فصل سوم : سیاست های اداری
3 / 1 راستی در سیاست
فصل سوم : سیاست های اداری3 / 1راستی در سیاست6710.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :هیهات! اگر پرهیزگاری نبود ، من زیرک ترینِ تازیان بودم .6709.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :ای مردم! اگر نبود که پیمان شکنی ، امری زشت و ناپسند است ، من از زیرک ترینِ مردمان بودم . آگاه باشید که هر پیمان شکنی ای ، معصیت است و هر معصیتی ، کفر و ناسپاسی است . بدانید که پیمان شکنی ، معصیت و خیانت ، در آتش است .6708.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :به خدا سوگند ، معاویه از من زیرک تر نیست ؛ لیکن او پیمان شکنی می کند و معصیت می ورزد ، و اگر نبود که پیمان شکنی ، زشت و ناپسند است ، من از زیرک ترین مردمان بودم ؛ لیکن هر پیمان شکنی ای ، معصیت است و هر معصیتی ، کفر و ناسپاسی است ؛ و برای هر پیمان شکن ، پرچمی است که در قیامت ، بدان شناخته گردد . به خدا سوگند ، با فریب ، غافلگیر نشوم و در سختی ها ، ناتوان نشوم .6707.الکافی ( به نقل از أبو حمزه الثمالی ) امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : اگر با کسی که میان تو و او دشمنی است ، پیمانی بستی ، یا به وی امانی دادی ، بر عهدت وفا کن ، و امان را رعایت نما، و خود را سپری برای انجام یافتن وعده ها قرار ده ؛ چرا که مردم ، با اختلاف خواسته ها و آرای گوناگون ، آن سان که وفای به عهد را بزرگ می شمارند و بر آن پایبندند ، بر هیچ یک از واجبات الهی اتّفاق عملی ندارند . مشرکان نیز جدا از مسلمانان در میان خود ، بدان ملتزم بودند ؛ چرا که فرجام تباه پیمان شکنی را بر خویش گران می شمردند . از این رو ، در امان هایت خیانت مورز ، پیمان هایت را نقض نکن ، و با دشمنت ، نیرنگ مکن .
.
ص: 8
راجع : ص 320 (الخدعه) .
3 / 2الاِلتِزامُ بِالحَقِّ6705.الدرّ المنثور ( به نقل از أنس بن مالک و بریده ) الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ أفضَلَ النّاسِ عِندَ اللّهِ مَن کانَ العَمَلُ بِالحَقِّ أحَبَّ إلَیهِ وإن نَقَصَهُ وکَرَثَهُ (1) مِنَ الباطِلِ وإن جَرَّ إلَیهِ فائِدَهً وزادَهُ . (2)6704.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا تَمنَعَنَّکُم رِعایَهُ الحَقِّ لِأَحَدٍ عَن إِقامَهِ الحَقِّ عَلَیهِ . (3)6706.المناقب لابن شهر آشوب عن أبی حمزه الثمالی :الإرشاد :لَمّا تَوَجَّهَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام إلَی البَصرَهِ ، نَزَلَ الرَّبَذَهَ (4) فَلَقِیَهُ بِها آخِرُ الحاجِّ ، فَاجتَمَعوا لِیَسمَعوا مِن کَلامِهِ وهُوَ فی خِبائِهِ .
قالَ ابنُ عَبّاسٍ : فَأَتَیتُهُ فَوَجَدتُهُ یَخصِفُ نَعلاً ، فَقُلتُ لَهُ : نَحنُ إلی أن تُصلِحَ أمرَنا أحوَجُ مِنّا إلی ما تَصنَعُ ، فَلَم یُکَلِّمنی حَتّی فَرَغَ مِن نَعلِهِ ، ثُمَّ ضَمَّها إلی صاحِبَتِها ، ثُمَّ قالَ لی : قَوِّمها ، فَقُلتُ : لَیسَ لَها قیمَهٌ ، قالَ : عَلی ذاکَ ، قُلتُ : کَسرُ دِرهَمٍ .
قالَ : وَاللّهِ لَهُما أحَبُّ إلَیَّ مِن أمرِکُم هذا ، إلّا أن اُقیمَ حَقّا أو أدفَعَ باطِلاً . (5) .
1- .کَرَثَه : أی اشتدّ علیه وبلغ منه المشقّه (النهایه : ج 4 ص 161 «کرث») .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 125 ، وقعه صفّین : ص 542 نحوه ؛ تاریخ الطبری : ج 5 ص 69 کلاهما عن شریح بن هانی وفیه «حنّ» بدل «جرّ» .
3- .غرر الحکم : ح 10328 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 529 ح 9620 .
4- .راجع : ج 2 ص 204 .
5- .الإرشاد : ج 1 ص 247 ، نهج البلاغه : الخطبه 33 نحوه ، بحار الأنوار : ج 32 ص 113 ح 90 .
ص: 9
3 / 2 حق مداری
ر . ک : ص 321 (نیرنگ) .
3 / 2حق مداری6702.امام زین العابدین علیه السلام ( در دعا ) امام علی علیه السلام :برترینِ مردمان نزد خداوند ، کسی است که رفتار بر پایه حق گرچه او را به سختی اندازد ، برایش دوست داشتنی تر از باطل است ؛ گرچه برایش سودآور شود .6701.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :در نظر گرفتنِ حق به سود کسی ، شما را باز ندارد که حق را به زیان او به پا دارید .6700.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإرشاد :هنگامی که امیر مؤمنان ، عزم سفر به سوی بصره کرد ، در یکی از روستاهای مدینه به نام «رَبَذه» (1) فرود آمد . بازمانده حاجیان ، او را ملاقات کردند و نزد او گِرد آمدند تا سخنان او را که در خیمه اش بود ، بشنوند .
ابن عبّاس گوید : نزد علی علیه السلام آمدم . دیدم کفش هایش را وصله می کند . بدو گفتم : نیاز ما به تو برای اصلاح امور ، بیشتر از آن چیزی است که انجام می دهی . سخنی نگفت تا از وصله کردن کفش فراغت یافت و آن را کنار کفش دیگر گذاشت .
سپس به من فرمود : «آنها را قیمت بگذار» .
گفتم : ارزشی ندارند .
فرمود : «هر چه قدر می ارزد!» .
گفتم : نیم درهم .
فرمود : «به خدا سوگند ، این کفش ها برایم دوست داشتنی تر است از فرمانروایی بر شما ، مگر آن که حقّی را به پا دارم یا باطلی را بزدایم» .
.
1- .ر . ک : ج 2 ص205 .
ص: 10
6699.کنز العمّال ( به نقل از ضمره بن حبیب ) الإمام علیّ علیه السلام فی حَربِ صِفّینَ : فَوَاللّهِ ما دَفَعتُ الحَربَ یَوما إلّا وأنَا أطمَعُ أن تَلحَقَ بی طائِفَهٌ ، فَتَهتَدِیَ بی وتَعشُوَ إلی ضَوئی ، وذلِکَ أحَبُّ إلَیَّ مِن أن أقتُلَها عَلی ضَلالِها ، وإن کانَت تَبوءُ بِآثامِها . (1)6703.الإمامُ الباقرُ أو الإمامُ الصّادقُ علیهما السلامعنه علیه السلام فِی الشَّکوی مِمَّن یَمیلُ إلی مُعاوِیَهَ مِن أصحابِهِ : یا وَیحَهُم ، مَعَ مَن یَمیلونَ ویَدَعونَنی ! فَوَاللّهِ ما أرَدتُهُم إلّا عَلی إقامَهِ حَقٍّ ، ولا یَریدُهُم غَیری إلّا عَلی باطِلٍ . (2)6702.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام ( فی الدعاءِ ) عنه علیه السلام مِن کِتابِهِ إلی أهلِ مِصرَ لَمّا وَلّی عَلَیهِمُ الأَشتَرَ : أمّا بَعدُ فَقَد بَعَثتُ إلَیکُم عَبدا مِن عِبادِ اللّهِ ، لا یَنامُ أیّامَ الخَوفِ ولا یَنکُلُ عَنِ الأَعداءِ ساعاتِ الرَّوعِ ، أشَدَّ عَلَی الفُجّارِ مِن حَریقِ النّارِ وهُوَ مالِکُ بنُ الحارِثِ أخو مَذحِجٍ ، فَاسمَعوا لَهُ وأطیعوا أمرَهُ فیما طابَقَ الحَقَّ . (3)6701.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : ألزِمِ الحَقَّ مَن لَزِمَهُ مِنَ القَریبِ وَالبَعیدِ ، وکُن فی ذلِکَ صابِرا مُحتَسِبا ، واقِعا ذلِکَ مِن قَرابَتِکَ وخاصَّتِکَ حَیثُ وَقَعَ ، وَابتَغِ عاقِبَتَهُ بِما یَثقُلُ عَلَیکَ مِنهُ ، فإِنَّ مَغَبَّهَ ذلِکَ مَحمودَهٌ . (4) .
1- .نهج البلاغه : الخطبه 55 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 556 ح 464 .
2- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 184 .
3- .نهج البلاغه : الکتاب 38 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 595 ح 741 .
4- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 123 ، تحف العقول : ص 145 .
