گروه نرم افزاری آسمان

سوره صَفّ



سوره صَفّ
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
بنام خداوند بخشنده بخشایشگر
لارْضِ وَ هُوَالْعَزیزُ الْحَکیمُ 􀂙 1 سَبَّحَ لِلّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ ما فِی ا
آنچه درآسمانها و زمیناست، همهتسبیح خدا میگویند و او قدرتمند و آگاه است .
توجه به مسأله تسبیح عمومی موجودات که با زبان حال و قال صورت میگیرد و نظام شگفتانگیز حاکم بر آنها که بهترین دلیل
بر وجود خالق عزیز و حکیم است ، پایههاي ایمان را در قلوب مستحکم ساخته و راه را براي فرمان جهاد استوار میکند
.
2 یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ
اي کسانی که ایمان آوردهاید ! چرا سخنی میگویید که عمل نمیکنید ؟
76 ) سوره صَفّ )
گرچه مطابق شأن نزول ، این آیات در مورد گفتگوهاي جهاد و سپس فرار در روز جنگ اُحُ د نازلشده، ولی میدانیم" هیچگاه
شأن نزولها، مفهوم گسترده آیات را محدود نمیکند ، "بنابراین هرگونه گفتار بیعمل در خور سرزنش و ملامت است ،
خواه در رابطه با پایمردي در میدان جهاد باشد و یا در هر عمل مثبت و سازنده دیگر .
صفحه 32 از 69
گفتار بیعمل
زبان ، ترجمان دل است و اگر راه این دو از یکدیگر جدا شود ، نشانه نفاق است و میدانیم یک انسان منافق از سلامت
فکر و روح برخوردار نیست .
از بدترین بلاهایی که ممکن است بر یک جامعه مسلط شود ، بلاي سلب اطمینان است و عامل اصلی آن جدایی گفتار از
کردار است، مردمی که میگویند و عمل نمیکنند، هرگز نمیتوانند به یکدیگر اعتماد کنند و در برابر مشکلات هماهنگ
باشند، هرگز برادري و صمیمیت در میان آنها حاکم نخواهد شد و هرگز ارزش و قیمتی نخواهند داشت و هیچ دشمنی از
آنهاحساب نمیبرد .
( جزء بیست و هشتم ( 77
یَعْنی بِالْعُلَماءِ مَنْ صَ دَّقَ فِعْلُهُ قَوْلَهُ وَ مَنْ لَمْ یُ َ ص دِّقْ فِعْلُهُ قَوْلَهُ فَلَیْسَ بِعالِمٍ : عالِم » : در حدیثی از امام صادق میخوانیم که فرمود
(1). « کسیاست که عملش ، گفتارش را تصدیقکند و هرکس عملش ، گفتارش را تصدیق نکند ، عالِم نیست
3 کَبُرَ مَقْتا عِنْدَ اللّهِ اَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ
نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نمیکنید .
مَقْت » واژه ، « کَبُرَ مَقْتا » در اصل به معنی " بغض شدید "است نسبت به کسی که کار قبیحی انجام داده است و در جمله « مَقْت »
که آن نیز دلیل بر شدت و عظمت است ، توأم شده و دلیل بر خشم عظیم خدا نسبت به گفتار خالی از « کَبُرَ » با «
عمل است .
. جلد 1، بابصفۀالعلماء،حدیث 2 ،« اصولکافی » -1
78 ) سوره صَفّ )
از نشانههاي مهم مؤمنان راستین این است که گفتار و کردارشان صد درصد هماهنگ باشد و هر قدر انسان از این اصل دور
شود ، از حقیقت ایمان دور شده است .
آیه فوق هرگونه تخلف از عهد و پیمان و وعده و حتی به گفته بعضی نذر را نیز شامل میشود .
عِدَةُ الْمُؤْمِنِ اَخا نَذْرٌ لاکَفّارَةَ فیهِ ، فَمَنْ اَخْلَفَ فَبِخُلْفِ اللّهِ بَدَأَ وَ لِمَقْتِهِ تَعَرَّضَ وَ ذلِکَ قَوْلُهُ : یا اَیُّهَا » : در حدیثی از امام صادق آمده
الَّذینَ امَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتا عِنْدَ اللّهِ اَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ : وعده مؤمن به برادرش نوعی نذر است ، هر
چند کفاره ندارد و هرکس خلف وعده کند ، با خدا مخالفت کرده و خویش را در معرض خشم او قرار داده و
(1). « اینهماناستکه قرآن در این آیات میگوید
.« خُلْفُالْوَعْد » جلد 2 ، باب ،« اصول کافی » -1
( جزء بیست و هشتم ( 79
پیکارگرانی همچون سدّ فولادین
4 اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِهِ صَفّا کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ
خداوند کسانی را دوست میدارد که در راه او پیکار میکنند همچون بنائی آهنین .
