1 / 14 بیعت امام پس از درگذشت فاطمه
9527.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در نامه اش به معاویه : هنگامی که مردم ، حکومت را به ابو بکر سپردند ، پدرت نزد من آمد و گفت : تو پس از محمّد ، از همه مردم به این امر ، سزاوارتری و من برضدّ هر کس که می خواهی ، یاور تو ام . دستت را بگشای تا با تو بیعت کنم ، که تو پیروزمندترین دعوتگر عرب هستی .
من ، آن را ناپسند داشتم ؛ چون اختلاف و شکاف انداختن در میان امّت را خوش نمی داشتم ، که آنان فاصله چندانی با کفر و ارتداد نداشتند . پس اگر تو حقّ مرا ، آن چنان که پدرت می دانست ، بشناسی ، راهت را یافته ای ، وگرنه از خداوند ، بر ضدّ تو یاری می گیرم ، که او بهترین یاور است و بر او توکّل کرده ، به سوی او باز می گردم .1 / 14بیعت امام پس از درگذشت فاطمه9521.امام علی علیه السلام :مروج الذهب :چون در سقیفه ، با ابو بکر بیعت شد و روز سه شنبه بیعت همگانی صورت پذیرفت ، علی علیه السلام بیرون آمد و [ به ابو بکر] گفت : کارهایمان را تباه کردی و مشورت نکردی و حقّ ما را رعایت ننمودی .
ابو بکر گفت : «آری ؛ امّا از فتنه ترسیدم ...» . و هیچ یک از بنی هاشم ، با او بیعت نکردند ، تا آن که فاطمه که خدای از او خشنود باد درگذشت .
.
ص: 550
9522.امام علی علیه السلام :الکامل فی التاریخ عن الزُّهری:بَقِیَ عَلِیٌّ وبَنو هاشِمٍ وَالزُّبَیرُ سِتَّهَ أشهُرٍ لَم یُبایِعوا أبا بَکرٍ ، حَتّی ماتَت فاطِمَهُ رَضِیَ اللّهُ عَنها ، فَبایَعوهُ . (1)9523.امام علی علیه السلام :صحیح البخاری عن عائشه :إنَّ فاطِمَهَ علیها السلام بِنتَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أرسَلَت إلی أبی بَکرٍ تَسأَلُهُ میراثَها مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؛ مِمّا أفاءَ اللّهُ عَلَیهِ بِالمَدینَهِ ، وفَدَکَ ، وما بَقِیَ مِن خُمُسِ خَیبَرَ ... فَأَبی أبو بَکرٍ أن یَدفَعَ إلی فاطِمَهَ مِنها شَیئا ، فَوَجَدَت فاطِمَهُ عَلی أبی بَکرٍ فی ذلِکَ ، فَهَجَرَتهُ ؛ فَلَم تُکَلِّمهُ حَتّی تُوُفِّیَت ، وعاشَت بَعدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سِتَّهَ أشهُرٍ .
فَلَمّا تُوُفِّیَت دَفَنَها زَوجُها عَلِیٌّ لَیلاً ، ولَم یُؤذِن بِها أبا بَکرٍ ، وصَلّی عَلَیها . وکانَ لِعَلِیٍّ مِنَ النّاسِ وجهٌ حَیاهَ فاطِمَهَ ، فَلَمّا تُوُفِّیَتِ استَنکَرَ عَلِیٌّ وُجوهَ النّاسِ ، فَالتَمَسَ مُصالَحَهَ أبی بَکرٍ ومُبایَعَتَهُ ، ولَم یَکُن یُبایِع تِلکَ الأَشهُرَ . (2)9524.امام علی علیه السلام :الإمامه والسیاسه :لَم یُبایِع عَلیٌّ کَرَّمَ اللّهُ وَجهَهُ حَتّی ماتَت فاطِمَهُ رَضِیَ اللّهُ عَنهُما ، ولَم تَمکُث بَعدَ أبیها إلّا خَمسا وسَبعینَ لَیلَهً . (3)9525.امام علی علیه السلام :مُروج الذَّهَب :قَد تُنوزِعَ فی بَیعَهِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ إیّاهُ [أبا بَکرٍ] ؛ فَمِنهُم مَن قالَ : بایَعَهُ بَعدَ مَوتِ فاطِمَهَ بِعَشرَهِ أیّامٍ ، وذلِکَ بَعدَ وَفاهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِنَیِّفٍ وسَبعینَ یَوما ، وقیلَ بِثَلاثَهِ أشهُرٍ ، وقیلَ : سِتَّهٍ ، وقیلَ غَیرَ ذلِکَ . (4) .
1- .الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 14 وفیص 10 «والصحیح أنّ أمیر المؤمنین ما بایع إلّا بعد ستّه أشهر» ، السنن الکبری : ج 6 ص 489 ح 12732 ، المصنّف لعبد الرزّاق : ج 5 ص 472 ح 9774 ، تاریخ الطبری: ج 3 ص 208 ولیس فی الأربعه الأخیره «الزبیر» ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 268 عن عائشه ولیس فیه «بنو هاشم والزبیر» وکلّها نحوه .
2- .صحیح البخاری : ج 4 ص 1549 ح 3998 ، صحیح مسلم : ج 3 ص 1380 ح 52 .
3- .الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 31 ، الردّه : ص 47 نحوه وزاد فی آخره : «وقیل : بعد ستّه أشهر» .
4- .مروج الذهب : ج 2 ص 309 .
ص: 551
9526.امام علی علیه السلام :الکامل فی التاریخ به نقل از زُهْری : علی علیه السلام و بنی هاشم و زبیر ، شش ماه پایداری نمودند و با ابو بکر بیعت نکردند ، تا آن که فاطمه که خدا از او خشنود باد در گذشت . آن گاه با او بیعت کردند .9527.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صحیح البخاری به نقل از عایشه : فاطمه ، دختر پیامبر صلی الله علیه و آله ، به ابو بکر پیام داد که میراث خود از پیامبر خدا را می خواهد ، که [ میراثش] آنچه را خداوند ، بی جنگ و خونریزی در مدینه نصیب پیامبر صلی الله علیه و آله کرده بود و نیز فدک و باقیمانده خمس خیبر ... را شامل می شد ؛ امّا ابو بکر ، از این که چیزی از آنها را به فاطمه باز گردانَد ، خودداری ورزید .
از این رو ، فاطمه بر ابوبکر خشمناک شد و با او قهر کرد و تا هنگام مرگ با او سخن نگفت .
