمی شویم و قرآن از ما جدا نمی شود. .
ص: 192
9103.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام لِلخَوارِجِ لَمّا خَرَجَ إلی مُعَسکَرِهِم :إنَّ الکِتابَ لَمَعی ، ما فارَقتُهُ مُذ صَحِبتُهُ . (1)9 / 2عَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ9106.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ . (2)9107.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ ، یَدورُ مَعَهُ حَیثُما دارَ . (3)9108.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :رَحِمَ اللّهُ عَلِیّا ، اللّهُمَّ أدِرِ الحَقَّ مَعَهُ حَیثُ دارَ . 4 .
1- .نهج البلاغه : الخطبه 122 .
2- .الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 98 عن محمّد بن أبی بکر ، شرح نهج البلاغه : ج 18 ص 24 وفیه «أنت مع الحقّ والحقّ معک» ؛ الفصول المختاره : ص 221 وفیه «هو مع الحقّ والحقّ معه » ، المحاسن : ج 1 ص 81 ح 47 عن السری بن خالد عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلامعنه صلی الله علیه و آله وفیه «أنت مع الحقّ والحقّ معک» ، کفایه الأثر : ص 20 عن ابن عبّاس و ص 117 عن أبی أیّوب ، شرح الأخبار : ج 2 ص 60 ح 421 عن عائشه .
3- .الفصول المختاره : ص 135 و97 و211 و224 و339 ، إعلام الوری : ج 1 ص 316 ، الفضائل لابن شاذان : ص 123 عن سلمان وأبیذرّ والمقداد وفیه «کیفما» بدل «حیثما» ، الاحتجاج : ج 1 ص 364 ح 61 عن سلمان وفیه «إنّ علیّا یدور مع الحقّ حیث دار» .
ص: 193
9 / 2 علی با حق است
9109.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام خطاب به خوارج، هنگامی که به سوی اردوگاهشان می رفت :همانا قرآن، با من است و از آن گاه که به مصاحبتش در آمدم، از آن جدا نشده ام.9 / 2علی با حق است9108.امام زین العابدین علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی با حق است و حق با علی .9109.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی با حق است و حق با علی. حق بر مدار او می گردد.9110.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رحمت خدا بر علی ! خدایا! حق را همیشه بر مدار او بگردان (1) .
.
1- .فخر رازی می گوید: «هر کس در دینش به علی بن ابی طالب اقتدا کند ، بی گمان ، هدایت می یابد و دلیل آن ، گفته پیامبر صلی الله علیه و آله است که فرمود: «خدایا! حق را همیشه بر مدار او بگردان!» (تفسیر الفخر الرازی : ج 1 ص 210) .
ص: 194
9111.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ مَعَ الحَقَّ وَالحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ، اللّهُمَّ أدِرِ الحَقَّ مَعَ عَلِیٍّ حَیثُما دارَ . (1)9112.عنه صلی الله علیه و آله :مسند أبی یعلی عن أبی سعید :کُنّا عِندَ بَیتِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فی نَفَرٍ مِنَ المُهاجِرینَ وَالأَنصارِ ، فَخَرَجَ عَلَینا فَقالَ : أ لا اُخبِرُکُم بِخیارِکُم ؟ قالوا : بَلی . قالَ : خِیارُکُمُ الموفونَ المُطَیَّبونَ ، إنَّ اللّهَ یُحِبُّ الخَفِیَّ التَّقِیَّ. قالَ : ومَرَّ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ فَقالَ : الحَقُّ مَعَ ذا ، الحَقُّ مَعَ ذا . (2)9113.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَا بنَ عَبّاسٍ ، سوفَ یَأخُذُ النّاسُ یَمینا وشِمالاً ، فَإِذا کانَ کَذلِکَ فَاتَّبِع عَلِیّا وحِزبَهُ ؛ فَإِنَّهُ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَهُ ، ولا یَفتَرِقانِ حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ . (3)9114.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :تاریخ بغداد عن أبی ثابت مولی أبی ذرّ :دَخَلتُ عَلی اُمِّ سَلَمَهَ فَرَأَیتُها تَبکی وتَذکُرُ عَلِیّا ، وقالَت : سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : عَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ ، ولَن یَفتَرِقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ یَومَ القِیامَهِ . (4)9111.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تاریخ دمشق عن عبید اللّه بن عبد اللّه المدینی :حَجَّ مُعاوِیَهُ بنُ أبی سُفیانَ فَمَرَّ بِالمَدینَهِ ، فَجَلَسَ فی مَجلِسٍ فیهِ سَعدُ بنُ أبی وَقّاصٍ ، وعَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ ، وعَبدُ اللّهِ بنُ عَبّاسٍ ... وأقبَلَ علی سَعدٍ ، فَقالَ : یا أبا إسحاقَ ، أنتَ الَّذی لَم نَعرِف (5) حَقَّنا .وجَلَسَ فَلَم یَکُن مَعَنا ولا عَلَینا ؟ !
قالَ : فَقالَ سَعدٌ : إنّی رَأَیتُ الدُّنیا قَد أظلَمَت ، فَقُلتُ لِبَعیری : إخ ، فَأَنَختُها حَتَّی انکَشَفَت .
قالَ : فَقالَ مُعاوِیَهُ : لَقَد قَرَأتُ ما بَینَ اللَّوحَینِ ، ما قَرَأتُ فی کِتابِ اللّهِ عزَّوجَلَّ : إخ !
قالَ : فَقالَ سَعدٌ : أمّا إذا أبَیتَ فَإِنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ لِعَلِیٍّ : أنتَ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَکَ حَیثُما دارَ .
قالَ : فَقالَ مُعاوِیَهُ : لَتَأتِیَنّی عَلی هذا بِبَیِّنَهٍ !
قالَ : فَقالَ سَعدٌ : هذِهِ اُمُّ سَلَمَهَ تَشهَدُ عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله .
فَقاموا جَمیعا فَدَخَلوا عَلی اُمِّ سَلَمَهَ ، فَقالوا : یا اُمَّ المُؤمِنینَ،إنَّ الأَکاذیبَ قَد کَثُرَت عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وهذا سَعدٌ یَذکُرُ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ما لَم نَسمَعهُ : أنَّهُ قالَ یَعنی لِعَلِیٍّ : أنتَ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَکَ حیَثُما دارَ .
فَقالَت اُمُّ سَلَمَهَ : فی بَیتی هذا قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ .
قالَ : فَقالَ مُعاوِیَهُ لِسَعدٍ : یا أبا إسحاقَ ، ما کُنتَ ألوَمَ الآنَ إذ سَمِعتَ هذا مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وجَلَستَ عَن علَِیٍّ ، لَو سَمِعتُ هذا مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله لَکُنتُ خادِما لِعَلِیٍّ حَتّی أموتَ . (6) .
1- .الجمل : ص 81 .
2- .مسند أبی یعلی : ج 2 ص 17 ح 1047 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 449 ح 9024 ، المطالب العالیه : ج 4 ص 65 ح 3974 ، المناقب لابن المغازلی : ص 244 ح 291 ، کنز العمّال : ج 11 ص 621 ح 33018 ؛ المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 61 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 143 عن عبد الرحمن بن أبی سعید وکلاهما نحوه .
3- .کفایه الأثر : ص 18 عن عبد اللّه بن عبّاس ، الاستغاثه : ج 2 ص 63 عن سعد بن أبی وقّاص نحوه ، بحار الأنوار : ج 36 ص 286 ح 107 .
4- .تاریخ بغداد : ج 14 ص 321 ح 7643 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 449 ح 9025 ؛ المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 62 عن ثابت مولی أبی ذرّ ، الخصال : ص 496 ح 5 ، الأمالی للصدوق : ص 150 ح 146 ، بشاره المصطفی : ص 20 والثلاثه الأخیره عن جابر ، کشف الغمّه : ج 1 ص 143 عن اُمّ سلمه وفیه «لن یزولا» بدل «لن یفترقا» ، الجمل : ص 433 عن عائشه ولیس فی الخمسه الأخیره صدره إلی «وتذکر علیّا» .
5- .کذا فی المصدر ، والصحیح کما یقتضیه السیاق : «یعرف» .
6- .تاریخ دمشق : ج 20 ص 360 ؛ شرح الأخبار : ج 2 ص 66 ح 429 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 421 ح 330 عن المنهال بن عمرو ، کشف الغمّه : ج 1 ص 144 کلّها نحوه .
ص: 195
9112.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی با حق است و حق با علی . خدایا! حق را همیشه بر مدار علی بگردان!9113.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مسند أبی یعلی به نقل از ابو سعید : با گروهی از مهاجر و انصار، در نزدیکی خانه پیامبر صلی الله علیه و آله بودیم. پیامبر صلی الله علیه و آله نزد ما آمد و گفت : «آیا شما را از بهترینتان باخبر نکنم؟». گفتند : چرا. گفت : «بهترین شما، پاکان وفادارند. خداوند، پرهیزگار نهانکار را دوست دارد».