در اصل معنی مصدري دارد و به معنی " قرار دادن چیزي در خط صاف "است ، ولی اینجا معنی اسم فاعل را دارد . « صَف »
به معنی" سرب "است و از آنجا که گاه براي استحکام و یکپارچگی بناها سرب را آب کرده و « رَصاص » از ماده « مَرْصُوص »
صفحه 33 از 69
اطلاق « مَرْصُ وص » در لابلاي قطعات آن میریختند ، به طوريکه فوقالعاده محکم و یکپارچه میشد ، به هر بناي محکمی
میشود و در اینجا منظور این است که مجاهدان راه حق در برابر دشمن یک دل و یک جان
80 ) سوره صَفّ )
و مستحکم و استوار بایستند ، گویی همه یک واحد به همپیوستهاند که هیچ شکافی در میان آن نیست .
» : هنگامی که میخواست یاران خود را آماده پیکار کند ، فرمود « صفین » در حدیثی آمده است که امیر مؤمنان علی در میدان
خداوند عزّوجل شما را به این وظیفه راهنمایی کرده است ... و فرموده : اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِهِ صَ فّا کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ
مَرْصُوصٌ، بنابراین صفوف خودرا همچون یک بناي آهنین محکمکنید، آنها که زره پوشند ، مقدّم شوند و آنها که بیزره هستند
، پشت سر آنان قرار گیرند ، دندانها را محکم به هم بفشارید که ... و در برابر نیزهها در پیچ و خم باشید که براي رد کردن نیزه
دشمن مؤثرتر است ، به انبوه دشمن خیره نگاه نکنید تا قلبتان قويتر و روحتان آرامتر باشد ، سخن کمتر بگویید که سستی را
دور میکند و با وقار شما مناسبتر است ، پرچمهاي خود را کج نکنید و آنها را از جا تکان ندهید و جز به دست
(1). « دلیران مسپارید
( جزء بیست و هشتم ( 81
باشد و آن هم با اتحاد و « فی سَبیلِ اللّه » از آیه بالا استفاده میشود که نفس پیکار مطرح نیست ، بلکه مهم این است که پیکار
انسجام کامل همانند سدّي فولادین .
ضرورت وحدت جامعه
از مهمترین عوامل پیروزي در برابر دشمنان ، بههمپیوستگی و انسجام صفوف در میدان نبرد است ، نه تنها در نبردهاي نظامی ، که
در نبرد سیاسی و اقتصادي نیز جز از طریق وحدت کاري ساخته نیست .
بُنیان » در حقیقت قرآن دشمنان را به سیلاب ویرانگري تشبیه میکند که تنها با سدّ فولادین آنها را میتوان مهار کرد ، تعبیر به
جالبترین تعبیري است که در این زمینه وجود دارد ، در یک بنا یا سدّ عظیم هر کدام از اجزاء نقشی دارند ، ولی این « مَرصوص
نقش درصورتی مؤثرمیشودکه هیچگونهفاصله و شکاف درمیانآنهانباشد و
. جلد 5، صفحه 301 ،« نور الثقلین » -1
82 ) سوره صَفّ )
چنان متحد گردند که گویی یک واحد بیش نیستند ، همگی تبدیل به یک دست و یکمُشت عظیم و محکم شوند که فرق
دشمن را در هم میکوبد و متلاشی میکند .
ندارد ، بلکه به « بُنیان مَرصوص » افسوس که این تعلیم بزرگ اسلام امروز فراموش شده و جامعه بزرگ اسلامی نه تنها شکل
صفوف پراکندهاي تبدیل گشته که در مقابل هم ایستادهاند و هر کدام هوایی در سر و هوسی در دل دارند .
دارد و این « وحدت عقیده » و « وحدت هدف » باید توجه داشت که وحدت صفوف با گفتار و شعار به دست نمیآید ، نیاز به
چیزي است که بدون خلوص نیّت و معرفت واقعی و تربیتصحیح اسلامی و احیاي فرهنگ قرآن ممکن نیست .