ص: 11
6700.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در جنگ صفّین : سوگند به خداوند که یک روز جنگ را به تأخیر نینداختم ، جز آن که امید داشتم گروهی به من ملحق شده ، راه یابند و به نور هدایت من به راه حق آیند . این امر ، برای من دوست داشتنی تر است از آن که آنان را بر گمراهی بکُشم ، گرچه خود آنان ، گناه خویش را بر دوش می کشند .6699.کنز العمّال عن ضمره بن حبیب :امام علی علیه السلام در شِکوه از یارانش که به سوی معاویه می رفتند : وای بر آنان! سوی چه کسی می روند و مرا نیز بدان فرا می خوانند؟! به خدا سوگند ، من آنان را نخواستم ، جز برای برپا داشتن حق ، و دیگران آنها را نمی خواهند ، مگر بر باطل .6698.مستدرک الوسائل:امام علی علیه السلام از نامه اش به مصریان هنگامی که اشتر را بر آنان گمارد : پس از حمد و سپاس خداوند ؛ من بنده ای از بندگان خدا را به سوی شما فرستادم که در روزهای بیم ، نخوابد و در ساعت های ترس ، از دشمن روی برنتابد . از آتش سوزان بر بدکارانْ تندتر است . او مالک ، پسر حارث مَذْحِجی است . آن جا که فرمانش حق بود ، سخن او را بشنوید و او را فرمان برید .6697.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : حق را از آنِ هر که بود ، بر عهده گیر ، نزدیک یا دور ، و در این راه ، شکیبا باش و آن را به حساب خداوند بگذار ، هر چند این رفتار ، با نزدیکان و خویشاوندان و اطرافیانت باشد ، و پایان آن را با همه دشواری ای که دارد ، طلب کن ؛ زیرا که پایان آن ، پسندیده است . .
ص: 12
6696.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :بِلُزومِ الحَقِّ یَحصُلُ الاستِظهارُ . (1)6698.مستدرک الوسائل عن بعضِ الصادِقینَ علیهم السلامعنه علیه السلام :مَن عَمِلَ بِالحَقِّ مالَ إلَیهِ الخَلقُ . (2)6697.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :مَن جاهَدَ عَلی إقامَهِ الحَقِّ وُفِّقَ . (3)3 / 3الاِلتِزامُ بِالقانونِ6695.الکافی :الإمام الباقر علیه السلام :أخَذَ [عَلِیٌّ علیه السلام ]رَجُلاً مِن بَنی أسَدٍ فی حَدٍّ ، فَاجتَمَعَ قَومُهُ لِیُکَلِّموا فیهِ ، وطَلَبوا إلَی الحَسَنِ أن یَصحَبَهُم ، فَقالَ : ائتوهُ فَهُوَ أعلی بِکُم عَینا ، فَدَخَلوا عَلَیهِ وسَأَلوهُ ، فَقالَ : لا تَسأَلونّی شَیئا أملِکُ إلّا أعطَیتُکُم ، فَخَرَجوا یَرَون أنَّهُم قَد أنجَحوا ، فَسَأَلَهُمُ الحَسَنُ ، فَقالوا : أتَینا خَیرَ مَأتِیٍّ . وحَکَوا لَهُ قَولَهُ ، فَقالَ : ما کُنتُم فاعِلینَ إذا جُلِدَ صاحِبُکُم فَاصنَعوهُ ، فَأَخرَجَهُ عَلِیٌّ فَحَدَّهُ ، ثُمَّ قالَ : هذا وَاللّهِ لَستُ أملِکُه . (4)6694.امام علی علیه السلام :الغارات فی ذِکرِ النَّجاشِی الشّاعِرِ : کانَ شاعِرَ عَلِیٍّ علیه السلام بِصفّینَ ، فَشَرِبَ الخَمرَ بِالکوفَهِ ، فَحَدَّهُ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام ، فَغَضِبَ ولَحِقَ بِمُعاوِیَهَ وهَجا عَلِیّا علیه السلام ...
لَمّا حَدَّ عَلِیٌّ علیه السلام النَّجاشِیَّ غَضِبَ لِذلِکَ مَن کانَ مَعَ عَلِیٍّ مِنَ الیَمانِیَّهِ ، وکانَ أخَصُّهُم بِهِ طارِقَ بنَ عَبدِ اللّهِ بنِ کَعبِ بنِ اُسامَهَ النَّهدِیَّ ، فَدَخَلَ عَلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، ما کُنّا نَری أنَّ أهلَ المَعصِیَهِ وَالطّاعَهِ وأهلَ الفُرقَهِ والجَماعَهِ عِندَ وُلاهِ العَدلِ ومَعادِنِ الفَضلِ سِیّانِ فِی الجَزاءِ ، حَتّی رَأَیتُ ما کانَ مِن صَنیعِکَ بِأَخِی الحارِثِ ، فَأَوغَرتَ صُدورَنا ، وشَتَّتَّ اُمورَنا ، وحَمَلتَنا عَلَی الجادَّهِ التَّی کُنّا نَری أنَّ سَبیلَ مَن رَکِبَها النّارُ .
فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : «وَ إِنَّهَا لَکَبِیرَهٌ إِلَا عَلَی الْخَشِعِینَ» (5) ، یا أخا بَنی نَهدٍ ، وهَل هُوَ إلّا رَجُلٌ مِنَ المُسلِمینَ انتَهَکَ حُرمَهَ مَن حَرَّمَ اللّهُ فَأَقَمنا عَلَیهِ حَدّا کانَ کَفّارَتَهُ، إنَّ اللّهَ تَعالی یَقولُ : «وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَئانُ قَوْمٍ عَلَی أَلَا تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَی» (6) . (7) .
1- .غرر الحکم : ح 4352 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 189 ح 3897 .
2- .غرر الحکم : ح 8646 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 460 ح 8362 .
3- .غرر الحکم : ح 8651 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 440 ح 7653 .
4- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 147 ، دعائم الإسلام: ج 2 ص 443 ح 1547 نحوه، بحار الأنوار: ج 41 ص 9 ح 1.
5- .البقره : 45 .
6- .المائده : 8 .
7- .الغارات : ج 2 ص 533 و ص 539 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 147 نحوه ، بحار الأنوار : ج 41 ص 9 ح 2 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 89 نحوه .
ص: 13
3 / 3 قانون گرایی
6779.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :حق مداری ، پیروزی را به همراه می آورَد .6778.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :آن که به حق پایبند باشد ، مردم به سویش رغبت کنند .6781.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :آن که در به پا داشتن حق بکوشد ، موفّق گردد .3 / 3قانون گرایی6778.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :امام باقر علیه السلام :[ علی علیه السلام ] ، مردی از قبیله بنی اسد را برای اجرای حد ، بازداشت کرد . خویشان او گرد آمدند تا درباره اش میانجیگری کنند و از حسن علیه السلام خواستند آنان را همراهی کند .
[ حسن علیه السلام ] فرمود : «نزد او (علی علیه السلام ) بروید . او بهتر بر امور شما آگاه است» .
نزد او رفتند و خواسته خود را مطرح ساختند .
فرمود : «چیزی را که در اختیار من باشد ، از من نمی خواهید ، مگر که آن را به شما خواهم داد» .
آنها بیرون آمدند و گمان کردند که موفّق شده اند .
حسن علیه السلام از آنان پرسید [ چه شد؟] .
گفتند : به بهترین خواسته ، دست یافتیم و داستان را برایش باز گفتند .
فرمود : «آنچه می خواهید برای دوست خود به هنگام اجرای حد به انجام رسانید ، انجام دهید» .
علی علیه السلام او را بیرون آورد و بر او حد زد . سپس فرمود : «به خدا سوگند ، این [ اجرای حد] از اموری است که در اختیار من نیست [بلکه دستور خداست]» .6777.امام زین العابدین علیه السلام :الغارات در گزارشی درباره نجاشی شاعر : نجاشی در جنگ صفّین ، شاعر علی علیه السلام بود . در کوفه باده نوشید و امیرمؤمنان او را حد زد . وی خشمگین شد و به معاویه پیوست و علی علیه السلام را هجو کرد .
هنگامی که علی علیه السلام نجاشی را حد زد ، همراهان علی علیه السلام از قبیله یَمانی ، خشمگین شدند . نزدیک ترین فرد این قبیله به امیرمؤمنان ، طارق بن عبداللّه نَهدی بود که بر علی علیه السلام وارد شد و گفت : ای امیرمؤمنان! گمان نمی کردیم که معصیتکاران و طاعت پیشگان ، جدایی طلبان و همگرایان ، نزد پیشوایان عدالت و سرچشمه های فضیلت ، در کیفر برابر باشند ، تا این که رفتارت را با برادرم حارث [ نجاشی] دیدم . سینه هایمان را به درد آوردی ، امورمان را از هم گسستی و ما را بر راهی واداشتی که پیش از آن ، گمان می کردیم رونده اش به آتش در می غلتد .
علی علیه السلام فرمود : « «و به درستی که این کار ، گران است ، مگر بر فروتنان» . ای برادرِ قبیله بنی نهد! مگر او مرد مسلمانی نبود که یکی از محرّمات خداوند را هتک کرد و ما حدّی را که کفّاره اش بود ، بر او جاری ساختیم؟ خدای متعال می فرماید : «و البته نباید دشمنی گروهی ، شما را بر آن دارد که به عدالت رفتار نکنید . عدالت پیشه کنید که آن به پرهیزگاری نزدیک تر است» » .
.
ص: 14
راجع : ص 246 (إقامه الحدود علی القریب والبعید) .
