گروه نرم افزاری آسمان

فصل یکم : داستان سقیفه



1 / 1 انکار وفات پیامبر

فصل یکم : داستان سقیفه1 / 1انکار وفات پیامبر9431.عنه علیه السلام :سنن الدارِمی به نقل از عِکْرمه : پیامبر خدا روز دوشنبه وفات یافت ؛ ولی بقیّه روز و یک شبانه روز پس از آن نیز نگه داشته شد ، تا آن که شب چهارشنبه به خاک سپرده شد .

[ برخی] گفتند : پیامبر خدا وفات نیافته است ؛ بلکه روحش عروج کرده است ، همان گونه که روح موسی علیه السلام عروج کرد . عمر برخاست و گفت : پیامبر خدا وفات نیافته است ؛ بلکه روحش عروج کرده است ، همان گونه که روح موسی علیه السلام عروج کرد و به خدا سوگند ، پیامبر خدا نمی میرد تا آن هنگام که دست و زبان کسانی را ببُرد .

عمر ، همچنان سخن گفت ، تا آن که دهانش از تهدید و سخن گفتن ، کف کرد . پس ، عبّاس برخاست و گفت : بی گمان ، پیامبر خدا وفات یافته است و او نیز انسان است و همانند دیگر انسان ها دگرگونی و زوال می پذیرد . ای قوم من! یارتان را به خاک بسپارید که او نزد خدا ، گرامی تر از آن است که وی را دو بار بمیرانَد . آیا هریک از شما را یک بار و او را دو بار می میراند ، در حالی که او نزد خدا ، گرامی تر از این است؟!

ای قوم من! یارتان را به خاک بسپارید ، که اگر آن گونه باشد که شما می گویید ، برای خدا مشکل نیست او را از دل خاک بیرون آورد . به خدا سوگند ، پیامبر خدا وفات نیافت تا آن که مسیر [ حق] را به صورت راهی روشن ، برای ما گذارْد و حلال را حلال و حرام را حرام کرد و ازدواج نمود و طلاق داد و جنگید و صلح کرد .

چوپانی که در پی گوسفندانش از قلّه کوه ها بگذرد و با چوب دستی اش درختان خاردار را بتکاند و با دست خود ، حوض آبی از گل بسازد ، از پیامبری که در میان شما بود ، سختکوش تر و زحمتکش تر نیست .

ای قوم من! یارتان را به خاک بسپارید .

.


ص: 460

9430.امام علی علیه السلام :الطبقات الکبری عن عائشه:لَمَّا تُوُفِّیَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، استَأذَنَ عُمَرُ وَالمُغیرَهُ بنُ شُعبَهَ ، فَدَخَلا عَلَیهِ فَکَشَفَا الثَّوبَ عَن وَجهِهِ فَقالَ عُمَرُ : واغَشیا ! ما أشَدَّ غَشیَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . ثُمَّ قاما ، فَلَمَّا انتَهَیا إلَی البابِ قالَ المُغیرَهُ : یا عُمَرُ ماتَ وَاللّهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ! فَقالَ عُمَرُ : کَذَبتَ ! ما ماتَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ولکِنَّکَ رَجُلٌ تَحوشُکَ فِتنَهٌ ، ولَن یَموتَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله حَتّی یُفنِیَ المُنافِقینَ .

ثُمَّ جاءَ أبو بَکرٍ وعُمَرُ یَخطُبُ النّاسَ فَقالَ لَهُ أبو بَکرٍ : اُسکُت ! فَسَکَتَ ، فَصَعِدَ أبو بَکرٍ ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قَرَأَ : «إِنَّکَ مَیِّتٌ وَ إِنَّهُم مَّیِّتُونَ» (1) ، ثُمَّ قَرَأَ : «وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِیْن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَی أَعْقَبِکُمْ» (2) ، حَتّی فَرَغَ مِنَ الآیَهِ ، ثُمَّ قالَ : مَن کانَ یَعبُدُ مُحَمَّدا فَإِنَّ مُحَمَّدا قَد ماتَ ، ومَن کانَ یَعبُدُ اللّهَ فَإِنَّ اللّهَ حَیٌّ لا یَموتُ !

قالَ : فَقالَ عُمَرُ : هذا فی کِتابِ اللّهِ ؟ قالَ : نَعَم ! فَقالَ : أیُّهَا النّاسُ ! هذا أبو بَکرٍ وذو شَیبَهِ المُسلِمینَ فَبایِعوهُ ! فَبایَعَهُ النّاسُ . (3)9431.امام علی علیه السلام :تاریخ الیعقوبی فی ذِکرِ وَفاهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : خَرَجَ عُمَرُ فَقالَ : وَاللّهِ ما ماتَ رَسولُ اللّهِ ولا یَموتُ ، وإنَّما تَغَیَّبَ کَما غابَ موسَی بنُ عِمرانَ أربَعینَ لَیلَهً ثُمَّ یَعودُ ، وَاللّهِ لَیَقطَعَنَّ أیدِیَ قَومٍ وأرجُلَهُم .

وقالَ أبو بَکرٍ : بَل قَد نَعاهُ اللّهُ إلَینا فَقالَ : «إِنَّکَ مَیِّتٌ وَ إِنَّهُم مَّیِّتُونَ» . فَقالَ عُمَرُ : وَاللّهِ لَکَأَنّی ما قَرَأتُها قَطُّ ! ثُمَّ قالَ :


لَعَمری لَقَد أیقَنتُ أنَّکَ مَیِّتٌ

ولکِنَّما أبدَی الَّذی قُلتُهُ الجَزَعُ (4) .

1- .الزمر : 30 .
2- .آل عمران : 144 .
3- .الطبقات الکبری : ج 2 ص 267 ، مسند ابن حنبل : ج 10 ص 44 ح 25899 ، البدایه والنهایه : ج 5 ص 241 کلاهما نحوه ، کنز العمّال : ج 7 ص 232 ح 18755 .
4- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 114 ؛ السیره النبویّه لابن هشام : ج 4 ص 305 عن أبی هریره ، شرح نهج البلاغه : ج 1 ص 178 و ج 2 ص 43 کلّها نحوه ولیس فیها «بیت الشعر» .

ص: 461

9432.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الطبقات الکبری به نقل از عایشه : چون پیامبر خدا وفات یافت ، عمر و مغیره بن شعبه اجازه خواستند و بر او داخل شدند و پارچه از چهره اش کنار زدند.عمر گفت: چه بیهوشی ای! چه قدر بیهوشی پیامبر خدا شدید است!

سپس هر دو برخاستند و چون به در رسیدند ، مغیره گفت : ای عمر! به خدا سوگند ، پیامبر خدا وفات یافته است!

عمر گفت : دروغ می گویی! پیامبر خدا وفات نیافته است ؛ بلکه تو در پی فتنه ای . پیامبر خدا وفات نمی کند تا آن که منافقان را نابود سازد .

سپس ابو بکر آمد و عمر ، همچنان برای مردم سخن راند . پس ، ابو بکر به وی گفت : ساکت شو!

عمر ، ساکت شد و ابو بکر بالا رفت و پس از حمد و ثنای الهی ، آیه : «بی گمان ، تو [ ای پیامبر! ]می میری و آنان نیز می میرند» را قرائت کرد و پس از آن [ ،آیه] : «و محمّد ، جز پیامبری نیست که پیش از او هم پیامبرانی بوده اند . آیا اگر بمیرد یا کشته شود ، [ از دین او] باز می گردید؟» را خواند تا آن که از آیه فارغ گشت . سپس گفت : هر کس محمّد را می پرستد ، [ بداند که ]محمّد در گذشت و هر کس که خدا را می پرستد ، پسْ خدا زنده است و نمی میرد .

عمر گفت : آیا این ، در کتاب خداست؟

[ ابو بکر] گفت : آری .

عمر گفت: ای مردم! این، ابو بکر و ریش سفید مسلمانان است . پس با او بیعت کنید . مردم نیز بیعت کردند .9432.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تاریخ الیعقوبی در یاد کردِ وفات پیامبر خدا : عمر ، بیرون آمد و گفت : به خدا سوگند ، پیامبر خدا نمرده است و نمی میرد . او فقط غایب شده است همان گونه که موسی بن عمران ، چهل شب غایب شد و سپس باز می گردد و به خدا سوگند ، دست ها و پاهای گروهی را قطع می کند .

ابو بکر گفت : بلکه خداوند ، خبر درگذشت او را [ در قرآن] به ما داده و گفته است : «تو می میری و آنان نیز می میرند» .

پس عمر گفت : به خدا سوگند ، گویی که تاکنون این [ آیه] را نخوانده بودم . سپس گفت :

به جانم سوگند ، یقین داشتم که تو در گذشته ای

لیکن بی تابی باعث شد تا آن سخنان را بگویم و آشکار کنم . .


ص: 462

9433.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :صحیح البخاری عن عائشه :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ماتَ وأبو بَکرٍ بِالسُّنحِ (1) یَعنی بِالعالِیَهِ فَقامَ عُمَرُ یَقولُ : وَاللّهِ ما ماتَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ! قالَت : وقالَ عُمَرُ : وَاللّهِ ما کانَ یَقَعُ فی نَفسی إلّا ذاکَ ، ولَیَبعَثَنَّهُ اللّهُ ، فَلیَقطَعَنَّ أیدِیَ رِجالٍ وأرجُلَهُم .

فَجاءَ أبو بَکرٍ فَکَشَفَ عَن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقَبَّلَهُ ، قالَ : بِأَبی أنتَ واُمّی ، طِبتَ حَیّا ومَیّتا ، وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ لا یُذیقُکَ اللّهُ المَوتَتَینِ أبَدا . ثُمَّ خَرَجَ فَقالَ : أیُّهَا الحالِفُ عَلی رِسلِکَ ، فَلَمّا تَکَلَّمَ أبو بَکرٍ جَلَسَ عُمَرُ ، فَحَمِدَ اللّهَ أبو بَکرٍ وأثنی عَلَیهِ ، وقالَ :

ألا مَن کانَ یَعبُدُ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله فَإِنَّ مُحَمَّدَا قَد ماتَ ، ومَن کانَ یَعبُدُ اللّهَ فَإِنَّ اللّهَ حَیٌّ لا یَموتُ . وقالَ : «إِنَّکَ مَیِّتٌ وَ إِنَّهُم مَّیِّتُونَ» . وقالَ : «وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِیْن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَی أَعْقَبِکُمْ وَمَن یَنقَلِبْ عَلَی عَقِبَیْهِ فَلَن یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئا وَسَیَجْزِی اللَّهُ الشَّکِرِینَ» . فَنَشَجَ النّاسُ یَبکونَ . (2)9434.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :دلائل النبوّه للبیهقی عن عُروَه فی ذِکرِ وَفاهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : قامَ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ یَخطُبُ النّاسَ ویوعِدُ مَن قالَ : «قَد ماتَ» بِالقَتلِ وَالقَطعِ ویَقولُ : إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی غَشیَتِهِ لَو قَد قامَ قَطَعَ وقَتَلَ ، وعَمرُو بن قَیسِ بنِ زائِدَهَ بنِ الأَصَمِّ بنِ اُمِّ مَکتومٍ قائِمٌ فی مُؤَخَّرِ المَسجِدِ یَقرَأُ «وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ» إلی قَولِهِ «وَسَیَجْزِی اللَّهُ الشَّکِرِینَ» وَالنّاسُ فِی المَسجِدِ قَد مَلَؤوهُ ویَبکونَ ویَموجونَ لا یَسمَعونَ ، فَخَرَجَ عَبّاسُ بنُ عَبدِ المُطَّلِبِ عَلَی النّاسِ فَقالَ : یا أیُّهَا النّاسُ ، هَل عِندَ أحَدٍ مِنکُم مِن عَهدٍ مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی وَفاتِهِ فَلیُحَدِّثنا ؟ قالوا : لا . قالَ : هَل عِندَکَ یا عُمَرُ مِن عِلمٍ ؟ قالَ : لا . قالَ العَبّاسُ :

أشهَدُ أیُّهَا النّاسُ أنَّ أحَدا لا یَشهَدُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِعَهدٍ عَهِدَهُ إلَیهِ فی وَفاتِهِ ، وَاللّهِ الَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ ، لَقَد ذاقَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله المَوتَ .

وأقبَلَ أبو بَکرٍ مِنَ السُّنحِ عَلی دابَّتِهِ حَتّی نَزَلَ بِبابِ المَسجِدِ ، ثُمَّ أقبَلَ مَکروبا حَزینا ، فَاستَأذَنَ فی بَیتِ ابنَتِهِ عائِشَهَ ، فَأَذِنَت لَهُ ، فَدَخَلَ ورَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله قَد تُوُفِّیَ عَلَی الفِرَاشِ وَالنِّسوَهُ حَولَهُ ، فَخَمَّرنَ وُجوهَهُنَّ وَاستَتَرنَ مِن أبی بَکرٍ إلّا ما کانَ مِن عائِشَهَ ، فَکَشَفَ عَن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَحَنا عَلَیهِ یُقَبِّلُهُ ویَبکی ویَقولُ : لَیسَ ما یَقولُ ابنُ الخَطّابِ شَیءٌ ، تُوُفِّیَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ ، رَحمَهُ اللّهِ عَلَیکَ یا رَسولَ اللّهِ ! ما أطیَبَکَ حَیّا وما أطیَبَکَ مَیِّتا ! ثُمَّ غَشّاهُ بِالثَّوبِ ، ثُمَّ خَرَجَ سَریعا إلَی المَسجِدِ یَتَوَطَّأُ رِقابَ النّاسِ ، حَتّی أتَی المِنبَرَ ، وجَلَسَ عُمَرُ حینَ رَأی أبا بَکرٍ مُقبِلاً إلَیهِ ، فَقامَ أبو بَکرٍ إلی جانِبِ المِنبَرِ ثُمَّ نادَی النّاسَ فَجَلَسوا وأنصَتوا ، فَتَشَهَّدَ أبو بَکرٍ بِما عَلِمَهُ مِنَ التَّشَهُّدِ وقالَ :

إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی نَعی نَبِیَّکُم إلی نَفسِهِ وهُوَ حَیٌّ بَینَ أظهُرِکُم ، ونَعاکُم إلی أنفُسِکُم ؛ فَهُوَ المَوتُ حَتّی لا یَبقی أحَدٌ إلّا اللّهُ عَزَّ وجَلَّ ، قالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : «وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ» إلی قَولِهِ «وَسَیَجْزِی اللَّهُ الشَّکِرِینَ» فَقالَ عُمَرُ : هذِهِ الآیَهُ فِی القُرآنِ ؟ ! وَاللّهِ ما عَلِمتُ أنَّ هذِهِ الآیَهَ اُنزِلَت قَبلَ الیَومِ ! ! (3) .

1- .السُّنْح : موضع قرب المدینه المنوّره علی ساکنها أفضلُ الصلاه والسلام کان به مسکن أبی بکر (تاج العروس : ج 4 ص 96 «سنح») .
2- .صحیح البخاری : ج 3 ص 1341 ح 3467 ، سنن ابن ماجه : ج 1 ص 520 ح 1627 ، مسند ابن حنبل : ج 10 ص 45 ح 25899 ، الطبقات الکبری : ج 2 ص 268 ، تاریخ الطبری : ج 3 ص 200 کلاهما عن أبی هریره ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 9 ، شرح نهج البلاغه: ج2 ص40، البدایه والنهایه: ج5 ص242 کلّها نحوه.
3- .دلائل النبوّه للبیهقی : ج 7 ص 217 ، البدایه والنهایه : ج 5 ص 242 و 243 ، کنز العمّال: ج 7 ص 245 ح 18775 .

ص: 463

9435.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام ( لمّا سُئلَ عن جَمیعِ شرائعِ الدِّینِ ) صحیح البخاری به نقل از عایشه : پیامبر خدا در گذشت ، در حالی که ابو بکر در سُنْح (عالیه) (1) بود . پس ، عمر برخاست و گفت : به خدا سوگند ، پیامبر خدا وفات نیافته است .

نیز گفت : به خدا سوگند ، جز این ، چیز دیگری را باور ندارم و بی گمان ، خداوند ، او را بر می انگیزد و دست و پای کسانی را می بُرد .

پس ، ابو بکر آمد و چهره پیامبر خدا را گشود و او را بوسید و گفت : پدر و مادرم فدای تو باد! پاکْ زندگی نمودی و پاک در گذشتی . سوگند به آن که جانم در دست اوست ، هرگز خداوند ، مرگ را دو بار به تو نمی چشانَد .

سپس بیرون آمد و گفت : ای سوگندخورنده! آرام تر .

چون ابو بکر به سخن در آمد ، عمر نشست . پس ، ابو بکر به حمد و ثنای الهی پرداخت و گفت : آگاه باشید! هر کس محمّد را می پرستد ، [بداند که ]محمّد در گذشته و هر کس خدا را می پرستد ، پس ، خداوندْ زنده است و نمی میرد . و گفت : «تو می میری و آنان نیز می میرند» و گفت : «و محمّد ، جز پیامبری نیست که پیش از او هم پیامبرانی بوده اند . آیا اگر بمیرد یا کشته شود ، [ از دین او] باز می گردید ؟ و هر کس از عقیده اش باز گردد ، هرگز به خداوند ، زیانی نمی رساند و زودا که خداوند ، سپاسگزاران را پاداش دهد!» .

پس ، مردم ، هق هق کنان گریستند .9433.امام علی علیه السلام :دلائل النبوّه ، بیهقی به نقل از عُروه ، در یاد کردِ وفات پیامبر خدا : عمر بن خطّاب برخاست و با مردم ، سخن گفت . او هر کس را که می گفت : «پیامبر ، در گذشته است» ، به قتل و قطع [ دست و پا] تهدید می نمود و می گفت : پیامبر خدا در بیهوشی است و اگر برخیزد ، می بُرد و می کُشد .

عمرو بن قیس بن زائده بن اصم بن اُمّ مکتوم ، در انتهای مسجد ایستاده بود و [ این آیه را] می خواند : «و محمّد ، جز پیامبری نیست که پیش از او هم پیامبرانی بوده اند ... و زودا که خداوند ، سپاس گزاران را پاداش دهد!» .