فاطمه پس از پیامبر صلی الله علیه و آله شش ماه زیست و چون وفات یافت ، همسرش علی او را شبانه دفن کرد و ابو بکر را از آن آگاه نساخت و خود بر او نماز خواند .
علی در زمان حیات فاطمه ، نزد مردم ، آبرویی داشت ؛ ولی چون فاطمه در گذشت ، مردم ، با علی چنان رفتار نمودند که گویی او را نمی شناختند . پس با ابو بکر به مصالحه برخاست و با وی بیعت کرد ؛ امّا در آن چند ماه [ که فاطمه زنده بود ، هرگز ]بیعت نکرد .9528.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الإمامه و السیاسه :علی که خداوند ، گرامی اش بدارد بیعت نکرد ، تا آن که فاطمه که خدا از آن دو خشنود باد در گذشت . فاطمه پس از پدرش ، تنها 75 شب زنده ماند .9529.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :مروج الذهب :در بیعت علی علیه السلام با ابو بکر اختلاف است . برخی می گویند که ده روز پس از وفات فاطمه علیها السلام بیعت نمود و وفات فاطمه علیها السلام هفتاد و اندی روز پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله بوده است . نیز گفته شده است که[ بیعت علی علیه السلام ]سه ماه و یا شش ماه بعد بود و جز آن هم گفته شده است . .
ص: 552
9530.عنه علیه السلام :شرح نهج البلاغه فی ذِکرِ حَدیثِ السَّقیفَهِ : أمَّا الَّذی یَقولُهُ جُمهورُ المُحَدِّثینَ وأعیانُهُم فَإِنَّهُ علیه السلام امتَنَعَ مِنَ البَیعَهِ سِتَّهَ أشهُرٍ . (1)9531.عنه علیه السلام :شرح نهج البلاغه :یَنبَغی لِلعاقِلِ أن یُفَکِّرَ فی تَأَخُّرِ عَلِیٍّ علیه السلام عَن بَیعَهِ أبی بَکرٍ سِتَّهَ أشهُرٍ إلی أن ماتَت فاطِمَهُ ، فَإِن کانَ مُصیبا فَأَبو بَکرٍ عَلَی الخَطَأ فِی انتِصابِهِ فی الخِلافَهِ ، وإن کانَ أبو بَکرٍ مُصیبا فَعَلِیٌّ عَلَی الخَطَاَء فی تَأَخُّرِهِ عَنِ البَیعَهِ وحُضورِ المَسجِدِ (2) . (3)1 / 15دَوافِعُ بَیعَهِ الإِمامِ بَعدَ امتِناعِهِ1 / 15 1مَخافَهُ الفُرقَهِ9531.امام علی علیه السلام :الشافی عن موسی بن عبد اللّه بن الحسن :إنَّ عَلِیّا علیه السلام قالَ لَهُم [لِلمُتَخَلِّفینَ عَن بَیعَهِ أبی بَکرٍ] : بایِعوا ؛ فَإِنَّ هؤُلاءِ خَیَّرونی أن یَأخُذوا ما لَیسَ لَهُم ، أو اُقاتِلَهُم واُفَرِّقَ أمرَ المُسلِمینَ . (4)9532.امام علی علیه السلام :الشافی عن سفیان بن فَروَه عن أبیه :جاءَ بُرَیدَهُ حَتّی رَکَزَ رایَتَهُ فی وَسَطِ أسلَمَ ، ثُمَّ قالَ : لا اُبایِعُ حَتّی یُبایِعَ عَلِیٌّ ! فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : یا بُرَیدَهُ ، ادخُل فیما دَخَلَ فیهِ النّاسُ ، فَإِنَّ اجتِماعَهُم أحَبُّ إلَیَّ مِنِ اختِلافِهِمُ الیَومَ . (5) .
1- .شرح نهج البلاغه : ج 2 ص 22 .
2- .لکن علیّا معصوم عن الخطأ ، بدلیل آیه التطهیر وغیرها ، فالخطأ من غیره .
3- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 24 .
4- .الشافی : ج 3 ص 243 ، الصراط المستقیم : ج 3 ص 111 وفی صدره «وروی إبراهیم بطریقین إنّ علیّا قال لبریده ولجماعه اُخر أبوا البیعه» ، بحار الأنوار : ج 28 ص 392 .
5- .الشافی : ج 3 ص 243 ، الدرجات الرفیعه : ص 403 ، بحار الأنوار : ج 28 ص 392 .
ص: 553
1 / 15 انگیزه های بیعت امام پس از خودداری
1 / 15 1 بیم اختلاف
9533.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :شرح نهج البلاغه در یادکردِ داستان سقیفه : امّا آنچه عموم محدّثان و برجستگانِ آنان می گویند ، این است که علی علیه السلام شش ماه از بیعت کردن ، خودداری ورزید .9534.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :شرح نهج البلاغه :شایسته است که خردمند بیندیشد که چرا علی علیه السلام در بیعت با ابو بکر ، شش ماه ، یعنی تا درگذشت فاطمه علیها السلام تأخیر نمود ؛ اگر کار او درست بوده ، پس انتصاب ابو بکر به خلافت ، خطا بوده است و اگر کار ابو بکر درست بوده ، پس تأخیر علی علیه السلام در بیعت و حضور در مسجد ، خطا بوده است .1 / 15انگیزه های بیعت امام پس از خودداری1 / 15 1بیم اختلاف9536.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ( لاِبنِ مَسعودٍ و هو یَعِظُهُ ) الشافی به نقل از موسی بن عبد اللّه بن حسن : علی علیه السلام [ به کسانی که از بیعت با ابو بکر سر باز زده بودند ، ]گفت : بیعت کنید ؛ چرا که اینان دو راه در پیش روی من گذارده اند ، [بدین ترتیب] که یا آنچه را حقّشان نیست بگیرند ، یا با آنان بجنگم و در میان مسلمانان ، اختلاف اندازم .9537.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الشافی به نقل از سفیان بن فَروه ، از پدرش : بُرَیده آمد تا آن که پرچمش را در میان [ قبیله ]اسلم کوبید و گفت : تا علی علیه السلام بیعت نکند ، من بیعت نمی کنم . پس ، علی علیه السلام گفت : ای بُرَیده! در آنچه مردم بر آن همگام اند ، همراه شو ؛ زیرا امروز نزد من ، اجتماع (اتحاد) آنان بهتر از اختلافشان است .