3 / 4عَدَمُ المُداهَنَهِ6773.امام علی علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِرفَعوا ألسِنَتَکُم عَن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، فَإِنَّهُ خَشِنٌ فی ذاتِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ ، غَیرُ مُداهِنٍ فی دینِهِ . (1)6772.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :لا یُقیمُ أمرَ اللّهِ سُبحانَهُ إلّا مَن لا یُصانِعُ ، ولا یُضارِعُ ، ولا یَتَّبِعُ المَطامِعَ . (2)6771.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام لَمّا أرادَهُ النّاسُ عَلَی البَیعَهِ : اِعلَموا أنّی إن أجَبتُکُم رَکِبتُ بِکُم ما أعلَمُ ، ولَم اُصغِ إلی قَولِ القائِلِ وعَتبِ العاتِبِ . (3) .
1- .الإرشاد : ج 1 ص 173 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 236 ، بحار الأنوار : ج 21 ص 385 ح 10 وراجع مسند ابن حنبل : ج 4 ص 172 ح 11817 والبدایه والنهایه : ج 5 ص 209 و ج 7 ص 346 ومجمع الزوائد : ج 9 ص 174 ح 14735 .
2- .نهج البلاغه : الحکمه 110 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 541 ح 10032 وفیه «یخادع» بدل «یضارع» و«یغیّره» بدل «یتّبع» وراجع نثر الدرّ : ج 1 ص 292 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 92 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 110 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 35 ح 23 .
ص: 15
3 / 4 سازش ناپذیری
ر . ک : ص 247 (به پا داشتن حدود ، بر نزدیک و دور) .
3 / 4سازش ناپذیری6774.عنه علیه السلام :پیامبر صلی الله علیه و آله :زبانتان را از [ ایراد به] علی بن ابی طالب علیه السلام بردارید . به درستی که او درباره [اجرای مقرّرات ]خداوند عز و جل ، سختگیر است و در دینش سازشکار نیست .6773.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :بر پا ندارد فرمان های خداوندِ سبحان را ، جز کسی که سازش نمی کند و خود را خوار نمی سازد و از طمع ها پیروی نمی کند .6772.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام هنگامی که مردم ، او را برای بیعت خواستند : بدانید که اگر خواسته شما را اجابت کنم ، شما را آن گونه که می دانم ، راه بَرَم و به سخنِ سخنسرایان و سرزنش سرزنش کنندگان ، گوش فرا ندهم .
.
ص: 16
6771.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :عنه علیه السلام :ولَعَمری ما عَلَیَّ مِن قِتالِ مَن خالَفَ الحَقَّ وخابَطَ الغَیَّ من إدهانٍ ولا إیهانٍ ، فَاتَّقُوا اللّهَ عِبادَ اللّهِ وفِرُّوا إلَی اللّهِ مِنَ اللّهِ . (1)6770.صحیح البخاری ( به نقل از عبد اللّه بن مسعود ) عنه علیه السلام :لا اُداهِنُ فی دینی ، ولا اُعطِی الدَّنِیَّهَ فی أمری (2) .6769.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :حلیه الأولیاء عن عبد الواحد الدمشقی :نادی حَوشَبٌ الخَیرِیُّ عَلِیّا یَومَ صِفّینَ ، فَقالَ : اِنصَرِف عَنّا یَابنَ أبی طالِبٍ ، فَإِنّا نَنشُدُکَ اللّهَ فی دِمائِنا ودَمِکَ ، نُخَلّی بَینَکَ وبَینَ عِراقِک ، وتُخَلّی بَینَنا وبَینَ شامِنا ، وتَحقِنُ دِماءَ المُسلِمینَ .
فَقالَ عَلِیٌّ : هَیهاتَ یابنَ اُمِّ ظَلیمٍ ! وَاللّهِ لَو عَلِمتُ أنَّ المُداهَنَهَ تَسَعُنی فی دینِ اللّهِ لَفَعَلتُ ، ولَکانَ أهوَنَ عَلَیَّ فی المَؤونَهِ ، ولکِنَّ اللّهَ لَم یَرضَ مِن أهلِ القُرآنِ بِالإِدهانِ وَالسُّکوتِ ، واللّهُ یُعصی . (3)راجع : ص 30 (الموقف الحازم مع العمّال) . ج 3 ص 562 (عزل عمّال عثمان) .
3 / 5تَنظیمُ الاُمورِ6769.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : وأمضِ لِکُلِّ یَومٍ عَمَلَهُ ؛ فإِنَّ لِکُلِّ یَومٍ ما فیهِ ... إیّاکَ وَالعَجَلَهَ بِالاُمورِ قَبلَ أوانِها ، أوِ التَّسَقُّطَ فیها عِندَ إمکانِها ، أو اللَّجاجَهَ فیها إذا تَنَکَّرَت ، أوِ الوَهنَ عَنها إذا استَوضَحَت . فَضَع کُلَّ أمرٍ مَوضِعَهُ ، وأوقِع کُلَّ أمرٍ مَوقِعَهُ . (4) .
1- .نهج البلاغه : الخطبه 24 .
2- .الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 306 ، مروج الذهب : ج 2 ص 364 وفیه «الریاء» بدل «الدنیّه» ، تاریخ الطبری : ج 4 ص 439 نحوه وکلّها عن ابن عبّاس وراجع البدایه والنهایه : ج 7 ص 229 .
3- .حلیه الأولیاء : ج 1 ص 85 ، اُسد الغابه : ج 2 ص 92 الرقم 1298 ، الاستیعاب : ج 1 ص 457 الرقم 599 وفیهما «الحمیری» بدل «الخیری» وراجع تاریخ دمشق : ج 39 ص 264 .
4- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، تحف العقول : ص 143 و ص 147 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 367 کلاهما نحوه .
ص: 17
3 / 5 برنامه ریزی و سازماندهی
6768.الإمامُ الرِّضا علیه السلام :امام علی علیه السلام :به جانم سوگند ، در نبرد با آنان که با حق مخالفت بورزند و در گم راهی قدم بگذارند ، سازش و سستی ، پیشه نسازم . پس ای بندگان خدا ! از خدا پروا کنید و از [ خشم] خداوند نیز به سوی [رحمت] خدا بگریزید .6767.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :امام علی علیه السلام :در دینم سازش نمی کنم و در کارها ، خواری پیشه نمی سازم .6766.امام علی علیه السلام :حلیه الأولیاء به نقل از عبد الواحد دمشقی : حَوشبِ خیری ، در جنگ صفّین ، علی علیه السلام را ندا داد و گفت : ای فرزند ابو طالب! از ما دست بردار . از تو می خواهیم که خداوند را در خون های ما و خودت منظور داری . ما تو را با سرزمین عراق ، رها می کنیم و تو ما را با سرزمین شام ، رها کن و خون مسلمانان را حفظ نما .
علی علیه السلام فرمود : «هرگز ، ای فرزند اُمّ ظَلیم! سوگند به خداوند ، اگر برای سازش در دین خداوند ، راهی می جُستم ، بدان عمل می کردم و هزینه اش بر من آسان تر بود ؛ ولی خداوند نمی پسندد که پیروان قرآن ، سازش و سکوت کنند ، در حالی که خداوند ، معصیت می شود» .ر . ک : ص 31 (قاطعیت در برابر کارگزاران) . ج 3 ص 563 (کنار نهادن کارگزاران عثمان) .
3 / 5برنامه ریزی و سازماندهی6762.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : ... کار هرروز را در همان روز انجام بده ؛ چرا که هر روز ، کار خود را دارد ... از شتاب در کارهایی که هنگام انجام دادن آن نرسیده ، و از سستی در آن وقتی که انجام دادنش ممکن گردیده ، یا اصرار بی جا به هنگامی که ناشناخته و مبهم است ، و یا سستی به هنگامی که روشن و آشکار است ، بپرهیز! هر کاری را در جای آن بِنه و هر کاری را به هنگام آن ، بگزار .
.
ص: 18
6761.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام مِن کِتابِهِ إلی اُمَراءِ الخَراجِ : إیّاکُم وتَأخیرَ العَمَلِ ودَفعَ الخَیرِ ؛ فَإِنَّ فی ذلِکَ النَّدَمَ . (1)6766.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :مُجتَنِی الثَّمَرَهِ لِغَیرِ وَقتِ إیناعِها کَالزّارِعِ بِغَیرِ أرضِهِ . (2)6765.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :مِنَ الخُرقِ المُعاجَلَهُ قَبلَ الإِمکانِ ، وَالأَناهُ بَعدَ الفُرصَهِ . (3)6764.. الإمامُ علیٌّ علیه السلام :عنه علیه السلام فی صِفَهِ القُرآنِ : ألا إنَّ فیهِ عِلمَ ما یَأتی ، وَالحَدیثَ عَنِ الماضی ، ودَواءَ دائِکُم ، ونَظمَ ما بَینَکُم . (4)6763.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِلحَسَنِ وَالحُسَینِ علیهماالسلام لَمّا ضَرَبَهُ ابنُ مُلجَمٍ :اُوصیکُما وجَمیعَ وُلدی وأهلی ومَن بَلَغَهُ کِتابی ، بِتَقوَی اللّهِ ونَظمِ أمرِکُم . (5)3 / 6اِنتِخابُ العُمّالِ الصّالِحینَ6760.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : لِکُلٍّ عَلَی الوالی حَقٌّ بِقَدرِ ما یُصلِحُهُ ، ولَیسَ یَخرُجُ الوالی مِن حَقیقَهِ ما ألزَمَهُ اللّهُ مِن ذلِکَ إلّا بِالِاهتِمامِ وَالِاستِعانَهِ بِاللّهِ ، وتَوطینِ نَفسِهِ عَلی لُزومِ الحَقِّ ، وَالصَّبرِ عَلَیهِ فیما خَفَّ عَلَیهِ أو ثَقُلَ .
