وأرخاها مِن بَینِ یَدَیهِ ومِن خَلفِهِ ، ثُمَّ قالَ : أقبِل فَأَقبَلَ ، ثُمَّ قالَ : أدبِر فَأَدبَرَ . فَقالَ : هکَذا جائَتنِی المَلائِکَهُ ، ثُمَّ قالَ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلیٌّ مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ ، وعادِ مَن عاداهُ ، وَانصُر مَن نَصَرَهُ ، وَاخذُل مَن خَذَلَهُ . (6) .
1- .الإصابه : ج 4 ص 23 الرقم 4584 عن أبی راشد الحبرانی ؛ شرح الأخبار : ج 1 ص 321 ح 288 وفیه «سدل» بدل «سوداء» .
2- .عَذَبُ العمامه : ما سُدل بین الکتفین منها (تاج العروس : ج 2 ص 211 «عذب») .
3- .اُسد الغابه : ج 3 ص 170 الرقم 2806 ، الریاض النضره : ج 3 ص 194 ، کنز العمّال : ج 15 ص 483 ح 41911 نقلاً عن الدیلمی ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 389 ح 864 وفیه «عذیه» بدل «عَذَبه» .
4- .الأمان : ص 103 .
5- .اسم عمامه رسول اللّه صلی الله علیه و آله ، قال فی النهایه : سمّیت به تشبیها بسحاب المطر لانسحابه فی الهواء (النهایه : ج 2 ص 345) .
6- .نظم درر السمطین : ص 112 عن الإمام الصادق عن أبیه علیهما السلام ، خلاصه عبقات الأنوار : ج 9 ص 235 نقلاً عن شهاب الدین أحمد فی توضیح الدلائل وص237 نقلاً عن الشیرازی فی الأربعین ، إحقاق الحقّ : ج 6 ص 247 .
ص: 269
10 / 3 تاج گذاری در روز غدیر
10 / 3تاج گذاری در روز غدیرحدیث غدیر9204.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :روز غدیر خُم، پیامبر خدا مرا با عمامه ای(دستاری) (1) سیاه که دنباله آن روی شانه ام قرار داشت، مُعمَّم کرد.9205.عنه علیه السلام :اُسد الغابه به نقل از عبد الأعلی بن عدی : روز غدیر خم، پیامبر خدا علی بن ابی طالب علیه السلام را فرا خواند و او را معمّم نمود و سرِ عمامه(دستار) را از پشت[ سر ]او آویخت.9204.امام علی علیه السلام :الأمان به نقل از عبد اللّه بن بُسر : روز غدیر خم، پیامبر خدا به دنبال علی علیه السلام فرستاد و او را مُعمَّم کرد و [ دنباله ]عمامه را از میان شانه هایش آویخت و فرمود : «پروردگارم مرا در جنگ حُنین با فرشتگانی این گونه تأیید کرد. آنها سر عمامه هایشان را آویخته بودند».9205.امام علی علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :پیامبر خدا با عمامه «سَحاب» خود، علی بن ابی طالب علیه السلام را مُعمَّم کرد و آن را از جلو و پشت سر ، فرو هشت. سپس فرمود : «رو کن». پس رو کرد. سپس فرمود : «برگرد». او برگشت. پس گفت : «فرشتگان، این گونه نزد من آمدند» و سپس فرمود : «هر که من مولای اویم، علی مولای اوست. خدایا! هرکه را دوستش می دارد، دوست و هرکه را دشمنش می دارد، دشمن بدار! هر کس یاری می دهد، یاری ده و هر کس او را وا می نهد، وا بنه!».
.
1- .عرب ها، وقتی کسی را برای حکمرانی برمی گزیدند، به عنوان تاج، عمامه بر سرش می گذاشتند ؛ چنان که در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است : «عمامه ها، تاج های عرب اند» . ر . ک : ج 1 ص 552 (تاج نهادن بر سر علی در روز غدیر) .
ص: 270
9206.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الأمان عن عبد اللّه بن بسر :عَمَّمَ رَسولُ اللّهِ عَلِیّا یَومَ غَدیرِ خُمٍّ، عِمامَهً سَدَلَها بَینَ کَتِفَیهِ ، وقالَ : هکَذا أیَّدَنی رَبّی بِالمَلائِکَهِ . ثُمَّ أخَذَ بِیَدِهِ ، فَقالَ : أیُّهَا النّاسُ ، مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلِیٌّ مَولاهُ ، والَی اللّهُ مَن والاهُ وعادَی اللّهُ مَن عاداهُ . (1)راجع : ص 304 (ذکریات الإمام) . الغدیر : ج 1 ص 290 293 .
10 / 4الَّتحِیَّهُ القِیادِیَّهُ9206.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی خُطبَهِ الغَدیرِ : مَعاشِرَ النّاسِ ! قولُوا الَّذی قُلتُ لَکُم ، وسَلِّموا عَلی عَلِیٍّ بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ ، وقولوا : «سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ» (2) ، وقولوا : «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَمَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلآَ أَنْ هَدَانَا اللَّهُ» (3) . (4)9207.امام علی علیه السلام ( در نامه ای به یکی از یاران خود ) الإمام الصادق علیه السلام :لَمّا أقامَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام یَومَ غَدیرِ خُمٍّ ... قالَ : أیُّهَا النّاسُ ! مَن أولی بِکُم مِن أنفُسِکُم ؟ قالوا : اللّهُ ورَسولُهُ . قالَ : اللّهُمَّ فَاشهَد !
ثُمَّ قالَ : ألا مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ ، وسَلِّموا عَلَیهِ بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ . (5)9208.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :لَمّا نَزَلَتِ الوِلایَهُ ، وکانَ مِن قَولِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِغَدیرِ خُمٍّ : سَلِّموا عَلی عَلِیٍّ بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ ، فَقالوا : أمِنَ اللّهِ ورَسولِهِ ؟ فَقالَ لَهُم : نَعَم ؛ حَقّا مِنَ اللّهِ ورَسولِهِ . فَقال : إنَّهُ أمیرُ المُؤمِنینَ ، وإمامُ المُتَّقینَ ، وقائِدُ الغُرِّ المُحَجَّلینَ ؛ یُقعِدُهُ اللّهُ یَومَ القِیامَهِ عَلَی الصِّراطِ ، فیُدخِلُ أولِیاءَهُ الجَنَّهَ ، ویُدخِلُ أعداءَهُ النّارَ . (6) .
1- .الأمان : ص 103 .
2- .البقره : 285 .
3- .الأعراف : 43 .
4- .الاحتجاج : ج 1 ص 159 ح 32 عن علقمه بن محمّد الحضرمی ، روضه الواعظین : ص 112 کلاهما عن الإمام الباقر علیه السلام وراجع الیقین : ص 360 ح 127 .
5- .تفسیر القمّی : ج 1 ص 301 عن محمّد بن علیّ .
6- .تفسیر القمّی : ج 1 ص 389 وراجع الکافی : ج 1 ص 292 ح 1 وخصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 67 وتفسیر العیّاشی : ج 2 ص 268 ح 64 .
ص: 271
10 / 4 سلام رهبری
9209.امام علی علیه السلام :الأمان به نقل از عبد اللّه بن بُسر : روز غدیر خم، پیامبر خدا علی علیه السلام را معمّم کرد و سر عمامه را از میان شانه هایش آویخت و فرمود : «پروردگارم مرا با فرشتگانی این گونه تأیید کرد».
سپس دست او را گرفت و فرمود : «ای مردم! هر که من مولای اویم، این علی مولای اوست. خداوند، دوستدارش را دوست بدارد و دشمنش را دشمن!».ر . ک : ج 1 ص 305 (خاطرات امام علی) .
10 / 4سلام رهبری9213.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام ( فی مُناجاتِهِ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر : ای مردم! آنچه را به شما گفتم، بگویید و بر علی به امارت مؤمنان، سلام دهید (1) و بگویید : «شنیدیم و فرمان بردیم. پروردگارا! آمرزشت را خواهانیم و بازگشت، به سوی توست» و بگویید : «سپاس، خدای را که ما را به این، هدایت کرد و اگر خداوند هدایتمان نمی کرد، هیچ گاه هدایت نمی یافتیم» .9214.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :امام صادق علیه السلام :روز غدیر خم، چون پیامبر خدا امیر مؤمنان را [ به جای خود] منصوب کرد ... ، فرمود : «ای مردم! چه کسی به شما از خودتان سزاوارتر است؟».
گفتند : خدا و پیامبرش.
فرمود : «خدایا! گواه باش».
سپس فرمود : «بدانید هر که من مولای اویم، علی مولای اوست و بر او به امارت مؤمنان سلام دهید».9215.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :امام صادق علیه السلام :چون [ آیه] ولایت نازل شد، از جمله سخنان پیامبر خدا در غدیر خم این بود : «بر علی به امارت مؤمنان سلام دهید».
گفتند : آیا از جانب خدا و پیامبرش است؟
به آنان فرمود : «آری، حقیقتی است از جانب خدا و پیامبرش ، و اوست امیر مؤمنان و امام متّقیان و پیشوای سپیدرویان. خداوند، او را روز قیامت بر صراط می نشانَد و او دوستانش را به بهشت می برد و دشمنانش را روانه دوزخ می کند».
.
1- .یعنی بگویید : السلام علیک یا أمیر المؤمنین!
ص: 272
9210.امام علی علیه السلام :الإمام الحسین علیه السلام :قالَ لی بُرَیدَهُ : أمَرَنا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أن اُسَلِّمَ (1) عَلی أبیکَ بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ (2) . (3)9211.امام علی علیه السلام :الأمالی للطوسی عن بریده :أمَرَنَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أن نُسَلِّمَ عَلی عَلِیٍّ علیه السلام بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ . (4)9212.امام علی علیه السلام :تاریخ دمشق عن بریده الأسلمی :أمَرَنا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أن نُسَلِّمَ عَلی عَلِیٍّ بِأَمیرِ المُؤمِنینَ (5) ونَحنُ سَبعَهٌ ، وأنَا أصغَرُ القَومِ یَومَئِذٍ . (6)9213.امام زین العابدین علیه السلام ( در مناجات با خدا ) الإرشاد عن بریده بن الحصیب الأسلمی :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله أمَرَنی سابِعَ سَبعَهٍ ، فیهِم أبو بَکرٍ وعُمَرُ وطَلحَهُ وَالزُّبَیرُ ، فَقالَ : سَلِّموا عَلی عَلِیٍّ بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ . فَسَلَّمنا عَلَیهِ بِذلِکَ ورَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله حَیٌّ بَینَ أظهُرِنا . (7) .