مردم ، مسجد را پر کرده بودند و می گریستند و آشفته بودند و گوش نمی کردند . پس ، عبّاس بن عبد المطّلب به سوی مردم آمد و گفت : ای مردم! آیا نزد کسی از شما عهد و سفارش خاصّی از پیامبر خدا درباره وفاتش موجود است تا برای ما باز گوید؟ گفتند : نه .

[ عبّاس ] گفت : ای عمر! آیا تو آگاهی خاصّی داری؟

گفت : نه .

[ عبّاس ] گفت : ای مردم! گواهی ای می دهم که هیچ کس گواهی نمی دهد که سفارش خاصّی از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره وفاتش ، نزد او باشد . به خدایی که جز او خدایی نیست ، پیامبر خدا مرگ را چشید .

ابو بکر ، سوار بر مرکبش از سُنح آمد تا بر در مسجد پیاده شد . سپس با غم و اندوه ، جلو آمد و بر در منزل دخترش عایشه [ ایستاد و] اجازه خواست . عایشه به او اجازه داد . او داخل شد ، در حالی که پیامبر خدا بر بسترْ وفات یافته بود و زنان ، پیرامونش بودند . پس ، چهره هایشان را پوشاندند و خود را از ابو بکر پنهان ساختند ، مگر عایشه .

ابو بکر ، چهره پیامبر خدا را گشود و بر روی او خم شد و در حالی که او را می بوسید و می گریست ، می گفت : آنچه ابن خطّاب می گوید ، درست نیست . سوگند به آن که جانم در دست اوست ، پیامبر خدا وفات یافته است . رحمت خدا بر تو باد ، ای پیامبر خدا! چه پاکْ زندگی نمودی و چه پاک در گذشتی!

سپس او را با پارچه پوشاند و شتابان به سوی مسجد آمد . از روی گردن مردم گذشت تا خود را به منبر رساند . چون عمر ، او را دید که به سویش می آید ، نشست .

ابو بکر در کنار منبر ایستاد و مردم را ندا داد . پس نشستند و گوش سپردند . ابو بکر ، هر آنچه از شهادتین می دانست ، بر زبان آورد و گفت : خداوند تبارک و تعالی پیامبرتان را در همان زمان حیات ، از وفاتش باخبر ساخت و نیز وفات شما را به شما خبر داد . مرگ ، حق است ، تا آن هنگام که کسی جز خدای عز و جل نمانَد . خداوند تبارک و تعالی گفته است : «و محمّد ، جز پیامبری نیست که پیش از او هم پیامبرانی بوده اند ... و زودا که خداوند ، سپاس گزاران را پاداش دهد!» .

پس ، عمر گفت : این آیه ، در قرآن است؟ به خدا سوگند ، تاکنون نمی دانستم که چنین آیه ای نازل شده است! .

1- .سُنح یا همان عالیه ، جایی در نزدیکی مدینه است که خانه ابو بکر در آن جا بوده است (تاج العروس : ج 4 ص 96 ماده «سنح») .

ص: 464

. .


ص: 465

. .


ص: 466

9434.امام صادق علیه السلام :صحیح البخاری عن أنس بن مالک :أنَّهُ سَمِعَ خُطبَهَ عُمَرَ الآخِرَهَ حینَ جَلَسَ عَلَی المِنبَرِ ، وذلِکَ الغَدُ مِن یَومِ تُوُفِّیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ، فَتَشَهَّدَ وأبو بَکرٍ صامِتٌ لا یَتَکَلَّمُ ، قالَ : کُنتُ أرجو أن یَعیشَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله حَتّی یدبُرنا یُریدُ بِذلِکَ أن یَکونَ آخِرَهُم فَإِن یَکُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله قَد ماتَ فَإِنَّ اللّهَ تَعالی قَد جَعَلَ بَینَ أظهُرِکُم نورا تَهتَدونَ بِهِ بِما هَدَی اللّهُ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله ، وإنَّ أبا بَکرٍ صاحِبَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ثانِیَ اثنَینِ ؛ فَإِنَّهُ أولَی المُسلِمینَ بِاُمورِکُم ، فَقوموا فَبایِعوهُ ، وکانَت طائِفَهٌ مِنهُم قد بایَعوهُ قَبلَ ذلِکَ فی سَقیفَهِ بَنی ساعِدَهَ ، وکانَت بَیعَهُ العامَّهِ عَلَی المِنبَرِ . (1)9435.امام زین العابدین علیه السلام ( در پاسخ به این سؤال که : مجموعه شرایع دین چیست ) صحیح ابن حبّان عن أنس بن مالک :أنَّهُ سَمِعَ عُمَرَ بنَ الخَطّابِ مِنَ الغَدِ حینَ بویِعَ أبو بَکرٍ فی مَسجِدِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وَاستَوی أبو بَکرٍ عَلی مِنبَرِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، قامَ عُمَرُ فَتَشَهَّدَ قَبلَ أبی بَکرٍ ثُمَّ قالَ :

أمّا بَعدُ ، فَإِنّی قُلتُ لَکُم أمسِ مَقالهً لَم تَکُن کَما قُلتُ ، وإنّی وَاللّهِ ما وَجَدتُها فی کِتابٍ أنزَلَهُ اللّهُ ، ولا فی عَهدٍ عَهِدَهُ إلَیَّ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ولکِنّی کُنتُ أرجو أن یَعیشَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله حَتّی یَدبُرَنا یَقولُ : حَتّی یَکونَ آخِرَنا فَاختارَ اللّهُ جَلَّ وعَلا لِرَسولِهِ صلی الله علیه و آله ، الَّذی عِندَهُ عَلَی الَّذی عِندَکُم ، وهذا کِتابُ اللّهِ هَدَی اللّهُ بِهِ رَسولَهُ صلی الله علیه و آله ، فَخُذوا بِهِ تَهتَدوا بِما هَدَی اللّهُ بِهِ رَسولَهُ صلی الله علیه و آله . (2) .

1- .صحیح البخاری: ج 6 ص 2639 ح 6793 ، صحیح ابن حبّان : ج 15 ص 297 ح 6875 ؛ الطرائف : ص 453 نحوه .
2- .صحیح ابن حبّان : ج 14 ص 589 ح 6620 ، الطبقات الکبری: ج 2 ص 271 ، المصنّف لعبد الرزّاق : ج 5 ص 437 ح 9756 نحوه .

ص: 467

9436.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :صحیح البخاری به نقل از اَنَس بن مالک : شنیدم عمر در خطبه دوم خویش ، در فردای وفات پیامبر صلی الله علیه و آله بر منبر نشست و به یگانگی خداوند و رسالت محمّد صلی الله علیه و آله گواهی داد ، در حالی که ابو بکر ساکت بود و سخنی بر زبان نمی آورد .

[ عمر] گفت : امید داشتم که پیامبر خدا زندگی کند ، آن قدر که پس از همه ما از دنیا برود! حال اگر محمّد در گذشته است ، خدای متعال ، نوری در میان شما قرار داده که با آن به سوی همان چیزهایی که خدا محمّد را هدایت کرد ، هدایت می یابید . ابو بکر ، همراه پیامبر و دومی از دو تن [ اهل غار ]است و او به امور شما از همه مسلمانانْ اولی است . پس برخیزید و با او بیعت کنید .

گروهی از مسلمانان ، پیش از آن ، در سقیفه بنی ساعده با ابو بکر بیعت کرده بودند و بیعت عمومی ، بر فراز منبر صورت گرفت .9437.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :صحیح ابن حبّان به نقل از انس بن مالک : عمر بن خطّاب ، فردا[ ی وفات پیامبر صلی الله علیه و آله ]و هنگام بیعت با ابو بکر در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و پس از قرار گرفتن ابو بکر بر منبر پیامبر خدا ، برخاست و پیش از ابو بکر ، به یگانگی خداوند و رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله گواهی داد و سپس گفت :

امّا بعد ، من دیروز به شما سخنی گفتم که آن گونه که گفتم ، نبود و به خدا سوگند ، [ آن را ]در کتابِ نازل شده و در سفارشی که پیامبر خدا به من کرده بود ، نیافتم . من امیدوار بودم که پیامبر صلی الله علیه و آله آن قدر زنده باشد که پس از همه ما وفات کند ؛ امّا خدای بزرگوار و والا ، برای پیامبرش آنچه را نزد خود داشت ، بر آنچه شما می خواستید ، ترجیح داد . این ، کتاب خداست که خداوند ، پیامبرش را بدان هدایت نمود . پس ، آن را بر گیرید تا بدانچه خدا پیامبرش را هدایت نمود ، هدایت یابید . .


ص: 468



تحلیلی درباره سبب انکار وفات پیامبر

تحلیلی درباره سبب انکار وفات پیامبرپیامبر صلی الله علیه و آله زندگی را به سوی یار والا (رفیق اعلی) بدرود می گوید . با این حادثه ، مدینه تکان می خورَد و غوغایی به وجود می آید . خبر رحلت پیامبر خدا به سرعتْ گسترش می یابد . جان ها فشرده و قلب ها آکنده از غم می شود . همه اشک می ریزند و مویه می کنند و بر از دست رفتن پیشوایشان ناله می زنند . بر اساس آنچه گذشت ، تنها کسی که خبر را قاطعانه تکذیب می کند و تلاش دارد با تهدید ، از گسترش آن جلوگیری نماید ، عمر بن خطّاب است . عبّاس ، عموی پیامبر صلی الله علیه و آله ، با عمر سخن می گوید ؛ امّا او قانع نمی شود . مغیره بن شعبه با دیدن چهره پیامبر صلی الله علیه و آله سوگند یاد می کند که پیامبر خدا در گذشته است ؛ ولی عمر ، او را دروغگو می خوانَد و به فتنه انگیزی متّهم می سازد . ابو بکر در سُنح (در بیرون مدینه) به سر می بَرد که به او خبر می دهند پیامبر خدا از دنیا رفته است . او به مدینه می آید و عمر را می بیند که برای مردم ، سخن می گوید و آنها را تهدید می کند که مبادا کسی مرگ پیامبر صلی الله علیه و آله را باور کند و خبر آن را بگستراند . عمر با دیدن ابو بکر می نشیند . ابو بکر به سوی جنازه می رود و پوشش از چهره پیامبر صلی الله علیه و آله بر می گیرد . خطبه ای کوتاه می خواند و آیه : «و محمّد ، جز پیامبری نیست که پیش از او هم پیامبرانی بوده اند . آیا اگر

.


ص: 469

او بمیرد یا کشته شود ، [ از دین او] باز می گردید؟» (1) را تلاوت می کند . عمر ، آرام می شود ، مرگ پیامبر صلی الله علیه و آله را باور می کند و پس از شنیدن آیه می گوید : به وفاتش یقین کردم . گویی این آیه را نشنیده بودم! (2) به راستی عمر نمی دانست که پیامبر صلی الله علیه و آله در گذشته است؟! برخی بر این باورند که عمر به واقع نمی دانسته پیامبر صلی الله علیه و آله در گذشته است و به دیگر سخن ، انگاشته اند که برای عمر ، چنین باور بوده است که «پیامبر صلی الله علیه و آله نمی میرد ؛ بلکه او [ انسانی] جاودانه است» . 3 اینان ، موضع عمر را سیاستبازی و صحنه آفرینی ندانسته اند ؛ ولی برخی بر این باورند که او خوب می دانسته که پیامبر خدا زندگی را بدرود گفته است و دیگر در میان مسلمانان نیست ؛ امّا مصلحت و چاره اندیشی برای آینده موجب شد که او با چنین موضعی،زمینه را برای حذف رقبای سیاسی آماده سازد. ابن ابی الحدید ، دیدگاه دوم را پذیرفته است ، با تأکید بر این که قصد عمر از این کار ، پیشگیری نمودن از بروز فتنه در امر امامت و پیشوایی امّت از سوی انصار یا دیگران بوده است . او می نویسد : و ما می گوییم شأن عمر ، بالاتر از این است که به آنچه در این واقعه بیان داشته ، باور داشته باشد ؛ لیکن چون دانست که پیامبر خدا وفات یافته است ، ترسید در کار پیشوایی امّت ، فتنه در گیرد و مردم ، از انصار گرفته تا دیگران ، از آنها روی گردانند ... . پس ، چنین مصلحت دید که با ادّعای وفات نیافتن پیامبر صلی الله علیه و آله ، مردم را آرام نگه دارد ... تا ابو بکر که غایب بود و در سُنح (منزلی دور از مدینه) به سر می بُرد ، آمد . چون با ابو بکر همراه شد ، اضطرابش پایان یافت ، پشت گرم شد و

.

1- .آل عمران ، آیه 144 .
2- .. شرح نهج البلاغه : ج 12 ص 195 .

ص: 470

تمایل مردم به او و اطاعت از او فزونی گرفت . در این هنگام از ادّعای خود ، دست کشید . (1) با توجّه به قرائن تاریخی و مواضع ابو بکر و عمر و نیز با توجّه به سکوت ناگهانی عمر که در پی آن همه هیاهو و پس از رسیدن ابو بکر اتّفاق افتاد ، تردیدی باقی نمی ماند که این موضع عمر ، حرکتی سیاست مدارانه در جهت زمینه سازی همان چیزی بود که پیش تر ، او و ابو بکر به خاطر آن ، بر خلاف فرمان صریح پیامبر خدا ، از رفتن با سپاه اُسامه تن زدند ؛ چرا که پیامبر صلی الله علیه و آله خود از پایان یافتن عمرش سخن گفته و این را به همگان رسانده بود . عمر ، چند روز پیش از این و به هنگام جلوگیری از «کتابت وصیّت» ، شعار «کتاب خدا برای ما کافی است» را سر داده بود که طبعا مربوط به پس از مرگ پیامبر صلی الله علیه و آله است . اصولاً می توان گفت که با تصریح قرآن کریم به «میرا» بودن پیامبر صلی الله علیه و آله و جاودانه نبودن آن بزرگوار ، «وفات نیافتن او» هرگز و حتّی به گونه باوری سست نیز در میان مؤمنان ، مطرح نبوده است . از همه روشن تر ، کلام خود عمر است ، آن هنگام که خلافت را بر ابو بکر استوار ساخت و او را بر مَسند نشانید و با صراحت ، نادرستی و نااستواری گفتارش را بیان داشت و گفت : امّا بعد ، من دیروز سخنی با شما گفتم که حقیقت نداشت و به خدا سوگند ، ندیدم که در کتاب خدا نازل شده و یا پیامبر خدا درباره آن به من سفارشی کرده باشد ؛ بلکه من امید داشتم پیامبر صلی الله علیه و آله زنده باشد و پس از همه ما از دنیا برود ؛ ولی خداوند ، آنچه را خود می خواست ، برای پیامبرش برگزید ، نه آنچه را شما می خواستید . و

.

1- .شرح نهج البلاغه : ج 2 ص 42 .

ص: 471

این ، کتابی است که خداوند ، پیامبرتان را با آن ره نمود . پس ، آن را برگیرید تا به همان راهی که پیامبر صلی الله علیه و آله هدایت شد ، رهنمون شوید . (1) اینها همه و همه ، نشانگر آن است که او تلاش می کرده است زمینه را برای به چنگ آوردن حکومتْ آماده ساخته ،مَسند خلافت را برای ابو بکر ، رقم زند تا در فردا و فرداها خود بدان مسند تکیه زند . چه گویاست کلام علی علیه السلام که خطاب به او فرمود : اُحلُب حَلبا لَکَ شَطرُهُ . شیری بدوش که از آن ، سهمی [ هم] از آنِ تو باشد . (2)

.

1- .ر .ک : ص544 ، ح 928 .
2- .ر.ک : ص 517 (هجوم به خانه فاطمه ، دختر پیامبر) .

ص: 472

1 / 2ما جَری فِی السَّقیفَهِ9439.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( لَمّا سُئلَ عن شَیْءٍ مِنَ الحَلالِ و الحَرامِ ) تاریخ الطبری عن عبد اللّه بن عبد الرحمن بن أبی عَمرَه الأنصاری :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَمّا قُبِضَ اجتَمَعَتِ الأَنصارُ فی سَقیفَهِ بَنی ساعِدَهَ (1) ، فَقالوا : نُوَلّی هذَا الأَمرَ بَعدَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله سَعدَ بنَ عُبادَهَ ، وأخرَجوا سَعدا إلَیهِم وهُوَ مَریضٌ .

فَلَمَّا اجتَمَعوا قالَ لِابنِهِ أو بَعضِ بَنی عَمِّهِ : إنّی لا أقدِرُ لِشَکوایَ أن اُسمِعَ القَومَ کُلَّهُم کَلامی ، ولکِن تَلَقَّ مِنی قَولی فَأَسمِعهُموهُ . فَکانَ یَتَکَلَّمُ ویَحفَظُ الرَّجُلُ قَولَهُ ، فَیَرفَعُ صَوتَهَ فَیُسمِعُ أصحابَهُ ، فَقالَ بَعدَ أن حَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ :

یا مَعشَرَ الأَنصارِ ! لَکُم سابِقَهٌ فِی الدّینِ ، وفَضیلَهٌ فِی الإِسلامِ لَیسَت لِقَبیلَهٍ مِنَ العَرَبِ ؛ إنَّ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله لَبِثَ بِضعَ عَشَرَهَ سَنَهً فی قَومِهِ یَدعوهُم إلی عِبادَهِ الرَّحمنِ وخَلعِ الأَندادِ وَالأَوثانِ ، فَما آمَنَ بِهِ مِن قَومِهِ إلّا رِجالٌ قَلیلٌ ، وکانَ ما کانوا یَقدِرونَ عَلی أن یَمنَعوا رَسولَ اللّهِ ولا أن یُعِزّوا دینَهُ ، ولا أن یَدفَعوا عَن أنفُسِهِم ضَیما عُمّوا بِهِ ، حَتّی إذا أرادَ بِکُمُ الفَضیلَهَ ساقَ إلَیکُمُ الکَرامَهَ وخَصَّکُم بِالنِّعمَهِ ، فَرَزَقَکُمُ اللّهُ الإِیمانَ بِهِ وبِرَسولِهِ ، وَالمَنعَ لَهُ ولِأَصحابِهِ ، وَالإِعزازَ لَهُ وَلِدینِهِ ، وَالجِهادَ لِأَعدائِهِ ، فَکُنتُم أشَدَّ النّاسِ عَلی عَدُوِّهِ مِنکُم ، وأثقَلَهُ عَلی عَدُوِّهِ مِن غَیرِکُم ، حَتَّی استَقامَتِ العَرَبُ لِأَمرِ اللّهِ طَوعا وکَرها ، وأعطَی البَعیدُ المَقادَهَ صاغِرا داخِرا حَتّی أثخَنَ اللّهُ عَزَّوجَلَّ لِرَسولِهِ بِکُمُ الأرضَ ، ودانَت بِأَسیافِکُم لَهُ العَرَبَ ، وتَوَفّاهُ اللّهُ وهُوَ عَنکُم راضٍ وبِکُم قَریرُ عَینٍ ، اِستَبِدّوا بِهذَا الأَمرِ ؛ فَإِنَّهُ لَکُم دونَ النّاسِ .