فَوَلِّ مِن جُنودِکَ أنصَحَهُم فی نَفسِکَ للّهِِ ولِرَسولِهِ ولإِِمامِکَ ، وأنقاهُم جَیبا ، وأفضَلَهُم حِلما ، مِمَّن یُبطِئُ عَنِ الغَضَبِ ، ویَستَریحُ إلَی العُذرِ ، ویَرأَفُ بِالضُّعَفاءِ ، ویَنبو (6) عَلَی الأقَوِیاءِ ، ومِمَّن لا یُثیرُهُ العُنفُ ، ولا یَقعُدُ بِهِ الضَّعفُ .
ثُمَّ الصَق بِذَوِی المُروءاتِ وَالأَحسابِ ، وأهلِ البُیوتاتِ الصّالِحَهِ ، وَالسَّوابِقِ الحَسَنَهِ ؛ ثُمَّ أهلِ النَّجدَهِ وَالشَّجاعَهِ ، وَالسَّخاءِ وَالسَّماحَهِ ؛ فَإِنَّهُم جِماعٌ مِنَ الکَرَمِ ، وشُعَبٌ مِنَ العُرفِ . ثُمَّ تَفَقَّد مِن اُمورِهِم ما یَتَفَقَّدُ الوالِدانِ مِن وَلَدِهِما ...
ثُمَّ انظُر فی اُمورِ عُمّالِکَ فَاستَعمِلهُمُ اختِبارا ، ولا تُوَلِّهِم مُحاباهً وأثَرَهً ، فَإِنَّهُما جِماعٌ مِن شُعَبِ الجَورِ وَالخیانَهِ ، وتَوَخَّ مِنهُم أهلَ التَّجرِبَهِ والحَیاءِ مِن أهلِ البُیوتاتِ الصّالِحَهِ ، وَالقَدَمِ فِی الإِسلامِ المُتَقَدِّمَهِ ؛ فَإِنَّهُم أکرَمُ أخلَاقا ، وأصَحُّ أعراضا ، وأقَلُّ فی المَطامِعِ إشراقا ، وأبلَغُ فی عَواقِبِ الاُمورِ نَظَرا ...
ثُمَّ لا یَکُنِ اختِیارُکَ إیّاهُم عَلی فِراسَتِکَ ، وَاستِنامَتِکَ (7) ، وحُسنِ الظَّنِّ مِنکَ ؛ فَإِنَّ الرِّجالَ یَتَعَرَّضونَ لِفِراساتِ الوُلاهِ بِتَصَنُّعِهِم وحُسنِ خِدمَتِهِم ، ولَیسَ وَراءَ ذلِکَ مِنَ النَّصیحَهِ وَالأَمانَهِ شَیءٌ ، ولکِنِ اختَبِرهُم بِما وُلّوا لِلصّالِحینَ قَبلَکَ ، فَاعمِد لأَِحسَنِهِم کانَ فی العامَّهِ أثَرا ، وأعرَفِهِم بِالأَمانَهِ وَجها ؛ فَإِنَّ ذلِکَ دَلیلٌ عَلی نَصیحَتِکَ للّهِِ ولِمَن وُلّیتَ أمرَهُ .
وَاجعَل لِرَأسِ کُلِّ أمرٍ مِن اُمورِکَ رَأسا مِنهُم لا یَقهَرُهُ کَبیرُها ، ولا یَتَشَتَّتُ عَلَیهِ کَثیرُها ، ومَهما کانَ فی کُتّابِکَ مِن عَیبٍ فَتَغابَیتَ (8) عَنهُ اُلزِمتَهُ . (9) .
1- .وقعه صفّین : ص 108 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 355 ح 70 ؛ المعیار والموازنه : ص 123 نحوه .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 5 ، کشف الیقین : ص 216 ح 218 ، نزهه الناظر : ص 56 ح 39 نحوه ، بحار الأنوار : ج 28 ص 235 .
3- .نهج البلاغه : الحکمه 363 ، نزهه الناظر : ص 48 ح 17 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 341 ح 14 .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 158 ، الرواشح السماویّه : ص 22 ، بحار الأنوار : ج 92 ص 23 ح 24 .
5- .نهج البلاغه : الکتاب 47 ، روضه الواعظین : ص 152 ؛ ینابیع المودّه : ج 2 ص 30 ح 2 .
6- .نَبا فُلان عن فلان : لم ینقَد له ، ونَبابی فلان نَبْوا : إذا جَفانی (لسان العرب : ج 15 ص 302 «نبا») .
7- .استنام إلی الشیء : استأنس به ، واستنام فلان إلی فلان : إذا أنس به واطمأنّ إلیه وسکن (لسان العرب : ج 12 ص 598 «نوم») .
8- .تغابی : أی تغافلَ وتبالَهَ (النهایه : ج 3 ص 342 «غبا») .
9- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، تحف العقول : ص 132 و 137 و 139 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 357 و 361 و 365 کلاهما نحوه .
ص: 19
3 / 6 گزینش کارگزاران شایسته
6759.امام زین العابدین علیه السلام :امام علی علیه السلام از نامه اش به سرپرستان خراج : بپرهیزید از عقب انداختن کارها و کنارگذاردن خوبی ها ؛ چرا که در آن ، پشیمانی است .6758.امام علی علیه السلام ( در سفارش های خود به فرزندش حسن علیه السلام ) امام علی علیه السلام :میوه چینِ پیش از [ فصل ] رسیدن میوه ها ، مانند کشاورزی است که در زمین دیگری کشت می کند .6760.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :از ابلهی است : شتاب کردنِ پیش از توان یافتن ، و درنگ کردنِ پس از فرصت .6759.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :امام علی علیه السلام در توصیف قرآن : بدانید که در قرآن است دانشِ آنچه که [ در آینده ]می آید ، و سخن از گذشته ها و درمان دردها و راهِ سامان دادن کارها .6758.الإمامُ علیٌّ علیه السلام ( مِن وصایاهُ لابنِهِ الحسنِ علیه السلام ) امام علی علیه السلام در سفارشی به حسن و حسین علیهماالسلامهنگامی که ابن مُلجَم ، او را ضربت زده بود : سفارش می کنم شما را و همه فرزندان و بستگان و هر آن که را نامه ام به وی رسد ، به پرهیزگاری و نظم در کارها .3 / 6گزینش کارگزاران شایسته6755.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : هریک از تهی دستان را بر زمامدار ، حقّی است به اندازه ای که زندگی اش را سامان دهد و زمامدار ، چنان که باید ، از عهده آنچه خداوند بر او واجب کرده ، برنیاید ، جز با کوشش و یاری جُستن از خداوند و آماده کردن خویش بر همراهی حق و پایداری در انجام دادن آنچه بر او آسان باشد یا دشوار .
از میان لشکریانت ، آن را که از نظر تو برای خدا و پیامبر و امام خود ، خیرخواه تر است ، به فرماندهی برگزین ؛ کسی که دامنش پاک تر و بُردباری اش بیشتر است ؛ از میان آنان که دیر به خشم آیند ، و به پذیرش پوزش ، تن دهند و بر ناتوانان رحمت آورند ، و در برابر قوی دستان ، سر فرود نیاورند ، و از آن کسان که درشتی ، آنان را بر نمی انگیزد و ناتوانی ، آنان را بر جای نمی نشانَد .
به آنان که صاحب فتوّت و بزرگ منشی اند و از خاندانی پارسایند و از سابقه ای نیکو برخوردارند ، نزدیک شو . سپس به دلیران و رزم آوران و بخشندگان و جوان مردانی که بزرگواری و خوبی ها را در خود فراهم آورده اند، نزدیک باش.پس در کارهای آنان، چنان بیندیش که پدر و مادر ، نسبت به فرزندان خویش می نگرند ...
پس در کار کارگزاران خویش بیندیش و آنان را پس از آزمون ، به کار گمار و به میل خود و بدون مشورت ، آنان را به کار مگیر که این [ خودسری و خودرأیی] ، شاخه های ستم و خیانت را گِرد آورد . چنین افرادی را از میان کسانی که تجربه و حیا دارند و از خاندان های شایسته که در مسلمانی قدمتی بیشتر دارند ، جستجو کن ؛ زیرا که آنان ، دارای خُلق و خویی گرامی ترند و آبرویشان ، محفوظ تر و طمعشان ، کم تر و عاقبت نگریشان ، فزون تر است ...
البته در گزینش آنان ، تنها به خواست و اطمینان و خوش گمانی خود ، اعتماد مکن ؛ چرا که شخصیت ها برای جلب نظر زمامداران ، به آراستن ظاهر و خوش خدمتی می پردازند ؛ ولی در پسِ آن ، از خیرخواهی و امانتداری نشانی نیست ؛ لیکن آنان را به خدمتی که برای کارگزاران نیکوکارِ پیش از تو عهده دار آن بوده اند ، بیازمای و بر کسی اعتماد کن که نیکوترین اثر را در میان همکاران داشته و به امانتداری ، از همه شناخته شده تر است که این ، نشانه خیرخواهی تو برای [ دینِ ]خدا و کسانی است که کار آنها را بر عهده گرفته ای .