.
ص: 554
9536.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در اندرز به ابن مسعود ) شرح نهج البلاغه عن عبد اللّه بن جُنادَه :قَدِمتُ مِنَ الحِجازِ اُریدُ العِراقَ ، فی أوَّلِ إمارَهِ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَمَرَرتُ بِمَکَّهَ ، فَاعتَمَرتُ ، ثُمَّ قَدِمتُ المَدینَهَ ، فَدَخَلتُ مَسجِدَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، إذ نودِیَ : الصَّلاهُ جامِعَهً ، فَاجتَمَعَ النّاسُ ، وخَرَجَ عَلِیٌّ علیه السلام مُتَقَلِّدا سَیفَهُ ، فَشَخَصَتِ الأَبصارُ نَحوَهُ ، فَحَمِدَ اللّهُ وصَلّی عَلی رَسولِهِ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ قالَ :
أمّا بَعدُ ، فَإِنَّهُ لَمّا قَبَضَ اللّهُ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله قُلنا : نَحنُ أهلُهُ ، ووَرَثَتُهُ ، وعِترَتُهُ ، وأولِیاؤُهُ ، دونَ النّاسِ ، لا یُنازِعُنا سُلطانَهَ أحَدٌ ، ولا یَطمَعُ فی حَقِّنا طامِعٌ ! إذِ انبَری لَنا قَومُنا فَغَصَبونا سُلطانَ نَبِیِّنا ، فَصارَتِ الإِمرَهُ لِغَیرِنا ، وصِرنا سوقَهً ، یَطمَعُ فینَا الضَّعیفُ ، ویَتَعَزَّزُ عَلَینَا الذَّلیلُ ؛ فَبَکَتِ الأَعیُنُ مِنّا لِذلِکَ ، وخَشُنَتِ الصُّدورُ ، وَجزَعَتِ النُّفوسُ .
وَایمُ اللّهِ ، لَولا مَخافَهُ الفُرقَهِ بَینَ المُسلِمینَ ، وأن یَعودَ الکُفرُ ، ویَبورَ الدِّینُ ، لَکُنّا عَلی غَیرِما کُنّا لَهُم عَلَیهِ ، فَوَلِیَ الأَمرَ وُلاهٌ لَم یَألُوا النّاسَ خَیرا . (1)9537.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام مِن خُطبَتِهِ بِذی قارٍ (2) : قَد جَرَت اُمورٌ صَبَرنا فیها وفی أعیُنِنَا القَذی ؛ تَسلیما لاِمرِ اللّهِ تَعالی فیمَا امتَحَنَنا بِهِ ؛ رَجاءَ الثَّوابِ عَلی ذِلکَ ، وکانَ الصَّبرُ عَلَیها أمثَلَ مِن أن یَتَفَرَّقَ المُسلِمونَ ، وتُسفَکَ دِماؤُهُم .
نَحنُ أهلُ بَیتِ النُّبُوَّهِ ، وأحَقُّ الخَلقِ بِسُلطانِ الرِّسالَهِ ، ومَعدِنُ الکَرامَهِ الَّتِی ابتَدَأَ اللّهُ بِها هذِهِ الاُمَّهَ . وهذا طَلحَهُ وَالزُّبَیرُ لَیسا مِن أهلِ النُّبُوَّهِ ، ولا مِن ذُرِّیَّهِ الرَّسولِ حینَ رَأَیا أنَّ اللّهَ قَد رَدَّ عَلَینا حَقَّنا بَعدَ أعصُرٍ ، فَلَم یَصبِرا حَولاً واحِدا ، ولا شَهرا کامِلاً ، حَتّی وَثَبا عَلی دَأبِ الماضینَ قَبلَهُما ؛ لِیَذهَبا بِحَقّی ، ویُفَرِّقا جَماعَهَ المُسلِمینَ عَنّی . (3) .
1- .شرح نهج البلاغه : ج 1 ص 307 ؛ الإرشاد : ج 1 ص 245 ، الجمل : ص 437 وفیهما من «أمّا بعد ...» .
2- .ذُوقار : موضع بین الکوفه وواسط ، وهو إلی الکوفه أقرب ، فیه کان یوم ذی قار المشهور بین الفرس والعرب (تقویم البلدان : ص 292) .
3- .الإرشاد : ج 1 ص 249 .
ص: 555
9538.عنه علیه السلام :شرح نهج البلاغه به نقل از عبد اللّه بن جُناده : در آغاز حکومت علی علیه السلام ، از حجاز به قصد عراق آمدم . از مکّه گذشتم و عمره گزاردم . سپس وارد مدینه شدم و به مسجد پیامبر خدا آمدم و چون ندای نماز جمعه داده شد ، مردم گرد آمدند و علی علیه السلام ، در حالی که شمشیرش را حمایل کرده بود ، بیرون آمد و چشم ها به او متوجّه شد .
او خدا را ستود و بر پیامبرش درود فرستاد و سپس فرمود : «امّا بعد ، چون خداوند ، پیامبرش را قبض روح کرد ، [ با خود ]گفتیم : ما ، خاندان و وارث و خانواده و نزدیکان او هستیم ، نه دیگر مردم ؛ هیچ کس بر سر فرمان روایی او ، با ما کشمکش نمی کند و هیچ طمعکاری در حقّ ما طمع نمی ورزد ؛ امّا قوممان مانع ما شدند و فرمان روایی پیامبر صلی الله علیه و آله را از ما ربودند . پس ، حکومت از آنِ دیگری شد و ما دنباله رو شدیم . ناتوان ، در ما طمع ورزید و خوار ، بر ما عزّت گرفت . پس به خاطر آن ، چشم ها بر ما گریستند و سینه ها گرفتند و جان ها بی تاب شدند .
به خدا سوگند ، اگر از پراکندگی مسلمانان ، بازگشت کفر ، و نابودی دین هراسی نبود ، تصمیمی غیر از این می گرفتیم . کسانی حکومت را به دست گرفتند که خیرخواه مردم نبودند» .9539.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام ( فی مُناجاتِهِ ) امام علی علیه السلام در خطبه اش در ذو قار (1) : اموری گذشت که در آن صبر کردیم ، در حالی که در چشمانمان خار بود ؛ و این صبر به خاطر تسلیم در برابر فرمان خدای متعال به آنچه ما را بدان امتحان کرد ، بود و [ نیز به خاطر] امید به پاداش آن . و صبر ، بهتر از آن بود که مسلمانان ، متفرّق شوند و خونشان ریخته شود .