در همان حال ، علی بن ابی طالب علیه السلام عبور کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «حق، با این است. حق، با این است».9114.امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای پسر عبّاس! به زودی، مردم به چپ و راست می روند. چون این گونه شد، از علی و حزب او پیروی کن، که او با حق است و حق با اوست. [ آن دو ]از هم جدا نمی شوند، تا در کنار حوض [ کوثر] بر من در آیند.9115.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :تاریخ بغداد به نقل از ابو ثابت، آزاد شده ابوذر : بر اُمّ سلمه وارد شدم. دیدم که گریه کنان، از علی علیه السلام یاد می کند و می گوید : شنیدم پیامبر خدا می فرمود : «علی با حق است و حق با علی است و هرگز از هم جدا نمی شوند، تا روز قیامت در کنار حوض [ کوثر] بر من در آیند».9116.الإمامُ علیٌّ علیه السلام ( فی کتابٍ لَهُ إلی الأشتَرِ لَمّا وَلاّهُ مِصرَ ) تاریخ دمشق به نقل از عبید اللّه بن عبد اللّه مدینی : معاویه بن ابی سفیان حج گزارد و از مدینه گذر نمود. به مجلسی وارد شد که سعد بن ابی وقّاص و عبداللّه بن عمر و عبد اللّه بن عبّاس هم بودند... . به سعد ، رو کرد و گفت : ای ابو اسحاق! تو کسی هستی که حقّ ما را نشناختی. کنار نشستی و نه با ما بودی و نه علیه ما! سعد گفت : من دیدم دنیا را تاریکی فرا گرفته است ؛ پس به شترم گفتم : «اِخ» (1) و او را نشاندم، تا این که تیرگی ها رفت.
معاویه گفت : من همه قرآن را خوانده ام ؛ امّا در کتاب خدای عز و جل «اِخ» نخوانده ام.
سعد گفت : حال که نمی پذیری، شنیدم که پیامبر خدا به علی علیه السلام می گوید : «تو با حق هستی و حق با توست، هر کجا که بچرخد».
معاویه گفت : باید بر این مطلب ، گواه بیاوری.
سعد گفت : این اُمّ سلمه است که بر [ این سخنِ ]پیامبر خدا گواهی می دهد.
همگی برخاستند و بر امّ سلمه وارد شدند و گفتند : ای مادر مؤمنان! دروغ بستن بر پیامبر صلی الله علیه و آله بسی فراوان شده است و این سعد، چیزی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که ما نشنیده ایم؛ این که پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام گفته باشد : «تو با حق هستی و حق با توست، هر کجا که بگردد».
امّ سلمه گفت : پیامبر خدا این را در خانه من به علی علیه السلام فرمود.
معاویه به سعد گفت : ای ابو اسحاق! من اکنون تو را بدین جهت سرزنش می کنم که این را از پیامبر خدا شنیده بودی و از یاری علی دست کشیدی! اگر من این را از پیامبر خدا شنیده بودم، تا لحظه مرگم خادم علی می شدم. .
1- .صدایی است که برای نشاندن شتر به کار می برند و کنایه از «کنار نشستن» و «بی طرفی» است (ر . ک : القاموس المحیط : باب «الخاء» ، فصل «الهمزه» ، ذیل «إیخ») .
ص: 196
9115.امام صادق علیه السلام :المناقب للخوارزمی عن الأصبغ بن نباته :لَمّا أن اُصیبَ زَیدُ بنُ صوحانَ یوَمَ الجَمَلِ ، أتاهُ عَلِیٌّ وبِهِ رَمَقٌ ، فَوَقَفَ عَلَیهِ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام فَهُوَ لِما بِهِ فَقالَ : رَحِمَکَ اللّهُ یا زَیدُ ، فَوَاللّهِ ما عَرَفناکَ إلّا خَفیفَ المُؤنَهِ ، کَثیرَ المَعونَهِ .
قالَ : فَرَفَعَ إلَیهِ رأسَهُ فَقالَ : وأنتَ یَرحَمُکَ اللّهُ ، فَوَاللّهِ ما عَرَفتُکَ إلّا بِاللّهِ عالِما ، وبِآیاتِهِ عارِفا ، وَاللّهِ ما قاتَلتُ مَعَکَ مِن جَهلٍ ، ولکِنّی سَمِعتُ حُذَیفَهَ بنَ الیَمانِ یَقولُ : سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : عَلِیٌّ أمیرُ البَرَرَهِ ، وقاتِلُ الفَجَرَهِ ، مَنصورٌ مَن نَصَرَهُ ، مخَذولٌ مَن خَذَلَهُ ، ألا وإنَّ الحَقَّ مَعَهُ ، ألا وإنَّ الحَقَّ مَعَهُ یَتبَعُهُ ، ألا فَمیلوا مَعَهُ . 1 .
ص: 197
9116.امام علی علیه السلام ( در فرمان حکومت مصر به مالک اشتر ) المناقب ، خوارزمی به نقل از اصبغ بن نباته : چون زید بن صوحان در جنگ جمل زخمی شد، امیر مؤمنان، علی بن ابی طالب علیه السلام به نزدش آمد و بالای سرش رفت. او هنوز نیمه جانی داشت و درد می کشید. علی علیه السلام به او فرمود : «ای زید، خدا تو را بیامرزد! به خدا سوگند، ما تو را جز به کم هزینه بودن و پُر کمک بودن نشناختیم».
زید ، سرش را به سوی او بالا آورد و گفت : و خدا تو را نیز رحمت کند! به خدا سوگند، من تو را جز این گونه نشناختم که به خدا عالِم و به آیاتش عارف هستی. به خدا سوگند، از سرِ جهل همراه تو نجنگیدم ؛ بلکه شنیدم حذیفه بن یمان می گوید: از پیامبر خدا شنیدم که می فرمود : «علی، امیر نیکوکاران و قاتل بدکاران است. هر که او را یاری دهد، یاری شود و هر که رهایش کند، رها شود. هان! بدانید که حق با اوست. بدانید که حق با اوست و به دنبال او. هان! به سوی او بروید». (1) .
1- .ر . ک : ص 79 (امیر نیکوکاران) .
ص: 198
9117.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ حَیثُ کانَ . (1)9117.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :الحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ أینَما مالَ . (2)9118.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :الحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ ، یَزولُ مَعَهُ حَیثُ زالَ . (3)9119.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :ألا إنَّ الحَقَّ بَعدی مَعَ عَلِیٍّ ، یَمیلُ مَعَهُ حَیثُما مالَ ، ولا یَفتَرِقانِ جَمیعا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ . (4)9118.امام علی علیه السلام :إعلام الوری عن ابن عبّاس :سَأَلتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله حینَ حَضَرَتهُ وَفاتُهُ ، فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، إذا کانَ ما نَعوذُ بِاللّهِ مِنهُ فَإِلی مَن ؟ فَأَشارَ إلی عَلِیٍّ علیه السلام فَقالَ : إلی هذا ؛ فَإِنَّهُ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَهُ ، ثُمَّ یَکونُ مِن بَعدِهِ أحَدَ عَشَرَ إماما مُفتَرَضَهً طاعَتُهُم کَطاعَتِهِ (5) . (6) .
1- .تطهیر الجنان واللسان : ص 51 عن سعد ، فرائد السمطین : ج 1 ص 177 ح 139 عن عبد اللّه بن عبّاس وفیه «الحقّ مع علیّ بن أبی طالب حیث دار» ؛ الاحتجاج : ج 1 ص 187 ح 37 عن أبان بن تغلب عن الإمام الصادق علیه السلام عن عدّه من الصحابه وفیه «یمیل مع الحقّ کیفما مال» بدل «حیث کان» .
2- .الکافی : ج 1 ص 294 ح 3 عن عبد الحمید بن أبی الدیلم عن الإمام الصادق علیه السلام .
3- .کشف الیقین : ص 269 ح 307 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 143 کلاهما عن عائشه ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 369 ح 293 عن عبد اللّه بن عبّاس .
4- .الأمالی للطوسی : ص 476 ح 1038 عن عائشه و ص479 ح 1046 عن اُمّ سلمه وفیه «الحقّ بعدی مع علیّ یدور معه حیث دار» .
5- .فی طبعه بیروت بتحقیق علی أکبر الغفّاری : «کطاعتی» .
6- .إعلام الوری : ج 2 ص 164 ، کشف الغمّه : ج 3 ص 295 ، الصراط المستقیم : ج 2 ص 121 .
ص: 199
9119.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی با حق است و حق با علی، هر جا که باشد.9120.مکارم الأخلاق عن الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :حق با علی است، به هر سو که برود.9121.الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :حق با علی است. به هر کجا برود، با اوست.9122.فقهِ الرِّضا : ( مِنَ الحَنِیفِیَّهِ التی قالَ اللّه ُ تعالی لِن ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدانید که پس از من، حق، با علی است. به هر سو که برود ، حق با او می رود و از هم جدا نمی شوند، تا در کنار حوض [ کوثر] بر من در آیند.9120.مکارم الاخلاق از امام صادق علیه السلام :إعلام الوری به نقل از ابن عبّاس : از پیامبر خدا در هنگام وفاتش پرسیدم : ای پیامبر خدا! خدایْ ناکرده ، اگر اتّفاقی [ برای شما] بیفتد، سراغ چه کسی برویم؟
ایشان به علی علیه السلام اشاره کرد و فرمود : «به سوی او. او با حق است و حق با او و پس با یازده امام پس از او؛ آنان که اطاعتشان مانند اطاعت از او واجب است». .
ص: 200
9121.امام کاظم علیه السلام :کشف الغمّه :إنَّ عائِشَهَ لَمّا عُقِرَ جَمَلُها ودَخَلَت دارا بِالبَصرَهِ ، فَقالَ لَها أخوها مُحَمَّدٌ : أنشُدُکِ بِاللّهِ ، أ تَذکُرینَ یَومَ حَدَّثتِنی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أنَّهُ قالَ : الحَقُّ لَن یَزالَ مَعَ عَلِیٍّ وعَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ ، لَن یَختَلِفا ولَن یَفتَرِقا ؟ فَقالَت : نَعَم . (1)9122.فقه الرضا ( درباره آیین حنیف که خداوند متعال به پیامبر خود ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَهُ وعَلی لِسانِهِ ، وَالحَقُّ یَدورُ حَیثُما دارَ عَلِیٌّ . (2)9123.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیُّ ... إنَّ الحَقَّ عَلی لِسانِکَ ، وفی قَلبِکَ ، ومَعَکَ ، وبَینَ یَدَیکَ ، ونُصبَ عَینَیکَ . (3)9123.امام علی علیه السلام :تاریخ دمشق عن اُمّ سلمه :وَاللّهِ إنَّ عَلِیّا عَلَی الحَقِّ قَبلَ الیَومِ ، وبَعَد الیَومِ ، عَهدا مَعهودا ، وقَضاءً مَقضِیّا . (4)9124.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :المستدرک علی الصحیحین عن اُمّ سلمه لَمّا سارَ عَلِیٌّ علیه السلام إلَی البَصرَهِ ودَخَلَ عَلَیها یُوَدِّعُها : سِر فی حِفظِ اللّهِ وفی کَنَفِهِ ، فَوَاللّهِ إنَّکَ لَعَلَی الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَکَ . (5) .