بر سرِ هریک از کارهایت رئیسی بگمار که بزرگیِ کار ، او را ناتوان نسازد و بسیاری اش ، وی را پریشان نکند . هر عیبی که در دیوانداران تو باشد و تو از آن بی خبر باشی ، بر عهده توست .
.
ص: 20
. .
ص: 21
. .
ص: 22
6754.امام کاظم علیه السلام :عنه علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : فَاصطَفِ لِوِلایَهِ أعمالِکَ أهلَ الوَرَعِ وَالعِلمِ وَالسِّیاسَهِ . (1)راجع : ج 3 ص 562 (عزل عمّال عثمان) .
3 / 7عَدَمُ استِعمالِ الخائِنِ وَالعاجِزِ6755.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ المُغیرَهَ بنَ شُعبَهَ قَد کانَ أشارَ عَلَیَّ أن أستَعمِلَ مُعاوِیَهَ عَلَی الشّامِ وأنَا بِالمَدینَهِ ، فَأَبَیتُ ذلِکَ عَلَیهِ ، ولَم یَکُنِ اللّهُ لِیَرانی أتَّخِذُ المُضِلّینَ عَضُدا (2) . (3)6754.الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :عنه علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : إنَّ شَرَّ وُزَرائِکَ مَن کانَ لِلأَشرارِ قَبلَکَ وَزیرا ، ومَن شَرِکَهُم فِی الآثامِ ؛ فَلا یَکونَنَّ لَکَ بِطانَهً ؛ فَإِنَّهُم أعوانُ الأَثَمَهِ وإخوانُ الظَّلَمَهِ ، وأنتَ واجِدٌ مِنهُم خَیرَ الخَلَفِ مِمَّن لَهُ مِثلُ آرائِهِم ونَفاذِهِم ، ولَیسَ عَلَیهِ مِثلُ آصارِهِم وأوزارِهِم وآثامِهِم مِمَّن لَم یُعاوِن ظالِما عَلی ظُلمِهِ ، ولا آثِما عَلی إثمِهِ . اُولئِکَ أخَفُّ عَلَیکَ مَؤونَهً ، وأحسَنُ لَکَ مَعونَهً ، وأحنی عَلَیکَ عَطفا ، وأقَلُّ لِغَیرِکَ إلفا ، فَاتَّخِذ اُولئِکَ خاصَّهً لِخَلَواتِکَ وحَفَلاتِکَ (4) . (5)6753.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام مِن کِتابِهِ إلی رِفاعَهَ قاضِیهِ عَلَی الأَهوازِ : اِعلَم یا رِفاعَهُ أنَّ هذِهِ الإِمارَهَ أمانَهٌ ؛ فَمَن جَعَلَها خِیانَهً فَعَلَیهِ لَعنَهُ اللّهِ إلی یَومِ القیامَهِ ، ومَنِ استَعمَلَ خائِنا فَإِنَّ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله بَریءٌ مِنهُ فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ . (6) .
1- .تحف العقول : ص 137 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 361 .
2- .إشاره إلی الآیه 51 من سوره الکهف .
3- .وقعه صفّین : ص 52 عن الجرجانی ؛ الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 116 ، تاریخ دمشق : ج 59 ص 131 وراجع الخصال : ص 379 ح 58 والاختصاص : ص 177 .
4- .حَفَل القومُ : اجتمعوا واحتشدوا (لسان العرب : ج 11 ص 157 «حفل») .
5- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، تحف العقول : ص 129 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 355 کلاهما نحوه .
6- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 531 ح 1890 ، نهج السعاده : ج 5 ص 33 .
ص: 23
3 / 7 به کار نگرفتن خائنان و ناتوانان
6752.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : برای سرپرستی کارها ، پرواپیشگان ، اهل دانش و اهل سیاست را برگزین .ر . ک : ج 3 ص 563 (کنار نهادن کارگزاران عثمان) .
3 / 7به کار نگرفتن خائنان و ناتوانان6748.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :مغیره بن شعبه ، به من پیشنهاد کرد معاویه را بر شام بگمارم و خود در مدینه باشم ؛ ولی از آن ، سر باز زدم ، و هرگز خداوند نبیند که گمراهان را به یاری گرفته ام (1) .6752.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :امام علی علیه السلام در سفارش نامه ای به مالک اشتر : بدترینِ دستْ یاران تو آنانی اند که دستْ یار بدکاران پیش از تو بوده اند و در گناهان ، با آنان شریک بوده اند . پس مبادا چنین کسانی ، محرم تو باشند که آنان ، یاوران گناهکاران اند وبرادرانِ ستمکاران ، وتو جانشینی بهتر از ایشان خواهی یافت که در رأی و انجام دادن کار ، مانند آنان باشد و گناهان و کردار بدِ آنان را بر عهده ندارد ؛ کسی که ستمکاری را در ستم ، یار نبوده ، و گناهکاری را در گناهش مددکار نبوده است . اینان ، برای تو کم هزینه تر و کمک کارتر و مهربان ترند ، و دلبستگی شان به دیگران ، کم تر است . اینان را ویژه خلوت ها و مجلس هایت در نظر بگیر .6751.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام از نامه اش به رفاعه ، قاضی او در اهواز : بدان ای رفاعه که این حکمرانی، امانت است. هرکه در آن خیانت ورزد ، نفرین خدا بر او باد تا روز رستاخیز ، و هرکس خیانتکاری را به کار گمارد ، حقیقتاً محمّد صلی الله علیه و آله در دنیا و آخرت ، از او بیزار است .
.
1- .اشاره به آیه 51 از سوره کهف .
ص: 24
6750.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :عنه علیه السلام یَصِفُ الإِمامَ الحَقَّ : وقَد عَلِمتُم أنَّهُ لا یَنبَغی أن یَکونَ الوالی عَلَی الفُروجِ وَالدِّماءِ وَالمَغانِمِ وَالأَحکامِ وإمامَهِ المُسلِمینَ البَخیلَ ؛ فَتَکونَ فی أموالِهِم نَهمَتُهُ ، ولَا الجاهِلَ ؛ فَیُضِلَّهُم بِجَهلِهِ ، ولَا الجافِیَ ؛ فَیَقطَعَهُم بِجَفائِهِ ، ولَا الحائِفَ لِلدُّوَلِ ؛ فَیَتَّخِذَ قَوما دونَ قَومٍ ، ولَا المُرتَشِیَ فِی الحُکمِ ؛ فَیذَهَبَ بِالحُقوقِ ، ویَقِفَ بِها دُونَ المَقاطِعِ (1) ، ولَا المُعَطِّلُ لِلسُّنَّهِ ؛ فَیُهلِکَ الاُمَّهَ . (2)6749.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : مَن فَسَدَت بِطانَتُهُ کانَ کَمَن غَصَّ بِالماءِ ؛ فَإِنَّهُ لَو غَصَّ بِغَیرِهِ لَأَساغَ الماءُ غُصَّتَهُ . (3)6748.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :عنه علیه السلام :آفَهُ الأَعمالِ عَجزُ العُمّالِ . (4)6747.امام کاظم علیه السلام :عنه علیه السلام :لا تَتَّکِلَ فی اُمورِکِ عَلی کَسلانَ . (5)6746.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :مَن خانَهُ وَزیرُهُ فَسَدَ تَدبیرُهُ . (6)6745.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :کِذبُ السَّفیرِ یُوَلِّدُ الفَسادَ ، ویُفَوِّتُ المُرادَ ، ویُبطِلُ الحَزمَ، ویَنقُضُ العَزمَ . (7) .
1- .المَقاطِع : جمع مقطع وهو ما ینتهی الحقّ إلیه ، أی لا تصل الحقوق إلی أربابها لأجل ما أخذ من الرشوه علیها (شرح نهج البلاغه : ج 8 ص 266) .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 131 وراجع دعائم الإسلام : ج 2 ص 531 ح 1886 .
3- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 308 ح 526 .
4- .غرر الحکم : ح 3958 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 181 ح 3711 .
5- .غرر الحکم : ح 10205 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 518 ح 9384 .
6- .غرر الحکم : ح 8054 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 432 ح 7430 .
7- .غرر الحکم : ح 7259 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 397 ح 6724 .
ص: 25
6744.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در توصیف پیشوای حق : می دانید که شایسته نیست بخیل ، بر ناموس ، جان ها ، غنیمت ها ، احکام و پیشواییِ مسلمانان ، ولایت یابد تا در مال های آنان ، حریص گردد ؛ و نه نادان ، تا به نادانی خویش ، مسلمانان را به گمراهی بَرَد ؛ و نه ستمکار ، تا به ستم ، عطای آنان را بِبُرد ؛ و نه بی عدالت در تقسیم مال ، تا به گروهی ببخشد و گروهی را محروم سازد ؛ و نه آن که به خاطرِ حکم کردن ، رشوه ستانَد ، تا حقوق را پایمال کند و آن را چنان که باید ، نرساند ؛ و نه آن که سنّت را ضایع سازد و امّت را به هلاکت در اندازد .6743.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام از حکمت های منسوب به ایشان : آن که نزدیکانش فاسد شوند ، مانند کسی است که آب در گلویش گیر کند [ و راه علاجی نیابد] ؛ چرا که هرچه در گلو گیر کند ، با آبْ برطرف شود .6747.الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :امام علی علیه السلام :آفتِ کارها ، ناتوانی کارگزاران است .6746.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :در کارهایت ، بر تنبل ها تکیه مکن .6745.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :آن که دست یارش به او خیانت ورزد ، مدیریتش نافرجام گردد .6744.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :دروغگویی سفیران ، تباهی به بار آورَد ، مقصود را از بین بَرَد ، دوراندیشی را برهم زند ، و تصمیم را بشکند . (1) .