1- .کذا فی المصدر ، ولعلّه تصحیف : «نسلّم» .
2- .إنّ بعض الروایات وإن لم تصرّح بأنّ التسلیم علی الإمام بإمره المؤمنین کان فی خصوص یوم الغدیر ، إلّا أنّ الظاهر منها هو ذلک. ومن الطبیعی فإنّ هذه الروایات إذا کان لها إشاره إلی مواقف اُخری فستکون دلیلاً علی أنّ التسلیم علی الإمام بإمره المؤمنین قد وقع فی عدّه مناسبات ؛ ممّا یکون له بالغ الأثر فی إثبات تنصیبه علیه السلام لقیاده الاُمّه .
3- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 68 ح 312 عن أبی محمّد الحسن بن عبد اللّه التمیمی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام .
4- .الأمالی للطوسی : ص 331 ح 661 ، الیقین : ص 132 ح 3 ، الأمالی للشجری : ج 1 ص 141 وفیهما «بأمیر المؤمنین» بدل «بإمره المؤمنین» وراجع کشف الیقین : ص 272 ح 312 .
5- .کذا فی المصدر ، وفی هامشه : «کذا بالأصل ، وفی المطبوعه : بإمره المؤمنین» .
6- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 303 ؛ الیقین : ص 206 ح 54 ، المسترشد : ص 586 ح 256 وفیه «تسعه» بدل «سبعه» وفیهما «بإمره المؤمنین» بدل «بأمیر المؤمنین» وراجع شرح الأخبار : ج 2 ص 258 ح 562 والیقین : ص 272 ح 95 .
7- .الإرشاد : ج 1 ص 48 وراجع الأمالی للمفید : ص 18 ح 7 والأمالی للطوسی : ص 289 ح 561 وبشاره المصطفی : ص185 والمسترشد: ص584 ح255 وإرشاد القلوب: ص325 .
ص: 273
9214.امام باقر علیه السلام :امام حسین علیه السلام :بُرَیده به من گفت : پیامبر خدا به ما فرمان داد که بر پدرت به امارت مؤمنان، سلام دهیم (1) .9215.امام صادق علیه السلام :الأمالی ، طوسی به نقل از بریده : پیامبر صلی الله علیه و آله به ما فرمان داد که بر علی علیه السلام به امارت مؤمنان، سلام دهیم.9216.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :تاریخ دمشق به نقل از بریده اسلمی : پیامبر صلی الله علیه و آله به ما فرمان داد که بر علی علیه السلام به امارت مؤمنان، سلام دهیم ؛ آن روز، ما هفت نفر بودیم و من ، کوچک ترینِ آنان بودم.9217.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الإرشاد به نقل از بریده بن حصیب اسلمی : پیامبر خدا به ما هفت نفر، که ابو بکر و عمر و طلحه و زبیر هم در میان ما بودند، فرمان داد و گفت : «بر علی به امارت مؤمنان، سلام دهید». پس بر او چنین سلام دادیم و پیامبر خدا، در میان ما حی و حاضر بود. .
1- .اگرچه برخی از روایات، تصریح ندارند که سلام دادن بر علی علیه السلام به امارت مؤمنان، در روز غدیر خم بوده است، امّا ظاهرا و با توجّه به روایات دیگر، این گونه بوده است و روشن است که اگر این روایات به موقعیت های دیگر اشاره داشته باشند، دلیل بر آن می شود که سلام دادن به امام علیه السلام به سبب امارت مؤمنان، در مناسبت های گوناگون بوده و این در اثبات رهبری علی علیه السلام بر امّت، رساتر خواهد بود.
ص: 274
9218.عنه علیه السلام ( مِن کتابٍ لَهُ إلی الحارثِ الهَمْدانِیّ ) الفضائل عن أبی ذرّ :أمَرَنا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أن نُسَلِّمَ عَلی أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، وقالَ : سَلِّموا عَلی أخی ، ووارِثی ، وخَلیفَتی فی قَومی ، ووَلِیِّ کُلِّ مُؤمِنٍ ومُؤمِنَهٍ مِن بَعدی ، سَلِّموا عَلَیهِ بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ ؛ فَإِنَّهُ وَلِیُّ کُلِّ مَن یَسکُنُ الأَرضَ إلی یَومِ القِیامَهِ ، ولَو قَدَّمتُموهُ لَأَخرَجَت لَکُمُ الأَرضُ بَرَکاتِها ؛ فَإِنَّهُ أکرَمُ مَن عَلَیها مِن أهلِها . (1)9219.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :الاحتجاج عن اُبیّ بن کعب فِی احتِجاجِهِ عَلَی القَومِ بِأَحَقِّیَّهِ عَلِیٍّ علیه السلام بِالإِمامَهِ بَعدَ وَفاهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : سَیِّدُ الوَصِیّینَ ، ووَصِیُّ خاتِمِ المُرسَلینَ ، وأفضَلُ المُتَّقینَ ، وأطوَعُ الاُمَّهِ لِرَبِّ العالَمینَ ؛ سَلَّمتُم عَلَیهِ بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ فی حَیاهِ سَیِّدِ النَّبِیّینَ وخاتِمِ المُرسَلینَ . (2)9216.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإرشاد فی ذِکرِ ما جَری بَعدَ خُطبَهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله یَومَ الغَدیرِ : ثُمَّ نَزَلَ صلی الله علیه و آله ... وأمَرَ عَلِیّا أن یَجلِسَ فی خَیمَهٍ لَهُ بِإِزائِهِ .
ثُمَّ أمَرَ المُسلِمینَ أن یَدخُلوا عَلَیهِ فَوجا فَوجا فَیُهَنِّئوهُ بِالمَقامِ ، ویُسَلِّموا عَلَیهِ بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ ، فَفَعَلَ النّاسُ ذلِکَ کُلُّهُم . ثُمَّ أمَرَ أزواجَهُ وجَمیعَ نِساءَ المُؤمِنینَ مَعَهُ أن یَدخُلنَ عَلَیهِ ویُسَلِّمنَ عَلَیهِ بِإِمرَهِ المُؤمِنینَ ، فَفَعَلنَ . (3) .
1- .الفضائل : ص 113 ، کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 729 ح 20 نحوه وراجع ص692 ح 14 ومختصر بصائر الدرجات : ص 109 وبصائر الدرجات : ص 279 ح 14 .
2- .الاحتجاج : ج 1 ص 301 ح 52 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 418 ح 330 ، الیقین : ص 451 ح 170 وکلاهما نحوه وکلّها عن عبد اللّه بن الحسن عن أبیه عن الإمام علیّ علیهما السلام .
3- .الإرشاد : ج 1 ص 176 ، إعلام الوری : ج 1 ص 262 عن الإمام الصادق علیه السلام وراجع الاحتجاج : ج 1 ص 311 ح 53 والخرائج والجرائح : ج 2 ص 592 ح 1 والمناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 53 .
ص: 275
9217.امام علی علیه السلام :الفضائل به نقل از ابوذر : پیامبر خدا به ما فرمان داد که بر امیر مؤمنان، علی بن ابی طالب، سلام دهیم و فرمود : «بر برادرم، وارثم، جانشینم در میان قومم و ولیّ هر مرد و زن باایمان پس از من، سلام دهید. بر او به امارت مؤمنان، سلام دهید که او تا روز قیامت، ولیّ همه ساکنان زمین است و اگر او را پیشوا سازید ، زمین، برکات خود را برایتان بیرون می آورد، که او گرامی ترین ساکنان روی آن است».9218.امام علی علیه السلام ( در نامه خود به حارث همدانی ) الاحتجاج به نقل از اُبیّ بن کعب، در احتجاجش بر قوم به این که علی علیه السلام شایسته ترین فرد برای امامت است ، پس از وفات پیامبر خدا : [ علی علیه السلام ] سرور اوصیا، وصیّ خاتم فرستادگان، برترینِ پرهیزگاران و فرمانبردارترینِ امّت در برابر خدای جهانیان است. در زمان حیات سرور پیامبران و خاتم فرستادگان، بر او به امارت مؤمنان، سلام دادید.9219.امام باقر علیه السلام :الإرشاد در ذکر آنچه پس از خطبه پیامبر صلی الله علیه و آله در روز غدیر گذشت :سپس پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمد... و در خیمه اش جلوس کرد و به علی علیه السلام فرمان داد که در خیمه روبه روی او بنشیند. سپس به مسلمانان دستور داد که دسته دسته نزد او بیایند و مقامش را تهنیت گویند و بر او به امارت مؤمنان، سلام دهند. پس همه مردم چنین کردند. سپس همسران خود و همه زنان مؤمن همراهش را فرمان داد تا به نزد او بیایند و بر او به امارت مؤمنان، سلام دهند. پس چنین کردند. .
ص: 276
10 / 5التَّهنِئَهُ القِیادِیَّهُ9220.امام علی علیه السلام ( که در بازارها گشت می زد و تجّار (کسبه) را اندرز ) مسند ابن حنبل عن البراء بن عازب :کُنّا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی سَفَرٍ ، فَنَزَلنا بِغَدیرِ خُمٍّ ، فَنودِیَ فینا : الصَّلاهَ جامِعَهً ، وکُسِحَ (1) لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله تَحتَ شَجَرَتَینِ ، فَصَلَّی الظُّهرَ ، وأخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقالَ : أ لَستُم تَعلَمونَ أنّی أولی بِالمُؤمِنینَ مِن أنفُسِهِم ؟ قالوا : بَلی . قالَ : أ لَستُم تَعلَمونَ أنّی أولی بِکُلِّ مُؤمِنٍ مِن نَفسِهِ ؟ قالوا : بَلی .
قالَ : فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ فَقالَ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ وعادِ مَن عاداهُ .