فَأَجابوهُ بِأَجمَعِهِم : أن قَد وُفِّقتَ فِی الرَّأیِ ، وأصَبتَ فِی القَولِ ، ولَن نَعدُوَ ما رَأَیتَ ، ونُوَلّیکَ هذَا الأَمرَ ؛ فَإِنَّکَ فینا مَقنَعٌ ولِصالِحِ المُؤمِنینَ رِضیً .

ثُمَّ إنَّهُم تَرادُّوا الکَلامَ بَینَهُم ، فَقالوا : فَإِن أبَت مُهاجِرَهُ قُرَیشٍ ، فَقالوا : نَحنُ المُهاجِرونَ وصَحابَهُ رَسولِ اللّهِ الأَوَّلونَ ، ونَحنُ عَشیرَتُهُ وأوِلِیاؤُهُ ، فَعَلامَ تُنازِعونَنا هذَا الأَمرَ بَعدَهُ ؟ فَقالَت طائِفَهٌ مِنهُم : فَإنّا نَقولُ إذا : مِنّا أمیرٌ ومِنکُم أمیرٌ ، ولَن نَرضی بِدونِ هذَا الأَمرِ أبَدا . فَقالَ سَعدُ بن عُبادَهَ حینَ سَمِعَها : هذا أوَّلُ الوَهنِ !

وأتی عُمَرَ الخَبَرُ ، فَأَقبَلَ إلی مَنزِلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَأَرسَلَ إلی أبی بَکرٍ ، وأبو بَکرٍ فِی الدّارِ وعَلِیُّ بنُ أبی طالبٍ علیه السلام دائِبٌ فی جَهازِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَأَرسَلَ إلی أبی بَکرٍ أنِ اخرُج إلَیَّ ، فَأَرسَلَ إلَیهِ : إنّی مُشتَغِلٌ ، فَأَرسَلَ إلَیهِ أنَّهُ قَد حَدَثَ أمرٌ لابُدَّ لَکَ مِن حُضورِهِ ، فَخَرَجَ إلَیهِ فَقالَ : أما عَلِمتَ أنَّ الأَنصارَ قَدِ اجتَمَعَت فی سَقیفَهِ بَنی ساعِدَهَ یُریدونَ أن یُوَلّوا هذَا الأَمرَ سَعدَ بن عُبادَهَ ، وأحسَنُهُم مَقالَهً مَن یَقولُ : مِنّا أمیرٌ ومِن قُرَیشٍ أمیرٌ ؟

فَمَضَیا مُسرِعَینِ نَحوَهُم ، فَلَقِیا أبا عُبَیدَهَ بنَ الجَرّاحِ ، فَتَماشَوا إلَیهِم ثَلاثَتُهُم ، فَلَقِیَهُم عاصِمُ بنُ عَدِیٍّ وعُوَیمُ بنُ ساعِدَهَ ، فَقالا لَهُم : اِرجِعوا ؛ فَإِنَّهُ لا یَکونُ ما تُریدونَ ، فَقالوا : لا نَفعَلُ . فَجاؤوا وهُم مُجتَمِعونَ .

فَقالَ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ : أتَیناهُم وقَد کُنتُ زَوَّرتُ کَلاما أرَدتُ أن أقومَ بِهِ فیهم فَلَمّا أن دَفَعتُ إلَیهِم ذَهَبتُ لاِبتَدِئَ المَنطِقَ ، فَقالَ لی أبو بَکرٍ : رُوَیدا حَتّی أتَکَلَّمَ ، ثُمَّ انطِق بَعدُ بِما أحبَبتَ . فَنَطَقَ ، فَقالَ عُمَرُ : فَما شَیءٌ کُنتُ أرَدتُ أن أقولَهُ إلّا وقَد أتی بِهِ أو زادَ عَلَیهِ .

فَقالَ عَبدُ اللّهِ بنُ عَبدِ الرَّحمنِ : فَبَدَأَ أبو بَکرٍ فَحَمِدَ اللّهَ وأَثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : إنَّ اللّهَ بَعَثَ مُحَمَّدَا رَسولاً إلی خَلقِهِ ، وشَهیدا عَلی اُمَّتِهِ ؛ لِیَعبُدُوا اللّهَ ویُوَحِّدوهُ ، وَهُم یَعبُدونَ مِن دونِهِ آلِهَهً شَتّی ، ویَزعُمونَ أنَّها لَهُم عِندَهُ شافِعَهٌ ، ولَهُم نافِعَهٌ ، وإنَّما هِیَ مِن حَجَرٍ مَنحوتٍ ، وخَشَبٍ مَنجورٍ ، ثُمَّ قَرَأَ : «وَ یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَضُرُّهُمْ وَ لَا یَنفَعُهُمْ وَ یَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُفَعَؤُنَا عِندَ اللَّهِ» (2) وقالوا : «مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَا لِیُقَرِّبُونَآ إِلَی اللَّهِ زُلْفَی» (3) فَعَظُمَ عَلَی العَرَبِ أن یَترُکوا دینَ آبائِهِم ، فَخَصَّ اللّهُ المُهاجِرینَ الأَوَّلینَ مِن قَومِهِ بِتَصدیقِهِ وَالإِیمانِ بِهِ وَالمُؤاساهِ لَهُ ، والصَّبرِ مَعَهُ عَلی شِدَّهِ أذی قَومِهِم لَهُم وتَکذیبِهِم إیّاهُم ، وکُلُّ النّاسِ لَهُم مُخالِفٌ زارٍ عَلَیهم ، فَلَم یَستَوحِشوا لِقِلَّهِ عَدَدِهِم وشَنَفِ (4) النّاسِ لَهُم ، وإجماعِ قَومِهِم عَلَیهِم ، فَهُم أوَّلُ مَن عَبَدَ اللّهَ فِی الأَرضِ ، وآمَنَ بِاللّهِ وبِالرَّسولِ ، وهُم أولِیاؤُهُ وعَشیرَتُهُ وأحَقُّ النّاسِ بِهذَا الأَمرِ مِن بَعدِهِ ، ولا یُنازِعُهُم ذلِکَ إلّا ظالمٌ .

وأنتُم یا مَعشَرَ الأَنصارِ ! مَن لا یُنکَرُ فَضلُهُم فِی الدِّینِ ، ولا سابِقَتُهُم العَظیمَهُ فِی الإِسلامِ ، رَضِیَکُمُ اللّهُ أنصارا لِدینِهِ ورَسولِهِ ، وجَعَلَ إلیکُم هِجرَتَهُ ، وفیکُم جُلَّهُ أزواجِهِ وأصحابِهِ ، فَلَیسَ بَعدَ المُهاجِرینَ الأَوَّلینَ عِندَنا أحَدٌ بِمَنزِلَتِکُم ، فَنَحنُ الاُمَراءُ وأنتُمُ الوُزَراءُ ، لا تَفتاتونَ بِمَشورَهٍ ولا نَقضی دونَکُمُ الاُمورَ .

فَقامَ الحُبابُ بنُ المُنذِرِ بنِ الجَموحِ فَقالَ : یا مَعشَرَ الأَنصارِ ! املِکوا عَلَیکُم أمرَکُم ؛ فَإِنَّ النّاسَ فی فَیئِکُم وفی ظِلِّکُم ، ولَن یَجتَرِئَ مُجتَرِئٌ عَلی خِلافِکُم ، ولَن یَصدُرَ النّاسُ إلّا عَن رَأیِکُم ، أنتُم أهلُ العِزِّ وَالثَّروَهِ ، واُولُو العَدَدِ وَالمَنَعَهِ والتَّجرِبَهِ [ و ] (5) ذَوُو البَأسِ وَالنَّجدَهِ ، وإنَّما یَنظُرُ النّاسُ إلی ما تَصنَعونَ ، ولا تَختَلِفوا فَیَفسُدَ عَلَیکُم رَأیُکُم ، ویَنتَقِضَ عَلَیکُم أمرُکُم ، فَإِن أبی هؤُلاءِ إلّا ما سَمِعتُم ، فَمِنّا أمیرٌ ومِنهُم أمیرٌ .

فَقالَ عُمَرُ : هَیهاتَ لا یَجتَمِعُ اثنانِ فی قَرنٍ ! وَاللّهِ لا تَرضَی العَرَبُ أن یُؤَمِّروکُم ونَبِیُّها مِن غَیرِکُم ، ولکِنَّ العَرَبَ لا تَمتَنِعُ أن تُوَلِّیَ أمرَها مَن کانَتِ النُّبُوَّهُ فیهِم ووَلِیُّ اُمورِهِم مِنهُم ، ولَنا بِذلِکَ عَلی مَن أبی مِنَ العَرَبِ الحُجَّهُ الظّاهِرَهُ وَالسُّلطانُ المُبینُ . مَن ذا یُنازِعُنا سُلطانَ مُحَمَّدٍ وإمارَتَهُ ونَحنُ أولِیاؤُهُ وعَشیرَتُهُ إلّا مُدلٍ بِباطِلٍ ، أو مُتَجانِفٌ لِاءِثمٍ ، ومُتَوَرِّطٌ فی هَلَکَهٍ ....

فَقالَ أبو بَکرٍ : هذا عُمَرُ وهذا أبو عُبَیدَهَ ، فَأَیُّهُما شِئتُم فَبایِعوا . فَقالا : لا وَاللّهِ لا نَتَوَلّی هذَا الأَمرَ عَلَیکَ ؛ فَإِنَّکَ أفضَلُ المُهاجِرینَ ، وثانِی اثنَینِ إذ هُما فِی الغارِ ، وخَلیفَهُ رَسولِ اللّهِ عَلَی الصَّلاهِ ، وَالصَّلاهُ أفضَلُ دینِ المُسلِمینَ ، فَمَن ذا یَنبَغی لَهُ أن یَتَقَدَّمَکَ أو یَتَوَلّی هذَا الأَمرَ عَلَیکَ ، ابسُط یَدَکَ نُبایِعکَ .

فَلَمّا ذَهَبا لِیُبایِعاهُ سَبَقَهُما إلَیهِ بَشیرُ بنُ سَعدٍ فَبایَعَهُ ، فَناداهُ الحُبابُ بنُ المُنذِرِ : یا بَشیرَ بنَ سَعدٍ ! عَقَّتک عِقاقٌ ، ما أحوَجَکَ إلی ما صَنَعتَ ، أ نَفِستَ عَلَی ابنِ عَمِّکَ الإِمارَهَ ؟ ! فَقالَ : لا وَاللّهِ ، ولکِنّی کَرِهتُ أن اُنازِعَ قَوما حَقّا جَعَلَهُ اللّهُ لَهُم .

ولَمّا رَأَتِ الأَوسُ ماصَنَعَ بَشیرُ بنُ سَعدٍ ، وما تَدعو إلَیهِ قُرَیشٌ ، وما تَطلُبُ الخَزرَجُ مِن تَأمیرِ سَعدِ بنِ عُبادَهَ قالَ بَعضُهُم لِبَعضٍ وفیهِم اُسَیدُ بنُ حُضَیرٍ وکانَ أحَدَ النُّقَباءِ (6) : وَاللّهِ لَئِن وَلِیَتهَا الخَزرَجُ عَلَیکُم مَرَّهً لا زالَت لَهُم عَلَیکُم بِذلِکَ الفَضیلَهُ ، ولا جَعَلوا لَکُم مَعَهُم فیها نَصیبا أبَدا ، فَقوموا فَبایِعوا أبا بَکرٍ . فَقاموا إلَیهِ فَبایَعوهُ ، فَانکَسَرَ علَی سَعدِ بن عُبادَهَ وعَلَی الخَزرَجِ ما کانوا أجمَعوا لَهُ مِن أمرِهِم . (7) .

1- .سقِیفه بنی ساعده : بالمدینه ، وهی ظلّه کانوا یجلسون تحتها ، فیها بویع أبو بکر (معجم البلدان : ج 3 ص 228) .
2- .یونس : 18 .
3- .الزمر : 3 .
4- .یقال : شَنِفَ له شَنَفا ؛ إذا أبغضه (النهایه : ج 2 ص 505 «شنف») .
5- .هذه الزیاده من الکامل فی التاریخ .
6- .النقباء : جمع نقیب ؛ وهو کالعریف علی القوم المقدّم علیهم ، الَّذی یتعرّف أخبارهم ، وینقّب عن أحوالهم ؛ أی یفتَّش . وکان النبیّ صلی الله علیه و آله قد جعل لیلهَ العقبه کلَّ واحد من الجماعه الَّذین بایعوه بها نقیبا علی قومه وجماعته ، لیأخذوا علیهم الإسلام ، ویعرّفوهم شرائطه . وکانوا اثنی عشر نقیبا ، کلّهم من الأنصار (النهایه : ج 5 ص 101 «نقب») .
7- .تاریخ الطبری : ج 3 ص 218 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 12 و 13 عن أبی عمره الأنصاری ، الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 21 نحوه .

ص: 473



1 / 2 آنچه در سقیفه گذشت

1 / 2آنچه در سقیفه گذشتداستان سقیفه9440.امام رضا علیه السلام ( به فضل بن شاذان ) تاریخ الطبری به نقل از عبد اللّه بن عبد الرحمان بن ابی عمره انصاری : چون پیامبر صلی الله علیه و آله قبض روح شد ، انصار در سقیفه بنی ساعده (1) گرد آمدند و گفتند : «پس از محمّد صلی الله علیه و آله سرپرستی این امر را به سعد بن عباده می سپاریم» و سعد را در حالی که بیمار بود ، به مجلسشان آوردند .

چون جمع شدند ، سعد به پسرش (یا یکی از پسرعموهایش) گفت : من به سبب بیماری ام نمی توانم سخنم را به گوش همه برسانم . تو سخن مرا بفهم و به آنان برسان . او سخن می گفت و آن مرد ، گفته وی را به خاطر می سپرد و با صدای بلند به یاران وی می رساند .

[ سعد] پس از حمد و ثنای الهی چنین گفت : ای گروه انصار! شما چنان سابقه ای در دین و چنان فضیلتی در اسلام دارید که هیچ قبیله ای از عرب ندارد . محمّد صلی الله علیه و آله ده سال و اندی در میان قومش ماند و آنان را به پرستش [ خدای ]رحمان و نفی شریکان [ خدا] و بُتانْ فرا خواند ؛ امّا از قومش جز مردانی اندک به او ایمان نیاوردند ، به گونه ای که قادر نبودند از آزار رسیدن به پیامبر خدا جلوگیری کنند و دینش را عزّت بخشند و نمی توانستند ستمی را که گریبانگیر همگی شان شده بود ، از خود برانند ، تا آن که خدا برای شما فضیلت خواست ، کرامت را به سوی شما راند ، به نعمت ، مخصوصتان ساخت ، ایمان به خود و پیامبرش را روزی تان کرد و توان حفظ و تقویت او و اصحابش و یاری او و دینش و نیز پیکار با دشمنانش را [ ارزانی تان داشت] . پس ، شما سخت ترینِ مردم بر دشمنش شُدید و از دیگران بر دشمنش سنگین تر .

[ سرانجام ،] عرب در برابر امر الهی ، به رغبت و یا کراهت ، تسلیم گشت و دیگران با خواری و پریشانی دست اطاعت دادند ، تا آن که خداوند عز و جل زمین را با شما مطیع پیامبرش ساخت . با شمشیرهای شما [ بود که ]عرب در برابر پیامبر صلی الله علیه و آله سر فرود آورْد .

خداوند ، پیامبر صلی الله علیه و آله را قبض روح کرد ، در حالی که از شما خشنود و چشمش به شما روشن بود . بر این امر (به دست آوردن خلافت پیامبر صلی الله علیه و آله ) پای فشارید که آن ، برای شماست و نه دیگر مردم .

همه با هم در پاسخش گفتند : نظرت درست و گفته ات صواب است . از رأی تو نمی گذریم و این امر را به تو می سپاریم که تو در میان ما مقبولی و مؤمنانِ صالح به تو راضی اند .

سپس در میان خود به گفتگو پرداختند که : اگر مهاجرانِ قریشْ خودداری کنند و بگویند : «ما ، مهاجران و اصحاب نخستین پیامبر خدا و نیز عشیره و دوستان اوییم . پس چگونه با ما در خلافت پس از او کشمکش می کنید؟» [ ، چه بگوییم؟] .

از میان انصار ، گروهی گفتند : در این صورت می گوییم که امیری از ما باشد و امیری از شما و هرگز به کمتر از این ، رضایت نمی دهیم .

چون سعد بن عباده این را شنید ، گفت : این ، اوّلین سستی است!

خبر به عمر رسید . پس به خانه پیامبر صلی الله علیه و آله روی آورد و به دنبال ابو بکر فرستاد و ابو بکر در خانه[ی پیامبر صلی الله علیه و آله ]بود و علی بن ابی طالب به آماده سازی جنازه پیامبر خدا مشغول بود . [ عمر ]به دنبال ابو بکر فرستاد که : «به سوی من حرکت کن» و او پاسخ فرستاد که : «من مشغولم» .