ماییم اهل بیت نبوّت ، سزاوارترینِ مردم به قدرت رسالت،و معدن کرامتی که خداوند، امّت را بر آن بنا نهاد.
این طلحه و زبیر ، که نه از خاندان نبوّت و نه از نسل پیامبرند ، چون دیدند که خداوند ، حقّ ما را پس از مدّتی به ما باز گردانْد ، نه یک سال ، که یک ماه کامل هم صبر نکردند و همچون پیشینیان خود ، خیز برداشتند تا حقّم را بربایند و مسلمانان را از گِردم پراکنده سازند . .
1- .ذو قار ، جایی میان کوفه و واسط (البتّه به کوفه نزدیک تر) است و در آن ، جنگ مشهور میان ایرانیان و اعراب ، واقع شده است (تقویم البلدان : ص 292) .
ص: 556
9540.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :عنه علیه السلام مِن خُطبَتِهِ قَبلَ حَربِ الجَمَلِ : إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله حینَ قُبِضَ کُنّا نَحنُ أهلَ بَیتِهِ ، وعُصبَتَهُ ، ووَرَثَتَهُ ، وأولِیاءَهُ ، وأحَقَّ خَلقِ اللّهِ بِهِ ، لا نُنازَعُ فی ذلِکَ ... فَانتَزَعوا سُلطانَ نَبِیِّنا مِنّا ، ووَلَّوهُ غَیرَنا ، وَایمُ اللّهِ فَلَولا مَخافَهُ الفُرقَه بَینَ المُسلِمینَ أن یَعودوا إلَی الکُفرِ لَکُنّا غَیَّرنا ذلِکَ مَا استَطَعنا ! (1)راجع : ص 540 (وعی الإمام فی مواجهه الفتنه) .
1 / 15 2مَخافَهُ ارتِدادِ النّاسِ9538.امام علی علیه السلام :الشافی عن موسی بن عبد اللّه بن الحسن :أبَت أسلَمُ أن تُبایِعَ ، وقالوا : ما کُنّا نُبایِعُ حَتّی یُبایِعَ بُرَیدَهُ ؛ لِقَولِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِبُرَیدَهَ : عَلِیٌّ وَلِیُّکُم مِن بَعدی . فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : یا هؤُلاءِ ، إنَّ هؤُلاءِ خَیَّرونی أن یَظلِمونی حَقّی واُبایِعَهُم ، أوِ ارتَدَّتِ النّاسُ حَتّی بَلَغَتِ الرِّدَّهَ اُحُدا ! فَاختَرتُ أن اُظلَمَ حَقّی وإن فَعَلوا ما فَعَلوا . (2)9539.امام زین العابدین علیه السلام ( در مناجات خود ) الطرائف عن أبی الطُّفیل عامِر بنِ واثِلَه :کُنتُ عَلَی البابِ یَومَ الشّوری ، فَارتَفَعَتِ الأَصواتُ بَینَهُم ، فَسَمِعتُ عَلِیّا علیه السلام یَقولُ : بایَعَ النّاسُ أبا بَکرٍ وأنَا وَاللّهِ أولی بِالأَمرِ مِنهُ ، وأَحَقُّ بِهِ مِنهُ ! فَسَمِعتُ وأَطَعتُ مَخافَهَ أن یَرجِعَ القَومُ کُفّارا ، ویَضرِبَ بَعضُهُم رِقابَ بَعضٍ بِالسَّیفِ . ثُمَّ بایَعَ النّاسُ أبا بَکرٍ لِعُمَرَ ، وأنَا أولی بِالأَمرِ مِنهُ ! فَسَمِعتُ وأطَعتُ مَخافَهَ أن یَرجِعَ النّاسُ کُفّارا . ثُمَّ أنتُم تُریدونَ أن تُبایِعوا عُثمانَ ! ! (3) .
1- .الجمل : ص 437 عن اُمّ راشد مولاه اُمّ هانئ ، الأمالی للمفید : ص 155 ح 6 عن الحسن بن سلمه .
2- .الشافی : ج 3 ص 243 ، بحار الأنوار : ج 28 ص 392 .
3- .الطرائف : ص 411 ؛ المناقب للخوارزمی : ص 313 ح 314 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 320 ح 251 .
ص: 557
1 / 15 2 بیم ارتداد
9540.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام در خطبه اش پیش از جنگ جمل : چون پیامبر صلی الله علیه و آله قبض روح شد ، ما ، خانواده و خاندان و وارثان و خویشان او و سزاوارترینِ مردم به او بودیم و با ما در این امر ، کشمکش نمی شد . پس ، حکومت پیامبرمان را از ما گرفتند و به دیگران سپردند و به خدا سوگند ، اگر از اختلاف مسلمانان و بازگشتشان به کفر هراسی نبود ، تا سر حدّ توانمان ، آن را دگرگون می ساختیم .ر . ک : ص 541 (داستان سقیفه برخورد هشیارانه امام با فتنه) .
1 / 15 2بیم ارتداد9544.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الشافی به نقل از موسی بن عبد اللّه بن حسن : قبیله اسلم ، از بیعت ، خودداری ورزیدند و گفتند : تا بُرَیده بیعت نکند ، بیعت نمی کنیم ؛ چون پیامبر صلی الله علیه و آله به بُرَیده گفته است : «علی ، ولیّ شما پس از من است» .
علی علیه السلام فرمود : «ای مردم! اینان دو راه در پیش روی من گذارده اند، [بدین ترتیب که] یا در حقّم ستم کنند و با ایشان بیعت کنم ، یا مردمْ مرتد شوند و مرتدّان تا پشت کوه اُحد برسند! پس ، ستم در حقّم را پذیرفتم ، هر آنچه باشد» .9545.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الطرائف به نقل از ابو طُفَیل عامر بن واثله : روز شورا[ ی شش نفریِ عمر] بر در آن خانه بودم . پس ، صداها میان آنان بالا گرفت و شنیدم علی علیه السلام می فرماید : «مردم با ابو بکر بیعت کردند ، در حالی که به خدا سوگند ، من از او به این امر ، سزاوارتر و شایسته تر بودم ؛ امّا از بیم آن که مردم به کفر باز گردند و با شمشیر به جان هم بیفتند ، فرمان بردم و اطاعت نمودم .