قالَ : فَلَقِیَهُ عُمَرُ بَعدَ ذلِکَ ، فَقالَ لَهُ : هَنیئا یَا بنَ أبی طالِبٍ!أصبَحتَ وأمسَیتَ مَولی کُلِّ مُؤمِنٍ ومُؤمِنَهٍ. (2)9221.بحار الأنوار به نقل از حسن بصری :تاریخ دمشق عن البراء بن عازب :خَرَجنا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله حَتّی نَزَلنا غَدیرَ خُمٍّ بَعَثَ مُنادِیا یُنادی ، فَلَمَّا اجتَمَعنا قالَ :
أ لَستُ أولی بِکُم مِن أنفُسِکُم ؟ قُلنا : بَلی یا رَسولَ اللّهِ . قالَ : أ لَستُ أولی بِکُم مِن اُمَّهاتِکُم ؟ قُلنا : بَلی یا رَسولَ اللّهِ .
قالَ : أ لَستُ أولی بِکُم مِن آبائِکُم ؟ قُلنا : بَلی یا رَسولَ اللّهِ . قالَ : أ لَستُ أولی بِکُم ، أ لَستُ أ لَستُ أ لَستُ ؟ قُلنا : بَلی یا رَسولَ اللّهِ .
قالَ : فَمَن کُنتُ مَولاهُ فَإِنَّ عَلِیّا بَعدی مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ وعادِ مَن عاداهُ .
فَقالَ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ : هَنیئا لَکَ یَا بنَ أبی طالِبٍ ! أصبَحتَ الیَومَ وَلِیَّ کُلِّ مُؤمِنٍ . (3) .
1- .الکَسْح : الکَنْس (لسان العرب : ج 2 ص 571 «کسح») .
2- .مسند ابن حنبل: ج 6 ص 401 ح 18506 ، فضائل الصحابه لابن حنبل: ج2 ص596 ح1016 وص610 ح1042، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 503 ح 55 ، البدایه والنهایه : ج 5 ص209 ، الفصول المهمّه : ص 40 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 71 ح 38 ، الریاض النضره : ج 3 ص 126 ؛ بشاره المصطفی : ص184، العمده : ص 100 ح 133 ، المناقب لابن شهر آشوب: ج3 ص35 ، المناقب للکوفی : ج 2 ص 368 ح 844 و ص370 ح 845 ، الأمالی للشجری : ج 1 ص 145 .
3- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 220 ح 8715 و ص221 ح 8717 و 8718 کلاهما نحوه ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 350 ؛ الغدیر : ج 1 ص 19 .
ص: 277
10 / 5 تبریک رهبری
10 / 5تبریک رهبری9223.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :مسند ابن حنبل به نقل از بَراء بن عازب : ما با پیامبر خدا در سفر بودیم که در غدیر خم توقّف کردیم و در میان ما ندای نماز جماعت داده شد و برای پیامبر خدا زیر دو درخت، روفته شد. پس، نماز ظهر را خواند و دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود : «آیا نمی دانید که اختیار من به مؤمنان از خود آنها بیشتر است؟».
گفتند : چرا.
فرمود : «آیا نمی دانید که اختیار من به هر مؤمنی از خود او بیشتر است؟».
گفتند : چرا.
پس دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود : «هر که من مولای اویم، علی مولای اوست. خدایا! دوستش را دوست و دشمنش را دشمن بدار!».
پس از آن، عمر، او را دیدار کرد و گفت : ای پسر ابو طالب، مبارکت باد! تو مولای هر مرد و زن باایمان شدی.9224.عنه صلی الله علیه و آله ( فی وصیَّتِهِ لعلیٍّ علیه السلام ) تاریخ دمشق به نقل از براء بن عازب : با پیامبر خدا [ از مکّه] خارج شدیم، تا این که در غدیر خم توقّف کردیم. او جارچی را مأمور کرد تا جار بزند و چون جمع شدیم، فرمود : «آیا اختیار من به شما از خود شما بیشتر نیست؟».
گفتیم : چرا، ای پیامبر خدا!
فرمود : «آیا اختیار من به شما از مادرانتان بیشتر نیست؟».
گفتیم : چرا، ای پیامبر خدا!
فرمود : «آیا اختیار من به شما از پدرانتان بیشتر نیست؟».
گفتیم : چرا، ای پیامبر خدا!
فرمود : «آیا اختیار من از شما بیشتر نیست؟ آیا نیست؟ آیا نیست؟ آیا نیست؟».
گفتیم : چرا، ای پیامبر خدا!
فرمود : «هر که من مولای اویم، پس از من، علی مولای اوست. خدایا! هر که را دوستش می دارد، دوست بدار و هر که را دشمنش می دارد، دشمن بدار!».
عمر بن خطّاب گفت : مبارکت باد، ای علی بن ابی طالب! امروز، تو ولیّ هر مؤمن شدی.
.
ص: 278
9225.عنه صلی الله علیه و آله ( أیضا ) المناقب للکوفی عن البراء بن عازب :لَمّا نَزَلَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِغَدیرِ خُمٍّ أمَرَهُم فَکَنَسوا لَهُ بَینَ نَخلَتَینِ ، ثُمَّ اجتَمَعَ النّاسُ إلَیهِ ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : أ لَستُ أولی بِالمُؤمِنینَ مِن أنفُسِهِم ؟ قالوا : بَلی .
قالَ : فَأَخَذَ بِعِضادَهِ عَلِیٍّ وأقامَهُ إلی جَنبِهِ ، ثُمَّ قالَ : هذا وَلِیُّکُم مِن بَعدی ؛ والَی اللّهُ مَن والاهُ ، وعادی مَن عاداهُ .
قالَ : فَقامَ إلَیهِ عُمَرُ فَقالَ : لِیَهنِئکَ (1) یَا بنَ أبی طالِبٍ ! أصبَحتَ أو قالَ : أمسَیتَ وَلِیَّ کُلِّ مُسلِمٍ . (2)9226.عنه صلی الله علیه و آله :تاریخ دمشق عن أبی هریره :مَن صامَ یَومَ ثَمانِیَهَ عَشَرَ مِن ذِی الحِجَّهِ کَتَبَ اللّهُ لَهُ صِیامَ سِتّینَ شَهرا ، وهُوَ یَومُ غَدیرِ خُمٍّ ؛ لَمّا أخَذَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِیَدِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ فَقالَ : أ لَستُ مَولَی المُؤمِنینَ ؟ قالوا : نَعَم یا رَسولَ اللّهِ .
فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ فَقالَ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ .
فَقالَ لَهُ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ : بَخٍ (3) بخٍ یَا بنَ أبی طالِبٍ ! أصبَحتَ مَولایَ ومَولی کُلِّ مُسلِمٍ .
فَأَنزَلَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ» . (4) .
1- .هَنَأَهُ بالأمر والولایه ، وهَنَّأَهُ ؛ إذا قلت له : لِیَهْنِئْکَ (لسان العرب : ج 1 ص 185 «هنأ») .
2- .المناقب للکوفی : ج 1 ص 442 ح 343 ، شرح الأخبار : ج 1 ص 221 ح 204 وفیه من «أخذ بعضاده ...» .
3- .هی کلمه تقال عند المدح والرِّضَی بالشیء ، وتکرّر للمبالغه . ومعناها تعظیم الأمر وتَفْخِیمُه (النهایه : ج 1 ص 101) .
4- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 234 ح 8739 و ص233 ، تاریخ بغداد : ج 8 ص 290 ح 4392 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 350 وفیها «ولیّ» بدل «مولی» ، المناقب لابن المغازلی : ص 19 ح 24 وفیه «أولی بالمؤمنین من أنفسهم» بدل «مولی المؤمنین» ، شواهد التنزیل : ج 1 ص 200 ح 210 وفیه إلی «یا بن أبی طالب» ، فرائد السمطین : ج 1 ص 77 ح 44 ، المناقب للخوارزمی : ص 156 ح 184 وفیهما إلی «ومولی کلّ مسلم» والثلاثه الأخیره نحوه ؛ الأمالی للصدوق : ص 50 ح 2 ، روضه الواعظین : ص 384 وفیهما «أولی بالمؤمنین» بدل «مولی المؤمنین» ، الأمالی للشجری : ج 1 ص 42 .
ص: 279
9227.عنه صلی الله علیه و آله :المناقب ، کوفی به نقل از براء بن عازب : چون پیامبر خدا در غدیر خم توقّف کرد، به آنان فرمان داد و میان دو درخت خرما را برایش روفتند. سپس مردم، گِرد او را گرفتند. ایشان ، پس از حمد و ثنای الهی فرمود : «آیا من به مؤمنان از خود آنها سزاوارتر نیستم؟».
گفتند : چرا.
پس بازوی علی علیه السلام را گرفت و او را کنار خود ایستاند و گفت : «پس از من، این، ولیّ شماست. خداوند، دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن دارد!».
عمر به سویش رفت و گفت : مبارکت باد، ای پسر ابو طالب! تو ولیّ هر مسلمان شدی.9228.عنه صلی الله علیه و آله :تاریخ دمشق به نقل از ابو هریره : هر که روز هجدهم ذی حجّه روزه بگیرد، خداوند برایش روزه شصت ماه را می نویسد و آن، همان روز غدیر خم است، روزی که پیامبر خدا دست علی بن ابی طالب را گرفت و فرمود : «آیا من مولای مؤمنان (1) نیستم؟».
گفتند : چرا، ای پیامبر خدا!
پس، دست علی بن ابی طالب را گرفت و فرمود : «هر که من مولای اویم، علی مولای اوست».
آن گاه ، عمر بن خطّاب به او گفت : بَه بَه ، ای پسر ابو طالب! تو مولای من و مولای هر مسلمان شدی.
آن گاه ، خداوند تبارک و تعالی [ آیه] : «امروز، دینتان را برایتان کامل کردم» را نازل کرد . .
1- .در برخی نقل ها آمده است : «أولی بالمؤمنین»، یعنی : «سزاوارتر به مؤمنان».
ص: 280
9223.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :وکانَ مِمَّن أطنَبَ فی تَهنِئَتِهِ بِذلِکَ المَقامِ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ ، وقالَ فیما قالَ : بَخٍ بَخٍ لَکَ یا عَلِیُّ ! أصبَحتَ مَولایَ ومَولی کُلِّ مُؤمِنٍ ومُؤمِنَهٍ . (1)راجع : الغدیر : ج 1 ص 270 283 . فیض القدیر : ج 6 ص 218 .