1- .ممکن است به اندیشه برخی خطور کند که چرا امام علی علیه السلام که خود بر گزینش کارگزاران صادق تأکید می ورزید و از به کار گرفتن ناتوانان و خیانت پیشگان بر حذر می داشت ، کارگزاران و فرماندارانی غیر صالح را به کار گرفت و کسانی چون زیاد بن ابیه ، منذر بن جارود ، نعمان بن عجلان و... را که خیانت پیشه بودند و عبید اللّه بن عباس و ابو ایوب و دیگران را که ناتوان بودند ، به کار گمارد؟ و از سوی دیگر ، چرا مردی دیندار و با کفایت چون قیس بن سعد را کنار نهاد و محمّد بن ابی بکر را که جوانی بی تجربه بود ، بر جایش نشاند؟ پاسخ پرسش نخست ، در درآمد بخش شانزدهم داده شده و پاسخ پرسش دوم نیز در همان بخش در ضمن سیره قیس بن سعد ، آمده است.
ص: 26
3 / 8إسباغُ الأَرزاقِ عَلَی العُمّالِ6742.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : ثُمَّ أسبِغ عَلَیهِمُ الأَرزاقَ ؛ فَإِنَّ ذلِکَ قُوَّهٌ لَهُم عَلَی استِصلاحِ أنفُسِهِم ، وغِنیً لَهُم عَن تَناوُلِ ما تَحتَ أیدیهِم ، وحُجَّهٌ عَلَیهِم إن خالَفوا أمرَک أو ثَلَموا أمانَتَکَ . (1)راجع : ص 228 (التأمین الاقتصادی للقضاه) .
3 / 9اِختِیارُ العُیونِ لِمُراقَبَهِ العُمّالِ6738.بحار الأنوار ( به نقل از جابر بن عون ) الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلی کَعبِ بنِ مالِکٍ : أمّا بَعدُ ؛ فَاستَخلِف عَلی عَمَلِک ، وَاخرُج فی طائِفَهٍ مِن أصحابِکَ حَتّی تَمُرَّ بِأَرضِ کورَهِ السَّوادِ ، فَتَسأَلَ عَن عُمّالی ، وتَنظُرَ فی سیرَتِهِم فیما بَینَ دَجلَهَ وَالعُذَیبِ ، ثُمَّ ارجِع إلَی البِهقُباذاتِ فَتَوَلَّ مَعونَتَها ، وَاعمَلِ بِطاعَهِ اللّهِ فیما وَلّاک مِنها .
وَاعلَم أنَّ کُلَّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ مَحفوظٌ عَلَیهِ مَجزِیٌّ بِهِ ، فَاصنَع خَیرا صَنَعَ اللّهُ بِنا وبِکَ خَیرا ، وأعلِمنی الصِّدقَ فیما صَنَعتَ . وَالسَّلامُ . (2)6737.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : ثُمَّ انظُر فی اُمورِ عُمّالِکَ فَاستَعمِلهُمُ اختِبارا ... ثُمَّ تَفَقَّد أعمالَهُم ، وَابعَثِ العُیونَ مِن أهلِ الصِّدقِ وَالوَفاءِ عَلَیهِم ؛ فَإِنَّ تَعاهُدَکَ فِی السِّرِّ لاُِمورِهِم حَدوَهٌ (3) لَهُم عَلَی استِعمالِ الأَمانَهِ ، وَالرِّفقِ بِالرَّعِیَّهِ ، وتَحَفَّظ مِنَ الأَعوانِ ؛ فَإِن أحَدٌ مِنهُم بَسَطَ یَدَهُ إلی خِیانَهٍ اِجتَمَعَت بِها عَلَیهِ عِندَکَ أخبارُ عُیونِکَ ، اکتَفَیتَ بِذلِکَ شاهِدا ، فَبَسَطتَ عَلَیهِ العُقوبَهَ فی بَدَنِهِ ، وأخَذتَهُ بِما أصابَ مِن عَمَلِهِ ، ثُمَّ نَصَبتَهُ بِمَقامِ المَذَلَّهِ ، ووَسَمتَهُ بِالخِیانَهِ ، وقَلَّدتَهُ عارَ التُّهَمَهِ . (4) .
1- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، تحف العقول : ص 137 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 361 .
2- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 204 .
3- .حدوه لهم: أی باعث ومحرّض لهم ، والحدو فی الأصل: سَوق الإبل والغناء لها (بحار الأنوار: ج 33 ص 625).
4- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، تحف العقول : ص 137 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 361 کلاهما نحوه .
ص: 27
3 / 8 گشاده دستی در روزیِ کارگزاران
3 / 9 برگزیدن دیده بان برای مراقبت از کارگزاران
3 / 8گشاده دستی در روزیِ کارگزاران6739.کشف الغمه :امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : آن گاه بر آنان روزی را فراوان ساز ؛ چرا که این ، نیرویی است برای اصلاح نفس آنان ، و سبب بی نیازی است برای آنها ، تا به مالی که در اختیار دارند ، دست نگشایند ، و حجّتی است بر آنها ، اگر فرمانت را نپذیرفتند یا در امانت ، خیانت ورزیدند .ر . ک : ص 229 (تأمین مالی قضات) .
3 / 9برگزیدن دیده بان برای مراقبت از کارگزاران6735.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام در نامه اش به کعب بن مالک (1) : پس از حمد و سپاس خداوند ؛ کسی را به جای خود بگمار و با گروهی از یارانت ، از شهر خارج شو تا به روستاهای سواد (2) برسی . در آن جا از کارگزاران من در منطقه دجله وعُذَیْب (3) پرس وجو کن و در رفتار آنان بنگر . آن گاه به بِهْقُبادات (4) برگرد و کار آن را بر عهده گیر ، و در دایره سرپرستی ای که خداوند به تو داده ، از او پیروی کن و بدان که کار فرزند آدم ، بایگانی شده و بدان ، پاداش داده می شود . نیکی به جا آر . خداوند ، ما و تو را به نیکی موفّق دارد ؛ و در کارهایت راستی را نشانم ده . و السلام!6734.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : آن گاه ، در امر کارگزارانت بنگر و آنان را با آزمودن ، به کار گیر ... و رفتار آنان را وارسی کن . دیده بانانی صداقت پیشه و وفادار به سویشان گسیل دار ؛ چرا که وارسی پنهانی ، آنان را به امانتداری و ملایمت با شهروندان وا دارد ؛ و خود را از کارگزارانت واپای . اگر یکی از آنها دست به خیانتی زد و گزارش دیده بانان تو بر آن خیانت ، هم داستان بود ، بدین گواه ، بسنده کن و کیفر او را با تنبیه بدنی بدو برسان و از کاری که کرده است ، بازخواست نما . پس او را خوار بدار و خیانتکار شمار و طوق بدنامی را در گردنش بیاویز .
.
1- .به حسب ظاهر ، باید مالک بن کعب درست باشد ؛ زیرا امام علی علیه السلام ، کارگزاری به نام کعب بن مالک نداشت . کعب بن مالک با امام علیه السلام بیعت نکرد ، در حالی که مالک بن کعب از کارگزاران مورد اعتماد امام در منطقه عین تمر و بِهقبادات در اطراف بغداد بود .
2- .سواد از سرزمین ها و روستاهای عراق است که در زمان عمر بن خطاب به دست مسلمانان فتح شد . از آن رو آن را سواد گویند که پوشیده از نخلستان و درخت و کشت بود (ر . ک : معجم البلدان : ج3 ص272) .
3- .عُذَیْب ، آبگاه بنی تمیم است و اولین آبی است که مسافران در بیابان ، به هنگام حرکت از کوفه به سمت مکّه ، با آن مواجه می شوند (تقویم البلدان : ص 79) .
4- .بِهْقُبادات ، نام سه آبادی بغداد در اطراف شطّ فرات است (معجم البلدان : ج 1 ص 516) .
ص: 28
6733.امام زین العابدین علیه السلام :عنه علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ (فی مُراقَبَهِ الجُنودِ) : ثُمَّ لا تَدَع أن یَکونَ لَکَ عَلَیهِم عُیونٌ (1) مِن أهلِ الأَمانَهِ وَالقَولِ بِالحَقِّ عِندَ النّاسِ ، فَیُثبِتونَ بَلاءَ کُلِّ ذی بَلاءٍ مِنهُم لِیَثِقَ اُولئِکَ بِعِلمِکَ بِبَلائِهِم . (2)3 / 10التَّشویقُ وَالتَّنبیهُ6730.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : ولا یَکونُ المُحسِنُ وَالمُسیءُ عِندَکَ بِمَنزِلَهٍ سَواءٍ ؛ فَإِنَّ فی ذلِکَ تَزهیدا لأَِهلِ الإِحسانِ فِی الإِحسانِ ، وتَدریبا لاِهلِ الإِساءَهِ عَلَی الإِساءَهِ . وألزِم کُلّاً مِنهُم ما ألزَمَ نَفسَهُ . (3)6729.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : وَلیَکُن آثَرُ رُؤوسِ جُنودِکَ مَن واساهُم فی مَعونَتِهِ ، وأفضَلَ عَلَیهِم فی بَذلِهِ مِمَّن یَسَعُهُم ویَسَعُ مَن وَراءَهُم مِنَ الخُلوفِ (4) مِن أهلِهِم ، حَتّی یَکونَ هَمُّهُم هَمّاً واحِداً فی جِهادِ العَدُوِّ .