سپس مردم با ابو بکر برای [ جانشینی ]عمر بیعت کردند ، در حالی که من از او به خلافت ، سزاوارتر بودم .
[ باز هم ] از بیم آن که مردم به کفر باز گردند ، فرمان بردم و اطاعت نمودم .
اکنون ، شما می خواهید با عثمان بیعت کنید!» .
.
ص: 558
9544.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلی أهلِ مِصرَ مَعَ مَالِکٍ الأَشتَرِ لَمّا ولَاهُ إمارَتَها (1) : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ اللّهَ سُبحانَهُ بَعَثَ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله نَذیرا لِلعالَمینَ ، ومُهَیمِنا عَلَی المُرسَلینَ ، فَلَمّا مَضی علیه السلام تَنازَعَ المُسلِمونَ الأَمرَ مِن بَعدِهِ ، فَوَاللّهِ ما کانَ یُلقی فی رَوعی ولا یَخطُرُ بِبالی أنَّ العَرَبَ تُزعِجُ هذَا الأَمرَ مِن بَعدِهِ صلی الله علیه و آله عَن أهلِ بَیتِهِ ، ولا أنَّهُم مُنَحّوهُ عَنّی مِن بَعدِهِ ! فَما راعَنی إلَا انثِیالُ النّاسِ عَلی فُلانٍ یُبایِعونَهُ ، فَأَمسَکتُ یَدی حَتّی رَأَیتُ راجِعَهَ النّاسِ قَد رَجَعَت عَن الإِسلامِ ؛ یَدعونَ إلی مَحقِ دِینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، فَخَشیتُ إن لَم أنصُرِ الإِسلامَ وأهلَهُ أن أری فیهِ ثَلما أو هَدما ، تَکونُ المُصیبَهُ بِهِ عَلَیَّ أعظَمَ مِن فَوتِ وِلایَتِکُمُ الَّتی إنَّما هِیَ مَتاعُ أیّامٍ قَلائِلَ ، یَزولُ مِنها ما کانَ کَما یَزولُ السَّرابُ ، أو کَما یتَقَشَّعُ السَّحابُ ، فَنَهَضتُ فی تِلکَ الأَحداثِ ، حَتّی زاحَ الباطِلُ وزَهَقَ ، وَاطمَأَنَّ الدینُ وتَنَهنَهَ (2) . (3)9545.امام علی علیه السلام :شرح نهج البلاغه :رُوِیَ عَنهُ [عَلِیٍّ] علیه السلام أنَّ فاطِمَهَ علیها السلام حَرَّضَتهُ یَوما عَلَی النُّهوضِ وَالوُثوبِ ، فَسَمِعَ صَوتَ المُؤَذِّنِ : أشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللّهِ ، فَقالَ لَها : أیَسُرُّکِ زَوالُ هذَا النِّداءِ مِنَ الأَرضِ ؟ قالَت : لا . قالَ : فَإِنَّهُ ما أقولُ لَکِ . (4)9546.الإمامُ الباقرُ و الإمامُ الصّادقُ علیهما السلامالإمام الباقر علیه السلام :إنَّ النّاسَ لَمّا صَنَعوا ما صَنَعوا إذ بایَعوا أبا بَکرٍ ، لم یَمنَع أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام مِن أن یَدعُوَ إلی نَفسِهِ إلّا نَظَرا لِلنّاسِ ، وتَخَوُّفا عَلَیهِم أن یَرتَدّوا عَنِ الإِسلامِ ؛ فَیَعبُدُوا الأَوثانَ ، ولا یَشهَدوا أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ... وبایَعَ مُکرَها ؛ حَیثُ لَم یَجِد أعوانا . (5) .
1- .وفی الغارات : «رساله علیّ علیه السلام إلی أصحابه بعد مقتل محمّد بن أبی بکر» ، وهذا هو الصحیح ظاهرا .
2- .تَنَهْنَهَ : سکن ، وأصلُه الکفّ ؛ تقول : نَهنَهتُ السبع فتنَهنَهَ ؛ أی کفّ عن حرکته وإقدامه ، فکأنّ الدین کان متحرّکا مضطربا فسکن وکفّ عن ذلک الاضطراب (شرح نهج البلاغه : ج 17 ص 152) .
3- .نهج البلاغه : الکتاب 62 ، الغارات : ج 1 ص 302 306 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 94 کلاهما عن جندب نحوه .
4- .شرح نهج البلاغه : ج 11 ص 113 و ج 20 ص 326 ح 735 نحوه .
5- .الکافی : ج 8 ص 295 ح 454 عن زراره ، علل الشرائع : ص 149 ح 8 ، الأمالی للطوسی : ص 230 ح 406 کلاهما عن زراره عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه .
ص: 559
9547.الإمامُ الباقرُ علیه السلام ( لمّا قَرَأ : {Q} «لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّ ) امام علی علیه السلام در نامه اش به مردم مصر که همراه مالک اَشتر فرستاد ، هنگامی که او را به حکومت آن دیار گمارْد (1) : امّا بعد ، بی گمانْ خدای سبحان ، محمّد صلی الله علیه و آله را بر انگیخت تا بیم دهنده ای برای جهانیان و گواهی دهنده ای بر پیامبران [ پیشین ]باشد و چون در گذشت ، مسلمانان بر سر جانشینی اش به ستیز برخاستند .
به خدا سوگند ، به دل و ذهنم خطور نمی کرد که عرب ، پس از پیامبر صلی الله علیه و آله ، خلافت را از اهل بیت و خاندان او بیرون کشند ، یا آن را پس از وی از من دور سازند ؛ و چیزی مرا به شگفت نیاورْد ، جز شتافتن مردم برای بیعت با فلان .
پس ، دست نگه داشتم تا آن که دیدم برخی مردمان از اسلام باز گشتند و به نابودی دین محمّد صلی الله علیه و آله فرا خواندند . ترسیدم که چنانچه اسلام و مسلمانان را یاری نکنم ، رخنه ای در آن ببینم و یا ویرانی ای که [ در این صورت ]مصیبت آن برای من ، بزرگ تر از دست نیافتن به حکومتِ بر شما بود ؛ حکومتی که تنها ، کالایی چند روزه است و همچون سراب از میان می رود و مانند ابر ، پراکنده می گردد .