10 / 6ذِکرَیاتُ أصحابِ النَّبِیِّ مِن واقِعَهِ الغَدیرِ10 / 6 1أبو سَعیدٍ الخُدرِیُّ9229.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :تاریخ دمشق عن عبد اللّه بن شریک عن سهم بن حصین الأسدی :قَدِمتُ إلی مَکَّهَ أنَا وعَبدُ اللّهِ بنُ عَلقَمَهَ وکانَ عَبدُ اللّهِ بنُ عَلقَمَهَ سَبّابَهً لِعَلِیٍّ دَهرا قالَ : فَقُلتُ لَهُ : هَل لَکَ فی هذا یَعنی أبا سَعیدٍ الخُدرِیَّ نُحدِثُ (2) بِهِ عَهدا ؟ قالَ : نَعَم ، قالَ : فَأَتَیناهُ ، فَقالَ : هَل سَمِعتَ لِعَلِیٍّ رِضوانُ اللّهِ عَلَیهِ مَنقَبَهً ؟ قالَ : نَعَم ، إذا حَدَّثتُکَ فَسَل عَنهَا المُهاجِرینَ وَالأَنصارَ وقُرَیشا (3) :
إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قامَ یَومَ غَدیرِ خُمٍّ فَأَبلَغَ ، ثُمَّ قالَ : یا أیُّهَا النّاسُ ! أ لَستُ أولی بِالمُؤمِنینَ مِن أنفُسِهِم ؟ قالوا : بَلی قالَها ثَلاثَ مَرّاتٍ ثُمَّ قالَ : اُدنُ یا عَلِیُّ. فَرَفَعَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَدَیهِ حَتّی نَظَرتُ إلی بَیاضِ آباطِهِما ؛ قالَ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ ثَلاثَ مَرّاتٍ .
قالَ : فَقالَ عَبدُ اللّهِ بنُ عَلقَمَهَ : أنتَ سَمِعتَ هذا مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ قالَ أبو سَعیدٍ : نَعَم ، وأشارَ إلی اُذُنَیهِ وصَدرِهِ ؛ قالَ : سَمِعتهُ اُذُنایَ ووَعاهُ قَلبی .
قالَ عَبدُ اللّهِ بنُ شَریکٍ : فَقَدِمَ عَلَینا عَبدُ اللّهِ بنُ عَلقَمَهَ وسَهمُ بنُ حُصَینٍ ، فَلَمّا صَلَّینَا الهَجیرَ (4) ، قامَ عَبدُ اللّهِ بنُ عَلقَمَهَ فَقالَ : إنّی أتوبُ إلَی اللّهِ وأستَغفِرُهُ مِن سَبِّ عَلِیٍّ ثَلاثَ مَرّاتٍ . (5) .
1- .إعلام الوری : ج 1 ص 262 ، الإرشاد : ج 1 ص 177 من دون إسنادٍ إلیه علیه السلام .
2- .فی المصدر : «یحدث»، والصحیح ماأثبتناه کما فی طبعه دارالتعارف بتحقیق الشیخ محمّد باقر المحمودی.
3- .فی المصدر : «وقریش» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی الأمالی للطوسی .
4- .أرادَ صلاهَ الهَجِیر ؛ یعنی الظُّهْر ، فحذَف المضاف . والهَجِیر : اشتِداد الحَرّ نصفَ النهار (النهایه : ج 5 ص 246 «هجر») .
5- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 228 و229 ؛ الأمالی للطوسی : ص247 ح433 وراجع المناقب للکوفی : ج2 ص449 ح937.
ص: 281
10 / 6 خاطرات یاران پیامبر از ماجرای غدیر
اشاره
10 / 6 1 ابو سعید خُدْری
9230.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( لَمّا سُئلَ : أ تَری هذا الخَلقَ کُلَّهُ مِنَ ا ) امام صادق علیه السلام :و از جمله کسانی که در آن موقعیت در تهنیت گفتنْ سنگ تمام گذاشتند ، عمر بن خطّاب بود که در میان گفته هایش گفت : به به و آفرین بر تو ، ای علی! تو مولای من و مولای هر مرد و زن باایمان شدی.10 / 6خاطرات یاران پیامبر از ماجرای غدیر10 / 6 1ابو سعید خُدْری9235.عنه صلی الله علیه و آله :تاریخ دمشق به نقل از عبد اللّه بن شریک، از سهم بن حصین اسدی :من و عبد اللّه بن علقمه ، که روزگاری از دشنامگویان به علی علیه السلام بود، به مکّه وارد شدیم. به او گفتم : آیا می خواهی با ابو سعید خدری دیداری تازه کنیم؟
گفت : آری.
پس نزد او رفتیم. [ عبد اللّه بن علقمه] گفت : آیا فضیلتی درباره علی شنیده ای؟
گفت : آری. چون برایت نقل کردم، آن را از مهاجران و انصار و قریش هم بپرس. پیامبر خدا ، روز غدیر خم برخاست و بیان رسایی کرد و فرمود : «ای مردم! آیا اختیار من به مؤمنان، از خود آنها بیشتر نیست؟».
گفتند : چرا. سه بار این سخن را تکرار کرد و آن گاه فرمود : «ای علی! نزدیک بیا».
پس، پیامبر خدا دو دست او را بالا برد تا آن جا که به سفیدی زیر بغلشان نگریستم و سه بار فرمود : «هر که من مولای اویم، علی مولای اوست».
عبد اللّه بن علقمه گفت : تو خودت این را از پیامبر خدا شنیدی؟
ابو سعید گفت : آری ، و به گوش ها و سینه اش اشاره کرد و گفت : دو گوشم آن را شنید و دلم آن را حفظ کرد.
عبد اللّه بن شریک می گوید: عبد اللّه بن علقمه و سهم بن حصین به نزد ما آمدند. چون نماز ظهر را خواندیم، عبد اللّه بن علقمه برخاست و سه بار گفت : من به درگاه خدا از دشنام دادن به علی توبه می کنم و از او آمرزش می طلبم.
.
ص: 282
10 / 6 2أبو هُرَیرَهَ9231.امام صادق علیه السلام :أنساب الأشراف عن أبی هریره :نَظَرتُ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِغَدیرِ خُمٍّ وهُوَ قائِمٌ یَخطُبُ ، وعَلِیٌّ إلی جَنبِهِ ، فَأَخَذَ بِیَدِهِ فَأَقامَهُ وقالَ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا مَولاهُ. (1)9232.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المصنّف لابن أبی شیبه عن أبی یزید الأودی عن أبیه :دَخَلَ أبو هُرَیرَهَ المَسجِدَ فَاجتَمَعنا إلَیهِ ، فَقامَ إلَیهِ شابٌّ فَقالَ : أنشُدُکَ بِاللّهِ ! أ سَمِعتَ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ وعادِ مَن عاداهُ ؟ فَقالَ : نَعَم .
فَقالَ الشّابُّ : أنَا مِنکَ بَریءٌ ! أشهَدُ أنَّکَ قَد عادَیتَ مَن والاهُ ووالَیتَ مَن عاداهُ !
قالَ : فَحَصَبَهُ النّاسُ بِالحَصی . (2) .
1- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 356 .
2- .المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 499 ح 29 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 232 ح 8737 و ص231 ح 8734 ولیس فیهما «فقال الشابّ ...» ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 394 ح 870 ، الأمالی للشجری : ج 1 ص 146 نحوه .
ص: 283
10 / 6 2 ابو هریره
10 / 6 2ابو هریره9235.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :أنساب الأشراف به نقل از ابو هریره : در غدیر خم به پیامبر خدا نگریستم، در حالی که ایستاده سخنرانی می کرد و علی هم در کنارش بود. پس دست او را گرفت و ایستاند و فرمود : «هر که من مولای اویم، این مولای اوست».9236.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :المصنّف ، ابن ابی شیبه به نقل از ابو یزید اودی، از پدرش : ابو هریره به مسجد در آمد و ما گِردش جمع شدیم. جوانی به سوی او برخاست و گفت : تو را به خدا سوگند می دهم، آیا شنیدی که پیامبر خدا بگوید: «هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار!»؟
گفت : آری.
جوان گفت : من از تو بیزارم! گواهی می دهم که تو با دوستداران او دشمنی ورزیدی و با دشمنان او دوستی کردی. پس مردم، او را با سنگ ریزه زدند.
.
ص: 284
10 / 6 3البَراءُ بنُ عازِبٍ9239.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :سنن ابن ماجه عن البراء بن عازب :أقبَلنا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی حَجَّتِهِ الَّتی حَجَّ ، فَنَزَلَ فی بَعضِ الطَّریقِ ، فَأَمَرَ : الصَّلاهَ جامِعَهً ، فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ فَقالَ : أ لَستُ أولی بِالمُؤمِنینَ مِن أنفُسِهِم ؟ قالوا : بَلی . قالَ : أ لَستُ أولی بِکُلِّ مُؤمِنٍ مِن نَفسِهِ ؟ قالوا : بَلی .
قالَ : فَهذا وَلِیُّ مَن أنَا مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ ، اللّهُمَّ عادِ مَن عاداهُ . (1)9240.عنه علیه السلام :تاریخ دمشق عن البراء بن عازب وزید بن أرقم :کُنّا مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله یَومَ غَدیرِ خُمٍّ ، ونَحنُ نَرفَعُ غُصنَ الشَّجَرَهِ عَن رَأسِهِ ، فَقالَ : ... ألا وإنَّ اللّهَ وَلِیّی ، وأنَا وَلِیُّ کُلِّ مُؤمِنٍ ، فَمَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ . (2)10 / 6 4جابِرُ بنُ عَبدِ اللّهِ9236.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المصنّف لابن أبی شیبه عن جابر بن عبد اللّه :کُنّا بِالجُحفَهِ بِغَدیرِ خُمٍّ ، إذا خَرَجَ عَلَینا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ فَقالَ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٍّ مَولاهُ . (3) .
1- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 43 ح 116 ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 610 ح 1042 وفیه «بالمؤمنین من أنفسهم» بدل «بکلّ مؤمن من نفسه» وزاد فی آخره «فلقیه عمر فقال «هنیئاً لک یا بن أبی طالب ، أصبحت وأمسیت مولی کلّ مؤمن ومؤمنه» ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 356 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 222 کلاهما نحوه ، البدایه والنهایه : ج 5 ص 209 .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 222 ح 8719 .
3- .المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 495 ح 9 ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 406 ح 886 .
ص: 285
10 / 6 3 بَراء بن عازب
10 / 6 4 جابر بن عبد اللّه
10 / 6 3بَراء بن عازب9239.امام صادق علیه السلام :سنن ابن ماجه به نقل از براء بن عازب : با پیامبر خدا، پس از حجّی که گزارد، می آمدیم که در میان راه، توقف کرد و فرمان نماز همگانی داد و دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود : «آیا من به مؤمنان از خود آنها سزاوارتر نیستم؟».
گفتند : چرا.
فرمود : «آیا من به هر مؤمن، از خود او سزاوارتر نیستم؟».
گفتند : چرا.
فرمود : «پس این، ولیّ هر کسی است که من مولای او هستم. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار!» (1) .9240.امام صادق علیه السلام :تاریخ دمشق به نقل از براء بن عازب و زید بن اَرقم : ما در روز غدیر خم با پیامبر صلی الله علیه و آله بودیم و شاخه های درخت را بالا نگاه می داشتیم تا بر سرِ ایشان نیاید. پس گفت : «... بدانید که خداوند، ولیّ من است و من، ولیّ هر مؤمن هستم. هر که من مولای اویم، علی مولای اوست».10 / 6 4جابر بن عبد اللّه9243.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :المصنّف ، ابن ابی شیبه به نقل از جابر بن عبداللّه : ما در جُحْفه در غدیر خم بودیم که پیامبر خدا به سوی ما آمد و دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود : «هر که من مولای اویم، علی مولای اوست».
.
1- .احمد بن حنبل، این حدیث را با اندک تفاوتی در فضائل الصحابه نقل کرده و افزوده است : «پس عمر، او را دیدار کرد و گفت : ای پسر ابو طالب، مبارکت باد! مولای هر مرد و زن باایمان گشتی».
ص: 286
9244.عنه صلی الله علیه و آله:سیر أعلام النبلاء عن عبد اللّه بن محمّد بن عقیل :کُنتُ عِندَ جابِرٍ فی بَیتِهِ ، وعَلِیُّ بنُ الحُسَینِ ، ومُحَمَّدُ ابنُ الحَنَفِیَّهِ ، وأبو جَعفَرٍ ، فَدَخَلَ رَجُلٌ مِن أهلِ العِراقِ ، فَقالَ : أنشُدُکَ بِاللّهِ إلّا حَدَّثتَنی ما رَأَیتَ وما سَمِعتَ مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ! فَقالَ : کُنّا بِالجُحفَهِ بِغَدیرِ خُمٍّ ، وثَمَّ ناسٌ کَثیرٌ مِن جُهَینَهَ ومُزَینَهَ وغِفارٍ ، فَخَرَجَ عَلَینا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِن خِباءٍ أو فُسطاطٍ ، فَأَشارَ بِیَدِهِ ثَلاثا ، فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقالَ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ. (1)9245.بحار الأنوار :تاریخ دمشق عن جابر بن عبد اللّه :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله نَزَلَ بِخُمٍّ ، فَتَنَحَّی النّاسُ عَنهُ ، ونَزَلَ مَعَهُ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ، فَشَقَّ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله تَأَخُّرُ النّاسِ عَنهُ ، فَأَمَرَ عَلِیّا لِیَجمَعَهُم ، فَلَمّا اجتَمَعوا قامَ فیهِم وهُوَ مُتَوَسِّدٌ عَلَی ابنِ أبی طالِبٍ ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ :
أیُّهَا النّاسُ ! إنّی قَد کَرِهتُ تَخَلُّفَکُم وتَنَحِّیَکُم عَنّی ، حَتّی خُیِّلَ إلیَّ أنَّهُ لیس مِن شَجَرَهٍ أبغَضَ إلَیکُم مِن شَجَرَهٍ تَلینی .
ثُمَّ قالَ : لکِنَّ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ أنزَلَهُ [اللّهُ] مِنّی بِمَنزِلَتی عِندَهُ ، فَرَضِیَ اللّهُ عَنهُ کَما أنَا راضٍ عَنهُ ! فَإِنَّهُ لا یَختارُ عَلی قُربی ومَحَبَّتی شَیئا .
ثُمَّ رَفَعَ یَدَیهِ ، فَقالَ : اللّهُمَّ مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ وعادِ مَن عاداه .
فَابتَدَرَ النّاسُ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَبکونَ ویَتَضَرَّعونَ ، ویَقولونَ : وَاللّهِ یا رَسولَ اللّهِ ، ما تَنَحَّینا عَنکَ إلّا کَراهِیَهَ أن نُثقِلَ عَلَیکَ ، فَنَعوذُ بِاللّهِ مِن سَخَطِ اللّه وسَخَطِ رَسولِهِ ، فَرَضِیَ عَنهُم رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عِندَ ذلِکَ . (2) .
1- .سیر أعلام النبلاء : ج 8 ص 334 ح 86 وذکر فی آخره «هذا حدیثٌ حسن عالٍ جدّا ، ومتنه فمتواتر» ، البدایه والنهایه : ج 5 ص 213 نحوه ، کنز العمّال : ج 13 ص 137 ح 36433 نقلاً عن مسند البزّاز .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 226 و ص 227 ح 8726 ، المناقب لابن المغازلی: ص25ح37 وراجع بحار الأنوار: ج37 ص133.
ص: 287
9246.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :سیر أعلام النبلاء به نقل از عبد اللّه بن محمّد بن عقیل : نزد جابر در خانه اش بودم و علی بن حسین و محمّد بن حنفیّه و ابو جعفر هم بودند. مردی از اهالی عراق، در آمد و گفت : تو را به خدا سوگند می دهم که جز آنچه را از پیامبر خدا شنیده و دیده ای، برایم مگویی!
[ جابر] گفت : ما در جحفه در غدیر خم بودیم و مردم فراوانی از قبیله های جُهَینه، مُزَینه و غِفار نیز آن جا بودند. پس پیامبر خدا از خیمه یا سراپرده ای بیرون آمد و سه بار با دستش اشاره کرد و دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود : «هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست».9247.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :تاریخ دمشق به نقل از جابر بن عبد اللّه : پیامبر خدا در [ منطقه ]خُم توقف کرد . مردم از او کناره گزیدند ؛ ولی علی بن ابی طالب علیه السلام همراه او توقّف کرد همراهی نکردن مردم، بر پیامبر صلی الله علیه و آله گران آمد. پس به علی علیه السلام فرمان داد و او آنان را گرد آورد.
چون گرد آمدند، در میان آنان ایستاد و در حالی که به علی بن ابی طالب علیه السلام تکیه داده بود، به حمد و ثنای الهی پرداخت و سپس فرمود : «ای مردم! مرا خوش نیامد که از من بازماندید و دوری گزیدید، تا آن جا که پنداشتم حتّی اگر درختی هم در کنار من باشد،نزد شما منفورتر خواهد بود!».
سپس فرمود : «امّا خداوند، منزلت علی بن ابی طالب را نسبت به من چون [ منزلت ]من نسبت به خودش قرار داد. خدا از او خشنود باشد، همان گونه که من از او خشنودم، که او چیزی را بر محبّت و قرب من مقدّم نمی دارد».
سپس دستان او را بالا برد و فرمود : «خداوندا! هر که من مولای اویم، علی مولای اوست. خدایا هرکه را دوستش می دارد، دوست و هرکه را دشمنش می دارد، دشمن بدار!».
مردم با گریه و زاری به سوی پیامبر خدا می شتافتند و می گفتند : ای پیامبر خدا! ما خود را دور نگه داشتیم تا بار گرانی بر تو نباشیم و از خشم خدا و پیامبرش به خدا پناه می بریم!
آن گاه، پیامبر خدا از آنان راضی شد. .
ص: 288
10 / 6 5جَریرُ بنُ عَبدِ اللّهِ9245.بحار الأنوار :المعجم الکبیر عن جریر :شَهِدنَا المَوسِمَ فی حِجَّهٍ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وهِیَ حِجَّهُ الوَداعِ ، فَبَلَغنا مَکانا یُقالُ لَهُ غَدیرُ خُمٍّ ، فَنادی : الصَّلاهَ جامِعَهً ، فَاجتَمَعنَا المُهاجِرونَ وَالأَنصارُ فَقامَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وَسَطَنا فَقالَ :
أیُّهَا النّاسُ ! بِمَ تَشهَدونَ ؟ قالوا : نَشهَدُ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ . قالَ : ثُمَّ مَه ؟ قالوا : وأنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ . قالَ : فَمَن وَلِیُّکُم ؟ قالوا : اللّهُ ورَسولُهُ مَولانا . قالَ : مَن وَلِیُّکُم ؟ ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلی عَضُدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَأَقامَهُ ، فَنَزَعَ (1) عَضُدَهَ فَأَخَذَ بِذِراعَیهِ ، فَقالَ : مَن یَکُنِ اللّهُ ورَسولُهُ مَولَیاهُ فَإِنَّ هذا مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ وعادِ مَن عاداهُ ؛ اللّهُمَّ مَن أحَبَّهُ مِن النّاسِ فَکُن لَهُ حَبیبا ، ومَن أبغَضَهُ فَکُن لَهُ مُبغِضا ؛ اللّهُمَّ إنّی لا أجِدُ أحَدا أستَودِعُهُ فِی الأَرضِ بَعدَ العَبدَینِ الصّالِحَینِ غَیرَکَ ، فَاقضِ فیهِ بِالحُسنی . (2)10 / 6 6حُبشِیُّ بنُ جُنادَهَ9248.الکافی عن الإمامِ الصّادقِ علیه السلام :تاریخ دمشق عن حبشی بن جناده :سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ لِعَلیٍّ یَومَ غَدیرِ خُمٍّ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ ، وعادِ مَن عاداهُ ، وَانصُر مَن نَصَرَهُ ، وأعِن مَن أعانَهُ . (3) .