ثُمَّ واتِر أعلامَهُم ذاتَ نَفسِکَ فی إیثارِهِم وَالتَّکرِمَهِ لَهُم ، وَالإِرصادِ بِالتَّوسِعَهِ . وحَقِّق ذلِکَ بِحُسنِ الفِعالِ وَالأَثَرِ وَالعطَفِ؛ فَإِنَّ عَطفَکَ عَلَیهِم یَعطِفُ قُلوبَهُم عَلَیکَ . (5) .
1- .العَین : الَّذی یُبعث لیتَجسّس الخبرَ (لسان العرب : ج 13 ص 301 «عین») .
2- .تحف العقول : ص 133 .
3- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، تحف العقول : ص 130 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 356 نحوه .
4- .الخوالف : الَّذین لا یغزون والخلوف : الغُیَّب (لسان العرب : ج 9 ص 86 «خلف») .
5- .تحف العقول : ص 133 .
ص: 29
3 / 10 تشویق درست کار و تنبیه خطاکار
6728.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر (درباره نظارت بر سپاهیان) : سپس از گماشتن بازرسانی امین و حقگوی نزد مردم ، فروگذاری مکن تا آزمون [ و حُسنِ خدمت ]هر آزمایش داده ای را ثبت کنند تا آنان ، اعتماد یابند که به حُسنِ خدمتشان آگاهی .3 / 10تشویق درست کار و تنبیه خطاکار6734.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر ، هنگامی که او را بر حکومت مصر گماشت : نیکوکار و بدکار ، نزدِ تو یکسان نباشند ؛ چرا که این کار ، نیکوکاران را از نیکی باز دارد و بدکاران را به بدی وا دارد ، و درباره هریک از آنان ، به چیزی پایبند باش که خود بدان پایبند است .6733.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : و باید گزیده ترین سرانِ سپاه ، نزد تو کسی باشد که آنان را یار باشد و کمک کار ، و از آنچه دارد بر آنان ببخشاید ، چندان که آنان و بستگانشان را فرا گیرد تا عزم همگی شان در جهاد با دشمن ، یکی شود و سپس ، پیاپی از سوی خود به آنها اعلام کن که آنان با از خود گذشتگی ، نزد تو عزیز و ارجمندند ، و متوجّه گشایش معیشت آنان باش و آن را با خوش رفتاری و توجّه و مهربانی، ثابت کن؛ زیرا مهربانیِ تو با آنها دل هایشان را به مهر تو می کشانَد .
.
ص: 30
راجع : ج 13 ص 254 ح 6477 و 6478 .
3 / 11المَوقِفُ الحازِمُ مَعَ العُمّالِ3 / 11 1الأَشعَثُ بنُ قَیسٍ (1)6727.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلَی الأَشعَثِ بنِ قَیسٍ عامِلِ أذربیجان (2) : إنَّ عَمَلَکَ لَیسَ لَکَ بِطُعمَهٍ ، ولکِنَّهُ فی عُنُقِکَ أمانَهٌ ، وأنتَ مُستَرعیً لِمَن فَوقَکَ ، لَیسَ لَکَ أن تَفتاتَ (3) فی رَعِیَّهٍ ، ولا تُخاطِرَ إلّا بِوَثیقَهٍ ، وفی یَدَیکَ مالٌ مِن مالِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ ، وأنتَ مِن خُزّانِهِ حَتّی تُسَلِّمَهُ إلیَّ ، ولَعَلِّی ألّا أکونَ شَرَّ وُلاتِکَ لَکَ . وَالسَّلامُ . (4)6726.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نثر الدرّ :قالَ [عَلِیٌّ علیه السلام ] لِلأَشعَثِ بنِ قَیسٍ : أدِّ وإلّا ضَرَبتُکَ بِالسَّیفِ . فَأَدّی ما کانَ عَلَیهِ ، فَقالَ لَهُ : مَن کانَ عَلَیکَ لَو کُنّا ضَرَبناکَ بِعَرضِ السَّیفِ ؟ فَقالَ : إنَّکَ مِمَّن إذا قالَ فَعَلَ . (5)راجع : ج 13 ص 88 (الأشعث بن قیس) .
.
1- .الأشعث هو عامل عثمان ، عزله الإمام علیه السلام عقیب خلافته .
2- .أذربیجان : اسم لمنطقه کبیره ؛ وهی الیوم قسمان : القسم الجنوبی ؛ وهو یشکّل ثلاث محافظات من محافظات شمال غربی إیران ، وهی : أذربیجان الشرقیّه ، وأذربیجان الغربیّه ، وأردبیل . والقسم الشمالی الَّذی کان ضمن دول الاتّحاد السوفیتی السابق وقد استقلّ وصار یعرف الیوم بأذربیجان .
3- .یقال : افتات علیه : إذا انفرد برأیه دونه فی التصرّف فیه (النهایه : ج 3 ص 477 «فوت») .
4- .نهج البلاغه : الکتاب 5 ، وقعه صفّین : ص 20 عن الجرجانی ؛ العقد الفرید : ج 3 ص 327 ، الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 111 وکلّها نحوه .
5- .نثر الدرّ : ج 1 ص 292 .
ص: 31
3 / 11 قاطعیت در برابر کارگزاران
3 / 11 1 اشعث بن قیس
ر.ک: ج 13 ص 255 ح 6477 و 6478 .
3 / 11قاطعیت در برابر کارگزاران3 / 11 1اشعث بن قیس (1)6724.مشکاه الأنوار عن داوود الرَّقّی :امام علی علیه السلام در نامه اش به اشعث بن قیس ، کارگزار آذربایجان : کاری که بر عهده توست ، طعمه تو نیست ؛ بلکه امانتی برگردنت است و در نظارتِ بالادست ، تو را نرسد که آنچه خواهی ، به شهروندان فرمایی و بدون دستور ، به کاری دشوار درآیی . در دست تو مالی از اموال خداوند عز و جل است و تو خزانه دار آنی تا آن را به من بسپاری . امیدوارم برای تو بدترینِ زمامداران نباشم . والسلام!6723.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :نثر الدرّ :[ امام علی علیه السلام ] به اشعث بن قیس فرمود : «آنچه بر عهده توست ، ادا نما ؛ و گرنه تو را با شمشیر خواهم زد» .
او نیز آنچه بر عهده اش بود ، ادا کرد .
آن گاه به وی فرمود : «چه کسی از تو نگهداری می کرد ، اگر بدون پرس و جو و بررسی تو را با شمشیر می زدیم؟» .
اشعث گفت : تو از کسانی هستی که وقتی [ سخن ]می گوید ، انجام می دهد .ر. ک: ج 13 ص 89 (اشعث بن قیس) .
.
1- .کارگزار عثمان بود که امام علی علیه السلام پس از خلافتش او را عزل کرد .
ص: 32
3 / 11 2زِیادُ بنُ أبیهِ6719.امام هادی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام مِن کِتابِهِ إلی زِیادِ بنِ أبیهِ : إنّی اُقسِمُ بِاللّهِ قَسَما صادِقا ، لَئِن بَلَغَنی أنَّکَ خُنتَ مِن فَیءِ المُسلِمینَ شَیئا صَغیرا أو کَبیرا ، لَأَشُدَّنَّ عَلَیکَ شِدَّهً تَدَعُکَ قَلیلَ الوَفر ، ثَقیلَ الظَّهرِ ، ضَئیلَ الأَمرِ . وَالسَّلامُ . (1)6722.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :أنساب الأشراف :وَجَّهَ [عَلِیٌّ علیه السلام ] إلی زِیادٍ رَسولاً لِیَأخُذَهُ لِحَملِ مَا اجتَمَعَ عِندَهُ مِنَ المالِ ، فَحَمَلَ زِیادٌ ما کانَ عِندَهُ وقالَ لِلرَّسولِ : إنَّ الأَکرادَ قَد کَسَروا مِنَ الخَراجِ وأنَا اُداریهِم ، فَلا تُعلِم أمیرَ المُؤمِنینَ ذلِکَ ، فَیَری أنَّهُ اعتِلالٌ مِنّی .