عمر ، دوباره پیغام داد که : امری پیش آمده است که حضور تو را ضروری می سازد .

ابو بکر به سویش بیرون آمد و عمر گفت : مگر نمی دانی که انصار ، در سقیفه بنی ساعده گرد آمده اند و می خواهند این امر را به سعد بن عباده بسپارند و [ مگر نمی دانی که ]خوشایندترین گفته شان آن است که : «امیری از ما و امیری از قریش»؟

پس به سرعت به سوی آنان روان شدند . [ در راه ، ]ابو عبیده بن جرّاح را دیدند و سه نفری به پیمودن راه ، ادامه دادند که به عاصم بن عدی و عویم بن ساعده برخورد کردند . آن دو به اینها گفتند : باز گردید که آنچه می خواهید ، نمی شود .

گفتند : نه ، باز نمی گردیم .

پس [ به سقیفه] آمدند ، در حالی که [ انصار ،] گِرد هم بودند .

عمر بن خطّاب گفت : نزد آنان آمدیم . سخنی آماده کرده بودم که می خواستم با آن ، رویاروی آنان بایستم [ و سخن برانم] ؛ امّا چون به آن جا رسیدم و خواستم آغاز به سخن کنم ، ابو بکر به من گفت : مهلت ده که من سخن بگویم [ و ]سپس تو هر چه را دوست داشتی ، بگو .

ابو بکر ، سخن گفت . هیچ چیزی نمی خواستم بگویم ، جز آن که ابو بکر ، آن را و بیش از آن را بیان داشت .

ابو بکر ، شروع به سخن گفتن کرد و پس از حمد و ثنای الهی گفت : خداوند ، محمّد را به پیامبری به سوی خلقش بر انگیخت و او را گواه بر امّتش قرار داد تا خدا را بپرستند و او را یگانه بشمرند ، در حالی که آنان خدایان چندگانه ای جز او را می پرستیدند و آنها را شفیع خود به نزد خدا و سودمند به حال خود می پنداشتند ، و در حالی که خدایانشان جز سنگی تراشیده و چوبی ساخته شده ، نبودند.

سپس [ این آیه را] قرائت کرد : «و به جای خداوند ، چیزی را می پرستند که نه زیانی به آنان می رساند و نه سودی ، و می گویند : اینان شفیعان ما در نزد خداوندند» . [ آن گاه افزود :] می گفتند : «ما آنان را نمی پرستیم ، جز برای آن که ما را به خداوند ، نزدیک گردانند» . امّا بر عرب ، گران آمد که دین پدرانشان را وا نهند . پس ، خداوند ، تنها مهاجرانِ نخستینِ قوم او را به تصدیق وی ، ایمان به وی ، همکاری با وی و پایداری در کنار او در آزارِ شدید و انکار قومش ویژه ساخت ، در حالی که همه مردم ، مخالف و ملامتگرشان بودند ؛ امّا آنان از کمی تعداد و دشمنی مردم و اجتماع قومشان بر ضدّشان ، نهراسیدند .

آنان نخستین کسانی هستند که خدا را در زمین پرستیدند و به خدا و پیامبرش ایمان آوردند . آنان ، خویشاوندان و عشیره اویند و پس از او ، سزاوارترینِ مردم به این امر (خلافت) هستند و در این امر ، جز ستمکار ، با آنان به کشمکش بر نمی خیزد .

شما ای گروه انصار کسانی هستید که فضیلتشان در دین و سابقه شکوهمندشان در اسلام ، انکار نمی شود . خداوند ، شما را به عنوان یاوران دین و [ یاوران ]پیامبر خود پسندید و هجرت او را به سوی شما قرار داد . [ نیز ]بیشتر همسران و اصحاب او از میان شمایند . پس از مهاجران نخستین ، هیچ کس نزد ما به منزلت شما نمی رسد . پس ، ما امیریم و شما وزیر . [ شما ]مشورت را از دست نمی دهید و [ ما ]بدون شما کاری نمی کنیم .

حُباب بن منذر بن جموح برخاست و گفت : ای گروه انصار! کار خود را در دست گیرید که مردم ، در پناه و سایه شمایند و هیچ کس جرئت مخالفت با شما را ندارد و مردم، جز با رأی شما کاری نمی کنند . شما اهل عزّت و ثروتید و [ نیز ]دارای افراد و قدرت و تجربه و شجاعت و دلیری . مردم می نگرند که شما چه می کنید . اختلاف نکنید ، که رأیتان تباه می شود و کارتان بر سرتان خراب. اگر اینان آنچه را شنیدید،نمی پذیرند، امیری از ما باشد و امیری از ایشان.

عمر گفت : به هیچ وجه! هرگز در یک دوران ، دو فرمان روا نمی گنجند . به خدا سوگند ، عرب ، راضی نمی شود که شما را امیر گردانَد ، در حالی که پیامبرش از غیر شماست ؛ ولی ابا ندارد از این که کارش را به کسانی بسپارد که نبوّت ، در میان آنان و ولایت امر ، از آنِ آنان است . این ، برای ما ، در برابرِ هر کس از عرب که انکار ورزد ، حجّتی آشکار و برهانی روشن است . چه کسی با سیطره و امارت محمّد ، کشمکش می کند در حالی که ما ، دوستان و عشیره اوییم ، جز سرگشتگان در باطل ، یا متمایلان به گناه و یا فروافتادگان در هلاکت؟! ...

سپس ، ابو بکر گفت : این ، عمر است و این ، ابو عبیده . با هر کدام که خواستید ، بیعت کنید . آن دو گفتند : نه! به خدا سوگند ، ولایتِ بر تو را به عهده نمی گیریم ؛ چرا که تو برترینِ مهاجران و یکی از دو تنِ در غار و جانشین پیامبر خدا در نماز هستی و نماز ، برترین جزء دین مسلمانان است . پس ، چه کس را سزاست که از تو پیش افتد ، یا بر تو امیر شود؟ دستت را بگشا تا با تو بیعت کنیم .

و چون آن دو رفتند که با او بیعت کنند ، بشیر بن سعد ، از آن دو پیشی گرفت و با او بیعت کرد . پس ، حباب بن منذر ندا داد : ای بشیر بن سعد! قطع رحم کردی . خدا تو را بی یاور گذارد! چه چیز ، تو را به این کار وا داشت؟ آیا امیر گشتن پسر عمویت را تاب نیاوردی؟

گفت : نه ، به خدا سوگند ؛ بلکه ناپسند داشتم در حقّی که خداوند برای گروهی قرار داده ، با آنان به کشمکش بپردازم .

قبیله اوس ، وقتی آنچه را بشیر بن سعد کرد و آنچه را قریش بدان فرا می خوانْد و آنچه را قبیله خزرج در امیر کردن سعد بن عباده می خواست ، دیدند ، در حالی که اُسید بن حُضیر (یکی از نقیبان) (2) در میان آنان بود ، به یکدیگر گفتند : به خدا سوگند ، اگر خزرج برای یک بار بر شما ولایت یابد ، هماره بدان بر شما فضیلت خواهد داشت و هرگز سهمی از آن به شما نخواهد داد . برخیزید و با ابو بکر بیعت کنید! پس برخاستند و با او بیعت کردند و آنچه سعد بن عباده و خزرج برایش گرد آمده بودند ، در هم شکست .

.

1- .سقیفه بنی ساعده ، سایبانی در مدینه بوده است که زیر آن می نشستند . در این مکان با ابو بکر ، بیعت شد (معجم البلدان : ج 3 ص 228) .
2- .نقیب ، کسی است که احوال قوم خود را می شناسد و آن را می کاود . پیامبر صلی الله علیه و آله در شب پیمان عقبه ، هر یک از کسانی را که با او بیعت کردند ، نقیب بر قوم خود قرار داد تا آنان را به اسلام در آورند و شروط آن را بیان کنند . اینان ، دوازده نفر و همگی از انصار بودند (النهایه : ج 5 ص 101 ماده «نقب») .

ص: 474

. .


ص: 475

. .


ص: 476

. .


ص: 477

. .


ص: 478

. .


ص: 479

. .


ص: 480

9441.عنه علیه السلام :صحیح البخاری عن عائشه :اِجتَمَعَتِ الأَنصارُ إلی سَعدِ بن عُبادَهَ فی سَقیفَهِ بَنی ساعِدَهَ ، فَقالوا : مِنّا أمیرٌ ومِنکُم أمیرٌ ، فَذَهَبَ إلَیهِم أبو بَکرٍ وعُمَرُ بنُ الخَطّابِ وأبو عُبَیدَهَ بَنُ الجَرّاحِ ، فَذَهَبَ عُمَرُ یَتَکَلَّمُ فَأَسکَتَهُ أبو بَکرٍ ، وکانَ عُمَرُ یَقولُ : وَاللّهِ ما أرَدتُ بِذلِکَ إلّا أنّی قَد هَیَّأتُ کَلاما قَد أعجَبَنی ، خَشیتُ أن لا یَبلُغَهُ أبو بَکرٍ .

ثُمَّ تَکَلَّمَ أبو بَکرٍ فَتَکَلَّمَ أبلَغَ النّاسِ ، فَقالَ فی کَلامِهِ : نَحنُ الاُمَراءُ وأنتُمُ الوُزَراءُ ، فَقالَ حُبابُ بنُ المُنذِرِ : لا وَاللّهِ لا نَفعَلُ ، مِنّا أمیرٌ ، ومِنکُم أمیرٌ ، فَقالَ أبو بَکرٍ : لا ، ولکِنَّا الاُمَراءُ وأنتُم الوُزَراءُ ، هُم أوسَطُ العَرَبِ دارا ، وأعرَبُهُم أحسابا ، فَبایِعوا عُمَرَ أو أبا عُبَیدَهَ بنَ الجَرّاحِ ، فَقالَ عُمَرُ : بَل نُبایِعُکُ أنتَ ؛ فَأَنتَ سَیِّدُنا وخَیرُنا وأحَبُّنا إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَأَخَذَ عُمَرُ بِیَدِهِ فَبایَعَهُ وبایَعَهُ النّاسُ ، فَقالَ قائِلٌ : قَتَلتُم سَعدا ، فَقالَ عُمَرُ : قَتَلَهُ اللّهُ ! (1)9441.امام رضا علیه السلام :تاریخ الطبری عن الضحّاک بن خلیفه :لَمّا قامَ الحُبابُ بنُ المُنذِرِ انتَضی سَیفَهُ ؛ وقالَ أنَا جُذَیلُهَا المُحَکَّکُ (2) ، وعُذَیقُهَا المُرَجَّبُ (3) ، أنَا أبو شِبلٍ فی عِرّیسَهِ (4) الأَسَدِ ، یُعزی إلیَّ الأُسدُ . فَحامَلَهُ عُمَرُ فَضَرَبَ یَدَهُ ، فَنَدَرَ (5) السَّیفُ فَأَخَذَهُ ، ثُمَّ وَثَبَ عَلی سَعدٍ ووَثَبوا عَلی سَعدٍ ، وتَتابَعَ القَومُ عَلَی البَیعهِ ، وبایَعَ سَعدٌ ، وکانَت فَلتَهً کَفَلَتاتِ الجاهِلِیَّهِ ، قامَ أبو بَکرٍ دونَها . (6) .

1- .صحیح البخاری : ج 3 ص 1341 ح 3467 ، الطبقات الکبری : ج 2 ص 269 .
2- .جُذَیلها : تصغیر جِذل ، وهو العود الَّذی یُنصَب للإبل الجربی لتحتکّ به ، وهو تصغیر تعظیم ؛ أی أنا ممّن یستشفی برأیه کما تستشفی الإبل الجربی بالاحتکاک بهذا العود (النهایه : ج 1 ص 251 «جذل») .
3- .عُذیقها : تصغیر العَذق : النخله ، والرُّجْبَه : هو أن تُعمَد النخله الکریمه ببناءٍ من حجاره أو خشب إذا خیف علیها لطولها وکثره حَملها أن تقع (النهایه : ج 3 ص 199 «عذق» و ج 2 ص 197 «رجب») .
4- .العِرِّیسه : الشجر الملتفّ ، وهو مأوی الأسد فی خیسه (لسان العرب : ج 6 ص 136 «عرس») .
5- .أی سقط ووقع (النهایه: ج 5 ص 35 «ندر») .
6- .تاریخ الطبری : ج 3 ص 223 .

ص: 481

9442.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :صحیح البخاری به نقل از عایشه : انصار ، در سقیفه بنی ساعده ، گرد سعد بن عباده جمع شدند و گفتند : امیری از ما باشد و امیری از شما . پس ، ابو بکر و عمر بن خطّاب و ابو عبیده بن جرّاح به سوی آنان [ در سقیفه ]رفتند .

[ در آن جا ]عمر رفت تا سخن بگوید که ابو بکر ، ساکتش کرد و عمر می گفت : به خدا سوگند ، از این کار قصدی نداشتم ، جز آن که سخنی [ مهم] آماده کرده بودم که مرا به شعف می آورد و می ترسیدم که ابو بکر بدان نرسد .

سپس ابو بکر همچون بلیغ ترینِ مردم سخن گفت و در سخنانش گفت : ما امیریم و شما وزیر .

حُباب بن منذر گفت : نه ، به خدا سوگند چنین نخواهیم کرد ! امیری از ما و امیری از شما .

ابو بکر گفت : نه ؛ بلکه ما امیریم و شما وزیر . آنان (مهاجران) شایسته ترین خاندان های عرب و دارای بهترین دودمان اند . با عمر یا ابو عبیده بن جرّاح بیعت کنید .

امّا عمر گفت : بلکه با تو بیعت می کنیم ، که تو سَرور و بهترین ما و محبوب ترین ما نزد پیامبر خدایی . پس ، عمر دستش را گرفت و با او بیعت کرد و مردم هم با او بیعت کردند . [ در این هنگام] کسی گفت : سعد را کشتید . عمر [ نیز در پاسخ ]گفت : خدا او را بکشد!9443.عنه علیه السلام :تاریخ الطبری به نقل از ضحّاک بن خلیفه : چون حُباب بن منذر برخاست ، شمشیرش را از نیام بیرون کشید و گفت : من دوای درد و چاره کارم . من پدر شیربچگان در کُنام شیرانم و شیران را به من نسبت می دهند .

عمر به او حمله کرد و چون بر دستش زد ، شمشیرش افتاد و عمر ، آن را گرفت . سپس او و بقیّه [ مهاجران] بر سعد پریدند و همه یکی پس از دیگری بیعت کردند و سعد هم بیعت کرد . پیشامدی غیرمنتظره بود ، همانند پیشامدهای دوران جاهلیّت که ابو بکر بدان قیام کرد . .


ص: 482

9444.عنه علیه السلام :صحیح البخاری عن ابن عبّاس عن عمر مِن خُطبَتِهِ فِی أواخِرِ عُمُرِهِ :بَلَغَنی أنَّ قائِلاً مِنکُم یَقولُ : وَاللّهِ لَو قَد ماتَ عُمَرُ بایَعتُ فُلاناً فَلا یَغتَرَّنَّ امرُؤٌ أن یَقولَ : إنَّما کانَت بَیعَهُ أبی بَکرٍ فَلتَهً وتَمَّت . ألا وإنَّها قَد کانَت کَذلِکَ ، ولکِنَّ اللّهَ وقی شَرَّها ، ولَیسَ فیکُم مَن تُقطَعُ الأعناقُ إلَیهِ مِثلُ أبی بَکرٍ .

مَن بایَعَ رَجُلاً عَن غَیرِ مَشورَهٍ مِنَ المُسلِمینَ فَلا یُتابَعُ هُوَ ولَا الَّذی تابَعَهُ تَغِرَّهٌ (1) أن یُقتَلا وإِنَّه قَد کانَ مِن خَبَرِنا حینَ تَوفّی اللّهُ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله أنَّ الأَنصارَ خالَفونا ، واجتَمَعوا بِأَسْرِهِم فی سَقیفَهِ بَنی ساعِدَهَ ، وخالَفَ عَنّا عَلیٌّ والزُّبَیرُ ومَن مَعَهُما ، واجتَمَعَ المُهاجِرونَ إلی أبی بَکرٍ ، فَقُلتُ لأَبی بَکرٍ : یا أبا بَکرِ اِنطَلِق بِنا إلی إخوانِنا هؤلاءِ مِنَ الأنصارِ ، فَانطَلَقنا نُریدُهُم ، فَلمّا دَنَونا مِنهُم لَقیَنا مِنهُم رَجُلانِ صالِحانِ ، فَذَکَرا ما تَمالأَ عَلَیهِ القَومُ ، فَقالا : أینَ تُریدونَ یامَعشَرَ المُهاجِرینَ ؟ فَقُلنا : نُریدُ إخوانَنا هؤلاءِ مِنَ الأنصارِ . فَقالا : لا عَلَیکُم أن لا تَقرَبوهُم ، اقضوا أمرَکُم . فَقُلتُ : وَاللّهِ لَنَأتینَّهُم .

فَانطَلَقنا حَتّی أتَیناهُم فی سَقیفَهِ بَنی ساعِدَهَ ، فإِذا رَجُلٌ مُزَمَّلٌ بَینَ ظَهرانیهم ، فَقُلتُ : مَن هذَا ؟ فَقالوا : هذَا سَعدُ بن عِبادَهَ . فَقُلتُ : ما لَهُ ؟ قالوا : یُوعَکُ ، فَلَمّا جَلَسنا قَلیلاً تَشَهَّدَ خَطیبَهُم ، فَأَثنی عَلَی اللّهِ بِما هو أهلُهُ ثُمَّ قالَ :

أمّا بَعدُ ، فَنَحنُ أنصارُ اللّهِ وکَتیبَهُ الإِسلامِ ، وأنتُم مَعشَرَ المُهاجِرینَ رَهطٌ ، وقَد دَفَّت دافّهٌ (2) مِن قَومِکُم ، فإِذا هُم یُریدونَ أن یَختَزِلونا مِن أصلِنا ، وأن یَحضِنونا مِنَ الأمرِ .