1- .النَّزْع : الجَذْب (النهایه : ج 5 ص 41 «نزع») .
2- .المعجم الکبیر: ج 2 ص 357 ح 2505 ، تاریخ دمشق: ج 42 ص 236 ح 8743 ، کنز العمّال: ج 13 ص 138 ح 36437 .
3- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 230 ح 8730 و 8731 ، البدایه والنهایه : ج 5 ص 213 عن حبش بن جناده ولیس فیهما ذیله ، المعجم الکبیر : ج 4 ص 17 ح 3514 ؛ بحار الأنوار : ج 37 ص 201 ح 85 .
ص: 289
10 / 6 5 جریر بن عبد اللّه
10 / 6 6 حُبْشی بن جُناده
10 / 6 5جریر بن عبد اللّه9250.عنه علیه السلام :المعجم الکبیر به نقل از جریر : در موسم حَجّه الوداع، با پیامبر خدا بودیم و به جایی به نام غدیر خم رسیدیم. [ پیامبر صلی الله علیه و آله ] ندای نماز همگانی در داد و ما (مهاجر و انصار) گرد آمدیم.
پیامبر خدا در میان ما برخاست و فرمود : «ای مردم! به چه چیز گواهی می دهید؟».
گفتند : گواهی می دهیم که خدایی جز خدای یکتا نیست.
فرمود : «سپس چه؟».
گفتند : و این که محمّد، بنده و فرستاده اوست.
فرمود : «چه کسی ولیّ شماست؟».
گفتند : خدا و پیامبرش مولای مایند.
فرمود : «ولیّ شما کیست؟».
سپس با دستش بر بازوی علی علیه السلام زد و او را ایستانْد ، و بازویش را کشید و دو ساعدش را گرفت و فرمود : «هر که خدا و پیامبرش مولای اویند، این، مولای اوست. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار! خدایا! هر کس از مردم او را دوست می دارد، دوستش باش و هرکه دشمنش می دارد، دشمنش باش! خدایا! من در زمین، پس از دو بنده صالح، جز خودت کسی را نمی یابم که او را برجای نهم. پس برای او حکمی نیکو بران».10 / 6 6حُبْشی بن جُناده9251.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( فی قَولِ اللّه ِ عَزَّ و جَلَّ: {Q} «وَ لَمَّا ) تاریخ دمشق به نقل از حُبْشی بن جناده : شنیدم پیامبر خدا روز غدیر خم به علی علیه السلام می فرماید : «هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار، یاورش را یاری ده و با همیارش همیاری کن!».
.
ص: 290
10 / 6 7حُذَیفَهُ بنُ أسیدٍ9254.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :المعجم الکبیر عن حذیفه بن أسید الغفاری :لَمّا صَدَرَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِن حِجَّهِ الوَداعِ ، نَهی أصحابَهُ عَن شَجَراتٍ بِالبَطحاءِ مُتَقارِباتٍ أن یَنزِلوا تَحتَهُنَّ ، ثُمَّ بَعَثَ إلَیهِنَّ فَقُمَّ ما تَحتَهُنَّ مِنَ الشَّوکِ ، وعَمَدَ إلَیهِنَّ فَصَلّی تَحتَهُنَّ ، ثُمَّ قامَ فَقالَ :
یا أیُّهَا النّاسُ ! إنّی قَد نَبَّأَنِی اللَّطیفُ الخَبیرُ أنَّهُ لَم یُعَمَّر نَبِیٌّ إلّا نِصفَ عُمُرِ الَّذی یَلیهِ مِن قَبلِهِ . وإنّی لَأَظُنُّ أنّی یوشِکُ أن اُدعی فَاُجیبَ ، وإنّی مَسؤولٌ ، وإنَّکُم مَسؤولونَ ، فَماذا أنتُم قائِلونَ ؟ قالوا : نَشهَدُ أنَّکَ قَد بَلَّغتَ وجَهَدتَ ونَصَحتَ ، فَجَزاکَ اللّهُ خَیرا !
فَقالَ : أ لَیسَ تَشهَدونَ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ ، وأنَّ جَنَّتَهُ حَقٌّ ونارَهُ حَقٌّ ، وأنَّ المَوتَ حَقٌّ ، وأنَّ البَعثَ بَعدَ المَوتِ حَقٌّ ، وأنَّ السَاعَهَ آتِیَهٌ لا رَیبَ فیها ، وأنَّ اللّهَ یَبعَثُ مَن فِی القُبورِ ؟ قالوا : بَلی نَشهَدُ بِذلِکَ . قالَ : اللّهُمَّ اشهَد !
ثُمَّ قالَ : أیُّهَا النّاسُ ! إنَّ اللّهَ مَولایَ ، وأنَا مَولَی المُؤمِنینَ ، وأنَا أولی بِهِم مِن أنفُسِهِم ، فَمَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا مَولاهُ یَعنی عَلِیّا اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ وعادِ مَن عاداهُ .
ثُمَّ قالَ : یا أیُّهَا النّاسُ ! إنّی فَرَطُکُم ، وإنَّکُم وارِدونَ عَلَیَّ الحَوضَ ؛ حَوضٌ أعرَضُ ما بَینَ بُصری وصَنعاءَ ، فیهِ عَدَدَ النُّجومِ قِدحانٌ مِن فِضَّهٍ ، وإنّی سائِلُکُم حینَ تَرِدونَ عَلَیَّ عَنِ الثَّقَلَینِ (1) ، فَانظُروا کَیفَ تَخلُفونی فیهِما ! الثَّقَلُ الأَکبَرُ کِتابُ اللّهِ عزّوجلّ ، سَبَبٌ طَرَفُهُ بِیَدِ اللّهِ وطَرَفُهُ بِأَیدیکُم ، فَاستَمسِکوا بِهِ لا تَضِلّوا ولا تُبَدِّلوا ؛ وعِترَتی أهلُ بَیتی ، فَإنَّهُ نَبَّأَنِی اللَّطیفُ الخَبیرُ أنَّهُما لَن یَنقَضِیا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ . (2) .
1- .سَمّاهُما ثَقَلَیْن لأنّ الأخذ بهما والعمل بهما ثقیل . ویقال لکلّ خطیر نفیس : ثَقَل ، فسَمّاهُما ثَقَلَیْن إعظاما لِقَدْرهما ، وتَفْخیما لشَأنهما (النهایه : ج 1 ص 216 «ثقل») .
2- .المعجم الکبیر : ج 3 ص 180 ح 3052 و ص67 ح 2683 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 219 ح 8714 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 349 ، الفصول المهمّه : ص 40 ولیس فیه ذیله من «ثمّ قال ...» ؛ تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 4 ح 3 عن المفضّل بن صالح عن بعض أصحابه وراجع اُسد الغابه : ج 3 ص 136 الرقم 2729 .
ص: 291
10 / 6 7 حُذَیفه بن اُسَید
10 / 6 7حُذَیفه بن اُسَید9253.پیامبر صلی الله علیه و آله :المعجم الکبیر به نقل از حذیفه بن اُسید غفاری : چون پیامبر خدا از حجّه الوداع باز آمد، اصحابش را از فرود آمدن در زیر درختانی از دشت که نزدیک به هم بودند، نهی کرد و کسانی را برای روفتن خار و خاشاک زیر آنها روانه کرد.
پس به آن جا رفت و نماز گزارد. آن گاه برخاست و فرمود : «ای مردم! همانا خداوند ریزبینِ آگاه به من خبر داده است که هر پیامبری به اندازه نصف عمر پیامبر قبلی اش عمر می کند و من گمان دارم که وفاتم و دعوت حق، نزدیک است. از من پرسیده می شود و از شما هم پرسیده می شود ؛ شما چه می گویید؟».
گفتند : گواهی می دهیم که تو [ پیام حق را] ابلاغ کردی و کوشیدی و خیرخواهی نمودی. پس، خدایت [ جزای ]خیر دهاد!
فرمود : «آیا گواهی نمی دهید که خدایی جز خداوند یکتا نیست و محمّد، بنده و پیامبر اوست و بهشت و دوزخش حقیقت دارد و مرگ و برانگیخته شدن پس از مرگ حق است، و قیامت، بدون تردید، آمدنی است و خداوند، همه مردگان را برمی انگیزد؟».
گفتند : چرا، بدانها گواهی می دهیم.
فرمود : «خدایا! گواه باش».
سپس فرمود : «ای مردم! خداوند، مولای من است و من، مولای مؤمنانم و به آنان از خود آنان سزاوارترم. پس، هرکه من مولای اویم، این (منظورش علی علیه السلام بود) مولای اوست. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار!».
سپس فرمود:«ای مردم! من پیش از شما می روم و شما در کنار حوض [ کوثر] به نزد من می آیید ؛ حوضی که عریض تر از [ فاصله] بُصرا تا صَنعاست و در آن به تعداد ستارگان، جام های سیمین است و چون به نزد من آیید، از شما درباره «ثقلین» (1) جویا می شوم.پس دقّت کنید که پس از من، چگونه با آنها رفتار می کنید. ثِقْل بزرگ تر، کتاب خدای عز و جل ، رشته ای است که یک طرفش به دست خدا و طرف دیگرش به دستان شماست. پس بدان چنگ زنید تا گم راه و دگرگون نشوید . و [ ثقل کوچک تر ]خاندانم، اهل بیتم [ هستند] . خدای ریزبین آگاه به من خبر داد که این دو از هم جدا نمی شوند تا این که در کنار حوض، به نزد من آیند».
.
1- .ثقلین، یعنی : دو ثقل، دو چیز گران سنگ و یا گران بها، از آن رو که پرقیمت اند و یا نگهداری آنها و یا عمل به آنها کاری سنگین است. و پیامبر صلی الله علیه و آله قرآن و عترت را «ثقلین» نامید تا بزرگی قدر و عظمت منزلت آن دو را نشان دهد . (ر . ک : النهایه : ماده «ثقل») .