1- .کشف الغمّه : ج 1 ص 147 ، الغدیر : ج 3 ص 178 نقلاً عن ابن مردویه والدیلمی .
2- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 62 عن أبی ذرّ ، بشاره المصطفی : ص 153 عن ابن عبّاس وفیه إلی «لسانه» .
3- .المناقب لابن المغازلی : ص 238 ح 285 عن جابر بن عبد اللّه ، المناقب للخوارزمی : ص 159 ح 188 و ص 129 ح 143 ، کفایه الطالب : ص 265 کلاهما عن زید بن علیّ عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام ؛ الأمالی للصدوق : ص 157 ح 150 ، کنز الفوائد : ج 2 ص 179 ، بشاره المصطفی : ص 155 ، إعلام الوری : ج 1 ص 366 ، شرح الأخبار : ج 2 ص 382 ح 740 ، روضه الواعظین : ص 127 ، المسترشد : ص 634 ح 298 نحوه ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 251 ح 167 والثمانیه الأخیره عن جابر بن عبد اللّه ، کشف الغمّه : ج 1 ص 146 عن الإمام علیّ علیه السلام و ص 298 وفیها «بین عینیک» بدل «نصب عینیک» .
4- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 449 ؛ کشف الغمّه : ج 1 ص 146 ولیس فیه «بعد الیوم» وراجع المعجم الکبیر : ج 23 ص 330 ح 758 و ص396 ح 946 .
5- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 129 ح 4611 .
ص: 201
9125.عنه صلی الله علیه و آله :کشف الغُمّه :چون شتر عایشه پی شد و او به خانه ای در بصره در آمد، برادرش محمّد بن ابی بکر به او گفت : تو را به خدا سوگند می دهم، به یاد می آوری روزی را که برایم از پیامبر صلی الله علیه و آله حدیث کردی که او گفت : «حق ، هماره با علی است و علی با حق است و هرگز این دو ، اختلاف و جدایی نیابند»؟
گفت : آری.9126.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی با حق است و حق با او و بر زبان اوست و حق بر مدار علی می گردد.9127.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! ... حق بر زبان تو و در قلب تو و همراه تو و در پیش روی تو و پیش دیدِ توست.9128.عنه علیه السلام :تاریخ دمشق به نقل از اُمّ سلمه : به خدا سوگند، همانا علی علیه السلام ، چه در گذشته و چه در آینده بر حق است . این ، پیمانی بسته شده و حکمی امضا شده است.9129.عنه علیه السلام :المستدرک علی الصحیحین به نقل از امّ سلمه، خطاب به علی علیه السلام ، آن هنگام که وی آهنگ بصره کرد و به خداحافظی امّ سلمه آمد : در حفظ و حمایت خدا حرکت کن، که به خدا سوگند، تو بر حقّی و حق با توست. .
ص: 202
راجع : بحار الأنوار : ج 38 ص 26 40 .
9 / 3عَلِیٌّ فاروقُ الاُمَّهِ9126.امام علی علیه السلام :المعجم الکبیر عن أبیذرّ وسلمان:أخَذَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقالَ : إنَّ هذا أوَّلُ مَن آمَنَ بی ، وهُوَ أوَّلُ مَن یُصافِحُنی یَومَ القِیامَهِ ، وهذَا الصِّدّیقُ الأَکبَرُ ، وهذا فاروقُ هذِهِ الاُمَّهِ بَینَ الحَقِّ وَالباطِلِ ، وهذا یَعسوبُ المُؤمِنینَ ، وَالمالُ یَعسوبُ الظّالِمِ . (1)9127.امام علی علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :سَتَکونُ مِن بَعدی فِتنَهٌ ، فَإِذا کانَ ذلِکَ فَالزَموا عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ ؛ فَإِنَّهُ أوَّلُ مَن یَرانی ، وأوَّلُ مَن یُصافِحُنی یَومَ القِیامَهِ ، وهُوَ مَعی فِی السَّماءِ الأَعلی ، وهُوَ الفاروقُ بَینَ الحَقِّ وَالباطِلِ . (2)9128.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :سَتَکونُ بَعدی فِتنَهٌ ، فَإِذا کانَ ذلِکَ فَالزَموا عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ ؛ فَإِنَّهُ أوَّلُ مَن یَرانی ، وأوَّلُ مَن یُصافِحُنی یَومَ القِیامَهِ ، وهُوَ الصِّدّیقُ الأَکبَرُ ، وهُوَ فاروقُ هذِهِ الاُمَّهِ ؛ یَفرُقُ بَینَ الحَقِّ وَالباطِلِ ، وهُوَ یَعسوبُ المُؤمِنینَ . (3) .
1- .المعجم الکبیر : ج 6 ص 269 ح 6184 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 41 ح 8368 ؛ الإرشاد : ج 1 ص 31 عن أبی ذرّ ، الأمالی للطوسی : ص 210 ح 361 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 267 ح 179 و ص 280 ح 194 . راجع : ص 24 (خلیفه النبیّ بعده) .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 450 ح 9026 عن أبی لیلی الغفاری ، المناقب للخوارزمی : ص 105 ح 108 عن أبی لیلی ولیس فیه من «فإنّه» إلی «الأعلی» .
3- .اُسد الغابه : ج 6 ص 265 الرقم 6214 ، الاستیعاب : ج 4 ص 307 الرقم 3188 ، الإصابه : ج 7 ص 294 الرقم 10484 ؛ بشاره المصطفی : ص 152 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 91 نحوه وکلّها عن أبی لیلی الغفاری .
ص: 203
9 / 3 علی فاروق امّت است
9 / 3علی فاروق امّت است (1)9131.عنه علیه السلام :المعجم الکبیر به نقل از ابوذر و سلمان : پیامبر خدا ، دست علی علیه السلام را گرفت و گفت : «این، نخستین کسی است که به من ایمان آورْد و اوست نخستین کسی که در روز قیامت با من مصافحه می کند. این، صدّیق اکبر (2) و فاروق این امّت است که حق و باطل را متمایز می کند. این، مِهتر مؤمنان است و ثروت، مهتر ستمکاران». (3)9132.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پس از من به زودی فتنه می شود. چون این گونه شد، با علی بن ابی طالب باشید که او نخستین کسی است که مرا می بیند و نخستین کسی است که در روز قیامت با من مصافحه می کند و او با من، در آسمان برین است و اوست جداکننده حق از باطل .9133.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پس از من به زودی فتنه می شود. چون این گونه شد، با علی بن ابی طالب باشید که او نخستین کسی است که مرا می بیند و در روز قیامت با من مصافحه می کند. او صدّیق اکبر است و اوست فاروق این امّت که حق و باطل را از هم جدا می کند. او مِهتر مؤمنان است.
.
1- .فاروق ، یعنی : جدا کننده حق از باطل . (م)
2- .صِدّیق، یعنی: راستْ مرد، راستین، بسیار راست ودرست. صدّیق اکبر، یعنی: بزرگ ترین راستْ مرد. (م)
3- .ر . ک : ص 25 (جانشین پیامبر ، پس از او) .
ص: 204
9134.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله فی عَلِیٍّ علیه السلام : هذا أوَّلُ مَن آمَنَ بی ، وأوَّلُ مَن صَدَّقَنی ، وهُوَ الصِّدّیقُ الأَکبَرُ ، وهُوَ الفاروقُ الأَکبَرُ الَّذی یَفرُقُ بَینَ الحَقِّ وَالباطِلِ . (1)9135.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لِکُلِّ اُمَّهٍ صِدّیقٌ وفاروقٌ ، وصِدّیقُ هذِهِ الاُمَّهِ وفاروقُها عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ . (2)9136.عنه علیه السلام :الأمالی للصدوق عن أبی سخیله :أتَیتُ أبا ذَرٍّ فَقُلتُ : یا أبا ذَرٍّ ، إنّی قَد رَأَیتُ اختِلافا ، فَبِماذا تَأمُرُنی ؟ قالَ : عَلَیکَ بِهاتَینِ الخَصلَتَینِ : کِتابِ اللّهِ ، وَالشَّیخِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، فَإِنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : هذا أوَّلُ مَن آمَنَ بی ، وأوَّلُ مَن یُصافِحُنی یَومَ القِیامَهِ ، وهُوَ الصِّدّیقُ الأَکبَرُ ، وهُوَ الفاروقُ الَّذی یَفرُقُ بَینَ الحَقِّ وَالباطِلِ . (3)9131.امام علی علیه السلام :شرح نهج البلاغه عن أبی رافع :أتَیتُ أبا ذَرٍّ بِالرَّبَذَهِ (4) اُوَدِّعُهُ ، فَلَمّا أرَدتُ الاِنصِرافَ قالَ لی ولِاُناسٍ مَعی : سَتَکونُ فِتنَهٌ فَاتَّقُوا اللّهَ ، وعَلَیکُم بِالشَّیخِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ فَاتَّبِعوهُ ؛ فَإِنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ لَهُ : أنتَ أوَّلُ مَن آمَنَ بی ، وأوَّلُ مَن یُصافِحُنی یَومَ القِیامَهِ ، وأنتَالصِّدّیقُ الأَکبَرُ ، وأنتَ الفاروقُ الَّذی یَفرُقُ بَینَ الحَقِّ وَالباطِلِ ، وأنتَ یعَسوبُ المُؤمِنینَ وَالمالُ یَعسوبُ الکافِرینَ ، وأنتَ أخی ووَزیری وخَیرُ مَن أترُکُ بَعدی ، تَقضی دَینی ، وتُنجِزُ مَوعِدی . (5) .