فَلَمّا سَکَتَ أردتُ أن أتَکَلَّمُ ، وکُنتُ قَد زَوّرتُ مَقالَهً أعجَبَتنی أرَدتُ أن اُقَدِّمَها بَینَ یَدَی أبی بَکرٍ ، وکُنتُ اُداری مِنهُ بَعضَ الحَدِّ ، فَلَمّا أرَدتُ أن أتَکَلَّمُ قالَ أبو بَکرٍ : عَلی رَسلِکَ ، فَکَرَهتُ أن اُغضِبَهُ ، فَتَکَلَّمَ أبو بَکر ، فَکانَ هو أحلَمُ مِنِّی وأوقَرُ ، وَاللّهِ ما تَرَکَ مِن کَلِمَهٍ أعجَبَتنی فی تَزویری إلّا قالَ فی بَدیهَتِهِ مِثلها أو أفضَلَ ، حَتّی سَکَتَ فَقالَ : ما ذَکَرتُم فیکُم مِن خَیرٍ فأَنتُم لَهُ أهلٌ ، ولَن یُعرَفُ هذَا الأمرُ إلّا لِهذا الحَیِّ مِن قُرَیشِ ، هُم أوسَطُ العَرَبِ نَسَباً وداراً ، وقَد رَضیتُ لَکُم أحَدَ هذَینِ الرَّجُلینِ ، فَبایِعوا أیُّهُما شِئتُم ، فأَخَذَ بِیَدی وبِیَدِ أبی عُبیدهَ بن الجرّاح وهو جالِسٌ بَینَنا ، فَلَم أکرَه مِمّا قالَ غَیرَها ، کانَ وَاللّهِ أن اُقَدَّمَ فَتُضرَبُ عُنُقی ، لا یَقرِبُنی ذلِکَ مِن إثمٍ أحَبَّ إلیَّ مِن أن أتَأَمَّرُ عَلی قَومٍ فیهِم أبو بَکر ، اللّهُمّ إلّا أن تُسَوِّلَ لی نَفسی عِندَ المَوتِ شَیئا لا أجِدَهُ الآنَ ، فَقالَ قائِلٌ مِنَ الأنصارِ : أنا جُذَیلُها المُحَکّکُ ، وعُذَیقُها المُرَجّبُ ، مِنّا أمیرٌ ومِنکُم أمیرٌ . یامَعشَرَ قُرَیشَ ! فَکَثَرَ اللّغَطُ وارتَفَعَتِ الأصواتُ ، حَتّی فَرقَت مِنَ الاختِلافُ ، فَقُلتُ : ابسُط یَدَکَ یا أبا بَکرٍ ، فَبَسَطَ یَدَهُ فَبایَعتُهُ وبایَعَهُ المُهاجِرونَ ثُمَّ بایَعَتهُ الأنصارُ ، ونَزَونا عَلی سعدِ بن عِبادَهَ فَقالَ قائِلٌ مِنهُم : قَتَلتُم سَعدَ بنَ عِبادَهَ ! فَقُلتُ : قَتَلَ اللّهُ سَعدَ بنَ عِبادَهَ . قالَ عُمَرُ : وإِنّا وَاللّهِ ما وَجَدنا فیما حَضَرنا مِن أمرٍ أقوی مِن مُبایَعَهِ أبی بَکرٍ خَشَینا إن فارَقنا القَومَ ولَم تَکُن بَیعَهٌ أن یُبایِعوا رَجُلاً مِنهُم بَعدَنا ، فَإِمّا بایَعناهُم عَلَی ما لا نَرضی ، وإِمّا نُخالِفَهُم فَیَکونُ فَسادٌ . فَمَن بایَعَ رَجُلاً عَلی غَیرِ مَشوَرَهٍ مِنَ المُسلِمینَ فَلا یُتابَعُ هو ولَا الَّذی بایَعَهُ تَغِرَّهَ أن یُقتَلا . (3) .

1- .التَّغِرّه : مصدر غرّرته: إذا ألقیته فی الغَرَر (النهایه : ج 3 ص 356 «غرر») .
2- .الدافّه : القوم یسیرون جماعه (النهایه : ج 2 ص 124 «دفف») .
3- .صحیح البخاری : ج 6 ص 2505 ح 6442 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 123 ح 391 ، صحیح ابن حبّان : ج 2 ص 148 ح 413 و ص 155 ح 414 ، المصنّف لعبد الرزّاق : ج 5 ص 441 ح9758، تاریخ الطبری : ج3 ص205، السیره النبویّه لابن هشام: ج 4 ص 308 ، تاریخ دمشق : ج 30 ص 281 و ص 284 ولیس فیه صدره إلی «أن یقتلا» ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 11 ، شرح نهج البلاغه : ج 2 ص 23 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 265 نحوه ، السیره النبویّه لابن کثیر : ج 4 ص 487 .

ص: 483

9445.عنه علیه السلام :صحیح البخاری به نقل از ابن عبّاس ، از خطبه عمر در روزهای پایانی زندگی اش :به من خبر رسیده که کسی از میان شما گفته است : «به خدا سوگند ، اگر عمر بمیرد ، با فلان کس بیعت می کنم» . کسی فریب این سخن را نخورد که : «بیعت ابو بکر ، ناگهانی و حساب ناشده بود ؛ امّا [ به نیکویی ]تمام شد» .

هان! آن [ بیعت] ، همین گونه بود ؛ امّا خداوند ، شرّ آن را حفظ کرد و در میان شما کسی نیست که همچون ابو بکر ، گردن ها در برابر او فرود آیند . هر کس بدون مشورت با مسلمانان ، با کسی بیعت کند ، بیعت کننده و بیعت شونده پیروی نمی شوند ، از بیم آن که کشته شوند .

داستان [ بیعت ابو بکر] ، چنین بود که چون خداوندْ پیامبرش را قبض روح کرد ، انصار با ما مخالفت کردند و همگی در سقیفه بنی ساعده گرد آمدند و مهاجران ، جز علی و زبیر و همراهان آن دو که با ما همراه نشدند ، بر گرد ابو بکر جمع شدند و من به ابو بکر گفتم : ای ابو بکر! بیا تا نزد این برادران انصاری مان برویم .

به سوی آنان روانه شدیم و چون به آنان نزدیک گشتیم ، دو مرد صالح را از آنان دیدیم که آنچه را قوم بر آن ، اتّفاق کرده بودند ، ذکر کردند و گفتند : ای گروه مهاجران! کجا می روید؟

گفتیم : به سوی این برادران انصاری مان .

گفتند : نه! به آنان نزدیک نشوید ؛ چرا که آنان ، امر شما (ولایت) را به فرجام رساندند .

گفتم : به خدا سوگند ، نزد آنان می رویم .

پس رفتیم تا به آنان در سقیفه بنی ساعده رسیدیم . دیدیم مردی جامه به خود پیچیده در میان آنهاست .

گفتم : این کیست؟

گفتند : این سعد بن عباده است .

گفتم : چرا این گونه است؟

گفتند : بیمار است . پس چون اندکی نشستیم ، سخنگوی آنان به یگانگی خداوند و رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله گواهی داد و آن گونه که شایسته بود ، خدا را ثنا گفت و سپس گفت : امّا بعد ، ما یاوران خدا و گُردان اسلام هستیم و شما ای مهاجران! گروهی اندک بودید که از قوم خود بیرون آمدید . حال می خواهند ما را از اصل و ریشه خود جدا کنند و ما را از حاکمیّت ، خارج سازند .

چون ساکت شد ، خواستم سخن بگویم . سخنی را آماده کرده بودم که مرا به شعف می آورد و می خواستم پیش روی ابو بکر بگویم که از شدّت و ناراحتی او بکاهم؛ امّا چون خواستم سخن بگویم ، ابو بکر گفت : آرام باش . پس نخواستم او را خشمناک کنم .

ابو بکر ، سخن گفت و از من ، بردبارتر و باوقارتر بود . به خدا سوگند ، با آن که بدون آمادگی قبلی سخن می گفت ، هیچ یک از سخنانی را که من آماده کرده بودم و از آنها به شعف می آمدم ، فرو نگذاشت و مانند آن یا بهترش را بیان داشت ، تا آن که ساکت شد .

سپس گفت : هر خوبی ای که درباره خود گفتید ، شایسته آن هستید ؛ امّا امر خلافت ، بایسته جز این تیره از قریش نیست ؛ چرا که آنان برترینِ عرب در نسب و جایگاه اند . من ، برای شما یکی از این دو مرد را پسندیدم . پس با هر کدام که می خواهید ، بیعت کنید .

سپس ، دست مرا و دست ابو عبیده بن جرّاح را که در میان ما نشسته بود ، گرفت و من ، جز از این سخن او ناراحت نشدم ؛ زیرا به خدا سوگند ، اگر پیش انداخته شوم و بی آن که گناهی مرتکب شده باشم ، گردنم را بزنند ، نزد من محبوب تر از آن است که امیر قومی شوم که ابو بکر در میان آنان است ، مگر آن که نَفْسم ، به هنگام مرگ ، چیزی را برایم بیاراید که الان آن را نمی یابم .

پس ، کسی از انصار گفت : من دوای درد و چاره کارم . ای گروه قریش! امیری از ما باشد و امیری از شما .

همهمه ها زیاد و صداها بلند گردید ، تا آن جا که ترسیدم اختلاف شود . پس گفتم : ای ابو بکر! دستت را بگشای .

او هم گشود و من و مهاجران ، با او بیعت کردیم . سپس انصار بیعت کردند و ما بر سعد بن عباده پریدیم و کسی از میان آنان گفت : سعد بن عباده را کشتید . [ من هم ]گفتم : خداوند ، سعد بن عباده را بکشد!

به خدا سوگند ، در آن هنگام ، بهتر از بیعت با ابو بکر نیافتیم . بیم آن داشتیم که اگر بدون بیعت از قوم انصار جدا شویم ، پس از ما با مردی از خودشان بیعت کنند و در آن صورت ، یا با وجود ناخشنودی ، با وی بیعت می کردیم و یا با آنان مخالفت می کردیم که فساد به پا می شد .

پس ، هر کس بدون مشورت با مسلمانان ، با کسی بیعت کند ، نه او و نه کسی که با او بیعت کرده ، نباید پیروی شوند ، مبادا که کشته شوند . .


ص: 484

9446.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :تاریخ الیعقوبی فی ذِکرِ السَّقیفَهِ : قامَ عَبدُ الرَّحمنِ بنُ عَوفٍ فَتَکَلَّمَ ، فَقالَ : یا مَعشَرَ الأَنصارِ ! ، إنَّکُم وإن کُنتُم عَلی فَضلٍ ، فَلَیسَ فیکُم مِثلُ أبی بَکرٍ وعُمَرَ وعَلِیٍّ .

وقامَ المُنذِرُ بنُ أرقَمَ ، فَقالَ : ما نَدفَعُ فَضلَ مَن ذَکَرتَ ، وإنَّ فیهِم لَرَجُلاً لَو طَلَبَ هذَا الأَمرَ لَم یُنازِعهُ فیهِ أحَدٌ ، یَعنی عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ . (1) .

1- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 123 ؛ الأخبار الموفّقیّات : ص 578 ح 378 نحوه .

ص: 485

9447.عنه علیه السلام :تاریخ الیعقوبی در یادکردِ سقیفه : عبد الرحمان بن عوف برخاست و سخن راند و چنین گفت : ای گروه انصار! اگر چه شما دارای فضیلت هستید ، امّا در میان شما مانند ابو بکر و عمر و علی نیست .

منذر بن ارقم برخاست و گفت : ما فضیلت آنان را که گفتی ، انکار نمی کنیم و بی تردید در میان آنان ، کسی هست که اگر این امر (خلافت) را بطلبد ، هیچ کس با او به کشمکش برنمی خیزد . مقصود منذر ، علی بن ابی طالب علیه السلام بود . .


ص: 486

9448.عنه علیه السلام :الردّه عن زید بن الأَرقَم :یَابنَ عَوفٍ ! لَولا أنَّ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام وغَیرَهُ مِن بَنی هاشِمٍ اِشتَغَلوا بِدَفنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وبِحُزنِهِم عَلَیهِ ، فَجَلَسوا فی مَنازِلِهِم ، ما طَمِعَ فیها مَن طَمِعَ . (1)9442.امام علی علیه السلام :تاریخ الطبری عن أبی بکر بن محمّد الخُزاعیّ :إنَّ أسلَمَ 2 أقبَلَت بِجَماعَتِها حَتّی تَضایَقَ بِهِمُ السِّکَکُ ، فَبایَعوا أبا بَکرٍ ، فَکانَ عُمَرُ یَقولُ : ما هُوَ إلّا أن رَأَیتُ أسلَمَ ، فَأَیقَنتُ بِالنَّصرِ . (2)1 / 3کَلامُ أبی بَکرٍ بَعدَ البَیْعَهِ9445.امام علی علیه السلام :تاریخ الطبری عن أنس بن مالک :لَمّا بویِعَ أبو بَکرٍ فِی السَّقیفَهِ ؛ وکانَ الغَدُ ، جَلَسَ أبو بَکرٍ عَلَی المِنبَرِ ... فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ بِالَّذی هُوَ أهلُهُ ، ثُمَّ قالَ :

أمّا بَعدُ أیُّهَا النّاسُ ؛ فَإِنّی قَد وُلِّیتُ عَلَیکُم ولَستُ بِخَیرِکُم ؛ فَإِن أحسَنتُ فَأَعینونی ؛ وإن أسَأتُ فَقَوِّمونی ... أطیعونی ما أطَعتُ اللّهَ ورَسولَهُ ؛ فَإِذا عَصَیتُ اللّهَ ورَسولَهُ فَلا طاعَهَ لی عَلَیکُم . قوموا إلی صَلاتِکُم رَحِمَکُمُ اللّهُ ! (3) .

1- .الردّه : ص 45 .
2- .تاریخ الطبری : ج 3 ص 222 .
3- .تاریخ الطبری : ج 3 ص 210 ، السیره النبویّه لابن هشام : ج 4 ص 311 ، البدایه والنهایه : ج 5 ص 248 و ج 6 ص 301 ، المصنّف لعبد الرزّاق : ج 11 ص 336 ح 20702 عن معمّر عن بعض أهل المدینه نحوه وراجع أنساب الأشراف : ج 2 ص 273 و 274 .

ص: 487



1 / 3 سخن ابو بکر پس از بیعت

9446.امام علی علیه السلام :الرِّدَّه به نقل از زید بن ارقم : ای پسر عوف! اگر نبود که علی بن ابی طالب و بقیّه بنی هاشم به دفن پیامبر صلی الله علیه و آله مشغول و بر او اندوهگین اند و در خانه نشسته اند ، هیچ یک از طمعکاران ، به آن (خلافت) ، طمع نمی کردند .9447.امام علی علیه السلام :تاریخ الطبری به نقل از ابو بکر بن محمّد خُزاعی : تیره اَسلَم (1) همگی روی آوردند و با ابو بکر ، بیعت کردند ، تا آن جا که راه ها تنگ شد . عمر می گفت : آن [ بیعت] ، استوار نبود ، تا آن که اسلم را دیدم . پس یقین کردم که پیروزیم .1 / 3سخن ابو بکر پس از بیعت9450.عنه علیه السلام :تاریخ الطبری به نقل از انس بن مالک : چون در سقیفه با ابو بکر بیعت شد ، فردای آن روز ، ابو بکر بر منبر نشست ، و آن گونه که شایسته خداوند بود ، به حمد و ثنای الهی پرداخت و سپس گفت : و امّا ای مردم! من بر شما امیر شدم و بهترینِ شما نیستم . پس اگر نیکویی کردم ، یاری ام دهید و اگر بد کردم ، مرا به راه راست بیاورید ... . تا هنگامی که از خدا و پیامبرش اطاعت می کنم ، اطاعتم کنید و چون از خدا و پیامبرش سرپیچی کردم ، حقّ اطاعتی بر گردن شما ندارم . به نمازتان برخیزید ؛ خداوندْ شما را بیامرزد!

.

1- .اسلم ، تیره ای از خزاعه بود . سخن عمر ، بر کم بودن بیعت کنندگانِ با ابو بکر در سقیفه دلالت دارد ؛ چون بنی اسلم ، نه بیشترین سواران عرب را داشتند و نه شجاع ترین و قوی ترین گروه عرب بودند . این سخن ، همچنین معارض با خبر دیگری است که چنین دلالت دارد که بنی اسلم ، از بیعت ، خودداری ورزیدند تا آن که بریده بن خصیب اسلمی بیعت کرد و او هم بیعت نکرد ، مگر پس از امام علی علیه السلام (ر . ک : الشافی : ج 3 ص 243 و پاورقی بحار الأنوار : ج 28 ص 335) .

ص: 488

9451.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :تاریخ الیعقوبی :صَعِدَ أبو بَکرٍ المِنبَرَ عِندَ وِلایَتِهِ الأَمرَ ، فَجَلَسَ دونَ مَجلِسِ رَسولِ اللّهِ بِمِرقاهٍ ، ثُمَّ حَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ وقالَ : إنّی وُلّیتُ عَلَیکُم ولَستُ بِخَیرِکُم ، فَإِنِ استَقَمتُ فَاتَّبِعونی ، وإن زُغتُ فَقَوِّمونی ! لا أقولُ إنّی أفضَلُکُم فَضلاً ، ولکِنّی أفضَلُکُم حَملاً ، وأثنی عَلَی الأَنصارِ خَیرا وقالَ : أنَا وإیّاکُم مَعشَرَ الأَنصارِ کَما قالَ القائِلُ :


جَزَی اللّهُ عَنّا جَعفَرا حینَ اُزلِقَت

بِنا نَعلُنا فی الواطِئینَ فَزَلّتِ أبَوا أن یَمِلّونا ولَو أنَّ اُمَّنا

تُلاقِی الَّذی یَلقَونَ مِنّا لَمَلَّتِ


فَاعتَزَلَتِ الأَنصارُ عَن أبی بَکرٍ ، فَغَضِبَت قُرَیشٌ . (1)9452.عنه علیه السلام :الأخبار الموفّقیّات :فَلَمّا کانَ مِنَ الغَدِ ، قامَ أبو بَکرٍ فَخَطَبَ النّاسَ ، وقالَ : أیُّهَا النّاسُ ، إنّی وُلّیتُ أمرَکُم ولَستُ بِخَیرِکُم ؛ فَإِذا أحسَنتُ فَأَعینونی ، وإن أسَأتُ فَقَوِّمونی .