اگر خدا مجاهدینی را دوست دارد که همچون بنیان مرصوص هستند ، پس این جمعیتهاي پراکنده را دشمن میدارد و هماکنون
آثار خشم خدا و غضب الهی را در این جامعه چند صد میلیونی با چشم
( جزء بیست و هشتم ( 83
بر سرزمینهاي اسلامی است . ( خدایا ! به ما آگاهی و « صهیونیستها » خود میبینیم که یک نمونه آن تسلط گروه کوچک
صفحه 34 از 69
بیداري و آشنایی با قرآن و تعلیمات حیاتبخش آن را مرحمت فرما ) .
عیسی بشارت ظهور پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله رامیدهد
6 وَ اِذْ قالَ عیسَ ی ابْنُ مَرْیَمَ یا بَنی اِسْرائیلَ اِنّی رَسُولُ اللّهِ اِلَیْکُمْ مُ َ ص دِّقا لِما بَیْنَ یَدَيَّ مِنَ التَّوْریۀِ وَ مُبَشِّرا بِرَسُولٍ یَأْتی مِنْ بَعْدِي
اسْمُهُ اَحْمَدُ فَلَمّا جاءَهُمْ بِالْبَیِّناتِ قالُوا هذا سِحْرٌ مُبینٌ
و به یاد آورید هنگامی را که عیسی پسر مریم گفت : اي بنیاسرائیل! من فرستادهخدا بهسويشماهستم، در حالیکه تصدیقکننده
کتابیکه قبلاز من فرستادهشده یعنی تورات میباشم و بشارت دهنده به رسولی هستم که بعد از من میآید و نام او احمد است ،
هنگامیکه او ( احمد ) با معجزات و دلایل روشن به سراغ آنها آمد، گفتند : این
84 ) سوره صَفّ )
سِحري است آشکار .
بنابراین من حلقه اتصالی هستم که امت موسی و کتاب او را به امت پیامبر آینده ( پیامبر اسلام ) و کتاب او پیوند
میدهم .
به این ترتیب حضرت مسیح ادعایی جُز رسالت الهی، آن هم در مقطع خاصی از زمان نداشت و آنچه به او درباره الوهیت یا
فرزند خدا بودن ، بستهاند ، همه کذب و دروغ است .
گرچه جمعی از بنیاسرائیل به این پیامبر موعود ایمان آوردند ، اما گروه عظیمی سرسختانه در برابر او ایستادند و
حتی معجزات آشکار او را انکار کردند .
عجیباینکه طایفه یهود قبل از مشرکان عرب ، این پیامبر صلیاللهعلیهوآله را شناخته بودند و حتی براي شوق دیدار او ترك وطن
نموده و طوایفی از آنها در سرزمین مدینه ساکن شدند، اما با اینهمه بسیاري از بتپرستان، سرانجام این پیامبر موعود را شناخته و
ایمان آوردند ولی بسیاري از یهود بر لجاج و عناد و انکار باقی ماندند.
( جزء بیست و هشتم ( 85
رابطه بشارت و تکامل دین
در مورد خبر دادن مسیح از ظهور اسلام ، اشاره لطیفی به تکامل این آیین نسبت به آیینهاي پیشین است ، بررسی « بشارت » تعبیر
آیات قرآن و مقایسه معارف و تعلیمات اسلام در زمینه عقاید ، احکام ، قوانین و مسائل اخلاقی و اجتماعی با آنچه در کتب
عهدین ( تورات و انجیل ) آمده است ، این برتري را به وضوح نشان میدهد .
گرچه در آیه فوق ذکري از این سخن به میان نیامده که این بشارت در متن کتاب آسمانی مسیح بوده یا نه ، ولی آیات دیگر قرآن
اَلَّذینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الاُْمِّیَّ الَّذي یَجِ دوُنَهُ » : گواه بر ذکر آن در خود انجیل است ، در آیه 157 اعراف میخوانیم
مَکْتُوبا عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الاِْنْجیلِ . . . : آنها که از فرستاده خدا ، پیامبر اُمّی پیروي میکنند ، همان کس که صفاتش را در
( و بعضی دیگر از آیات قرآن .( 1 «. . . تورات و انجیلی که نزدشان است ، مکتوب میبینند
. جلد 19 ، صفحه 290 ،« المیزان » -1
86 ) سوره صَفّ )
دشمنان حق میخواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند
صفحه 35 از 69
8 یُریدوُنَ لِیُطْفِئُوا نُورَ اللّهِ بِاَفْواهِهِمْ وَ اللّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِروُنَ
آنها میخواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند، ولی خدا نور خود را کامل میکند، هرچند کافران خوش نداشته
باشند .