1- .الیقین : ص 508 ح 211 عن ابن مسعود .
2- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 13 ح 30 ، قصص الأنبیاء : ص 174 ح 201 کلاهما عن الحسین بن خالد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام .
3- .الأمالی للصدوق : ص 274 ح 304 ، روضه الواعظین : ص 130 ، الأمالی للطوسی : ص 250 ح 444 نحوه وراجع تاریخ دمشق : ج 42 ص 4143 .
4- .الرَّبَذَه : من قری المدینه علی ثلاثه أیّام ، قریبه من ذات عِرق علی طریق الحجاز إذا رحلت من فید ترید مکّه ، وبهذا الموضع قبر أبی ذرّ الغفاری رحمه الله (معجم البلدان : ج 3 ص 24) .
5- .شرح نهج البلاغه : ج 13 ص 228 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 42 ح 8370 ؛ الأمالی للشجری : ج 1 ص 144 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 284 ح 200 ، بشاره المصطفی : ص 103 وفی الأربعه الأخیره من «أنت أوّل» إلی «الکافرین» و ص 84 ، رجال الکشّی : ج 1 ص 113 الرقم 51 ، تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 4 ح 4 ، الأمالی للطوسی : ص 148 ح 242 والأربعه الأخیره عن أبی سخیله نحوه إلی «الکافرین» ، شرح الأخبار : ج 2 ص 278 ح587 نحوه وراجع ص257 ح 559 وذخائر العقبی : ص 108.
ص: 205
9132.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره علی علیه السلام : این ، نخستین کسی است که به من ایمان آورْد و نخستین کسی است که مرا تصدیق کرد. اوست صدّیق اکبر و اوست بزرگ ترین جدا کننده حق از باطل.9133.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برای هر امّتی، صدّیق و فاروقی است و صدّیق این امّت و فاروق آن، علی بن ابی طالب است.9134.امام علی علیه السلام :الأمالی ، صدوق به نقل از ابو سخیله : نزد ابوذر آمدم و گفتم : ای ابوذر! من اختلافی را دیدم [ و حیرانم]. به چه فرمانم می دهی؟
گفت : از این دو چیز ، دست مکش : کتاب خدا و بزرگ [ ما]، علی بن ابی طالب علیه السلام ؛ چرا که شنیدم پیامبر خدا می فرماید : «این (علی) ، نخستین کسی است که به من ایمان آورْد و نخستین کسی است که با من در روز قیامت مصافحه می کند. او صدّیق اکبر است و اوست جداکننده ای که حق و باطل را از هم جدا می کند».9135.امام علی علیه السلام :شرح نهج البلاغه به نقل از ابو رافع : در ربذه (1) پیش ابوذر آمدم تا از او خداحافظی کنم. چون خواستم بازگردم، به من و همراهانم گفت : به زودی فتنه می شود. از خدا پروا کنید و با بزرگ [ ما]، علی بن ابی طالب علیه السلام باشید و از او پیروی کنید ؛ چرا که من شنیدم پیامبر خدا به او می فرماید : «تو نخستین کسی هستی که به من ایمان آوردی و نخستین کسی هستی که روز قیامت با من مصافحه می کنی. توای صدّیق اکبر و توای فاروقی که حق و باطل را از هم جدا می کند. تو مهتر مؤمنانی و ثروت ، مهتر کافران است و تو برادر و وزیر (دستْ یار) منی و بهترین کسی که پس از خود برجای می نهم ، که بدهی مرا ادا و وعده ام را وفا می کنی». .
1- .رَبَذه ، یکی از روستاهای مدینه در نزدیکی ذات عِرْق است که تا مدینه سه روزْ راه پیاده فاصله دارد (معجم البلدان: ج 3 ص 24).
ص: 206
9136.امام علی علیه السلام :کمال الدین عن عبد الرحمن بن سمره :قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أرشِدنی إلَی النَّجاهِ ، فَقالَ : یَا بنَ سَمُرَهَ ، إذَا اختَلَفَتِ الأَهواءُ ، وتَفَرَّقَتِ الآراءُ ، فَعَلَیکَ بِعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ؛ فَإِنَّهُ إمامُ اُمَّتی ، وخَلیفَتی عَلَیهِم مِن بَعدی ، وهُوَ الفاروقُ الَّذی یُمَیَّزُ بِهِ بَینَ الحَقِّ وَالباطِلِ ، مَن سَأَلَهُ أجابَهُ ، ومَنِ استَرشَدَهُ أرشَدَهُ ، ومَن طَلَبَ الحَقَّ عِندَهُ وَجَدَهُ ، ومَنِ التَمَسَ الهُدی لَدَیهِ صادَفَهُ . (1)9137.عنه علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :أنَا الفاروقُ الأَکبَرُ ، وأنَا الإِمامُ لِمَن بَعدی ، وَالمُؤَدّی عَمَّن کانَ قَبلی . (2)9138.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :أنَا فاروقُ الاُمَّهِ ، وأنَا الهادی . (3)9 / 4عَلِیٌّ مُبَیِّنٌ مَا اختَلَفَت فیهِ الاُمَّهُ9141.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : ( فی قولِهِ تعالی : {Q} «سِیْماهُم فِی وُجُوهِهِم ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : أنتَ تُبَیِّنُ لِاُمَّتی مَا اختَلَفوا فیهِ مِن بَعدی . (4) .
1- .کمال الدین : ص 257 ح 1 ، الأمالی للصدوق : ص 78 ح 45 ، روضه الواعظین : ص 113 .
2- .الکافی : ج 1 ص 198 ح 3 ، مختصر بصائر الدرجات : ص 41 ، بصائر الدرجات : ص 199 ح 9 کلّها عن أبی الصامت الحلوانی عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 26 ص 153 ح 42 نقلاً عن کتاب «القائم» للفضل بن شاذان عن الحسن بن عبد اللّه عن الإمام الصادق عنه علیهما السلام .
3- .مختصر بصائر الدرجات : ص 34 عن أبی حمزه الثمالی ، بحار الأنوار : ج 53 ص 49 ح 20 نقلاً عن منتخب البصائر عن عاصم بن حمید کلاهما عن الإمام الباقر علیه السلام .
4- .المستدرک علی الصحیحین: ج3 ص132 ح4620، تاریخ دمشق: ج42 ص387 ح8996 8998 ؛ المناقب للکوفی : ج 1 ص441 ح 342 و ج2 ص 568 ح 1079 کلّها عن أنس بن مالک .
ص: 207
9 / 4 علی روشنگر اختلافات امّت است
9137.امام علی علیه السلام :کمال الدین به نقل از عبد الرحمان بن سمره : گفتم : ای پیامبر خدا! مرا به راه نجات، هدایت کن.
فرمود : «ای پسر سمره! چون تمایلاتْ مختلف و آرا گوناگون شد، با علی بن ابی طالب باش، که او امام امّت من و پس از من جانشینم بر آنان است . او فاروقی است که بدو، میان حق و باطل، جدا می شود. هر کس از او درخواست کند، اجابتش می نماید و هر کس از او راهنمایی بخواهد، راهنمایی اش می کند. هر کس حق را بجوید، نزد او می یابد و هر کس در پی هدایت باشد، نزد او به آن می رسد».9138.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :من ، فاروق اکبرم و من ، امام پسینیان خود و ادا کننده از سوی پیشینیان خود هستم.9139.امام زین العابدین علیه السلام ( در دعای روز عرفه ) امام علی علیه السلام :من فاروق امّتم و من هدایتگرم.9 / 4علی روشنگر اختلافات امّت است9142.عنه علیه السلام : ( فی قولِهِ تعالی : {Q} «کانُوا قَلیلاً مِنَ اللّ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خطاب به علی علیه السلام : تو برای امّتم آنچه را پس از من در آن اختلاف دارند، روشن می کنی.
.
ص: 208
9143.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیُّ ، أنتَ مُبَیِّنٌ لِاُمَّتی مَا اختَلَفوا فیهِ مِن بَعدی . (1)9144.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : أنتَ تُغَسِّلُنی ، وتُوارینی فی لَحدی ، وتُبَیِّنُ لَهُم بَعدی . (2)9145.عنه علیه السلام ( و قَد سَمِعَ رَجُلاً مِن الحَرُورِیَّهِ یَتَهَج ) تاریخ دمشق عن أنس :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا أنَسُ ، اُسکُب لی وَضوءا ، ثُمَّ قامَ فَصَلّی رَکعَتَینِ ، ثُمَّ قالَ : یا أنَسُ ، أوَّلُ مَن یَدخُلُ عَلَیکَ مِن هذا البابِ أمیرُ المُؤمِنینَ ، وسَیِّدُ المُسلِمینَ ، وقائِدُ الغُرِّ المُحَجَّلینَ ، وخاتِمُ الوَصِیّینَ .