إنَّ لی شَیطانا یَعتَرینی ، فَإِیّاکُم وإیّایَ إذا غَضِبتُ !! (2)1 / 4دَورُ عُمَرَ فی بَیعَهِ أبی بَکرٍ9455.عنه علیه السلام :شرح نهج البلاغه :عُمَرُ هُوَ الَّذی شَدَّ بَیعَهَ أبی بَکرٍ ، ووَقَمَ (3) المُخالِفینَ فیها ؛ فَکَسَرَ سَیفَ الزُّبَیرِ لَمّا جَرَّدَهُ ، ودَفَعَ فی صَدرِ المِقدادِ ، ووَطِئَ فِی السَّقیفَهِ سَعدَ بنَ عُبادَهَ ، وقالَ : اُقتُلوا سَعدا ، قَتَلَ اللّهُ سَعدا ! وحَطَّمَ أنفَ الحُبابِ بنِ المُنذِرِ الَّذی قالَ یَومَ السَّقیفَهِ : أنَا جُذَیلُهَا المُحَکَّکُ ، وعُذَیقُهَا المُرَجَّبُ . وتَوَعَّدَ مَن لَجَأَ إلی دارِ فاطِمَهَ علیها السلام مِنَ الهاشِمِیّینَ ، وأخرَجَهُم مِنها . ولَولاهُ لَم یَثبُت لِأَبی بَکرٍ أمرٌ ، ولا قامَت لَهُ قائِمَهٌ . (4) .

1- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 127 .
2- .الأخبار الموفّقیّات : ص 579 ح 379 .
3- .وقم الرجل : أذلّه وقهره ، وقیل : ردّه أقبح الردّ (لسان العرب : ج 12 ص 642 «وقم») .
4- .شرح نهج البلاغه : ج 1 ص 174 .

ص: 489



1 / 4 نقش عمر در بیعت ابو بکر

9456.عنه علیه السلام :تاریخ الیعقوبی :ابو بکر در آغاز حکمرانی و حکومتش از منبر بالا رفت و یک پلّه از جایگاه پیامبر خدا پایین تر نشست . سپس به حمد و ثنای الهی پرداخت و گفت : من بر شما امیر شدم و بهترینِ شما نیستم . پس اگر در راه راست بودم ، از من پیروی کنید و اگر کژ شدم ، مرا راست کنید . نمی گویم که من فضیلتی بیش از شما دارم ؛ ولی تحمّلم بیشتر است . [ سپس ]انصار را به نیکی ستود و گفت : ای گروه انصار ! من و شما همچون گفته آن شاعریم که :


خدا از جانب ما ، خاندان جعفر را جزای خیر دهد!


هنگامی که لغزیدیم و از روندگان دور افتادیم ، ما را رها نکردند ، در حالی که اگر حتّی مادرمان


آنچه را آنان دیدند ، می دید ، ما را رها می نمود .


پس ، انصار از ابو بکر ، کناره گرفتند و از این رو ، قریش ، خشمناک شد .9457.عنه علیه السلام :الأخبار الموفّقیّات :چون فردا شد ، ابو بکر برخاست و برای مردم ، سخنرانی نمود و گفت : ای مردم! من امیر شما شدم و بهترینِ شما نیستم . پس اگر نیکویی کردم ، یاری ام دهید و اگر بد کردم ، راستم گردانید . من ، شیطانی دارم که عارضم می شود . پس ، زنهارْ شما و مرا ، هنگامی که خشمناک می شوم!1 / 4نقش عمر در بیعت ابو بکر9450.امام علی علیه السلام :شرح نهج البلاغه :عمر ، همان کسی است که بیعت ابوبکر را محکم کرد و مخالفان آن را خوار و ذلیل نمود و شمشیر آخته زبیر را شکست و بر سینه مقداد زد و سعد بن عباده را در سقیفه لگدمال نمود و گفت : سعد را بکشید . خداوند ، سعد را بکشد!» .

و بینی حُباب بن منذر را که روز سقیفه گفت : «من دوای درد و چاره کارم» ، به خاک مالید و هر کس از بنی هاشم را که به خانه فاطمه علیها السلام پناه بُرد ، تهدید نمود و آنان را از آن جا خارج ساخت . اگر عمر نبود ، حکمرانی ابو بکر ، استوار و برپا نمی شد .

.


ص: 490

1 / 5مَن تَخَلَّفَ عَن بَیعَهِ أبَی بَکرٍ9453.امام علی علیه السلام :تاریخ الیعقوبی :تَخَلَّفَ عَن بَیعَهِ أبی بَکرٍ قَومٌ مِنَ المُهاجِرینَ وَالأَنصارِ ، ومالوا مَعَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، مِنهُمُ : العَبّاسُ بنُ عَبدِ المُطَّلِبِ ، وَالفَضلُ بنُ العَبّاسِ ، وَالزُّبَیرُ بنُ العَوّامِ بنِ العاصِ ، وخالِدُ بنُ سَعیدٍ ، وَالمِقدادُ بنُ عَمرٍو ، وسَلمانُ الفارِسِیُّ ، وأبو ذَرٍّ الغِفارِیُّ ، وعَمّارُ بنُ یاسِرٍ ، وَالبَراءُ بنُ عازِبٍ ، واُبَیُّ بنُ کَعبٍ .

فَأَرسَلَ أبو بَکرٍ إلی عُمَرَ بنِ الخَطّابِ ، وأبی عُبَیدَهَ بنِ الجَرّاحِ ، وَالمُغیرَهَ بنِ شُعبَهَ ، فَقالَ : مَا الرَّأیُ ؟ قالوا : الرَّأیُ أن تَلقَی العَبّاسَ بنَ عَبدِ المُطَّلِبِ ، فَتَجعَلَ لَهُ فی هذَا الأَمرِ نَصیبا یَکونُ لَهُ ولِعَقِبِهِ مِن بَعدِهِ ، فَتَقطَعونَ بِهِ ناحِیَهَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ حُجَّهً لَکُم عَلی عَلِیٍّ إذا مالَ مَعَکُم .

فَانطَلَقَ أبو بَکرٍ وعُمَرُ وأبو عُبَیدَهَ بنُ الجَرّاحِ والمُغیرَهُ حَتّی دَخَلوا عَلَی العَبّاسِ لَیلاً ، فَحَمِدَ أبو بَکرٍ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ :

إنَّ اللّهَ بَعَثَ مُحَمَّدا نَبِیّا ، ولِلمُؤمِنینَ وَلِیّا ، فَمَنَّ عَلَیهِم بِکَونِهِ بَینَ أظهُرِهِم ، حَتّی اختارَ لَهُ ما عِندَهُ ، فَخَلّی عَلَی النّاسِ اُمورا لِیَختاروا لِأَنفُسِهِم (1) فی مَصلَحَتِهِم مُشفِقینَ ، فَاختارونی عَلَیهِم وَالِیا ، ولِاُمورِهِم راعِیا ، فَوُلّیتُ ذلِکَ ، وما أخافُ بِعَونِ اللّهِ وتَسدیدِهِ وَهنا ولا حَیرَهً ولا جُبنا ، وما تَوفیقی إلّا بِاللّهِ ، عَلَیهِ تَوَکَّلتُ وإلَیهِ اُنیبُ .

ومَا انفَکَّ یَبلُغُنی عَن طاعِنٍ یَقولُ الخِلافَ عَلی عامَّهِ المُسلِمینَ ، یَتَّخِذُکُم لَجَأً ، فَتَکونونُ حِصنَهُ المَنیعَ وخَطبَهُ البَدیعَ ، فَإِمّا دَخَلتُم مَعَ النّاسِ فیمَا اجتَمَعوا عَلَیهِ ، وإمّا صَرَفتُموهُم عَمّا مالوا إلَیهِ ، ولَقَد جِئناکَ ونَحنُ نُریدُ أنَّ لَکَ فی هذَا الأَمرِ نَصیبا یَکونُ لَکَ ، ویَکونُ لِمَن بَعدَکَ مِن عَقِبِکَ إذ کُنتَ عَمَّ رَسولِ اللّهِ ، وإن کانَ النّاسُ قَد رَأَوا مَکانَکَ ومَکانَ صاحِبِکَ ... (2) عَنکُم ، وعَلی رِسلِکُم بَنی هاشِمٍ ، فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ مِنّا ومِنکُم .

فَقالَ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ : إی وَاللّهِ ، واُخری ؛ أنّا لَم نَأتِکُم لِحاجَهٍ إلَیکُم ، ولکِن کَرها أن یَکونَ الطَّعنُ فیمَا اجتَمَعَ عَلَیهِ المُسلِمونُ مِنکُم ، فَیَتَفاقَمَ الخَطبُ بِکُم وبِهِم ، فَانظُروا لِأَنفُسِکُم .

فَحَمِدَ العَبّاسُ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ وقالَ : إنَّ اللّهَ بَعَثَ محُمَّدا کَما وَصَفتَ نَبِیّا ، ولِلمُؤمِنینَ وَلِیّا ، فَمَنَّ عَلی اُمَّتِهِ بِهِ ، حَتّی قَبَضَهُ اللّهُ إلَیهِ ، وَاختارَ لَهُ ما عِندَهُ ، فَخَلّی عَلَی المُسلِمینَ اُمورَهُم لِیَختاروا لاِنفُسِهِم (3) مُصیبینَ الحَقَّ ، لا مائِلینَ بِزَیغِ الهَوی ، فَإِن کُنتَ بِرَسولِ اللّهِ فَحَقّا أخَذتَ ، وإن کُنتَ بِالمُؤمِنینَ فَنَحنُ مِنهُم ، فَما تَقَدَّمنا فی أمرِکَ فَرَضا ، ولا حَلَلنا وَسَطا ، ولا بَرِحنا سَخَطا ، وإن کانَ هذَا الأَمرُ إنَّما وَجَبَ لَکَ بِالمُؤمِنینَ ، فَما وَجَبَ إذ کُنّا کارِهینَ .

ما أبعَدَ قَوَلَکَ مِن أنَّهُم طَعَنوا عَلَیکَ مِن قَولِکَ إنَّهُمُ اختاروکَ ومالوا إلَیکَ ، وما أبعَدَ تَسمِیَتَکَ بِخَلیفَهِ رَسولِ اللّهِ مِن قَولِکَ خَلّی عَلَی النّاسِ اُمورَهُم لِیَختاروا فَاختاروکَ ، فَأَمّا ما قُلتَ إنَّکَ تَجعَلُهُ لی ، فَإِن کانَ حَقّا لِلمُؤمِنینَ فَلَیسَ لَکَ أن تَحکُمَ فیهِ ، وإن کانَ لَنا فَلَم نَرضَ بِبَعضِهِ دُونَ بَعضٍ ، وعَلی رِسلِکَ ؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ مِن شَجَرَهٍ نَحنُ أغصانُها وأنتُم جیرانُها . فَخَرَجوا مِن عِندِهِ . (4) .

1- .هذا القول هو علی خلاف ما ثبت من الأدلّه العقلیّه والنقلیّه الَّتی ذکرت فی مدخل القسم الثالث .
2- .بیاض فی الأصل ، وفی نسخه : «فعدلوا الأمر» .
3- .راجع : الهامش الثانی من الصفحه السابقه .
4- .تاریخ الیعقوبی: ج 2 ص 124 ؛ الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 32 ولیس فیه صدره إلی «ما الرأی؟ قالوا» ونحوه وراجع شرح نهج البلاغه : ج 2 ص 21 .

ص: 491



1 / 5 کسانی که از بیعت با ابو بکر ، سر باز زدند

1 / 5کسانی که از بیعت با ابو بکر ، سر باز زدند9456.امام علی علیه السلام :تاریخ الیعقوبی :گروهی از مهاجران و انصار از بیعت با ابو بکر ، سر باز زدند و به علی بن ابی طالب علیه السلام متمایل شدند ، از جمله : عبّاس بن عبد المطّلب ، فضل بن عبّاس ، زبیر بن عوّام بن عاص ، خالد بن سعید ، مقداد بن عمرو ، سلمان فارسی ، ابو ذر غِفاری ، عمّار بن یاسر ، بَراء بن عازب و اُبیّ بن کعب .

ابو بکر به دنبال عمر بن خطّاب و ابو عبیده بن جرّاح و مغیره بن شعبه فرستاد و گفت : نظر (صواب) ، چیست؟

گفتند : صواب ، آن است که عبّاس بن عبد المطّلب را ببینی و سهمی از این حکومت برای او و نسلش قرار دهی و بدین وسیله در طرف علی بن ابی طالب ، شکاف اندازید تا اگر با شما شد ، برایتان حجّتی بر ضدّ علی باشد .

پس ، ابو بکر و عمر و ابو عبیده بن جرّاح و مغیره رفتند تا شبانه بر عبّاس در آمدند و [ در آغاز سخن ، ]ابو بکر به حمد و ثنای الهی پرداخت و سپس گفت :

خداوند ، محمّد صلی الله علیه و آله را به پیامبری بر انگیخت و او را ولیّ مؤمنان قرار داد و با قرار دادن او در میان آنان، بر ایشان منّت نهاد تا آن که او را نزد خود برد . اموری را [ نیز] برای مردم ، آزاد گذاشت تا آنان به مصلحت خود ، دلسوزانه برگزینند . (1)

پس ، آنان مرا سرپرست خود و مراقب کارهایشان برگزیدند و من هم سرپرستی کار را به عهده گرفتم و با کمک و تأیید خداوند ، بیم سستی و سرگردانی و هراس ندارم . موفّقیت من جز با خدا نیست ؛ بر او توکّل کرده ، به سوی او باز می گردم .

پیوسته به من خبر می رسد که معترضی ، در میان مسلمانان اختلاف می اندازد و شما را پناه خود کرده است و[ شما ]پناهگاه محکم و دستاویز جدید او شده اید . پس یا با مردم در آنچه بر آن گرد آمده اند ، داخل شوید و یا آنان را از آنچه بدان متمایل شده اند ، برگردانید .

ما به نزد تو آمده ایم و می خواهیم سهمی را از این حکمرانی برای تو و نسلت قرار دهیم ؛ زیرا تو عموی پیامبر خدا هستی و مردم ، اگر موضع تو و همراهت را ببینند ، از شما رویگردان می شوند . (2) ای بنی هاشم! آرام گیرید ؛ چرا که پیامبر خدا ، از ما و شماست!

عمر بن خطّاب نیز گفت : به خدا سوگند ، همین گونه است و دیگر این که ما از سر نیاز ، نزد شما نیامده ایم ؛ بلکه ناپسند می داریم که از سوی شما بر آنچه مسلمانان بر آن گرد آمده اند ، ضربه ای وارد شود و کارتان با مسلمانان گره خورد . پس در کار خود بنگرید .

پس ، عبّاس به حمد و سپاس الهی پرداخت و گفت : همان گونه که توصیف کردی ، خداوند ، محمّد صلی الله علیه و آله را به پیامبری بر انگیخت و او را برای مؤمنان ، ولی قرار داد و بدین وسیله بر امّتش منّت نهاد ، تا [ آن که ]قبض روحش کرد و او را به نزد خود برد و مسلمانان را در برخی از امور آزاد گذاشت تا برای خود به درستی و حق برگزینند ، نه آن که به تمایلات نفسانی کژ شوند .

پس اگر خود را از جانب پیامبر خدا فرمان روا می پنداری ، حقّ [ ما] (3) را گرفته ای و اگر خود را [ برگزیده] از سوی مؤمنان می دانی ، ما [ نیز] از مؤمنانیم که نه تو را مقدّم داشتیم و نه به میدان آمدیم و چیزی ابراز داشتیم و ما هماره ناراضی بوده ایم . اگر این امر ، تنها از سوی مؤمنانْ حقّ تو شده ، چون ما مخالفیم ، پس [ حقّی برای تو ]ثابت و استوار نشده است .

چه تفاوت بزرگی است میان این سخنت که آنان بر تو اعتراض می کنند ، با سخن دیگرت که آنان تو را برگزیدند و به تو متمایل شدند! و چه تناقض آشکاری است میان نامیده شدن تو به «جانشین پیامبر خدا» با [ این] گفته ات که مردم را در کارهایشان آزاد گذاشت تا برگزینند و آنان هم تو را برگزیدند!

امّا آن سخنت که [ سهمی از ]آن را برای من قرار می دهی : پس اگر حقّ مؤمنان است ، تو حق نداری که در آن ، حکم برانی [ و آن را به دیگری وا گذاری] و اگر حقّ ماست،ما همه آن را می خواهیم و به بخشی از آن،رضایت نمی دهیم . و تو آرام گیر ؛ چرا که پیامبر خدا از درختی بود که ما شاخه های آن هستیم و شما همسایه های آن!

پس ، آنان از نزد عبّاس بیرون آمدند .

.

1- .این گفته ، مخالف دلیل های عقلی و نقلی ای است که در درآمد بخش سوم گذشت.
2- .این زیادت از الإمامه و السیاسه اخذ شده است .
3- .این زیادت از الإمامه والسیاسه اخذ شده است .

ص: 492

. .


ص: 493

. .