/ آمده ( 32 « یُریدوُنَ اَنْ یُطْفِئُوا » ، این مضمون دوبار در آیات قرآن مجید ذکر شدهاست ، با این تفاوت که در یک جا
میباشد . « یُریدوُنَ لِیُطْفِئُوا » توبه ) ولی در اینجا
در توضیح این تفاوت میگوید : آیه نخست اشاره به خاموش کردن بدون مقدمه است و دومی « مفردات » در « راغب »
اشاره به خاموش کردن با توسل به مقدمات است .
( جزء بیست و هشتم ( 87
یعنی خواه آنها مقدمهچینی کنند یا نکنند ، قادر به خاموش کردن نور الهی نیستند .
آنها به کسی میمانند که میخواهد نور آفتاب عالمتاب را با پف کردن خاموش سازد ، آنها خفاشانی هستند که گمان
میکنند اگر چشم از آفتاب فروپوشند و خود را در پردههاي ظلمت شب فروبرند ، میتوانند به مقابله با این چشمه نور
برخیزند .
تاریخ اسلام سند زندهاي است بر تحقق آن پیشگویی بزرگ قرآن ، چرا که از نخستین روز ظهور اسلام توطئههاي گوناگون
براي نابودي آن چیده شد :
گاه از طریق سخریه و ایذاء و آزار دشمنان .
گاه از طریق محاصره اقتصادي و اجتماعی .
گاه از طریق تحمیل جنگهاي گوناگوندر میدانهاي اُحُد و اَحزاب و حنین و ... .
گاه از طریق توطئههاي داخلی منافقان .
88 ) سوره صَفّ )
گاه از طریق ایجاد اختلاف در میان صفوف مسلمین .
گاه از طریق برنامه تغییر خط و بریدن جوانان اسلام از فرهنگ کهن خویش.
گاه از طریق نشر فحشاء و وسایل فساد اخلاق و انحراف عقیده در میان قشرهاي جوان.
ولی همانگونه که خداوند اراده کرده بود ، این نور الهی روز به روز در گسترش است و دامنه اسلام هر زمان نسبت به گذشته
» و « صلیبیها » و « صهیونیستها » وسیعتر میشود و آمارها نشان میدهد که جمعیت مسلمانان جهان علیرغم تلاشهاي مشترك
رو به افزایش است ، آري آنها پیوسته میخواهند که نور خدا را خاموش سازند ولی خداوند اراده « ماتریالیستهاي شرق
دیگري دارد . و این یک معجزه جاودانی قرآن است .
9 هُوَ الَّذي اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدي وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ
( جزء بیست و هشتم ( 89
او کسیاستکه رسول خود را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همه ادیان غالب سازد، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند .
» و « هدایت » به منزله بیان رمز پیروزي و غلبه اسلام است ، زیرا در طبیعت « اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدي وَ دینِ الْحَقِّ » تعبیر به
این پیروزي نهفته است ، اسلام و قرآن نور الهی است و نور هر جا باشد ، آثار خود را نشان میدهد و مایه پیروزي است « دین حق
و کراهت مشرکان و کافران نمیتواند سدي در این راه ایجاد کند .
این تأکید در زمانی بود که هنوز اسلام در شبهجزیره عربستان جا نیفتاده بود ، تا چه رسد به نقاط دیگر جهان ، اما قرآن در همان
صفحه 36 از 69
وقت مؤکدا روي این مسأله تکیه کرد و حوادث آینده صدق این پیشگویی بزرگ را ثابت نمود و سرانجام اسلام هم از نظر منطق و
هم از نظر پیشرفت علمی بر مذاهب دیگر غالب شد و دشمنان را از قسمتهاي وسیعی از جهان عقب زد و جاي آنها را
گرفت و
90 ) سوره صَفّ )
هماکنون نیز در حال پیشروي است .
البته مرحله نهایی این پیشروي به عقیده ما با ظهور حضرت مهدي" عج "تحقق مییابدکه اینآیات خود دلیلی بر آن ظهور عظیم
است .