ص: 292
9254.امام علی علیه السلام :الخصال عن حذیفه بن أسید:لَمّا رَجَعَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِن حِجَّهِ الوِداعِ ونَحنُ مَعَهُ ، أقبَلَ حَتَّی انتَهی إلَی الجُحْفَهِ ، فَأَمَرَ أصحابَهُ بِالنُّزولِ ، فَنَزَلَ القَومُ مَنازِلَهُم ، ثُمَّ نودِیَ بِالصَّلاهِ ، فَصَلّی بِأَصحابِهِ رَکعَتَینِ ، ثُمَّ أقبَلَ بِوَجهِهِ إلَیهِم فَقالَ لَهُم :
إنَّهُ قَد نَبَّأَنِی اللَّطیفُ الخَبیرُ أنّی مَیِّتٌ وأنَّکُم مَیِّتونَ . وکَأَنّی قَد دُعیتُ فَأَجَبتُ ، وإنّی مَسؤولٌ عَمّا اُرسِلتُ بِهِ إلَیکُم ، وعَمّا خَلَّفتُ فیکُم مِن کِتابِ اللّهِ وحُجَّتِهِ ، وإنَّکُم مَسؤولونَ ، فَما أنتُم قائِلونَ لِرَبِّکُم ؟
ثُمَّ قالَ لَهُم : أ لَستُم تَشهَدونَ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنّی رَسولُ اللّهِ إلَیکُم ، وأنَّ الجَنَّهَ حَقٌّ ، وأنَّ النّارَ حَقٌّ ، وأنَّ البَعثَ بَعدَ المَوتِ حَقٌّ ؟ فَقالوا : نَشهَدُ بِذلِکَ .
قالَ : اللّهُمَّ اشهَد عَلی ما یَقولونَ ! ألا وإنّی اُشهِدُکُم أنّی أشهَدُ أنَّ اللّهَ مَولایَ ، وأنَا مَولی کُلِّ مُسلِمٍ ، وأنَا أولی بِالمُؤمِنینَ مِن أنفُسِهِم ، فَهَل تُقِرّونَ لی بِذلِکَ وتَشهَدونَ لی بِهِ ؟ فَقالوا : نَعَم نَشهَدُ لَکَ بِذلِکَ .
فَقالَ : ألا مَن کُنتُ مَولاهُ فَإِنَّ عَلِیّا مَولاهُ ، وهُوَ هذا . ثُمَّ أخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَرَفَعَها مَعَ یَدِهِ حَتّی بَدَت آباطُهُما ، ثُمَّ قالَ : اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ وعادِ مَن عاداهُ ، وَانصُر مَن نصََرَهُ وَاخذُل مَن خَذَلَهُ ، ألا وإنّی فَرَطُکُم وأنتُم وارِدونَ عَلَیَّ الحَوضَ ؛ حَوضی غَدا ، وهُوَ حَوضٌ عَرضُهُ ما بَینَ بُصری وصَنعاءَ ، فیهِ أقداحٌ مِن فِضَّهٍ عَدَدَ نُجومِ السَّماءِ ، ألا وإنّی سائِلُکُم غَدا : ماذا صَنَعتُم فیما أشهَدتُ اللّهَ بِهِ عَلَیکُم فی یَومِکُم هذا إذا وَرَدتُم عَلَیَّ حَوضی ؟ وماذا صَنَعتُم بِالثَّقَلَینِ مِن بَعدی ؟ فَانظُروا کَیفَ تَکونونَ خَلَفتُمونی فیهِما حینَ تَلقَونی !
قالوا : وما هذانِ الثَّقَلانِ یا رَسولَ اللّهِ ؟
قالَ : أمَّا الثَّقَلُ الأَکبَرُ فَکِتابُ اللّهِ عزّ وجلّ ، سَبَبٌ مَمدودٌ مِنَ اللّهِ ومِنّی فی أیدیکُم ، طَرَفُهُ بِیَدِ اللّهِ ، وَالطَّرَفُ الآخَرُ بِأَیدیکُم ، فیهِ عِلمُ ما مَضی وما بَقِیَ إلی أن تَقومَ السّاعَهُ ؛ وأمَّا الثَّقَلُ الأَصغَرُ فَهُوَ حَلیفُ (1) القُرآنِ ، وهُوَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ وعِترَتُهُ . وإنَّهُما لَن یَفتَرِقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ . (2) .
1- .کُلّ شیء لَزمَ شیئا فلم یُفارِقه فهو حَلِیفُه (لسان العرب : ج 9 ص 54 «حلف») .
2- .الخصال : ص 65 ح 98 .
ص: 293
9255.الکافی عَن إسماعیلَ بنِ عبدُ الخالقِ :الخصال به نقل از حذیفه بن أسید : وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله از حَجّه الوداع بازگشت و ما با او بودیم ، آمد تا به جُحفه رسید. سپس به اصحابش فرمان توقّف داد. مردم نیز پیاده شدند . سپس ندای نماز در داد و با اصحابش دو رکعت نماز خواند.
سپس رو به آنان کرد و فرمود : «همانا خدای ریزبینِ آگاه به من خبر داده است که من می میرم و شما نیز می میرید. گویا مرا فرا خوانده اند و اجابت کرده ام ، و از من، درباره آنچه برایتان آوردم و نیز آنچه از کتاب خدا و حجّتش در میان شما برجای نهادم، پرسیده می شود و نیز از شما پرسیده می شود . چه پاسخی برای پروردگارتان دارید؟».
سپس به آنان فرمود : «آیا گواهی نمی دهید که خدایی جز خدای یکتا نیست و من ، فرستاده خدا به سوی شمایم و بهشت و دوزخ و برانگیخته شدن پس از مرگ، حقیقت دارد؟».
گفتند : بدانها گواهی می دهیم.
فرمود : «خدایا! بر آنچه می گویند، گواه باش. آگاه باشید که من شما را بر گواهی ام بر این که خداوند، مولای من است و من مولای هر مسلمانم و من به مؤمنان، از خود آنها سزاوارترم، گواه می گیرم! آیا برای من بدان اقرار می کنید و برای من بر آن گواهی می دهید؟».
گفتند : آری، برای تو بدان گواهی می دهیم.
فرمود : «آگاه باشید! هر که من مولای اویم، علی مولای اوست و او ، این است».
سپس دست علی علیه السلام را گرفت و با دست خود بلند کرد، تا آن جا که زیر بغل هایشان پیدا شد و آن گاه فرمود : «خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار و یاورش را یاری ده و فروگذارش را فرو گذار! بیدار باشید که من، پیش از شما می روم و شما در کنار حوض [ کوثر] بر من در می آیید؛ حوض من در فردای قیامت ، همان حوضی است که عرضش به اندازه [ فاصله ]بُصرا تا صَنعاست و در آن، جام های سیمین به عدد ستارگان آسمان است!
بیدار باشید! من فردا از شما می پرسم : شما با آنچه امروز خدا را درباره آن بر شما شاهد گرفتم، چه کردید؟ (و این، به گاه ورودتان بر من در کنار حوض [ کوثر ]است). و پس از من با ثقلین چه کردید؟ پس دقّت کنید که هنگام دیدارم چه پاسخی برای رفتارتان با ثقلین،پس از من دارید؟».
گفتند : ای پیامبر خدا! این دو ثِقْل چیستند؟
فرمود : «ثقل بزرگ تر، کتاب خدای عز و جل است که رشته ای کشیده شده از خدا و من تا دستان شماست. یک سرش به دست خدا و سر دیگرش به دستان شماست. در آن، علم گذشته و آینده تا برپا شدن قیامت، موجود است ؛ و امّا ثقل کوچک تر، همان همراه همیشگی قرآن، علی بن ابی طالب و عترتش هستند. و آن دو، هرگز از هم جدا نمی شوند، تا در کنار حوض بر من در آیند». .
ص: 294
10 / 6 8زَیدُ بنُ أرقَمَ9258.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :مسند ابن حنبل عن میمون أبی عبد اللّه :قال زَیدُ بنُ أرقَمَ وأنَا أسمَعُ : نَزَلنا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِوادٍ یُقالُ لَهُ وادی خُمٍّ ، فَأَمَرَ بِالصَّلاهِ فَصَلّاها بِهَجِیرٍ ، قالَ : فَخَطَبَنا ، وظُلِّلَ لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِثَوبٍ عَلی شَجَرَهٍ سَمُرَهٍ مِنَ الشَّمسِ ، فَقالَ :
أ لَستُم تَعلَمونَ ، أوَلَستُم تَشهَدونَ أنّی أولی بِکُلِّ مُؤمِنٍ مِن نَفسِهِ ؟ قالوا : بَلی .
قالَ : فَمَن کُنتُ مَولاهُ فَإِنَّ عَلِیّا مَولاهُ ، اللّهُمَّ عادِ مَن عاداهُ ووالِ مَن والاهُ . (1) .
1- .مسند ابن حنبل : ج 7 ص 86 ح 19344 ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 597 ح 1017 ، المعجم الکبیر : ج 5 ص 202 ح 5092 ، البدایه والنهایه : ج 5 ص 212 و ج7 ص 349 .
ص: 295
10 / 6 8 زید بن اَرقم
10 / 6 8زید بن اَرقم9256.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مسند ابن حنبل به نقل از ابو عبد اللّه میمون : زید بن ارقم می گفت و من می شنیدم که : با پیامبر خدا در سرزمینی به نام غدیر خم فرود آمدیم. فرمان به نماز داد و نماز نیم روز را خواند. سپس در حالی که با انداختن پارچه ای بر روی درخت خار، سایبانی برای پیامبر خدا آماده کرده بودند، برایمان سخنرانی کرد و فرمود : «آیا نمی دانید و آیا گواهی نمی دهید که من به هر مؤمنی از خودش سزاوارترم؟».
گفتند : چرا.
فرمود : «پس، هر که من مولای اویم، همانا علی مولای اوست. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار!».
.
ص: 296
9257.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المستدرک علی الصحیحین عن زید بن أرقم :خَرَجنا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی انتَهَینا إلی غَدیرِ خُمٍّ ، فَأمَرَ بِدَوحٍ (1) فَکُسِحَ ، فی یَومٍ ما أتی عَلَینا یَومٌ کانَ أشَدَّ حَرّا مِنهُ ! فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، وقالَ : یا أیُّهَا النّاسُ ! إنَّهُ لَم یُبعَث نَبِیٌّ قَطُّ إلّا ما عاشَ نِصفَ ما عاشَ الَّذی کانَ قَبلَهُ ، وإنّی اُوشِکُ أن اُدعی فَاُجیبَ ، وإنّی تارِکٌ فیکُم ما لَن تَضِلّوا بَعدَهُ ؛ کِتابَ اللّهِ عز و جل .