پس ، در میان این حوادث برخاستم ، تا آن که باطل زدوده و نابود گشت ودین ، آرام و قرار یافت .9548.الدرّ المنثور :شرح نهج البلاغه :از علی علیه السلام روایت شده است که روزی فاطمه علیها السلام او را بر نهضت و قیام ، تحریک نمود . پس ، صدای مؤذّن را شنید که : أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه . علی علیه السلام به فاطمه علیها السلام گفت : «آیا راضی می شوی که این ندا از زمین ، برچیده شود؟» .
گفت : نه .
گفت : «این ، همان [ دلیلی] است که [ درباره قیام نکردن خود] به تو می گویم» .9546.امام باقر و امام صادق علیهما السلام :امام باقر علیه السلام :چون مردم کردند آنچه در بیعت با ابو بکر کردند ، هیچ چیز از فراخوانی امیر مؤمنان به سوی خود مانع نشد ، مگر توجّه به مردم و بیم آن که از اسلام باز گردند و به پرستش بت ها روی آورند و به یگانگی خداوند و رسالت خداییِ محمّد صلی الله علیه و آله گواهی ندهند ... . [ پس ،] از سر ناچاری و بی یاوری بیعت کرد . .
1- .در کتاب الغارات ، چنین آمده است : «نامه علی علیه السلام به یارانش ، پس از کشته شدن محمّد بن ابی بکر نگاشته شده است» و این ، درست می نماید .
ص: 560
1 / 15 3عَدَمُ النّاصِرِ9549.الإمامُ علیٌّ علیه السلام ( فی ذَمِّ أتباعِ الشَّیطانِ ) الإمام الحسن علیه السلام فی خُطبَتِهِ حینَ أجمَعَ عَلی صُلحِ مُعاوِیَهَ : قَد کَفَّ أبی یَدَهُ ، وناشَدَهُم ، وَاستَغاثَ أصحابَهُ ، فَلَم یُغَث ، ولَم یُنصَر ، ولَو وَجَدَ عَلَیهِم [أیِ المُتَقَدِّمینَ عَلَیهِ فی الخِلافَهِ ]أعوانا ما أجابَهُم . (1)9550.عنه علیه السلام ( مِن کتابٍ لَهُ إلی معاویهَ ) الأمالی للمفید عن أبی علیّ الهَمدانی :إنّ عَبدَ الرَّحمنِ بنَ أبی لَیلی قامَ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنّی سائِلُکَ لِاخُذَ عَنکَ ، وقَدِ انتَظَرنا أن تَقولَ مِن أمرِکَ شَیئا فَلَم تَقُلهُ ، أ لا تُحَدِّثُنا عَن أمرِکَ هذا ؛ أ کانَ بِعَهدٍ مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، أو شَیءٍ رَأَیتَهُ ؛ فَإِنّا قَد أکثَرنا فیکَ الأَقاویلَ ، وأوثَقُهُ عِندَنا ما قَبِلناهُ عَنکَ وسَمِعناهُ مِن فیکَ إنّا کُنّا نَقولُ : لو رَجَعَت إلَیکُم بَعدَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله لَم یُنازِعکُم فیها أحدٌ ، واللّهِ ما أدری إذا سُئِلتُ ما أقولُ ! ! أزعُمُ أنَّ القَومَ کانوا أولی بِما کانوا فیهِ مِنکَ ! فَإِن قُلتَ ذلِکَ ، فَعَلامَ نَصَبَکَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بَعدَ حَجَّهِ الوَداعِ فَقالَ : «أیُّهَا النّاسُ ، مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ» ؟ ! وإن تَکُ أولی مِنهُم بِما کانوا فیهِ فَعَلامَ نَتَوَلّاهُم ؟ !
فَقالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : یا عَبدَ الرَّحمنِ ، إنَّ اللّهَ تَعالَی قَبَضَ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله وأنَا یَومَ قَبَضُهُ أولی بِالنّاسِ مِنّی بِقَمیصی هذا ، وقَد کانَ مِن نَبِیِّ اللّهِ إلَیِّ عَهدٌ لَو خَزَمتُمونی (2) بِأَنفی لَأَقرَرتُ ؛ سَمعا للّهِِ وطاعَهً ، وإنَّ أوَّلَ مَا انتَقَصناهُ بَعدَهُ إبطالُ حَقِّنا فِی الخُمُسِ . فَلَمّا رَقَّ أمرُنا طَمِعَت رُعیانُ البُهمِ مِن قُرَیشٍ فینا .
وقَد کانَ لی عَلَی النّاسِ حَقٌّ ، لَو رَدّوهُ إلَیَّ عَفوا قَبِلتُهُ ، وقُمتُ بِهِ ، وکانَ إلی أجَلٍ مَعلومٍ ، وکُنتُ کَرَجُلٍ لَهُ عَلَی النّاسِ حَقٌّ إلی أجَلٍ ؛ فَإِن عَجَّلوا لَهُ مالَهُ أخَذَهُ وحَمِدَهُم عَلَیهِ ، وإن أخَّروهُ أخَذَهُ غَیرَ مَحمودینَ ، وکُنتُ کَرَجُلٍ یَأخُذُ السُّهولَهَ وهوَ عِندَ النّاسِ مَحزونٌ .
وإنَّما یُعرَفُ الهُدی بِقِلَّهِ مَن یَأخُذُهُ مِنَ النّاسِ ، فَإِذا سَکَتُّ فَاعفونی ؛ فَإِنَّهُ لَو جاءَ أمرٌ تَحتاجونَ فیهِ إلَی الجَوابِ أجَبتُکُم ، فَکُفّوا عَنّی ما کَفَفتُ عَنکُم .
فَقالَ عَبدُ الرَّحمنِ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، فَأَنتَ لَعَمرُکَ کَما قالَ الأَوَّلُ :
لَعَمرُکَ لَقَد أیقَظتَ مَن کانَ نائِما
وأسمَعتَ مَن کانَت لَهُ اُذُنانِ (3) .
1- .الأمالی للطوسی : ص 566 ح 1174 عن عبد الرحمن بن کثیر عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام .
2- .یقال : خَزَمتُ البعیر بالخِزامَه ؛ وهی حَلْقه من شَعر تُجعل فی وَترَه أنفه یُشدّ فیها الزمام (الصحاح : ج 5 ص 1911 «خزم») .
3- .الأمالی للمفید : ص 223 ح 2 ، الأمالی للطوسی : ص 8 ح 9 ، شرح الأخبار : ج 2 ص 260 ح 563 نحوه .