ص: 494

9457.امام علی علیه السلام :تاریخ الیعقوبی :کانَ فیمَن تَخَلَّفَ عَن بَیعَهِ أبی بَکرٍ أبو سُفیانَ بنُ حَربٍ ، وقالَ : أ رَضیتُم یا بَنی عَبدِ مَنافٍ أن یَلِیَ هذَا الأَمرَ عَلَیکُم غَیرُکُم ؟ وقالَ لِعَلِیِّ بنِ أبی طالبٍ : اُمدُد یَدَکَ اُبایِعکَ ، وعَلِیٌّ مَعَهُ قُصَیٌّ ، وقالَ :


بَنی هاشِمٍ لا تُطمِعُوا النّاسَ فیکُم

ولا سِیَّما تَیمُ بنُ مُرَّهَ أو عَدِیٌّ فَمَا الأَمرُ إلّا فیکُمُ وإلَیکُم

ولَیسَ لَها إلّا أبو حَسَنٍ عَلِیٌّ أبا حَسَنٍ فَاشدُد بِها کَفَّ حازِمٍ

فَإِنَّکَ بِالأَمرِ الَّذی یُرتَجی مَلِیٌّ وإنَّ امرَأً یَرمی قُصَیٌّ ورَاءَهُ

عَزیزُ الحِمی ، وَالنّاس مِن غالِبٍ قَصِیٌّ


وکانَ خالِدُ بن سَعیدٍ غائِبا ، فَقَدِمَ فَأَتی عَلِیّا فَقالَ : هَلُمَّ اُبایِعکَ ، فَواللّهِ ما فِی النّاسِ أحَدٌ أولی بِمَقامِ مُحَمَّدٍ مِنکَ . (1)9458.امام علی علیه السلام :أنساب الأشراف عن صالح بن کیسان :قَدِمَ خالِدُ بنُ سَعیدِ بنِ العاصِ مِن ناحِیَهِ الیَمَنِ بَعدَ وَفاهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَأَتی عَلِیّا وعُثمانَ فَقالَ : أنتُمَا الشِّعارُ دونَ الدِّثارِ ؛ أ رَضیتُم یا بَنی عَبدَ مَنافٍ أن یَلِیَ أمرَکُم عَلَیکُم غَیرُکُم ؟ ... وعَن عَوانَهَ وَابنِ جُعدُبَهَ : لَم یُبایِع خالِدُ بنُ سَعیدٍ أبا بَکرٍ إلّا بَعدَ سِتَّهِ أشهُرٍ . (2) .

1- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 126 ، الإرشاد : ج 1 ص 190 ، الجمل : ص 117 ، إعلام الوری : ج 1 ص 271 ؛ الأخبار الموفّقیّات : ص 577 ح 376 ، العقد الفرید : ج 3 ص 271 کلّها نحوه .
2- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 270 .

ص: 495

9459.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :تاریخ الیعقوبی :از جمله کسانی که از بیعت با ابو بکر سر باز زدند ، ابو سفیان بن حرب بود . [ او ]گفت : ای پسران عبد مناف! آیا راضی شدید که کس دیگری جز خودتان ، سرپرستی شما را در این امر به عهده گیرد؟ [ سپس] به علی بن ابی طالب علیه السلام گفت : دستت را دراز کن تا با تو بیعت کنم ، در حالی که [ تبار] قُصَی ، همراه علی علیه السلام بودند . [ سپس] سرود :


بنی هاشم! مبادا مردم در [ حقّ] شما طمع کنند


بویژه تیم بن مرّه ، یا عَدی! امر [ خلافت] ، جز در میان شما و به سوی شما نیست


و جز ابو الحسن ، علی ، کسی شایسته آن نیست . ای ابو الحسن! آن را هوشیارانه و محکم به دست گیر


که تو به این کار (که مورد طمع دیگران است) ، سزاوارتری . و مردی که قُصَی را در پشت خود دارد


عزیز و مورد حمایت است ، در حالی که مردم از [ جدّش ، ]غالب ، بسی دورند .


و خالد بن سعید ، غایب بود و چون باز آمد ، بر علی علیه السلام وارد شد و گفت : بیا تا با تو بیعت کنم . به خدا سوگند ، هیچ کس در میان مردم ، سزاوارتر از تو به جانشینی محمّد صلی الله علیه و آله نیست .9460.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :أنساب الأشراف به نقل از صالح بن کیسان : خالد بن سعید بن عاص ، پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله از یمن باز آمد و نزد علی علیه السلام و عثمان رفت و گفت : شما جامه رویین هستید ، نه [ جامه] زیرین . ای پسران عبد مناف! آیا راضی شدید که سرپرستی امرتان را کسی جز خودتان عهده دار شود؟! ... .

از عوانه و ابن جعدبَه نقل شده است که خالد بن سعید ، تا شش ماه با ابو بکر بیعت نکرد . .


ص: 496

9461.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :شرح نهج البلاغه فی ذِکرِ قِصَّهِ السَّقیفَهِ : لَمّا رَأَتِ الأَوسُ أنَّ رَئیسا مِن رُؤسَاءِ الخَزرَجِ قَد بایَعَ ، قامَ اُسَیدُ بنُ حُضَیرٍ وهُوَ رَئیسُ الأَوسِ فَبایَعَ حَسَدا لِسَعدٍ أیضا ، ومُنافَسَهً لَهُ أن یَلِیَ الأَمرَ ، فَبایَعَتِ الأَوسُ کُلُّها لَمّا بایَعَ اُسَیدٌ ، وحُمِلَ سَعدُ بنُ عُبادَه وهُوَ مَریضٌ ، فَاُدخِلَ إلی مَنزِلِهِ ، فَامتَنَعَ مِنَ البَیعَهِ فی ذلِکَ الیَومِ وفیما بَعدَهُ ، وأرادَ عُمَرُ أن یُکرِهَهُ عَلَیها ، فَاُشیرَ عَلَیهِ ألّا یَفعَلَ ، وأنَّهُ لا یُبایِعَ حَتّی یُقتَلَ ، وأنَّهُ لا یُقتَلُ حَتّی یُقتَلَ أهلُهُ ، ولا یُقتَلُ أهلُهُ حَتّی یُقتَلَ الخَزرَجُ ، وإن حورِبَتِ الخَزرَجُ کانَتِ الأَوسُ مَعَها ، وفَسَدَ الأَمرُ . فَتَرَکوهُ ، فَکانَ لا یُصَلّی بِصَلاتِهِم ولا یُجَمِّعُ بِجَماعَتِهِم ولا یَقضی بِقَضائِهِم ، ولَو وَجَدَ أعوانا لَضارَبَهُم .

فَلَم یَزَل کَذلِکَ حَتّی ماتَ أبو بَکرٍ ، ثُمَّ لَقِیَ عُمَرَ فی خِلافَتِهِ وهُوَ عَلی فَرَسٍ وعُمَرُ عَلی بَعیرٍ ، فَقالَ لَهُ عُمَرُ : هَیهاتَ یا سَعدُ ! فَقالَ سَعدٌ : هَیهاتَ یا عُمَرُ ! فَقالَ : أنتَ صاحِبُ مَن أنتَ صاحِبُهُ ؟ قالَ : نَعَم ، أنَا ذاکَ . ثُمَّ قالَ لِعُمَرَ : وَاللّهِ ما جاوَرَنی أحَدٌ هُوَ أبغَضُ إلَیَّ جِوارا مِنکَ ! قالَ عُمَرُ : فَإِنَّهُ مَن کَرِهَ جِوارَ رَجُلٍ اِنتَقَلَ عَنهُ ، فَقالَ سَعدٌ : إنّی لَأَرجو أن اُخَلِّیَها لَکَ عاجِلاً إلی جِوارِ مَن هُوَ أحَبُّ إلَیَّ جِوارا مِنکَ ومِن أصحابِکَ .

فَلَم یَلبَث سَعدٌ بَعدَ ذلِکَ إلّا قَلیلاً حَتّی خَرَجَ إلَی الشّامِ ، فَماتَ بِحَورانَ (1) ولَم یُبایِع لِأَحَدٍ ؛ لا لِأَبی بَکرٍ ، ولا لِعُمَرَ ، ولا لِغَیرِهِما . (2)9462.عنه علیه السلام :شرح نهج البلاغه فی ذِکرِ قِصَّهِ السَّقیفَهِ : ووَطِئَ النّاسُ فِراشَ سَعدٍ ، فَقیلَ : قَتَلتُم سَعدا ، فَقالَ عُمَرُ : قَتَلَ اللّهُ سَعدا ! فَوثَبَ رَجُلٌ مِنَ الأَنصارِ فَقالَ : أنَا جُذَیلُهَا المُحَکَّکُ وعُذَیقُهَا المُرَجَّبُ . فَاُخِذَ ووُطِئَ فی بَطنِهِ ودَسّوا فی فیهِ التُّرابَ . (3) .

1- .حَوْران: کوره واسعه من أعمال دمشق من جهه القبله، ذات قری کثیره ومزارع (معجم البلدان : ج 2 ص 317).
2- .شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 10 .
3- .شرح نهج البلاغه: ج 6 ص 40 .

ص: 497

9459.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شرح نهج البلاغه در یادکردِ داستان سقیفه : چون قبیله اوس دید که یکی از رؤسای خزرج (بشیر بن سعد) [ با ابو بکر ]بیعت کرد ، اُسید بن حُضیر هم که رئیس [ قبیله] اوس بود ، از سر حسادت و از بیم ریاست سعد [ بن عباده ، رئیس خزرج ، ]بیعت نمود و در پی او اوسیان همگی بیعت نمودند .

سعد بن عباده ، در حالی که بیمار بود ، به منزلش برده شد و آن روز و روزهای بعد هم بیعت ننمود . عمر خواست او را مجبور کند ؛ امّا به او گفته شد که این کار را نکند ؛ زیرا او بیعت نمی کند تا کشته شود و کشته نمی شود تا آن که خانواده اش کشته شوند و خانواده اش کشته نمی شوند تا [ قبیله] خزرج کشته شود و اگر با خزرجْ جنگ شود ، اوس هم با آنها خواهد شد و کار ، تباه خواهد گشت .

پس ، او را وا نهادند و او به نماز و جماعتشان حاضر نمی شد و حکم آنان را نمی پذیرفت و حتّی اگر یاورانی می یافت ، با آنان زد و خورد می کرد و هماره چنین بود تا ابو بکر در گذشت .

سپس [سعد ،] عمر را در دوران خلافتش دید ، در حالی که او بر اسب و عمر بر شتر بود . پس عمر به او گفت : هیهات ، ای سعد!

سعد گفت : هیهات ، ای عمر! و سپس گفت : تو جانشین همان کسی هستی که او را جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله کردی؟

گفت : آری ، من همو هستم .

به عمر گفت : به خدا سوگند ، برای من مجاورت هیچ کس ، از مجاورت تو منفورتر نیست .

عمر گفت : هر کس مجاورت کسی را نمی پسندد ، از آن جا می رود .

سعد گفت : امید می برم که به زودی تو را تنها گذارم و به جوار کسی بروم که مجاورتش برایم از مجاورت تو و همراهانت ، محبوب تر است .

پس از آن ، سعد جز اندکی نماند ، تا آن که به سوی شام بیرون رفت و در حوران (1) در گذشت و با هیچ کس ، چه ابو بکر ، چه عمر و چه غیر آن دو ، بیعت نکرد .9460.امام علی علیه السلام :شرح نهج البلاغه در یادکردِ داستان سقیفه : مردم، بستر سعد را پایمال کردند و گفته شد : سعد را کشتید .

عمر [ در پاسخ] گفت : خداوند ، سعد را بکشد!

پس ، مردی از انصار به میان پرید و گفت : من دوای درد و چاره کارم . او را گرفتند و شکمش را لگدمال و دهانش را پر از خاک کردند . .

1- .حوران ، منطقه بزرگی از توابع دمشق در جهت قبله که روستاها و کشتزارهای فراوانی دارد (معجم البلدان : ج 2 ص 317) .

ص: 498

1 / 6اِغتِیالُ سَعدِ بنِ عُبادَهَ9463.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ( لعبد اللّه بن مسعود ) أنساب الأشراف عن ابن جُعدُبه عن صالح بن کَیسان وعن أبی مِخنَف عن الکَلبی وغیرهما :إنَّ سَعدَ بنَ عُبادَهَ لَم یُبایِع أبا بَکرٍ ، وخَرَجَ إلَی الشّامِ . فَبَعَثَ عُمَرُ رَجُلاً وقالَ : اُدعُهُ إلَی البَیعَهِ وَاختِل لَهُ ، وإن أبی فَاستَعِن بِاللّهِ عَلَیهِ . فَقَدِمَ الرَّجُلُ الشّامَ ، فَوَجَدَ سَعدا فی حائِطٍ (1) بِحَوارین ، فَدَعاهُ إلَی البَیعَهِ ، فَقالَ : لا اُبایِعُ قُرَشِیّا أبَدا . قالَ : فَإِنّی اُقاتِلُکَ . قالَ : وإن قاتَلتَنی . قالَ : أفَخارِجٌ أنتَ مِمّا دَخَلَت فیهِ الاُمَّهُ ؟ قالَ : أمّا مِنَ البَیعَهِ فَإِنّی خارِجٌ ، فَرَماهُ بِسَهمٍ فَقَتَلَهُ . ورُوِیَ أنَّ سَعدا رُمِیَ فی حَمّامٍ . وقیلَ : کانَ جالِسا یَبولُ ، فَرَمَتهُ الجِنُّ فَقَتَلَتهُ . وقالَ قائِلُهُم :


قَتَلنا (2) سَیِّدَ الخَز

رَجِ سَعدَ بنَ عُبادَه رَمَیناهُ بِسَهمَی

نِ فَلَم تُخطِ فُؤادَه (3)9464.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :أنساب الأشراف فی أحوالِ سَعدِ بنِ عُبادَهَ : کانَ نَقیبا ، سَیِّدا ، جَوادا . وماتَ بِحَورانَ فُجأَهً لِسَنَهٍ مَضَت مِن خِلافَهِ عُمَرَ . ویُقالُ : إنَّهُ امتَنَعَ مِنَ البَیعَهِ لِأَبی بَکرٍ ، فَوَجَّهَ إلَیهِ رَجُلاً لِیَأخُذَ عَلَیهِ البَیعَهَ وهُوَ بِحَورانَ مِن أرضِ الشّامِ . فَأَباها ، فَرَماهُ فَقَتَلَهُ . وفیهِ یُروی هذَا الشِّعرُ الَّذی یَنتَحِلُهُ الجِنُّ :


قَتَلنا سَیِّدَ الخَز

رَجِ سَعدَ بنَ عُبادَهَ رَمَیناهُ بِسَهمَینِ

فَلَم نُخطِ فُؤادَه (4) .

1- .الحائط : البستان من النخیل إذا کان علیه حائط وهو الجِدَار (النهایه : ج 1 ص 462 «حوط») .
2- .کذا فی المصدر ، وفی الطبقات الکبری : ج 3 ص 617 والمصنّف لعبد الرزّاق : ج 3 ص 597 ح 6780 : «قد قتلنا» ، وفی الشطر الثانی : «ورمیناه» ، ونحوه فی الصراط المستقیم : ج 3 ص 109 .
3- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 272 وراجع سیر أعلام النبلاء : ج 1 ص 276 وبحار الأنوار : ج 28 ص 367 .
4- .أنساب الأشراف: ج 1 ص 291 وراجع المصنّف لعبد الرزّاق : ج11 ص434 ح20931 والمعجم الکبیر : ج 6 ص 16 ح5360 والطبقات الکبری : ج 7 ص 391 .

ص: 499



1 / 6 ترور سعد بن عُباده

1 / 6ترور سعد بن عُباده9465.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :أنساب الأشراف به نقل از ابن جَعدَبَه ، از صالح بن کیسان و ابو مِخْنَف و غیر آن دو ، از کلبی : سعد بن عُباده با ابو بکر بیعت نکرد و به سوی شام بیرون رفت . پس عمر ، مردی را فرستاد و به او گفت : وی را به بیعت فرا خوان و برایش چاره ای بیندیش و اگر خودداری ورزید ، بر ضدّ او از خدا یاری بجوی .

آن مرد به شام آمد و سعد را در بوستانی در [ منطقه ]حوران دید و او را به بیعت فرا خواند . سعد گفت : هرگز با یک قریشی بیعت نمی کنم .


گفت : پس با تو می جنگم .


گفت : حتّی اگر با من بجنگی . گفت : آیا تو از آنچه امّت در آن داخل شده اند ، خارج می مانی؟


گفت : از بیعت ، خارج می مانم . پس ، او را با تیر زد و کشت .


نقل [ دیگری] است که او در حمّام ، تیر خورد .

و نیز گفته شده که او به قضای حاجت نشسته بود که جنّیان ، او را با تیری کشتند و یکی از آنان سرود :


سَرور خزرج ، سعد بن عباده را کشتیم .


دو تیر به سویش انداختیم و قلبش هدف قرار گرفت .9466.الإمامُ الباقرُ علیه السلام ( لَمّا سُئلَ عن أدنَی الشِّرکِ ) أنساب الأشراف در احوال سعد بن عباده : او نقیب (سرپرست قوم) ، سَرور و بخشنده بود و در حوران ، در حالی که یک سال از خلافت عمر گذشته بود ، به مرگ ناگهانی درگذشت .

و گفته می شود که او از بیعت با ابو بکر سر باز زد . [ عمر] ، مردی را به سوی او فرستاد تا از وی که در حورانِ شام بود ، بیعت بگیرد . او خودداری ورزید و آن مرد هم او را با تیر زد و کشت . درباره همین حادثه ، شعری را به جنّیان بسته اند که :


سَرور خزرج ، سعد بن عباده را کشتیم .


دو تیر به سویش انداختیم و قلبش هدف قرار گرفت .

.


ص: 500

9467.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( لمّا سُئل عَن أرنَی الشرک ) مروج الذهب :خَرَجَ سَعدُ بنُ عُبادَهَ ولَم یُبایِع ، فَصارَ إلَی الشّامِ ، فَقُتِلَ هُناکَ فی سَنَهِ خَمسَ عَشَرَهَ ، ولَیسَ کِتابُنا هذا مَوضِعا لِخَبرِ مَقتَلِهِ . (1)9468.الکافی عن عبد اللّه بن یحیی الکاهلی :العِقد الفرید عن أبی المُنذِر هشام بن محمّد الکلبی :بَثَّ عُمَرُ رَجُلاً إلَی الشّامِ ، فَقالَ : اُدعُهُ إلَی البَیعَهِ وَاحمِل لَهُ بِکُلِّ ما قَدَرتَ عَلَیهِ ، فَإِن أبی فَاستَعِنِ اللّهَ عَلَیهِ . فَقَدِمَ الرَّجُلُ الشّامَ ، فَلَقِیَهَ بِحَورانَ فی حائِطٍ ، فَدَعاهُ إلَی البَیعَهِ ، فَقالَ : لا اُبایِعُ قُرَشِیّا أبَدا . قالَ : فَإِنِّی اُقاتِلُکَ . قالَ : وإن قاتَلتَنی ! قالَ : أفَخارِجٌ أنتَ مِمّا دَخَلَت فیهِ الاُمَّهُ ؟ قالَ : أمّا مِنَ البَیعَهِ فَأَنَا خارِجٌ . فَرَماهُ بِسَهمٍ ، فَقَتَلَهُ .