فَقَدِمَ الرَّسولُ فَأَخبَرَ عَلِیّا بِما قالَ زِیادٌ ، فَکَتَبَ إلَیهِ : قَد بَلَّغَنی رَسولی عَنکَ ما أخبَرتَهُ بِهِ عَنِ الأَکرادِ ، وَاستِکتامَکَ إیّاهُ ذلِکَ ، وقَد عَلِمتَ أنَّکَ لَم تُلقِ ذلِکَ إلَیهِ إلّا لِتُبَلِّغَنی إیّاهُ ، وإنّی اُقسِمُ بِاللّهِ عَزَّ وجَلَّ قَسَما صادِقا لَئِن بَلَغَنی أنَّکَ خُنتَ مِن فَیءِ المُسلِمینَ شَیئا صَغیرا أو کَبیرا ، لَأَشُدَّنَّ عَلَیکَ شِدَّهً تَدَعُکَ قَلیلَ الوَفرِ (2) ، ثَقیلَ الظَّهرِ . وَالسَّلامُ . (3)6721.الإمامُ الحسینُ علیه السلام ( مخاطِباً عَسکرَ یَزیدَ یَوم عاشوراءَ ) الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلی زِیادٍ ، وکانَ عامِلَهُ عَلی فارسَ : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ رَسولی أخبَرَنی بِعَجَبٍ ، زَعَمَ أنَّکَ قُلتَ لَهُ فیما بَینَکَ وبَینَهُ : إنَّ الأَکرادَ هاجَت بِکَ ، فَکَسَرَت عَلَیکَ کَثیرا مِنَ الخَراجِ ، وقُلتَ لَهُ : لا تُعلِم بِذلِکَ أمیرَ المُؤمِنینَ .
یا زِیادُ ! وأُقسِمُ بِاللّهِ إنَّکَ لَکاذِبٌ ، ولَئِن لَم تَبعَث بِخَراجِکَ لَأَشُدَّنَّ عَلَیکَ شِدَّهً تَدَعُکَ قَلیلَ الوَفرِ ، ثَقیلَ الظَّهرِ ، إلّا أن تَکونَ لِما کَسَرتَ مِنَ الخَراجِ مُحتَمِلاً . (4) .
1- .نهج البلاغه : الکتاب 20 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 489 ح 695 .
2- .الوَفْر : المال الکثیر (النهایه : ج 5 ص 210 «وفر») .
3- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 390 .
4- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 204 .
ص: 33
3 / 11 2 زیاد بن ابیه
3 / 11 2زیاد بن ابیه6718.المناقب لابن شهرآشوب :امام علی علیه السلام از نامه اش به زیاد بن ابیه : به خدا سوگند یاد می کنم ، سوگندی راستین ، که اگر به من خبر رسد که در ثروت مسلمانان خیانت کرده ای ، کم یا زیاد ، چنان بر تو سخت بگیرم که تو را اندکْ مال کند ، و بارِ هزینه عیال بر دوشت سنگینی کند و خوار و پریشانْ حال شوی . والسلام!6717.امام علی علیه السلام :أنساب الأشراف :علی علیه السلام ، فرستاده ای را نزد زیاد روانه ساخت تا آنچه از مالیات ها نزد او جمع شده ، باز ستاند . زیاد ، آنچه نزدش بود ، همراهِ فرستاده کرد و به وی گفت : کُردها مالیات ها را نابود کرده اند و من با آنها مدارا می کنم . این مطلب را به امیرمؤمنان اعلام مکن که گمان کند کوتاهی از من بوده است .
فرستاده آمد و سخن زیاد را به علی علیه السلام رساند. او به زیاد نوشت : «فرستاده ام خبر داد آنچه را درباره کُردها به وی گفتی و این که آن را از من کتمان کرده ای . تو خود به نیکی می دانی که آن را به وی نگفتی ، مگر از آن رو که به من برسانی و من سوگند می خورم به خداوند عز و جل،سوگند راستین، که اگر به من خبر رسد که در ثروت مسلمانان خیانت کرده ای، کم یا زیاد ، چنان بر تو سخت بگیرم که تو را اندکْ مال کند و بارِ هزینه عیال ، بر دوشت سنگینی کند . والسلام!6716.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در نامه اش به زیاد که فرماندار وی در فارس بود : پس از حمد و سپاس خداوند ؛ به درستی که فرستاده ام خبری شگفت انگیز به من داد . گمان کرده که مطلبی را با او در میان گذاشته ای که میان تو و او باشد که : «کُردها بر تو شوریده اند و بسیاری از مالیات ها را از میان برده اند» و به وی گفته ای که این مطلب را به امیرمؤمنان اعلام مکن .
ای زیاد! به خدا سوگند یاد می کنم که تو دروغگویی، واگر مالیات ها را نفرستی، چنان بر تو سخت بگیرم که تو را اندکْ مال کند و بارِ هزینه عیال ، بر دوشت سنگینی کند ، مگر این که آنچه از مال خراج از میان رفته، برعهده گیری.
.
ص: 34
راجع : ج 13 ص 202 (زیاد بن أبیه) .
3 / 11 3شُرَیحٌ القاضی6693.امام علی علیه السلام :نهج البلاغه :رُوِیَ أنَّ شُرَیحَ بنَ الحارِثِ قاضِیَ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام اشتَری عَلی عَهدِهِ دارا بِثَمانین دینارا ، فَبَلَغَهُ ذلِکَ فَاستَدعی شُرَیحا وقالَ لَهُ :
بَلَغَنی أنَّکَ ابتَعتَ دارا بِثَمانین دینارا ، وکَتَبتَ لَها کِتابا ، وأشهَدتَ فیهِ شُهودا !
فَقالَ لَهُ شُرَیحٌ : قَد کانَ ذلِکَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ .
قالَ : فَنَظَرَ إلَیهِ نَظَرَ المُغضَبِ ثُمَّ قالَ لَهُ : یا شُرَیحُ ! أما إنَّهُ سَیَأتیکَ مَن لا یَنظُرُ فی کِتابِکَ ، ولا یَسأَلُکَ عَن بَیِّنَتِکَ حَتّی یُخرِجَکَ مِنها شاخِصا ، ویُسلِمَکَ إلی قَبرِکَ خالِصا . فَانظُر یا شُرَیحُ ! لا تَکونُ ابتَعتَ هذِهِ الدّارَ مِن غَیرِ مالِکَ ، أو نَقَدتَ الثَّمَنَ مِن غَیرِ حَلالِکَ ؛ فَإِذا أنتَ قَد خَسِرتَ دارَ الدُّنیا ودارَ الآخِرَهِ . أما إنَّکَ لَو کُنتَ أتَیتَنی عِندَ شَرائِکَ مَا اشتَرَیتَ ، لَکَتَبتُ لَکَ کِتابا عَلی هذِهِ النُّسخَهِ ، فَلَم تَرغَب فی شِراءِ هذِهِ الدّارِ بِدِرهَمٍ فَما فَوقُ . وَالنُّسخَهُ هذِهِ :
هذا مَا اشتَری عَبدٌ ذَلیلٌ مِن مَیِّتٍ قد أُزعِجَ لِلرَّحیلِ ، اشتَری مِنهُ دارا مِن دارِ الغُرورِ من جانِبِ الفانینَ ، وخِطَّهِ الهالِکینَ ، وتَجمَعُ هذِهِ الدّارَ حُدودٌ أربَعَهٌ : الحَدُّ الأَوَّلُ یَنتَهی إلَی دَواعِی الآفاتِ،وَالحَدُّ الثّانی یَنتَهی إلی دَواعِی المُصیباتِ، وَالحَدُّ الثّالِثُ یَنتَهی إلَی الهَوَی المُردی ، وَالحَدُّ الرّابِعُ یَنتَهی إلَی الشَّیطانِ المُغوی ، وفیهِ یُشرَعُ بابُ هذِهِ الدّارِ .
اِشتَری هذَا المُغتَرُّ بِالأَمَلِ ، مِن هذَا المُزعَجِ بِالأَجَلِ هذِهِ الدّارَ بِالخُروجِ مِن عِزِّ القَناعَهِ ، وَالدُّخولِ فی ذُلِّ الطَّلَبِ وَالضَّراعَهِ ؛ فَما أدرَکَ هذَا المُشتَری فیما اشتَری مِنهُ مِن دَرَکٍ .
فَعلی مُبَلبِلِ أجسامِ المُلوکِ ، وسالِبِ نُفوسِ الجَبابِرَهِ ، ومُزیلِ مُلکِ الفَراعِنَهِ ، مِثلِ کَسری وقَیصَرَ ، وتُبَّعٍ وحِمیَرَ ، ومَن جَمَعَ المالَ عَلَی المالِ فَأَکثَرَ ، ومَن بَنی وشَیَّدَ وزَخرَفَ ، ونَجَّدَ (1) وادَّخَرَ ، وَاعتَقَدَ ونَظَرَ بِزَعمِهِ لِلوَلَدِ إشخاصُهُ (2) جَمیعاً إلی مَوقِفِ العَرضِ وَالحِسابِ ، ومَوضِعِ الثَّوابِ وَالعِقابِ إذا وَقَعَ الأَمرُ بِفَصلِ القَضاءِ «وَ خَسِرَ هُنَالِکَ الْمُبْطِلُونَ» (3) شَهِدَ عَلی ذلِکَ العَقلُ إذا خَرَجَ مِن أسرِ الهَوی وسَلِمَ مِن عَلائِقِ الدُّنیا . (4) .
1- .من التنجید : التزیین (النهایه : ج 5 ص 19 «نجد») .
2- .م إشخاصُهم ، مبتدأ مرفوع ، وخبره الجار والمجرور المقدّم ؛ وهو قوله : «فعلی مُبلبل أجسام الملوک» .
3- .غافر : 78 .
4- .نهج البلاغه : الکتاب 3 ، روضه الواعظین : ص 489 نحوه .
ص: 35