قالَ أنَسٌ : قُلتُ : اللّهُمَّ اجعَلهُ رَجُلاً مِنَ الأَنصارِ ، وکَتَمتُهُ . إذ جاءَ عَلِیٌّ ، فَقالَ : مَن هذا یا أنَسُ ؟ فَقُلتُ : عَلِیٌّ ، فَقامَ مُستَبشِرا ، فَاعتَنَقَهُ ، ثُمَّ جَعَلَ یَمسَحُ عَن وَجهِهِ بِوَجهِهِ ، ویَمسَحُ عَرَقَ عَلِیٍّ بِوَجهِهِ ، فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، لَقَد رَأَیتُکَ صَنَعتَ شَیئا ما صَنَعتَ بی قَبلُ ! قالَ : وما یَمنَعُنی ؛ وأنتَ تُؤَدّی عَنّی ، وتُسمِعُهُم صَوتی ، وتُبَیِّنُ لَهُم مَا اختَلَفوا فیهِ بَعدی ؟ (3)9146.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیُّ ، أنتَ الَّذی تُبَیِّنُ لاُِمَّتی ما یَختَلِفونَ فیهِ بَعدی ، وتَقومُ فیهِم مَقامی ، قَولُکَ قَولی ، وأمرُکَ أمری ، وطاعَتُکَ طاعَتی ؛ وطاعَتی طاعَهُ اللّهِ ، ومَعصِیَتُکَ مَعصِیَتی ؛ ومَعصِیَتی مَعصِیَهُ اللّهِ عزّوجلّ . (4)9142.امام صادق علیه السلام ( درباره آیه: «اندکی از شب را می خوابیدند» ) الإمام الحسن علیه السلام :أرسَلَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إلَی الأَنصارِ فَأَتَوهُ ، فَقالَ لَهُم : یا مَعشَرَ الأَنصارِ ، أ لا أدُلُّکُم عَلی ما إن تَمَسَّکتُم بِهِ لَن تَضِلّوا بَعدَهُ ؟ قالوا : بَلی یا رَسولَ اللّهِ ، قالَ : هذا عَلِیٌّ فَأَحِبّوهُ بِحُبّی ، وکَرِّموهُ لِکَرامَتی ؛ فَإِنَّ جِبریلَ أمَرَنی بِالَّذی قُلتُ لَکُم عنَِ اللّهِ عزّوجلّ . (5) .
1- .الفردوس : ج 5 ص 332 ح 8347 عن أنس .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 387 ح 8995 عن أنس بن مالک .
3- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 386 ح 8994 ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 63 وفیه «بکرامتی» بدل «لکرامتی» ، الفردوس : ج 5 ص 364 ح 8449 ، کفایه الطالب : ص 211 ، المناقب للخوارزمی : ص 85 ح 75 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 145 ح 109 ؛ تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 262 ح 39 نحوه ، الیقین : ص 167 ح 26 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 48 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 114 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 391 ح 313 و ص 312 ح 232 و ص430 ح 335 کلاهما نحوه ، المسترشد : ص 601 ح 272 .
4- .کتاب من لا یحضره الفقیه: ج4ص179 ح5405 عن ابن عبّاس.
5- .المعجم الکبیر : ج 3 ص 88 ح 2749 عن أبی لیلی ، حلیه الأولیاء : ج1 ص63 عن ابن أبیلیلی؛ الأمالی للصدوق: ص564 ح 763 ، الأمالی للطوسی : ص 223 ح 386 ، بشاره المصطفی: ص109 والثلاثه الأخیره عن سلمان الفارسی نحوه.
ص: 209
9143.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! توای روشنگر اختلافات امّتم پس از من.9144.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خطاب به علی علیه السلام : تو مرا غسل می دهی و در قبرم می نهی و برای آنان [ اختلافاتشان را] روشن می کنی.9145.امام علی علیه السلام ( با دیدن مردی از خوارج در حال عبادت شبانه و قرائ ) تاریخ دمشق به نقل از اَنَس : پیامبر خدا فرمود : «ای اَنَس! آب وضویی برایم بریز». [ پس وضو ساخت و] سپس برخاست و دو رکعت نماز خواند و فرمود : «ای انس! نخستین کسی که از این در بر تو وارد می شود، امیر مؤمنان و سرور مسلمانان و پیشوای سپیدرویان و خاتم اوصیاست».
[ با خود] گفتم : خدایا! او را مردی از انصار قرار ده . و این را کتمان کردم که ناگهان علی علیه السلام آمد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «ای انس! او کیست؟».
گفتم : علی علیه السلام است.
پس با شادمانی برخاست و او را در آغوش گرفت و صورت به صورتش نهاد و صورتش را به صورت علی مالید و عرق علی علیه السلام را به صورتش سایید.
علی علیه السلام گفت : ای پیامبر خدا! دیدم در حقّ من کاری می کنی که پیش از این نکرده بودی!
فرمود : «چه چیز مرا باز دارد، در حالی که تو [ پیام الهی را] از سوی من ابلاغ می کنی و سخنم را به آنان می رسانی و اختلاف هایشان را پس از من برایشان روشن می کنی».9146.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! تو کسی هستی که اختلافات امّت را پس از من برایشان روشن می کنی و در میان آنان به جای من قرار می گیری. گفته تو گفته من، فرمان تو فرمان من ، و اطاعت از تو اطاعت از من ، و اطاعت از من اطاعت از خداست و نافرمانی از تو نافرمانی از من ، و نافرمانی از من نافرمانی از خدای عز و جل است.9147.عنه صلی الله علیه و آله :امام حسن علیه السلام :پیامبر خدا از پی انصار فرستاد و آنان آمدند. به آنان فرمود : «ای گروه انصار! آیا شما را به چیزی راهنمایی نکنم که اگر بدان چنگ زنید، هرگز گم راه نشوید؟».
گفتند : چرا، ای پیامبر خدا!
فرمود : «این، علی است. به خاطر دوستی من، او را دوست بدارید و به گرامیداشت من، گرامی اش بدارید، که جبرئیل علیه السلام از جانب خدای عز و جل مرا به آنچه برایتان گفتم، فرمان داده است». .
ص: 210
9148.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الإرشاد عن أنس : لِعَلِیٍّ علیه السلام قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أنتَ مِنّی وأنَا مِنکَ ، تُؤَدّی عَنّی،وتَفی بِذِمَّتی، وتُغَسِّلُنی،وتُوارینی فی لَحدی ، وتُسمِعُ النّاسَ عَنّی ، وتُبَیِّنُ لَهُم مِن بَعدی.
فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : یا رَسولَ اللّهِ ، أوَما بَلَّغتَ ؟
قالَ: بَلی،ولکِن تُبَیِّنُ لَهُم ما یَختَلِفونَ فیهِ مِن بَعدی. (1)9149.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ بابُ عِلمی ، ومُبَیِّنٌ لِاُمَّتی ما اُرسِلتُ بِهِ مِن بَعدی ، حُبُّهُ إیمانٌ ، وبُغضُهُ نِفاقٌ ، وَالنَّظَرُ إلَیهِ رَأفَهٌ ، ومَوَدَّتُهُ عِبادَهٌ . (2)9150.الإمامُ الرِّضا علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إذَا اختَلَفتُم فی شَیءٍ فَکونوا مَعَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ . (3)9 / 5النَّوادِرُ9149.امام علی علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا أیُّهَا النّاسُ ! عَلَیکُم أنفُسَکُم ، لا یَضُرُّکُم مَن ضَلَّ إذَا اهتَدَیتُم وعَلِیٌّ نَفسی وأخی ، أطیعوا عَلِیّا فَإِنَّهُ مُطَهَّرٌ مَعصومٌ ، لا یَضِلّ ولا یَشقی . (4) .
1- .الإرشاد : ج 1 ص 46 ، الیقین : ص 186 ح 39 و ص390 ح 140 نحوه .
2- .الفردوس : ج 3 ص 65 ح 4181 ، ینابیع المودّه : ج 2 ص 301 ح 860 ، کنز العمّال : ج 11 ص 614 ح 32981 ؛ کنز الفوائد : ج 2 ص 67 نحوه وکلّها عن أبی ذرّ .
3- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 30 ، بحار الأنوار : ج 40 ص 147 .
4- .معانی الأخبار : ص352 ح1 ، علل الشرائع : ص 175 ح 1 کلاهما عن محمّد بن حرب الهلالی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار: ج 38 ص 82 ح 2 وراجع تأویل الآیات الظاهره : ج 1 ص 289 ح 27 .
ص: 211
9 / 5 گوناگون
9150.امام رضا علیه السلام :الإرشاد به نقل از انس : پیامبر خدا خطاب به علی علیه السلام فرمود : «تو از منی و من از تو . از سوی من [ پیام خدا را] ابلاغ می کنی و به تعهّداتم وفا می کنی و غسلم می دهی و مرا در قبرم می نهی و سخنم را به مردم می رسانی و پس از من برایشان روشنگری می کنی».
علی علیه السلام گفت : ای پیامبر خدا! آیا تو خود [ پیام الهی را] نرساندی؟
فرمود : «چرا؛ امّا تو اختلافات آنان را پس از من برایشان روشن می کنی».9151.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی دروازه علم من است و پس از من، روشنگر امّتم در آنچه آورده ام. دوستی با او [ نشانه] ایمان و دشمنی با او [ نشانه] نفاق است. نگاه مهربانانه به او و دوستی با او عبادت است.9152.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چون در چیزی اختلاف کردید، با علی بن ابی طالب باشید.9 / 5گوناگون9155.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای مردم! خود را بپایید. چون راه را یافتید، گم راهیِ گم راهان به شما زیانی نمی رسانَد. علی، جان من و برادر من است . از علی اطاعت کنید، که پاک و معصوم است و گم راه و بدبخت نمی شود.
.