ثُمَّ قامَ فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقالَ : یا أیُّهَا النّاسُ ! مَن أولی بِکُم مِن أنفُسِکُم ؟ قالوا : اللّهُ ورَسولُهُ أعلَمُ !
قالَ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ . (2)9258.امام علی علیه السلام :خصائص أمیر المؤمنین للنسائی عن أبی الطفیل عن زید بن أرقم :لَمّا دَفَعَ (3) النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مِن حِجَّهِ الوَداعِ ونَزَلَ غَدیرَ خُمٍّ ، أمَرَ بِدَوحاتٍ فَقُمِمنَ ، ثُمَّ قالَ :
کَأَنّی دُعیتُ فَأَجَبتُ ، وإنّی تارِکٌ فیکُمُ الثَّقَلَینِ ، أحَدُهُما أکبَرُ مِنَ الآخَرِ ؛ کِتابُ اللّهِ وعِترَتی أهلُ بَیتی ، فَانظُروا کَیفَ تَخلُفونی فیهِما ! فَإِنَّهما لَن یَفتَرِقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ .
ثُمَّ قالَ : إنَّ اللّهَ مَولایَ ، وأنَا وَلِیُّ کُلِّ مَؤمِنٍ .
ثُمَّ إنَّهُ أخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقالَ : مَن کُنتُ وَلِیَّهُ فَهذا وَلِیُّهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ وعادِ مَن عاداهُ .
قالَ أبو الطُّفَیلِ : فَقُلتُ لِزَیدٍ : أنتَ سَمِعتَهُ مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟
قالَ : نَعَم ، وإنَّهُ ما کانَ فِی الدَّوحاتِ أحَدٌ إلّا رَآهُ بِعَینِهِ وسَمِعَهُ بِاُذُنِهِ . (4) .
1- .الدَّوْح : جمع دَوْحَه ؛ وهی الشجره العظیمه المتَّسعه من أیّ الشَّجَر کانت . والدَّوْحَه : المِظَلَّه العظیمه (لسان العرب : ج 2 ص 436 «دوح») .
2- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 613 ح 6272 ، المعجم الکبیر : ج 5 ص 171 ح 4986، کنز العمّال : ج 13 ص 104 ح 36342 ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 440 ح 925 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 19 عن الإمام علیّ علیه السلام نحوه .
3- .أی ابتدأ السَّیْر ودَفَع نفسه منها ونَحّاها ، أو دَفَع ناقتَه وحَمَلها علی السَّیْر (النهایه : ج 2 ص 124 «دفع») .
4- .خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 150 ح 79 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 118 ح 4576 ولیس فیه ذیله من «قال ابو طفیل ...» ، المعجم الکبیر : ج 5 ص 166 ح 4969 ، السنّه لابن أبی عاصم : ص 630 ح 1555 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 357 ، البدایه والنهایه : ج 5 ص 209 ، المناقب للخوارزمی : ص 154 ح 182 ، سلسله الأحادیث الصحیحه : ج 4 ص 330 ح 1750 ، کنز العمّال : ج 13 ص 104 ح 36340 ؛ کمال الدین : ص 234 ح 45 و ص 238 ح 55 ، المناقب للکوفی : ج 2 ص 435 ح 919 .
ص: 297
9259.ایّوب علیه السلام :المستدرک علی الصحیحین به نقل از زید بن ارقم : با پیامبر خدا آمدیم تا به غدیر خم رسیدیم. پس فرمان داد که زیر درختانی را بِروبند. آن روز ، روزی بود که از آن گرم تر ندیده بودیم. وی پس از حمد و ثنای الهی فرمود : «ای مردم! هیچ پیامبری مبعوث نشد، جز آن که نصف عمر پیامبر قبلی اش زیست ؛ و نزدیک است که من ، دعوت حق را اجابت کنم. چیزی را در میان شما برجای می نهم که پس از آن، هیچ گاه گم راه نشوید : کتاب خدای عز و جل».
سپس برخاست و دست علی را گرفت و فرمود : «ای مردم! چه کسی به شما از خودتان سزاوارتر است؟».
گفتند : خدا و پیامبرش داناترند.
فرمود : «هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست».9260.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :خصائص أمیر المؤمنین ، نسایی به نقل از ابو طُفَیل، از زید بن ارقم :چون پیامبر صلی الله علیه و آله از حَجّه الوداع بازگشت و در غدیر خم فرود آمد، فرمان داد که زیر چند درخت بزرگ، روفته شود ، که شد. سپس فرمود : «گویی که من دعوت شده ام و اجابت کرده ام و من در میان شما، دو چیز گران سنگ برجای می نهم که یکی از دیگری بزرگ تر است : کتاب خدا و عترتم، اهل بیتم. پس دقّت کنید که چگونه پس از من با آنها رفتار می کنید، که آن دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض بر من در آیند».
سپس فرمود : «همانا خدا مولای من است و من، ولیّ هر مؤمنم».
سپس دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود : «هر که من ولیّ اویم، این ، ولیّ اوست. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار!».
ابو طفیل می گوید : به زید گفتم : تو آن را خود از پیامبر خدا شنیدی؟
گفت : آری و همانا هیچ کس در زیر آن درختان نبود، جز آن که آن را با چشم خود دید و با گوش خود شنید. .
ص: 298
9261.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :المعجم الکبیر عن زید بن أرقم :نَزَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَومَ الجُحفَهِ ، ثُمَّ أقبَلَ عَلَی النّاسِ ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : إنّی لا أجِدُ لِنَبِیٍّ إلّا نِصفَ عُمُرِ الَّذی قَبلَهُ ، وإنّی اُوشِکُ أن اُدعی فَاُجیبَ ، فَما أنتُم قائِلونَ ؟ قالوا : نَصَحتَ . قالَ : أ لَیسَ تَشهَدونَ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ ، وأنَّ الجَنَّهَ حَقٌّ والنّارَ حَقٌّ ، وأنَّ البَعثَ بَعدَ المَوتِ حَقٌّ ؟ قالوا : نَشهَدُ .
قالَ : فَرَفَعَ یَدَیهِ فَوَضَعَهُما عَلی صَدرِهِ ، ثُمَّ قالَ : وأنَا أشهَدُ مَعَکُم .
ثُمَّ قالَ : أ لا تَسمَعونَ ؟ قالوا : نَعَم . قالَ : فَإِنّی فَرَطُکُم عَلَی الحَوضِ ، وأنتمُ وارِدونَ عَلَیَّ الحَوضَ ، وإنَّ عَرضَهُ أبعَدُ ما بَینَ صَنعاءَ وبُصری ، فیهِ أقداحٌ عَدَدَ النُّجومِ مِن فِضَّهٍ ، فَانظُروا کَیفَ تَخلُفونی فِی الثَّقَلَینِ !
فَنادی مُنادٍ : ومَا الثَّقَلانِ یا رَسولَ اللّهِ ؟
قالَ : کِتابُ اللّهِ ، طَرَفٌ بِیَدِ اللّهِ عزّ وجلّ وطَرَفٌ بِأَیدیکُم ، فَاستَمسِکوا بِهِ لا تَضِلّوا ؛ وَالآخَرُ عِترَتی . وإنَّ اللَّطیفَ الخَبیرَ نَبَّأَنی أنَّهُما لَن یَتَفَرَّقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ ، وسَأَلتُ ذلِکَ لَهُما رَبّی . فَلا تَقَدَّموهُما فَتَهلِکوا ، ولا تُقَصِّروا عَنهُما فَتَهلِکوا ، ولا تُعَلِّموهُم فَإِنَّهُم أعلَمُ مِنکُم .
ثُمَّ أخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقالَ : مَن کُنتُ أولی بِهِ مِن نَفسی (1) فَعَلِیٌّ وَلِیُّهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ وعادِ مَن عاداهُ . (2) .
1- .هکذا فی الأصل ، والصواب «نفسه» .
2- .المعجم الکبیر : ج 5 ص 167 ح 4971 و ج3 ص 66 ح 2681 وفیه من «إنّی فرطکم » إلی «أعلم منکم» ، السیره الحلبیّه : ج 3 ص 274 ، الفصول المهمّه : ص 39 ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 375 ح 849 کلّها نحوه .
ص: 299
9262.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :المعجم الکبیر به نقل از زید بن ارقم : روز جُحفه، پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمد. سپس به مردم، روی کرد و پس از حمد و ثنای الهی فرمود : «من پیامبری را سراغ ندارم که بیش از نصف عمر پیامبر قبلی اش زیسته باشد . نزدیک است که من، دعوت حق را اجابت کنم. پس، شما چه می گویید؟».
گفتند : خیرخواهی کردی.
فرمود : «آیا گواهی نمی دهید که خدایی جز خدای یکتا نیست و محمّد، بنده و پیامبر اوست و بهشت و دوزخ، حقیقت دارند و برانگیخته شدن پس از مرگ، حق است؟».
گفتند : گواهی می دهیم.
پس دستانش را بالا برد و بر سینه اش نهاد و سپس فرمود : «و من نیز با شما گواهی می دهم».
سپس فرمود : «آیا نمی شنوید؟».
گفتند : چرا.
فرمود : «من، پیش از شما به حوض [ کوثر ]می رسم ، و شما در کنار حوضی بر من در می آیید که عرضش بیشتر از فاصله صنعا تا بُصراست و در آن ، جام هایی است سیمین به عدد ستارگان. پس، دقّت کنید که پس از من، درباره ثقلین، چه می کنید!».
ندا دهنده ای ندا داد : ای پیامبر خدا! «ثقلین» چه هستند؟
فرمود : «کتاب خدا، که یک طرفش به دست خدای عز و جل و یک طرفش به دستان شماست. پس بدان چنگ زنید تا گم راه نشوید ؛ و دیگری، عترتم است. خدای ریزبینِ آگاه به من خبر داده است که آن دو، هیچ گاه از هم جدا