ص: 561
1 / 15 3 بی یاور بودن
1 / 15 3بی یاور بودن9550.امام علی علیه السلام ( در نامه خود به معاویه ) امام حسن علیه السلام در خطبه اش ، هنگامی که تصمیم به صلح با معاویه گرفت : پدرم دستش را دراز کرد و سوگندشان داد و اصحابش را به یاری نمودن فرا خواند ؛ امّا اجابت نشد و یاری نگردید ؛ و اگر بر ضدّ پیشی گرفتگان در خلافت ، یاورانی می یافت ، دعوتشان را به بیعت نمی پذیرفت .9551.امام علی علیه السلام :الأمالی ، مفید به نقل از ابو علی همدانی : عبد الرحمان بن ابی لیلی ، رو به روی امیر مؤمنان ، علی بن ابی طالب علیه السلام ، ایستاد و گفت : ای امیر مؤمنان! من از تو می پرسم تا [ نادانسته ای را] فرا گیرم . ما منتظر بودیم تا از کار خود سخن بگویی ؛ ولی نگفتی . آیا ما را از این کارت باخبر نمی کنی؟ آیا پیامبر خدا به تو سفارشی کرده بود ، یا نظر خودت چنین بود؟
[ می پرسم ؛] زیرا درباره تو سخن های فراوانی در بین ما گفته می شود و مطمئن ترین سخن در نزد ما ، آن است که از دهان خودت بشنویم و بپذیریم .
ما هماره می گفتیم : اگر [ خلافت] پس از پیامبر خدا به شما باز می گشت ، هیچ کس در آن با شما کشمکش نمی کرد . به خدا سوگند ، اگر از من سؤال شود ، نمی دانم چه بگویم! اگر بگویم آنها از تو به خلافتْ سزاوارتر بودند ، پس برای چه پیامبر خدا تو را پس از حجّه الوداع ، نصب کرد و گفت : «ای مردم! هر که من مولای اویم ، پس علی مولای اوست» و اگر تو از آنان به خلافتْ سزاوارتری ، پس چگونه [ می توانیم ]آنان را ولیّ خود بدانیم!
امیر مؤمنان پاسخ داد : «ای عبد الرحمان! خداوند متعال ، پیامبرش را قبض روح کرد و در روز وفاتش ، اولویّت من به [ حکومتِ بر] مردم ، بیشتر از اولویّتم به [ تصرّف در] این پیراهنم بود ؛ ولی پیامبر خدا به من سفارشی کرده بود که اگر مرا با ریسمان هم می کشیدید ، به خاطر اطاعت از فرمان الهی ، مخالفت نمی کردم .
اوّلین چیزی که پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله از ما کم گذاردند، تباه کردن حقّ ما در خُمس بود و چون کارمان سست شد ، شترچرانان قریش در ما طمع کردند . بی گمان ، من بر مردم ، حقّی داشتم که مهلتی معیّن داشت و اگر خود ، آن را به من باز می گرداندند ، می پذیرفتم و بدان می پرداختم .
من مانند مردی بودم که حقّی با سررسید معیّن بر گردن مردم دارد ؛ اگر حقّش را زود بپردازند ، می گیرد و آنان را بر این کار می ستاید و اگر به تأخیر اندازند ، می گیرد ؛ امّا دیگر نمی ستاید .
نیز مانند کسی بودم که راهی هموار در پیش گرفته است ؛ امّا مردم ، او را در راهی ناهموار می پندارند .
راه هدایت ، تنها از کمیِ پویندگان آن شناخته می شود . پس ، هر گاه ساکت ماندم ، پیجویی مکنید که اگر کاری پیش آید که به پاسخش نیازمندید ، پاسختان می دهم . پس تا من از شما دستْ باز داشته ام ، شما نیز از من دست باز دارید» .
عبد الرحمان گفت : ای امیر مؤمنان! به جانت سوگند ، تو همان گونه هستی که آن شاعر گفته است :
به جانت سوگند ، خفته را بیدار کردی
و هر که را گوش داشت ، شنواندی .
.
ص: 562
9552.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الکافی عن سدیر :کُنّا عِندَ أبی جَعفرٍ علیه السلام ، فَذَکَرنا ما أحدَثَ النّاسُ بَعدَ نَبِیِّهِم صلی الله علیه و آله ، وَاستِذلالَهُم أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام ، فَقالَ رَجُلٌ مِنَ القَومِ : أصلَحَکَ اللّهُ ، فَأَینَ کانَ عِزُّ بَنی هاشِمٍ وما کانوا فیهِ مِنَ العَدَدِ ؟ !
فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : ومَن کانَ بَقِیَ مِن بَنی هاشِمٍ إنَّما کانَ جَعفَرٌ وحَمزَهُ ، فَمَضَیا ، وبَقِیَ مَعَهُ رَجُلانِ ضَعیفانِ ذَلیلانِ ، حَدیثا عَهدٍ بِالإِسلامِ ؛ عَبّاسٌ وعَقیلٌ ، وکانا مِنَ الطُّلَقاءِ ، أما وَاللّهِ لَو أنَّ حَمزَهَ وجَعفرا کانا بِحَضرَتِهِما ما وصَلا إلی ما وَصَلا إلَیهِ ، ولَو کانا شاهِدَیهِما لَأَتلَفا نَفسَیهِما . (1)راجع : ص 534 (قصّه السقیفه استنصار الإمام المهاجرین والأنصار) .
.
1- .الکافی : ج 8 ص 189 ح 216 .
ص: 563
9553.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( فی قولِهِ تعالی : {Q} «و لَقَد صَدَّقَ...» {/Q} ) الکافی به نقل از سدیر : نزد ابو جعفر (امام باقر) علیه السلام بودیم و آنچه را مردم پس از پیامبرشان کردند و امیر مؤمنان را خوار داشتند ، یاد نمودیم . پس ، مردی از آن میان گفت : خدا تو را به سلامت دارد! پس ، عزّت و شوکت بنی هاشم و افراد آنها چه شد؟
امام باقر علیه السلام فرمود : «چه کسی از بنی هاشم باقی مانده بود؟جعفر و حمزه که نبودندو با علی علیه السلام تنها دو مرد ناتوان و خوار و تازه مسلمان (عبّاس و عقیل) بودند که از آزاد شدگان [ فتح مکّه ]بودند . هان! به خدا سوگند ، اگر حمزه و جعفر حاضر بودند ، کار آن دو (ابو بکر و عمر) به آن جا نمی رسید و اگر شاهد ماجرا بودند،خود را فدا می کردند».ر . ک : ص 535 (یاری خواهی امام از مهاجران و انصار) .