ص: 212
9151.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّمَا الطّاعَهُ للّهِِ ولِرَسولِهِ ولِوُلاهِ الأَمرِ . وإنَّما أمَرَ اللّهُ عزّ وجلّ بِطاعَهِ الرَّسولِ ؛ لِأَنَّهُ مَعصومٌ مُطَهَّرٌ ، لا یَأمُرُ بِمَعصِیَتِهِ . وإنَّما أمَرَ بِطاعَهِ اُولِی الأَمرِ ؛ لِأَنَّهُم مَعصومونَ مُطَهَّرونَ ، لا یَأمُرونَ بِمَعصِیَتِهِ . (1)9152.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أنَا وعَلِیٌّ وَالحَسَنُ وَالحُسَینُ وتِسعَهٌ مِن وُلدِ الحُسَینِ مُطَهَّرونَ مَعصومونَ . (2)9153.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :الأَئِمَّهُ بَعدی اثنا عَشَرَ ، أوَّلُهُم عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ... اُمَناءُ مَعصومونَ . (3)تعلیقإنّ ما ذکرناه فی هذا البحث تحت عنوان «أحادیث العصمه» یمثّل قسما من الأدلّه علی عصمه الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام . ووردت فی ثنایا کتابنا أدلّه اُخری ضمن عناوین متنوّعه ؛ کأحادیث الهدایه وغیرها . کما استعرضنا فی کتاب «أهل البیت فی الکتاب والسنّه» أدلّه أهمّ منها ؛ من جملتها : آیه التطهیر ، التی تدلّ بوضوح علی طهاره أهل البیت ونزاهتهم علیهم السلام ومنهم الإمام علیّ علیه السلام من کلّ رجس . کما تحدّثنا عن حدیث الثقلین الوارد عن النبیّ صلی الله علیه و آله فی غیر موطن بألفاظ متنوّعه ومضمون واحد ، ومنها أنّه قال : إنّی تارِکٌ فیکُم ما إن تَمَسَّکتُم بِهِ لَن تَضِلّوا بَعدی ، أحَدُهُما أعظَمُ مِنَ الآخَرِ : کِتابُ اللّهِ حَبلٌ مَمدودٌ مِنَ السَّماءِ إلَی الأَرضِ ، وعِترَتی أهلُ بَیتی . ولَن یَتَفَرَّقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ ، فَانظُروا کَیفَ تَخلُفونی فیهِما . (4) فحدیث الثقلین آیه علی عصمه أهل البیت علیهم السلامعلمیّا وعملیّا ؛ إذ إنّه یجعل التمسّک بهم عصمه من الضلال ، ولن یتحقّق هذا إلّا بأن یکونوا مهدیّین مَصُونین من الخطأ والضلال ، ومحال أن یهدی إلی الهدی من هو غیر مصون من الخطأ فی العلم والعمل . وبعباره اُخری ، إنّ من یجعله اللّه هادیا للاُمّه ومطهّرا من الرجس ، ویتعاهده رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی ظلّ تربیته وتعلیمه منذ البدایه ، وینقل إلیه علومه ، ویجعله وارثا للعلوم الإلهیّه ، ویثنی علیه بعناوین مختلفه منها : «إن أخَدتُم بِهِ لَن تَضِلّوا» ، و«عَلِیٌّ مَعَ القُرآنِ وَالقُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ» ، و«عَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَهُ» ، و«هذا الصِّدّیقُ الأَکبَرُ ، وهذا فاروقُ الاُمَّهِ ، یُفَرِّقُ بَینَ الحَقِّ وَالباطِلِ» ، و«أنتَ تُبَیِّنُ لِاُمَّتی ما اختَلَفوا فیهِ بَعدی» ... لا یمکن قطعا أن یکون مجتهدا ربّما یصیب وربّما یُخطئ ! بل إن له روحا مطهّره وقلبا مستنیرا بالهدایه الربّانیّه ، ولن یخطو فی طریق الضلال أبدا . إنّه شریک القرآن ، وحلیف الحقّ ، وسیرته «فاروق» ، وتفسیره للدین حجّه قاطعه .
.نکته
9156.الإمامُ الحسینُ علیه السلام ( لَمّا سَألَهُ أبوهُ عنِ السُّؤدُدِ ) امام علی علیه السلام :اطاعت، تنها از آنِ خدا و پیامبر او و اولو الأمر است و خدای عز و جل از آن رو به اطاعت پیامبر صلی الله علیه و آله فرمان داد که پاک و معصوم بود و به سرپیچی از خدا فرمان نمی داد؛ و همانا به اطاعت اولو الأمر فرمان داد ، که آنان نیز پاک و معصوم اند و به سرپیچی از خدا فرمان نمی دهند.9157.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( لَمّا سُئلَ عنِ السُّؤدَدِ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من و علی و حسن و حسین و نُه تن از فرزندان حسین، پاک و معصوم هستیم.9158.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امامان پس از من دوازده تن اند. نخستین آنها علی بن ابی طالب است... ، [ که آنان همه ]امین و معصوم[ اند].نکتهآنچه در این فصل با عنوان «احادیث عصمت» آمد ، بخشی از ادلّه عصمتِ امیر مؤمنان علی علیه السلام است . احادیث دیگری مانند «حدیث هدایت» (1) و «حدیث سفینه» (2) نیز از جمله ادلّه عصمت آن بزرگوار و سایر اهل بیت صلوات اللّه علیهم اجمعین است و مهم ترین دلیل عصمت آنان ، «آیه تطهیر» و «حدیث ثقلین» است که پیش از این ، بِدانها اشارت رفت. (3) ما در کتاب اهل بیت علیهم السلام در قرآن و حدیث؛ (4) مهم ترین دلیل های آن را بر شمرده ایم و از جمله آیه تطهیر که طهارت و پاکی روح اهل بیت علیهم السلام را از هرگونه آلودگی ، به روشنی نشان می دهد و امام علی علیه السلام از جمله آنان است. همچنین حدیث ثقلین را نیز نقل کرده ایم که پیامبر صلی الله علیه و آله آن را با الفاظ گوناگون و معنایی یکسان در چندین جای بیان کرده است ، از جمله این که «من در میان شما چیزی به جای می گذارم که اگر بدان چنگ زنید ، پس از من گم راه نمی شوید. یکی از آن دو از دیگری بزرگ تر است ، [ و آن ]کتاب خداست که [ چون] ریسمانی از آسمان تا زمین، کشیده شده است و [ دیگری] اهل بیت من . این دو از هم جدا نشوند تا این که کنار حوض نزد من آیند . پس بنگرید چگونه سفارشم را درباره ایشان رعایت می کنید». حدیث ثقلین ، نشانه ای علمی و عملی بر عصمت اهل بیت علیهم السلام است؛ زیرا پیامبر خدا تمسّک جستن به آنان را مایه نگاهداشت از گم راهی می شمرد و این،دست نیافتنی است، مگر آن که اینان ، هدایت یافتگانِ مصون از خطا و گم راهی باشند. این ، محال است که کسی به سوی هدایت رهنمون شود و خود ، مصون از خطا در علم و عمل نباشد. به سخن دیگر، کسی را که خداوند، هدایتگر امّت و پاکیزه از هر پلیدی قرارش داد و از ابتدای زندگی در سایه تربیت و تعلیم پیامبر خدا قرار گرفت و پیامبر صلی الله علیه و آله دانش خویش را به او آموخت و او را میراثْ بان علوم الهی خویش قرار داد و با تعابیر گوناگون او را ستود ، که : «اگر از او بگیرید ، گم راه نمی شوید» و «علی با قرآن است و قرآن با علی است» و «علی با حق است و حق با اوست» و «این ، صدّیق اکبر و فاروق امّت است که میان حق و باطل را جدا می کند» و «تو پس از من ، اختلافات امّت را برطرف می کنی» و... ممکن نیست همچون مجتهدی باشد که گاه ، رأی درست می دهد و گاه ، رأی خطا؛ بلکه او یک روح پاک و قلب روشن از هدایت ربّانی دارد و هرگز در مسیر گم راهی قدم بر نمی دارد، او شریک قرآن و هم پیمان حق است سیره او جدا کننده حق از باطل (فاروق) و تفسیرش از دین ، دلیلی استوار است .
.
1- .ر . ک : ص 179 (احادیث هدایت) .
2- .ر . ک : ج 1 ص 529 (حدیث سفینه) .
3- .ر . ک : ص 189 (احادیث عصمت) و ص 531 (حدیث ثقلین) .
4- .این کتاب ترجمه کتاب اهل البیت علیهم السلام فی الکتاب والسنّه است که شأن اهل بیت علیهم السلام را از دیدگاه قرآن و حدیث ، بر می نماید .
ص: 214
. .
ص: 215
. .
ص: 216
الفصل العاشر : حدیث الغدیر10 / 1واقِعَهُ الغَدیرِالکتاب«یَأَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَآ أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَفِرِینَ» . (1)
الحدیث9161.امام علی علیه السلام :الغدیر :أجمَعَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله الخُروجَ إلَی الحَجِّ فی سَنَهِ عَشرٍ مِن مُهاجَرِهِ ، وأذَّنَ فِی النّاسِ بِذلِکَ ، فَقَدِمَ المَدینَهَ خَلقٌ کَثیرٌ ؛ یَأتَمّونَ بِهِ فی حِجَّتِهِ تِلکَ الَّتی یُقالُ عَلَیها : حِجَّهُ الوَداعِ ، وحِجَّهُ الإِسلامِ ، وحِجَّهُ البَلاغِ ، وحِجَّهُ الکَمالِ ، وحِجَّهُ التَّمامِ ولَم یَحُجَّ غَیرَها مُنذُ هاجَرَ إلی أن تَوَفّاهُ اللّهُ .