درباره محتواي این آیه و اینکه منظور غلبه منطقی یا غلبه قدرت است و ارتباط آن با ظهور حضرت مهدي چگونه است ؟
( بحثهاي بیشتري ذیل آیه 23 سوره توبه آوردهایم . ( 1
ایمان و جهاد، تجارتی پر سود و بینظیر
10 یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا هَلْ اَدُلُّکُمْ عَلی تِجارَةٍ تُنْجیکُمْ مِنْ عَذابٍ اَلیمٍ
ايکسانی که ایمان آوردهاید ! آیا شما را به تجارتی که از عذاب دردناك شما را رهایی میبخشد ، راهنمایی کنم ؟
11 تُؤْمِنُونَبِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدوُنَ فی سَبیلِ اللّهِ
-1 به تفسیر نمونه جلد 7 صفحه 368 تا 389 مراجعه شود .
( جزء بیست و هشتم ( 91
بِاَمْوالِکُمْ وَ اَنْفُسِکُمْ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
بهخدا و رسولاو ایمانبیاورید و در راه خداوند با اموال و جانهایتان جهاد کنید، این براي شما از هر چیز بهتر است، اگر بدانید .
از واجبات قطعیهاند ولی در اینجا آن را نه به صورت امر ، بلکه به صورت پیشنهاد تجارت ، مطرح « جهاد » و « ایمان » با اینکه
میکند ، آن هم آمیخته با تعبیراتی که از لطف بیپایان خدا حکایت میکند .
بدون شک نجات از عذاب الیم ، از مهمترین خواستههاي هر انسانی است و لذا این سؤال که آیا میخواهید شما را به
تجارتی رهنمون شوم که شما را از عذاب الیم رهایی میبخشد ؟ براي همه جالبتوجه است .
هنگامی که با این سؤال دلها را به سوي خود جذب کرد ، بیآنکه منتظر پاسخ آنها باشد ، به شرح آن تجارت پُرسود
. « . . . تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ » : پرداخته و میافزاید
92 ) سوره صَفّ )
بدون شک خدا نیازي به این تجارت پرسود ندارد ، بلکه تمام منافع آن دربست به مؤمنان تعلق میگیرد .
ایمان به پیامبر صلیاللهعلیهوآله از ایمان به خدا جدا نیست ، همانگونه که جهاد با جان از جهاد با مال نمیتواند جدا باشد ،
زیرا تمام نبردها نیاز به وسایل و امکاناتی دارد که از طریق کمکهاي مالی باید تأمین شود ، بعضی قادر بر هر دو نوع جهادند و
بعضی تنها قادر بر جهاد با مال و در پشت جبههاند و گاه تنها جان دارند و آماده بذل جان .
اما به هر صورت باید این دو نوع جهاد با یکدیگر توأم گردد تا پیروزي فراهم شود و اگر میبینیم که جهاد با مال مقدم داشته
شده ، نه به خاطر آن است که از جهاد با جان مهمتر میباشد ، بلکه به خاطر این است که مقدمه آن محسوب میشود ، چراکه
ابزار جهاد از طریق کمکهاي مالی فراهم میگردد .
صفحه 37 از 69
دنیا ، تجارتخانه اولیاء خدا است
در نهجالبلاغه آمده : علی در مقابل شخص پرادعایی که به
( جزء بیست و هشتم ( 93
اشتباه کردي ، دنیا براي آنها که بیدار و آگاهند » : و پشت سر هم مذمّت دنیا میکرد ، فرمود « جانماز ، آب میکشید » اصطلاح
« تجارتخانه دوستان خدا » ، سرمایه بزرگی است و سپس شرحی در این زمینه بیان فرمود از جمله اینکه ؛ دنیا
(1). « (مَتْجَرُاَوْلِیاءِاللّه) است
آخرت تشبیه شده ، در اینجا به تجارتخانه تشبیه گردیده است که انسان « مزرعه » بنابراین اگر در یکجا دنیا به
سرمایههایی را که از خدا گرفته ، به گرانترین قیمت به خود او میفروشد و در برابر متاع ناچیزي که همان مال و جان او است ،
بزرگترین نعمت را از او دریافت میدارد .
پایان سوره صَفّ
کلمات قصار ، جمله 131 ( با تلخیص ) . ، « نهج البلاغه » -1
94 ) سوره صَفّ )
سوره