.
ص: 564
1 / 15 4الإِکراه9555.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :المناقب لابن شهر آشوب :رُوِیَ أنَّهُ لَمّا طالَبوهُ بِالبَیعَهِ قالَ لَهُ الأَوَّلُ : بایِع . قالَ : فإِن لَم أفعَل ؟ قالَ : وَاللّهِ الَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ نَضرِبُ عُنُقَکَ .
فالتَفَت عَلِیٌّ إلَی القَبرِ ، فَقالَ : یَابنَ اُمِّ! إنَّ القَومَ استَضعَفونی وکادوا یَقتُلونَنی (1) . (2)9556.عنه علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :وَاللّهِ ما بایَعَ عَلِیٌّ علیه السلام حَتّی رَأَی الدُّخانَ قَد دَخَلَ عَلَیهِ بَیتَهُ . (3)راجع : ص 516 (الهجوم علی بیت فاطمه بنت رسول اللّه ) .
1 / 16الذَّرائِعُ فی قَرارِ السَّقیفَهِ1 / 16 1کَراهَهُ اجتِماعِ النُّبُوَّهِ والخِلافَهِ فی بَیتٍ9559.عنه علیه السلام :تاریخ الطبری عن ابن عبّاس :قالَ [عُمَرُ بنُ الخَطّابِ] : یَابنَ عَبّاسٍ ، أ تَدری ما مَنَعَ قَومَکُم مِنهُم [بَنی هاشِمٍ ]بَعدَ مُحَمَّدٍ ؟ فَکَرِهتُ أن اُجیبَهُ ، فَقُلتُ : إن لَم أکُن أدری فَأَمیرُ المُؤمِنینَ یُدرینی .
فَقالَ عُمَرُ : کَرِهوا أن یَجمَعوا لَکُمُ النُّبُوَّهَ والخِلافَهَ ، فَتَبَجَّحوا عَلی قَومِکُم بَجَحا بَجَحا ، فَاختارَت قُرَیشٌ لِأَنفُسِها ، فَأَصابَت ووُفِّقَت .
فَقُلتُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إن تَأذَن لی فِی الکَلامِ وتُمِط عَنِّی الغَضَبَ ، تَکَلَّمتُ . فَقالَ : تَکَلَّم یَابنَ عَبّاسٍ .
فَقُلتُ : أمّا قَولُکَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ : «اِختارَت قُرَیشٌ لِأَنفُسِها ، فَأَصابَت ووُفِّقَت» ، فَلَو أنَّ قُرَیشا اِختارَت لاِنفُسِها حَیثُ اختارَ اللّهُ عَزَّوجَلَّ لَها لَکانَ الصَّوابُ بِیَدِها غَیرَ مَردُودٍ ولا مَحسودٍ . وأمّا قَولُکَ : إنَّهُم کَرِهوا أن تَکونَ لَنَا النُّبُوَّهَ والخِلافَهُ ، فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ وَصَفَ قَوما بِالکَراهِیَّهِ فَقالَ : «ذَ لِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُواْ مَآ أَنزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَلَهُمْ» (4) .
فَقالَ عُمَرُ : هیهاتَ وَاللّهِ یَابنَ عَبّاسٍ ، قَد کانَت تَبلُغُنی عَنکَ أشیاءُ کُنتُ أکرَهُ أن أفُرُّکَ عَنها (5) ، فَتُزیلَ مَنزِلَتَکَ مِنِّی .
فَقُلتُ : وما هِیَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ ؛ فإِن کانَت حَقّا فَما یَنبَغی أن تُزیلَ مَنزِلَتی مِنکَ ، وإن کانَت باطِلاً فَمِثلی أماطَ الباطِلَ عَن نَفسِهِ !
فَقالَ عُمَرُ : بَلَغَنی أنَّکَ تَقولُ : إنَّما صَرَفوها عَنّا حَسَدا وظُلما !
فَقُلتُ : أمّا قَولُکَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ : ظُلما ، فَقَد تَبَیَّنَ لِلجاهِلِ والحَلیمِ . وأمّا قَولُکَ : حَسَدا ، فَإِنَّ إبلیسَ حَسَدَ آدَمَ ، فَنَحنُ وُلدُهُ المَحسودونَ .
فَقالَ عُمَرُ : هَیهاتَ ، أبَت واللّهِ قُلوبُکُم یا بَنی هاشِمٍ إلّا حَسَدا ما یَحولُ ، وضَغَنا وغِشّا ما یَزولُ .
فَقُلتُ : مَهلاً یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، لا تَصِف قُلوبَ قَومٍ أذهَبَ اللّهُ عَنهُمُ الرِّجسَ وطَهَّرَهُم تَطهیرا بِالحَسَدِ وَالغِشِّ ؛ فَإِنَّ قَلبَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِن قُلوبِ بَنی هاشِمٍ . فَقالَ عُمَرُ : إلَیکَ عَنّی یَابنَ عَبّاسٍ .
فَقُلتُ : أفعَلُ ، فَلَمّا ذَهَبتُ لِأَقومَ استَحیا مِنّی ، فَقالَ : یَابنَ عَبّاسٍ ، مَکانَکَ ، فَوَاللّهِ إنّی لَراعٍ لِحَقِّکَ ، مُحِبٌّ لِما سَرَّکَ .
فَقُلتُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنَّ لی عَلَیکَ حَقّا وعَلی کُلِّ مُسلِمٍ ، فَمَن حَفِظَهُ فَحَظَّهُ أصابَ ، ومَن أضاعَهُ فَحَظَّهُ أَخطَأَ . ثُمَّ قامَ فَمَضی . (6) .
1- .إشاره إلی الآیه : 150 من سوره الأعراف .
2- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 115 ، کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 593 ح 4 عن سلمان ، المسترشد : ص 378 ح 125 عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام زین العابدین علیه السلام ؛ الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 30 کلّها نحوه وراجع الاحتجاج : ج 1 ص 213 و215 .
3- .الشافی : ج 3 ص 241 عن حمران بن أعین ، بحار الأنوار : ج 28 ص 390 .
4- .محمّد : 9 .
5- .کذا ، وفی الکامل فی التاریخ : «اُقرّک علیها» .
6- .تاریخ الطبری : ج 4 ص 223 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 218 .
ص: 565