فَخَرَجَ صلی الله علیه و آله مِنَ المَدینَهِ مُغتَسِلاً مُتَدَهِّناً مُتَرَجِّلاً (2) مُتَجَرِّدا فی ثَوبَینِ صُحارِیَّینِ (3) ؛ إزارٍ ورِداءٍ ، وذلِکَ یَومُ السَّبتِ لِخَمسِ لَیالٍ أو سِتٍّ بَقینَ مِن ذِی القَعدَهِ ، وأخرَجَ مَعَهُ نِساءَهُ کُلَّهُنَّ فِی الهَوادِجِ ، وسارَ مَعَهُ أهلُ بَیتِهِ ، وعامَّهُ المُهاجِرینَ وَالأَنصارِ ، ومَن شاءَ اللّهُ مِن قَبائِلِ العَرَبِ وأفناءِ النّاسِ .
وعِندَ خُروجِهِ صلی الله علیه و آله أصابَ النّاسَ بِالمَدینَهِ جُدَرِیٌّ بِضَمِّ الجیمِ وفَتحِ الدّالِ ، وبِفَتحِهِما أو حَصبَهٌ (4) مَنَعَت کَثیرا مِنَ النّاسِ مِنَ الحَجِّ مَعَهُ صلی الله علیه و آله ، ومَعَ ذلِکَ کانَ مَعَهُ جُموعٌ لا یَعلَمُها إلَا اللّهُ تَعالی ، وقَد یُقالُ : خَرَجَ مَعَهُ تِسعونَ ألفا ، ویُقالُ : مِائَهُ ألفٍ وأربَعَهَ عَشَرَ ألفا ، وقیلَ : مِائَهُ ألفٍ وعِشرونَ ألفا ، وقیلَ : مِائَهُ ألفٍ وأربَعَهٌ وعِشرونَ ألفا ، ویُقالُ : أکثَرُ مِن ذلِکَ ، وهذِهِ عِدَّهُ مَن خَرَجَ مَعَهُ .
وأمَّا الَّذینَ حَجّوا مَعَهُ فَأَکثَرُ مِن ذلِکَ ؛ کَالمُقیمینَ بِمَکَّهَ ، وَالَّذینَ أتَوا مِنَ الیَمَنِ مَعَ عَلِیٍّ أمیرِ المُؤمِنینَ وأبی موسی .
أصبَحَ صلی الله علیه و آله یَومَ الأَحَدِ بِمَلَلٍ (5) ، ثُمَّ راحَ فَتَعَشّی بِشَرَفِ السَّیّالَهِ (6) ، وصَلّی هُناکَ المَغرِبَ وَالعِشاءَ ، ثُمَّ صَلَّی الصُّبحَ بِعِرقِ الظُّبیَهِ ، ثُمَّ نَزَلَ الرَّوحاءَ (7) ، ثُمَّ سارَ مِنَ الرَّوحاءِ فَصَلَّی العَصرَ بِالمُنْصَرَفِ (8) ، وصَلَّی المَغرِبَ وَالعِشاءَ بِالمُتَعَشّی ، وتَعَشّی بِهِ ، وصَلَّی الصُّبحَ بِالأَثایَهِ ، وأصبَحَ یَومَ الثُّلاثاءِ بِالعَرجِ (9) ، وَاحتَجَمَ بِلَحیِ جَمَلٍ ؛ وهُوَ عَقَبَهُ الجُحفَهِ ، ونَزَلَ السُّقیا (10) یَومَ الأَربَعاءِ ، وأصبَحَ بِالأَبواءِ (11) ، وصَلّی هُناکَ ، ثُمَّ راحَ مِنَ الأَبواءِ ونَزَلَ یَومَ الجُمُعَهِ الجُحفَهَ (12) ، ومِنها إلی قُدَیدٍ (13) ، وسَبَتَ فیهِ ، وکانَ یَومَ الأَحَدِ بِعُسفانَ (14) ، ثُمَّ سارَ ، فَلَمّا کانَ بِالغَمیمِ (15) اعتَرَضَ المُشاهُ فَصَفّوا صُفوفا فَشَکَوا إلَیهِ المَشیَ ، فَقالَ : اِستَعینوا بِالنَّسَلانِ ؛ مَشیٍ سَریعٍ دونَ العَدو ، فَفَعَلوا ، فَوَجَدوا لِذلِکَ راحَهً .
وکانَ یَومَ الإِثنَینِ بِمَرِّ الظَّهرانِ (16) ، فَلَم یَبرَح حَتّی أمسی ، وغَرَبَت لَهُ الشَّمسُ بِسَرِفٍ (17) ، فَلَم یُصَلِّ المَغرِبَ حَتّی دَخَلَ مَکَّهَ . ولَمَّا انتَهی إلَی الثَّنِیَّتَینِ باتَ بَینَهُما ، فَدَخَلَ مَکَّهَ نَهارَ الثُّلاثاءِ .
فَلَمّا قَضی مَناسِکَهُ ، وَانصَرَفَ راجِعا إلَی المَدینَهِ ومَعَهُ مَن کانَ مِنَ الجُموعِ المَذکوراتِ وَصَلَ إلی غَدیرِ خُمٍّ (18) مِنَ الجُحفَهِ الَّتی تَتَشَعَّبُ فیها طُرُقُ المَدَنِیّینَ وَالمِصرِیّینَ وَالعراقِیّینَ ، وذلِکَ یَومُ الخَمیسِ الثّامِنَ عَشَرَ مِن ذِی الحِجَّهِ ، نَزَلَ إلَیهِ جَبرَئیلُ الأَمینُ عَنِ اللّهِ بِقَولِهِ : «یَأَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَآ أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ» الآیَهَ ، وأمَرَهُ أن یُقیمَ عَلِیّا عَلَما لِلنّاسِ ، ویُبَلِّغَهُم ما نَزَلَ فیهِ مِنَ الوِلایَهِ وفَرضِ الطّاعَهِ عَلی کُلِّ أحَدٍ .
وکانَ أوائِلُ القَومِ قَریبا مِنَ الجُحفَهِ ، فَأَمَرَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أن یُرَدَّ مَن تَقَدَّمَ مِنهُم ، ویُحبَسَ مَن تَأَخَّرَ عَنهُم فی ذلِکَ المَکانِ ، ونَهی عَن سَمُراتٍ (19) خَمسٍ مُتَقارِباتٍ دَوحاتٍ عِظامٍ أن لا یَنزِلَ تَحتَهُنّ أحَدٌ ، حَتّی إذا أخَذَ القَومُ مَنازِلَهُم فَقُمّ (20) ما تَحتَهُنَّ ، حَتّی إذا نودِیَ بِالصَّلاهِ صَلاهِ الظُّهرِ عَمَدَ إلَیهِنَّ ، فَصَلّی بِالنّاسِ تَحتَهُنَّ ، وکانَ یَوما هاجِرا (21) ؛ یَضَعُ الرَّجُلُ بَعضَ رِدائِهِ عَلی رَأسِهِ ، وبَعضَهُ تَحتَ قَدَمَیهِ مِن شِدَّهِ الرَّمضاءِ .
وظُلِّلَ لِرَسولِ اللّهِ بِثَوبٍ عَلی شَجَرَهِ سَمُرَهٍ مِن الشَّمسِ . فَلَمَّا انصَرَفَ صلی الله علیه و آله مِن صَلاتِهِ قامَ خَطیبا وَسَطَ القَومِ ، عَلی أقتابِ الإِبِلِ ، وأسمَعَ الجَمیعَ ، رافِعا عَقیرَتَهُ ، فَقالَ : الحَمدُ للّهِِ ، ونَستَعینُهُ ونُؤمِنُ بِهِ ، ونَتَوَکَّلُ عَلَیهِ ، ونَعوذُ بِاللّهِ مِن شُرورِ أنفُسِنا ، ومِن سَیِّئاتِ أعمالِنا ، الَّذی لا هادِیَ لِمَن أضَلَّ (22) ، ولا مُضِلَّ لِمَن هَدی ، وأشهَدُ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ .
أمّا بَعدُ : أیُّهَا النّاسُ قَد نَبَّأَنِی اللَّطیفُ الخَبیرُ أنَّهُ لَم یُعَمَّر نَبِیُّ إلّا مِثلَ نِصفِ عُمُرِ الَّذی قَبلَهُ ، وإنّی اُوشِکُ أن اُدعی فَأُجیبَ (23) ، وإنّی مَسؤولٌ وأنتُم مَسؤولونَ ، فَماذا أنتُم قائِلونَ ؟ قالوا : نَشهَدُ أنَّکَ قَد بَلَّغتَ ونَصَحتَ وجَهَدتَ ، فَجَزاکَ اللّهُ خَیرا . قالَ : أ لَستُم تَشهَدونَ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ ، وأنَّ جَنَّتَهُ حَقٌّ ، ونارَهُ حَقٌّ ، وأنَّ المَوتَ حَقٌّ ، وأنَّ السّاعَهَ آتِیَهٌ لا رَیبَ فیها ، وأنَّ اللّهَ یَبعَثُ مَن فِی القُبورِ! ! قالوا : بَلی نَشهَدُ بِذلِکَ. قالَ : اللّهُمَّ اشهَد .