مَیمونُ بنُ مِهران عَن أبیهِ قالَ : رُمِیَ سَعدُ بنُ عُبادَهَ فی حَمّامٍ بِالشّامِ ، فَقُتِلَ . (2)9465.امام صادق علیه السلام :الاحتجاج عن محمّد بن عبد اللّه الشیبانی :کانَ سَبَبُ مَوتِهِ أن رُمِیَ بِسَهمٍ فِی اللَّیلِ فَقَتَلَهُ ، وزَعَموا أنَّ الجِنَّ رَمَوهُ ، وقیلَ أیضاً : إنَّ مُحَمَّدَ بنَ سَلَمَهَ الأَنصارِیَّ تَوَلّی ذلِکَ بِجُعلٍ جُعِلَ لَهُ عَلَیهِ ، وَرُوِی أنَّهُ تَوَلّی ذلِکَ المُغیرَهُ بنُ شُعبَهَ ، وقیلَ : خالِدُ بنُ الوَلیدِ . (3)9466.امام باقر علیه السلام ( در پاسخ به پرسش از کمترین شرک ) شرح نهج البلاغه فی ذِکرِ سَعدِ بنِ عُبادَهَ : لَم یُبایِع أبا بَکرٍ حینَ بویِعَ ، وخَرَجَ إلی حَورانَ ، فَماتَ بِها . قیلَ : قَتَلَتهُ الجِنُّ ؛ لِأَنَّهُ بالَ قائِما فِی الصَّحراءِ لَیلاً ، ورَوَوا بَیتَینِ مِن شِعرٍ ؛ قیلَ : إنَّهُما سُمِعا لَیلَهَ قَتلِهِ ، ولَم یُرَ قائِلُهُما :


نَحنُ قَتَلنا سَیِّد الخَز

رَجِ سَعدَ بنَ عُبادَه ورَمَیناهُ بِسَهمَی

نِ فَلَم نُخطِئ فُؤادَه


ویَقولُ قَومٌ : إنَّ أمیرَ الشّامِ یَومَئِذٍ کَمَنَ لَهُ مَن رَماهُ لَیلاً ، وهُوَ خارِجٌ إلَی الصَّحراءِ بِسَهمَینِ ، فَقَتَلَهُ لِخُروجِهِ عَن طاعَهِ الإِمامِ ، وقَد قالَ بَعضُ المُتأَخِّرینَ فی ذلِکَ :


یَقولونَ سَعدٌ شَکّتِ الجِنُّ قَلبَهُ

ألا رُبَّما صَحَّحتَ دِینَکَ بِالغَدرِ وما ذَنبُ سَعدٍ أنَّهُ بالَ قائِما

ولکِنَّ سَعدا لَم یُبایِع أبا بَکرِ وقَد صَبَرَت مِن لَذَّهِ العَیشِ أنفُسٌ

وما صَبَرَت عَن لَذَّهِ النَّهیِ وَالأَمرِ (4) .

1- .مروج الذهب : ج 2 ص 307 .
2- .العقد الفرید: ج 3 ص 273 ؛ نهج السعاده : ج 5 ص 272 .
3- .الاحتجاج : ج 1 ص 180 ح 36 .
4- .شرح نهج البلاغه : ج 10 ص 111 ؛ الصراط المستقیم : ج 3 ص 109 نحوه ، الدرجات الرفیعه : ص 334 .

ص: 501

9467.امام صادق علیه السلام ( نیز در همین باره ) مُروج الذَّهَب :سعد بن عباده خارج شد و بیعت نکرد . او به سوی شام رفت و در همان جا در سال پانزدهم کشته شد و این کتاب ما ، جای گزارش قتل او نیست .9468.الکافی ( به نقل از عبد اللّه بن یحیی الکاهلی ) العِقد الفرید به نقل از ابو منذر هشام بن محمّد کلبی : عمر ، مردی را به سوی شام فرستاد و گفت : او (سعد) را به بیعت فرا بخوان و هر گونه که می توانی ، او را به این امر ، وادار کن و اگر خودداری ورزید ، بر ضدّ او از خدا یاری بجوی . آن مرد به شام آمد و او را در بوستانی در [ منطقه] حوران دید و او را به بیعت فرا خواند . او گفت : هرگز با یک قریشی بیعت نمی کنم .


گفت : پس با تو می جنگم .


گفت : حتّی اگر با من بجنگی . گفت : آیا از آنچه امّت در آن داخل شدند ، خارج می مانی؟


گفت : از بیعت ، خارج می مانم . پس ، او را با تیر زد و کشت .


میمون بن مهران ، از پدرش نقل می کند که سعد بن عباده ، در حمّامی در شام ، تیر خورد و کشته شد .9469.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الاحتجاج به نقل از محمّد بن عبد اللّه شیبانی : سبب درگذشتش این بود که شب هنگام ، تیری به او اصابت کرد و او را کشت . گفتند که جنّیان به او تیراندازی کرده اند و نیز گفته شد که محمّد بن سلمه انصاری ، این کار را در مقابل مقدار معیّنی پول به عهده گرفت . همچنین نقل شده که مغیره بن شعبه ، عهده دار آن شد و [ در نقل دیگر ، ]خالد بن ولید گفته شده است .9470.عنه صلی الله علیه و آله :شرح نهج البلاغه درباره سعد بن عباده : هنگامی که با ابو بکر بیعت شد ، او بیعت نکرد و به [ منطقه ]حوران رفت و در آن جا در گذشت . گفته شده است که جنّیانْ او را کشتند ؛ زیرا شبی در صحرا ، ایستاده بول کرد . نیز دو بیت شعر در این باره نقل کرده اند که گفته شده در شب قتل سعد ، شنیده شد ؛ ولی گوینده اش دیده نشد :


ما سَرور خزرج ، سعد بن عباده را کشتیم .


دو تیر به سوی او پرتاب کردیم و قلبش هدف قرار گرفت .


گروهی می گویند : امیر شام در آن زمان ، کسی را در کمین او گمارد و چون شب هنگام به سوی صحرا بیرون آمد ، دو تیر به سوی او پرتاب کرد و وی را کشت ؛ زیرا از اطاعت خلیفه سر باز زده بود و برخی از متأخّران ، در این باره چنین سروده اند :


می گویند جنّیان قلب سعد را شکافتند .


هان که گاهی فرمانت را با نیرنگ ، کامل می کنی! و گناه سعد ، این نبود که ایستاده بول کرد ؛


بلکه سعد ، با ابو بکر بیعت نکرد . و برخی جان ها بر از دست رفتن زندگی شکیبایند ؛


امّا بر از دست دادن فرمان روایی ، نه . .


ص: 502

9471.المصنّف لابن أبی شیبه عَن سعیدِ بن المنذرِ :شرح نهج البلاغه :قالَ شَیطانُ الطّاقِ [یَعنی مُؤمِنَ الطّاقِ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیِّ بنِ النُّعمانِ الأَحوَلَ ]لِسائلٍ سَأَلَهُ : ما مَنَعَ عَلِیّا أن یُخاصِمَ أبا بَکرٍ فی الخِلافَهِ ؟ فَقالَ : یَابنَ أخی ، خافَ أن تَقتُلَهُ الجِنُّ ! !

[قالَ ابنُ أبِی الحَدیدِ] وَالجَوابُ ، أمّا أنَا فَلا أعتَقِدُ أنَّ الجِنَّ قَتَلَت سَعدا ، ولا أنَّ هذا شِعرُ الجِنِّ ، ولا أرتابُ أنَّ البَشَرَ قَتَلوهُ ، وأنَّ هذَا الشِّعرَ شِعرُ البَشَرِ ، ولکِن لَم یَثبُت عِندی أنَّ أبا بَکرٍ أمَرَ خالِدا ، ولا أستَبعِدُ أن یَکونَ فِعلُهُ مِن تِلقاءِ نَفسِهِ لِیُرضِیَ بِذلِکَ أبا بَکرٍ وحاشاهُ فَیَکونَ الإِثمُ عَلی خالِدٍ ، وأبو بَکر بَریءٌ مِن إثمِهِ ؛ وما ذلِکَ مِن أفعالِ خالِدٍ بِبَعیدٍ . (1)تعلیقعمدت بعض النصوص التاریخیّه إلی إظهار أنّ موت سعد بن عباده کان موتاً طبیعیّاً ، بل إنّها ذکرت أنّ سعداً کان ممّن عارضوا أبا بکر فی البدایه ثمّ بایعوه لاحقاً . ولکن یتّضح من التأمّل فی واقعه السقیفه واستجلاء النصوص المختلفه الوارده فی هذَا المجال ، بشکل لایقبل الشکّ ، بأنّه لم یبایع ، واغتیل علی ید خصومه السیاسیّین . إنّ المکانه السیاسیّه والاجتماعیّه الَّتی کان یتبوّؤها سعد بن عباده ومعارضته الجادّه لخلافه الحاکم آنذاک دعت إلی إزاحته عن الساحه السیاسیّه بهدوء ، وبدون إثاره أیّ توتّر فی الأجواء ، ثمّ اُلقیت تهمه قتله علی عاتق الجنّ کیلا تنجم عنه مشکله سیاسیّه واجتماعیّه . ویمکن للباحث من ظلال هذَا التحلیل البسیط معرفه المتّهم الأصلی فی اغتیال سعد بن عباده ، وحتّی إذا لم یتوفّر نصّ تاریخی دالّ علی صحّه هذَا التحلیل إلّا أنّ هناک مؤشّرات تؤیّد صحّه هذَا التحلیل ، بل ویُفهم من کلام مؤمن الطاق بأنّ مقتله علی ید خصومه السیاسیّین کان أمراً بدیهیّاً فی ذلک العصر .

.

1- .شرح نهج البلاغه : ج 17 ص 223 .

ص: 503



نکته

9471.المصنّف لابن أبی شیبه ( به نقل از سعید بن المنذر ) شرح نهج البلاغه :شیطانِ طاق (1) به کسی که پرسیده بود «چه چیزی علی علیه السلام را از این که با ابو بکر درباره خلافت درگیر شود ، باز داشت؟» ، گفت : ای پسر برادرم! ترسید که جنّیان ، او را بکشند .

من (ابن ابی الحدید) اعتقاد ندارم که جنّیان ، سعد را کشته باشند و این شعر از آنان باشد . شک ندارم که آدمیان ، او را کشتند و این شعر هم شعر آدمیان است ؛ امّا برایم ثابت نشد که ابو بکر به خالد ، [ چنین] فرمان داده است و بعید نمی دانم که خالد ، خودسرانه این کار را کرده باشد تا بدین وسیله ابو بکر را خشنود سازد و ساحت ابو بکر ، از این ، دور است . پس ، گناهش بر گردن خالد است و ابو بکر ، از این گناه ، مبرّاست و این گونه کارها از خالد ، بعید نیست .نکتهبرخی متون تاریخی به این سو رفته اند که مرگ سعد بن عباده را مرگی طبیعی نشان دهند و حتّی گفته اند که سعد ، از جمله کسانی بوده است که در آغاز ، با ابو بکر مخالفت کردند و سپس با وی بیعت نمودند ؛ امّا دقّت در ماجرای سقیفه و دلالت آشکار متون گوناگون مربوط به این موضوع ، هیچ تردیدی باقی نمی گذارد که او هرگز بیعت نکرد و به دست دشمنان سیاسی اش ترور شد . جایگاه سیاسی و اجتماعی سعد بن عباده و مخالفت جدّی او با خلافت سردمداران قدرت ، انگیزه ای شد تا او را به آرامی و بدون ایجاد تنش در فضای جامعه ، از صحنه سیاست برانند . سپس کشتنش را به گردن جنّیان انداختند تا مشکل سیاسی و اجتماعی پدید نیاید . هر پژوهنده ای می تواند از خلال این تحلیل ساده ، متّهم اصلی را در ترور سعد بن عباده بشناسد ؛ چرا که اگر هیچ متن تاریخی صریحی نیز بر درستی این نظر وجود نمی داشت ، اشاره های نهفته در متون ، برای اثبات آن ، بسنده بود . حتّی از سخن مؤمن طاق فهمیده می شود که کشته شدن سعد به دست دشمنان سیاسی اش ، در آن روزگار ، برای همگان ، امری آشکار بوده است .

.

1- .منظور ، مؤمنِ طاق یا همان محمّد بن علی بن نعمان احول است . (م)

ص: 504

1 / 7مَنْ أنکَرَ عَلی بَیعَهِ أبی بَکْرٍ9473.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :أنساب الأشراف عن أبی عمرو الجونی :قالَ سَلمانُ الفارِسیُّ حینَ بویِعَ أبو بَکرٍ : کرداذ وناکرداذ ؛ أی عَمِلتُم وما عَمِلتُم ، لَو بایَعوا عَلیّا لَأَکَلوا مِن فَوقِهِم ومِن تَحتِ أرجُلِهِم . 19474.شرح نهج البلاغه :شرح نهج البلاغه :إنَّ سَلمانَ وَالزُّبَیرَ وَالأَنصارَ کانَ هَواهُم أن یُبایِعوا عَلیّا علیه السلام بَعدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَلَمّا بویِعَ أبو بَکرٍ قالَ سَلمانُ : أصَبتُمُ الخُبرَهَ وأخطَأتُمُ المَعدِنَ ... وقالَ یَومَئِذٍ : أصَبتُم ذَا السِّنِّ مِنکُم ، وأخطَأتُم أهلَ بَیتِ نَبِیِّکُم ، لَو جَعَلتُموها فیهِم ما اختَلَفَ عَلَیکُمُ اثنانِ ، ولَأَکَلتُموها رَغَدا . (1) .

1- .شرح نهج البلاغه : ج 2 ص 49 و ج 6 ص 43 وراجع الاحتجاج : ج 1 ص 217 ح 38 .

ص: 505



1 / 7 معترضان به بیعت با ابو بکر

1 / 7معترضان به بیعت با ابو بکر9477.عنه صلی الله علیه و آله :أنساب الأشراف به نقل از ابو عمرو جونی : چون با ابو بکر بیعت شد ، سلمان فارسی گفت : کردید و نکردید! اگر با علی علیه السلام بیعت می کردند ، نعمت از آسمان و زمین ، آنان را فرا می گرفت . (1)9475.شرح نهج البلاغه : ( درباره غزوه احد ) شرح نهج البلاغه :سلمان و زبیر و انصار ، دوست داشتند که پس از پیامبر صلی الله علیه و آله با علی علیه السلام بیعت کنند و چون با ابو بکر بیعت شد ، سلمان گفت : شخص کاردانی را برگزیدید ؛ ولی از اصل (سرچشمه) ، دور شدید ... .

و در آن روز گفت : سالخورده ترین شخص را برگزیدید و خاندان پیامبرتان را کنار زدید . اگر خلافت را در میان آنان قرار می دادید ، دو نفر هم با هم اختلاف نمی کردند و روزیِ فراوان و گوارا می خوردید .

.

1- .ر.ک : ج 8 ص 513 (سلمان فارسی) .

ص: 506

9476.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الاحتجاج عن أبان بن تَغلِب :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّه جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ الصّادِقِ علیهما السلام : جُعِلتُ فِداکَ ، هَل کانَ أحَدٌ فی أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله أنکَرَ عَلی أبی بَکرٍ فِعلَهُ وجُلوسَهُ فی مَجلِسِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟

فَقالَ : نَعَم ، کانَ الَّذی أنکَرَ عَلی أبی بَکرٍ اِثنا عَشَرَ رَجُلاً ، مِنَ المُهاجِرینَ : خالِدُ بنُ سَعیدِ بنِ العاصِ وکانَ مِن بَنی اُمَیَّهَ ، وسَلمانُ الفَارِسِیُّ ، وأبو ذَرٍّ الغِفارِیُّ ، وَالمِقدادُ بنُ الأَسوَدِ الکِندِیُّ ، وعَمّارُ بنُ یاسِرٍ ، وبُرَیدَهُ الأَسلَمِیُّ .

ومِنَ الأنصارِ : أبُو الهَیثَمِ بنُ التَّیِّهانِ ، وسَهلٌ وعُثمانُ ابنا حُنَیفٍ ، وخُزَیمَهُ بنُ ثابِتٍ ذُو الشَّهادَتَینِ ، واُبَیُّ بنُ کَعبٍ ، وأبو أیّوبَ الأَنصارِیُّ . 11 / 8کَلامُ الإِمامِ لَمّا وَصَلَ إلَیهِ خَبَرُ السَّقیفَهِ9479.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( لَمّا سُئلَ عن کونِ الشِّرکِ أخفی مِن دَبِیبِ ا ) الإرشاد :لَمّا تَمَّ ، لِأَبی بَکرٍ ما تَمَّ ، وبایَعَهُ مَن بایَعَ ، جاءَ رَجُلٌ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام وهُوَ یُسَوّی قَبرَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِمِسحاهٍ فی یَدِهِ فَقالَ لَهُ: إنَّ القَومَ قَد بایَعوا أبا بَکرٍ، ووَقَعَتِ الخَذلَهُ فِی الأَنصارِ لِاختِلافِهِم ، وبَدَرَ الطُّلَقاءُ بِالعَقدِ لِلرَّجُلِ خَوفا مِن إدراکِکُمُ الأَمرَ . فَوَضَعَ طَرَفَ المِسحاهِ فِی الأَرضِ ویَدُهُ عَلَیها ثُمَّ قالَ : «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ* الم * أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکُواْ أَن یَقُولُواْ ءَامَنَّا وَ هُمْ لَا یُفْتَنُونَ * وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکَذِبِینَ * أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ أَن یَسْبِقُونَا سَآءَ مَا یَحْکُمُونَ» (1) . (2) .