ثُمَّ قالَ : أیُّهَا النّاسُ أ لا تَسمَعونَ ! قالوا : نَعَم . قالَ : فَإِنّی فَرَطٌ (24) عَلَی الحَوضِ ، وأنتُم وارِدونَ عَلَیَّ الحَوضَ ، وإنَّ عَرضَهُ ما بَینَ صَنعاءَ (25) وبُصری (26) ، فیهِ أقداحٌ عَدَدَ النُّجومِ مِن فِضَّهٍ ، فَانظُروا کَیفَ تَخلُفونی فِی الثَّقَلَینِ ! ! فَنادی مُنادٍ : ومَا الثَّقَلانِ یا رَسولَ اللّهِ ؟ قالَ : الثَّقَلُ الأَکبَرُ : کِتابُ اللّهِ ، طَرَفٌ بِیَدِ اللّهِ عزّ وجلّ ، وطَرَفٌ بِأَیدیکُم ؛ فَتَمَسَّکوا بِهِ لا تَضِلّوا . وَالآخَرُ الأَصغَرُ : عِترَتی . وإنَّ اللَّطیفَ الخَبیرَ نَبَّأَنی أنَّهُما لَن یَتَفَرَّقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ ، فَسَأَلتُ ذلِکَ لَهُما رَبّی ، فَلا تَقدَّموهُما ؛ فتَهلِکوا ، ولا تُقَصِّروا عَنهُما ؛ فَتَهلِکوا .
ثُمَّ أخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ فَرَفَعَها حَتّی رُؤِیَ بَیاضُ آباطِهِما وعَرَفَهُ القَومُ أجمَعونَ فَقالَ : أیُّهَا النّاسُ ، مَن أولَی النّاسِ بِالمُؤمِنینَ مِن أنفُسِهِم ؟ قالوا : اللّهُ ورَسولُهُ أعلَمُ ! قال : إنَّ اللّهَ مَولایَ ، وأنَا مَولَی المُؤمِنینَ ، وأنَا أولی بِهِم مِن أنفُسِهِم ؛ فَمَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ یَقولُها ثَلاثَ مَرّاتٍ ، وفی لَفظِ أحمَدَ إمامَ الحَنابِلَهِ : أربَعَ مَرّاتٍ ثُمَّ قالَ : اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ ، وعادِ مَن عاداهُ ، وأحِبَّ مَن أحَبَّهُ ، وأبغِض مَن أبغَضَهُ ، وَانصُر مَن نَصَرَهُ ، وَاخذُل مَن خَذَلَهُ ، وأدِرِ الحَقَّ مَعَهُ حَیثُ دارَ . ألا فَلیُبَلِّغِ الشّاهِدُ الغائِبَ.
ثُمَّ لَم یَتَفَرَّقوا حَتّی نَزَلَ أمینُ وَحیِ اللّهِ بِقَولِهِ : «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی» (27) الآیَهَ ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : اللّهُ أکبَرُ عَلی إکمالِ الدّینِ ، وإتمامِ النِّعمَهِ ، ورِضَا الرَّبِّ بِرِسالَتی وِالوِلایَهِ لِعَلِیٍّ مِن بَعدی . ثُمَّ طَفِقَ القَومُ یُهَنِّئونَ أمیرَ المُؤمِنینَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ ، ومِمَّن هَنَّأَهُ فی مُقَدَّمِ الصِّحابَهِ : الشَّیخانِ أبو بَکرٍ وعُمَرُ ، کُلٌّ یَقولُ : بَخٍ بَخٍ لَکَ یَا بنَ أبی طالِبٍ ، أصبَحتَ وأمسَیتَ مَولایَ ومَولی کُلِّ مُؤمِنٍ ومُؤمِنَهٍ . وقالَ ابنُ عَبّاسٍ : وَجَبَت وَاللّهِ فی أعناقِ القَومِ .
فَقالَ حَسّانٌ : اِیذَن لی یا رَسولَ اللّهِ أن أقولَ فی عَلِیٍّ أبیاتا تَسمَعُهُنَّ . فَقالَ : قُل عَلی بَرَکَهِ اللّهِ . فَقامَ حَسّانٌ فَقالَ : یا مَعشَرَ مَشیخَهِ قُرَیشٍ ! اُتبِعُها قَولی بِشَهادَهٍ مِن رَسولِ اللّهِ فِی الوِلایَهِ ماضِیَهٍ ، ثُمَّ قالَ :
یُنادیهِم یَومَ الغَدیرِ نَبِیُّهُم
بِخُمٍّ فَأَسمِع بِالرَّسولِ مُنادِیا
هذا مُجمَلُ القَولِ فی واقِعَهِ الغَدیرِ ، وسَیُوافیکَ تَفصیلُ ألفاظِها ، وقَد أصفَقَتِ الاُمَّهُ عَلی هذا ، ولَیسَت فِی العالَمِ کُلِّهِ وعَلی مُستَوَی البَسیطِ واقِعَهٌ إسلامِیَّهٌ غَدیرِیَّهٌ غَیرُها ، ولَو اُطلِقَ یَومُهُ فَلا یَنصَرِفُ إلّا إلَیهِ ، وإن قیل مَحَلُّهُ ، فَهُوَ هذَا المَحَلُّ المَعروفُ عَلی أمَمٍ (28) مِنَ الجُحفَهِ ، ولَم یَعرِف أحَدٌ مِنَ البَحّاثَهِ والمُنَقِّبینَ سِواهُ . (29) .
1- .المائده : 67 .
2- .الترجیل : تسریح الشعر وتنظیفه وتحسینه (لسان العرب : ج 11 ص 270 «رجل») .
3- .صُحار : قریه بالیمن نسب الثوب إلیها ، وقیل : هو من الصُّحره ؛ وهی حمره خفیّه کالغُبره ؛ یقال : ثوب أصحر وصُحاری (النهایه : ج 3 ص 12 «صحر») .
4- .الجُدَری والحصْبه : هما بَثر یظهر فی الجلد (النهایه : ج 1 ص 394 «حصب») .
5- .فی المصدر : «بیَلمْلَم» وهو خطأ ، ونقل عن عائشه : أصبح رسول اللّه صلی الله علیه و آله یوم الأحد بِمَلَل علی لیله من المدینه ، ثمّ راح فتعشّی بشَرَف السیّاله وصلّی الصبح بعرق الظبیه (معجم البلدان : ج 3 ص 336 ، تاج العروس : ج 15 ص 702 « ») .
6- .شَرَف السَیّاله : موضع بین ملل والروحاء (معجم البلدان : ج 3 ص 336) .
7- .الروحاء : موضع بین مکّه والمدینه علی ثلاثین أو أربعین میلاً عن المدینه. وسمّیت الروحاء لانفتاحها ورواحها (راجع معجم البلدان : ج 3 ص 76) .
8- .المُنْصَرَف : موضع بین مکّه وبدر بینهما أربعه برد (معجم البلدان : ج 5 ص 211) .
9- .العَرْج : عقبه بین مکّه والمدینه علی جادّه الطریق (تقویم البلدان : ص 79) .
10- .فی المصدر : «السقیاء» والتصحیح من معجم البلدان . وهی قریه جامعه من عمل الفُرع بینهما ممّا یلی الجحفه تسعه عشر میلاً (معجم البلدان : ج 3 ص 228) .
11- .الأَبْواء : قریه من أعمال الفرع من المدینه ، بینها وبین الجحفه ثلاثه وعشرون میلاً (معجم البلدان : ج 1 ص 79) .
12- .الجُحْفه : وهی میقات المصریّین والشامیّین بالقرب من رابغ (تقویم البلدان : ص 80) .
13- .قُدَید : اسم موضع قرب مکّه (معجم البلدان : ج 4 ص 313) .
14- .عُسْفان : هی منزله للحجّاج علی مرحله من خلیص فی الجنوب (تقویم البلدان : ص 82) .
15- .وهو کُرَاع الغمیم : واد أمام عُسفان بثمانیه أمیال (معجم البلدان : ج 4 ص 443) .
16- .الظَّهْران : وادٍ قرب مکّه ، وعنده قریه یقال لها مرّ ، تضاف إلی هذا الوادی فیقال : مرّ الظهران (معجم البلدان : ج 4 ص 63) .
17- .سَرِف : موضع علی ستّه أمیال من مکّه، وقیل: سبعه ، وتسعه ، واثنی عشر ، تزوّج به رسول اللّه صلی الله علیه و آله میمونه بنت الحارث ، وهناک توفّیت (معجم البلدان : ج 3 ص 212) .
18- .غَدیر خُمّ : خُمّ وادٍ بین مکّه والمدینه عند الجحفه به غدیر ، عنده خطب رسول اللّه صلی الله علیه و آله (معجم البلدان : ج 2 ص 389) .
19- .السَّمُره : من شجر الطلح ، والجمع سَمُرٌ وسَمُرات (لسان العرب : ج 4 ص 379 «سمر») .
20- .قَمَّ الشیء قمّا : کنَسَه (لسان العرب : ج 12 ص 493 «قمم») .
21- .الهَجیر والهَجیره والهَجْر والهاجره : نصف النهار عند زوال الشمس إلی العصر ، وقیل فی کلّ ذلک : إنّه شدّه الحرّ (لسان العرب : ج 5 ص 254 «هجر») .
22- .فی المصدر: «ضلّ» ، والصحیح ما أثبتناه کما اُشیر إلیه فی هامش ص 36 من المصدر.
23- .فی الطبعه المعتمده : «فأجبت» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی طبعه مرکز الغدیر .
24- .أنا فَرَطکم علی الحوض : أی متقدّمکم إلیه (النهایه : ج 3 ص 434 «فرط») .
25- .صنعاء : عاصمه الیمن، وتقع جنوب الحجاز، وشمال مدینه عدن . وکانت من أهمّ مدن الیمن والحجاز آنذاک .
26- .بُصری : مدینه تبعد عن دمشق تسعین کیلو مترا من الجنوب الشرقی . وکان لها أهمّیه عظمی أیّام الروم . فتحت علی ید خالد بن الولید فی السنه (13 ه ) .
27- .المائده : 3 .
28- .الأمَمُ : القرب (لسان العرب : ج 12 ص 28 «أمم») .
29- .الغدیر : ج 1 ص 9 .
ص: