3 / 11 3 شُرَیح قاضی
ر . ک : ج 13 ص 203 (زیاد بن أبیه) .
3 / 11 3شُرَیح قاضی6694.عنه علیه السلام :نهج البلاغه :گزارش شده که شریح بن حارث ، قاضی امیر مؤمنان ، خانه ای در دوران حکومت وی ، به هشتاد دینار خریداری کرد . این خبر به علی علیه السلام رسید . شریح را خواست و به وی فرمود : «به من خبر رسیده است که خانه ای را به هشتاد دینار خریده ای و برایش سند نوشته ای و گواهانی بر آن گرفته ای» .
شریح گفت : همین طور است ، ای امیرمؤمنان!
[ راوی گوید :] خشم آلود به وی نگاه کرد و فرمود : «ای شریح! بدان که به زودی کسی سراغت آید که در سندت ننگرد و از گواهانت نپرسد ، تا این که تو را از خانه بیرون کرده ، به گور ، تسلیمت کند ، برهنه از همه چیز . ای شریح! بنگر مبادا این خانه را از ثروت دیگران خریده باشی یا پول آن را از غیرِ حلال به دست آورده باشی ، که در این صورت ، در دنیا و آخرت ، زیان دیده ای . بدان اگر به هنگام خرید نزد من می آمدی ، برایت سندی این چنین می نوشتم که این خانه را به یک درهم یا بیشتر نمی خریدی . آن سند ، چنین است :
این است آنچه را که بنده ای خوار ، از مرده ای که او را برای کوچ حرکت داده اند ، خریده است . از او خانه ای از خانه های فریب ، خریده است ، در کویی که سپری شوندگان و تباه شوندگان در آن جای دارند . این خانه ، از چهار سو در این چهار حد ، جای گرفته است :
حدّ نخست ، بدان جا که آسیب ها و بلاها در کمین است ؛ حدّ دوم ، بدان جا که مصیبت ها جایگزین است ؛ حدّ سوم ، به هوسی که تباه سازد ؛ و حدّ چهارم ، به شیطانی که گمراه کند ؛ و درِ خانه ، به حدّ چهارم باز می شود .
این فریفته آرزومند ، [ این خانه را] از کسی خرید که اَجَل ، او را از جای کنْد ، به بهای برون شدن از قناعتی که مایه ارجمندی است و [ به بهای] وارد شدن در ذلّت و خواری .
و زیانی که این مشتری ، از خرید خانه در می یابد ، بر ناآرام کننده تن های پادشاهان و گیرنده جان های سرکشان است و درهم ریزنده دولت فرعون هایی چون : کسرا ، قیصر ، تُبّع ، حِمْیَر ، و آن کس که مال بر مال نهاد و افزون داشت و ساخت و برافراشت و بیاراست و اندوخت و به گمان خویش ، برای فرزند ، مایه گذاشت ، که همگان را در جایگاه رسیدگی و حساب و محلّ پاداش و عقابْ روانه کند ، آن گاه که کار داوری به نهایت رسد ، «و آن جاست که تبهکاران ، زیان کنند» . بر این سند ، خِرد گواهی دهد ، هرگاه از بندِ هوا و دلبستگی های دنیا بیرون رود» .
.
ص: 36
3 / 11 4عَبدُ اللّهِ بنُ عَبّاسٍ6691.عنه علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام مِمّا کَتَبَهُ إلی عَبدِ اللّهِ بنِ عَبّاسٍ ، وهُوَ عامِلُهُ عَلَی البَصرَهِ : فَاربَع (1) أبَا العَبّاسِ رَحِمَکَ اللّهُ فیما جَری عَلی لِسانِکَ ویَدِکَ مِن خَیرٍ وشَرٍّ ؛ فَإِنّا شَریکانِ فی ذلِکَ ، وکُن عِندَ صالِحِ ظَنّی بِکَ ، ولا یَفیلَنَّ (2) رَأیی فیکَ . وَالسَّلامُ . (3) .
1- .ربع الرجل یربع : إذا وقف وتحبَّس . ومنه قولهم : اربَع علی نفسک ، واربَعْ علی ظلعِک ، أی ارفق بنفسک وکُفَّ (الصحاح : ج 3 ص 1212 «ربع») .
2- .من فال یفیل : أخطأ وضعُف (لسان العرب : ج 11 ص 534 «فیل») .
3- .نهج البلاغه : الکتاب 18 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 493 ح 699 .
ص: 37
3 / 11 4 عبد اللّه بن عبّاس
3 / 11 4عبد اللّه بن عبّاس6688.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام از نامه ای که به عبد اللّه بن عبّاس ، کارگزارش در بصره نوشت : ای ابن عبّاس! (1) خدای تو را بیامرزد! در آنچه بر دست و زبانت از خوبی و بدی جاری می شود ، درنگ کن . به درستی که من و تو در این امر ، شریک هستیم . خود را در جایگاه خوش گمانی من قرار ده و دیدگاهم را نسبت به خودت سُست منما . والسلام!
.
1- .در متن عربی حدیث «ابو العبّاس» آمده است که کُنیه «ابن عبّاس» است .
ص: 38
6687.بحار الأنوار :عنه علیه السلام مِن کِتابِهِ إلَی ابنِ عَبّاسٍ :أمّا بَعدُ ، فَقَد بَلَغَنی عَنکَ أمرٌ إن کُنتَ فَعَلتَهُ فَقَد أسخَطتَ رَبَّکَ ، وأخرَبتَ أمانَتَکَ ، وعَصَیتَ إمامَکَ ، وخُنتَ المُسلِمینَ .
بَلَغَنی أنَّکَ جَرَّدتَ الأَرضَ ، وأکَلتَ ما تَحتَ یَدَیکَ ، فَارفَع إلَیَّ حِسابَکَ ، وَاعلَم أنَّ حِسابَ اللّهِ أشَدُّ مِن حِسابِ النّاسِ . وَالسَّلامُ . (1)راجع : ج 13 ص 346 (عبد اللّه بن عبّاس) .
3 / 11 5عُثمانُ بنُ حُنَیفٍ6686.امام رضا علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام مِن کِتابٍ لَهُ إلی عُثمانَ بنِ حُنَیفٍ الأَنصارِیِّ ، وکانَ عامِلُهُ عَلَی البَصرَهِ ، وقَد بَلَغَهُ أنَّهُ دُعِیَ إلی وَلیمَهِ قَومٍ مِن أهلِها ، فَمَضی إلَیها :أمّا بَعدُ ، یَابنَ حُنَیفٍ : فَقَد بَلَغَنی أنَّ رَجُلاً مِن فِتیَهِ أهلِ البَصرَهِ دَعاکَ إلی مَأدُبَهٍ ، فَأَسرَعتَ إلَیها ، تُستَطابُ لَکَ الأَلوانُ ، وتُنقَلُ إلَیکَ الجِفانُ ، وما ظَنَنتَ أنَّکَ تُجیبُ إلی طَعامِ قَومٍ ، عائِلُهُم مَجفُوٌّ وغَنِیُّهُم مَدعُوٌّ . فَانظُر إلی ما تَقضَمُهُ (2) مِن هذا المَقْضَمِ ، فَمَا اشتَبَهَ عَلَیکَ عِلمُهُ فَالفِظهُ ، وما أیقَنتَ بِطیبِ وُجوهِهِ فَنَل مِنهُ .
ألا وإنَّ لِکُلِّ مَأمومٍ إماما ، یَقتَدی بِهِ ویَستَضیءُ بِنورِ عِلمِهِ ، ألا وإنَّ إمامَکُم قَدِ اکتَفی مِن دُنیاهُ بِطِمرَیهِ (3) ، ومِن طُعمِهِ بِقُرصَیهِ ، ألا وإنَّکُم لا تَقدِرونَ عَلی ذلِکَ ، ولکِن أعینونی بِوَرَعٍ وَاجتِهادٍ ، وعِفَّهٍ وسَدادٍ .
فَوَاللّهِ ما کَنَزتُ مِن دُنیاکُم تِبرا ، ولَا ادَّخَرتُ مِن غَنائِمِها وَفرا ، ولا أعدَدتُ لِبالی ثَوبی طِمرا ، ولا حُزتُ مِن أرضِها شِبرا ، ولا أخَذتُ مِنهُ إلّا کَقوتِ أتانٍ دَبِرَهٍ (4) ، ولَهِیَ فی عَینی أوهی وأهوَنُ مِن عَفصَهٍ مَقِرَهٍ (5) .
بَلی ! کانَت فی أیدینا فَدَکٌ مِن کُلِّ ما أظَلَّتهُ السَّماءُ ، فَشَحَّت عَلَیها نُفوسُ قَومٍ ، وسَخَت عَنها نُفوسُ قَومٍ آخَرین ، ونِعمَ الحَکَمُ اللّهُ .
وما أصنَعُ بِفَدَکٍ وغَیرِ فَدَکٍ ؟ وَالنَّفسُ مَظانُّها فی غَدٍ جَدَثٌ ، تَنقَطِعُ فی ظُلمَتِهِ آثارُها ، وتَغیبُ أخبارُها . وحُفرَهٌ لَو زیدَ فی فُسحَتِها ، وأوسَعت یَدا حافِرِها ، لَأَضغَطَها الحَجَرُ وَالمَدَرُ ، وسَدَّ فُرَجَهَا التُّرابُ المُتَراکِمُ .
وإنَّما هِیَ نَفسی أروضُها بِالتَّقوی لِتَأتِیَ آمِنَهً یَومَ الخَوفِ الأَکبَرِ ، وتَثبُتَ عَلی جوانِبِ المَزلَقِ . ولَو شِئتُ لَاهتَدَیتُ الطَّریقَ إلی مُصَفّی هذَا العَسَلِ ، ولُبابِ هذَا القَمحِ ، ونَسائِجِ هذَا القَزِّ ، ولکِن هَیهاتَ أن یَغلِبَنی هَوایَ ، ویَقودَنی جَشَعی إلی تَخَیُّرِ الأَطعِمَهِ ولَعَلَّ بِالحِجازِ أوِ الیَمامَهِ مَن لا طَمَعَ لَهُ فِی القُرصِ ، ولا عَهدَ لَهُ بِالشِّبَعِ ، أوَ أبیتَ مِبطانا وحَولی بُطونٌ غَرثی وأکبادٌ حَرّی ، أو أکونَ کَما قالَ القائِلُ :
وحَسبُکَ داءً أن تَبیتَ بِبِطنَهٍ
وحَولَکَ أکبادٌ تَحِنُّ إلَی القِدِّ !
أ أقنَعُ مِن نَفسی بِأَن یُقالَ :هذا أمیرُ المُؤمِنینَ ، ولا اُشارِکُهُم فی مَکارِهِ الدَّهرِ ، أو أکونَ اُسوَهً لَهُم فی جُشوبَهِ العَیشِ ! فَما خُلِقتُ لِیَشغَلَنی أکلُ الطَّیِّباتِ ، کَالبَهیمَهِ المَربوطَهِ ، هَمُّها عَلَفُها ، أوِ المُرسَلَهِ شُغُلُها تَقَمُّمُها (6) ، تَکتَرِشُ مِن أعلافِها ، وتَلهو عَمّا یُرادُ بِها ، أو اُترَکَ سُدیً ، أو اُهمَلَ عابِثا ، أو أجُرَّ حَبلَ الضَّلالَهِ ، أو أعتَسِفَ طَریقَ المَتاهَهِ ! ...
إلَیکِ عَنّی یا دُنیا ، فَحَبلُکِ عَلی غارِبِکِ ، قَدِ انسَلَلتُ مِن مَخالِبِکِ ، وأفلَتُّ مِن حَبائِلِکِ ، وَاجتَنَبتُ الذَّهابَ فی مَداحِضِکِ . أینَ القُرونُ الَّذینَ غَرَرتِهِم بِمَداعِبِکِ ! أینَ الاُمَمُ الَّذینَ فَتَنتِهِم بِزَخارِفِکِ ! فَهاهُم رَهائِنُ القُبورِ ، ومَضامینُ اللُّحودِ .
وَاللّهِ لَو کُنتِ شَخصا مَرئِیّا ، وقالَبا حِسِّیا ، لَأَقمتُ عَلَیکِ حُدودَ اللّهِ فی عِبادٍ غَرَرتِهِم بِالأَمانی ، واُمَمٍ ألقَیتِهِم فِی المَهاوی ، ومُلوکٍ أسلَمتِهِم إلَی التَّلَفِ ، وأورَدتِهِم مَوارِدَ البَلاءِ ؛ إذ لا وِردَ ولا صَدَرَ !
هَیهاتَ ! مَن وَطِئَ دَحضَکِ زَلِقَ ، ومَن رَکِبَ لُجَجَکِ غَرِقَ ، ومَنِ ازوَرَّ عَن حَبائِلِکِ وُفِّقَ ، وَالسّالِمُ مِنکِ لا یُبالی إن ضاقَ بِهِ مُناخُهُ ، وَالدُّنیا عِندَهُ کَیَومٍ حانَ انسِلاخُهُ .
اُعزُبی عَنّی ! فَوَاللّهِ لا أذِلُّ لَکِ فَتَستَذِلّینی ، ولا أسلَسُ لَکِ فَتَقودینی . وَایمُ اللّهِ یَمینا أستَثنی فیها بِمَشیئَهِ اللّهِ لَأَروضَنَّ نَفسی رِیاضهً تَهِشُّ (7) مَعَها إلَی القُرصِ إذا قَدَرتُ عَلَیهِ مَطعوما ، وتَقنَعُ بِالمِلحِ مَأدوما ، ولَأَدَعَنَّ مُقلَتی کَعَینِ ماءٍ ، نَضَبَ مَعینُها ، مُستَفرِغَهً دُموعَها . أ تَمتَلِئُ السّائِمَهُ مِن رَعیِها فَتَبرُکَ ؟ وتَشبَعُ الرَّبیضَهُ مِن عُشبِها فَتَربِضَ (8) ؟ ویَأکُلُ عَلِیٌّ مِن زادِهِ فَیَهجَعَ ! قَرَّت إذا عَینُهُ إذَا اقتَدی بَعدَ السِّنینَ المُتَطاوِلَهِ بِالبَهیمَهِ الهامِلَهِ ، وَالسّائِمَهِ المَرعِیَّهِ !
طوبی لِنَفسٍ أدَّت إلی رَبِّها فَرضَها ، وعَرَکَت بِجَنبِها بُؤسَها ، وهَجَرَت فِی اللَّیلِ غُمضَها ، حَتّی إذا غَلَبَ الکَری (9) عَلَیهَا افتَرَشَت أرضَها ، وتَوَسَّدَت کَفَّها ، فی مَعشَرٍ أسهَرَ عُیونَهُم خَوفُ مَعادِهِم ، وتَجافَت عَن مَضاجِعِهِم جُنوبُهُم ، وهَمهَمَت بِذِکرِ رَبِّهِم شِفاهُهُم ، وتَقَشَّعَت بِطولِ استِغفارِهِم ذُنوبُهُم «أُوْلَئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (10) .
فَاتَّقِ اللّهَ یَابنَ حُنَیفٍ ، وَلتَکفُف أقراصُکَ ، لِیَکونَ مِنَ النّارِ خَلاصُکَ . (11) .
1- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 397 ؛ نهج البلاغه : الکتاب 40 نحوه وفیه «إلی بعض عمّاله» بدل «إلی عبد اللّه بن عبّاس» .
2- .القَضْم : الأکل بأطراف الأسنان (لسان العرب : ج 12 ص 487 «قضم») .
3- .الطِّمْر : الثوب الخَلَق (النهایه : ج 3 ص 138 «طمر») .
4- .وهی الَّتی عُقر ظهرها ، فقلّ أکلُها (شرح نهج البلاغه : ج 16 ص 207) .
5- .العَفصُ : حَملُ شجره البلّوط ، وطَعامٌ عَفِص : بشع فیه مراره (لسان العرب : ج 7 ص 55 «عفص») ، والمَقِر : الصبر ؛ وهو هذا الدواء المرّ المعروف (النهایه : ج 4 ص 347 «مقر») .
6- .تَقَمَّم : تتبّع القُمام فی الکُناسات (لسان العرب : ج 12 ص 493 «قمم») .
7- .هشّ لهذا الأمر یَهِشّ : إذا فرح واستبشر وارتاح له وخفَّ (النهایه : ج 5 ص 264 «هشش») .
8- .ربض فی المکان یربِض : إذا لصق به وأقام ملازما له (النهایه : ج 2 ص 184 «ربض») .
9- .أی النوم (النهایه : ج 4 ص 170 «کرا») .
10- .المجادله : 22 .
11- .نهج البلاغه : الکتاب 45 ؛ ربیع الأبرار : ج 2 ص 719 نحوه وفیه إلی «وتلهو عمّا یراد بها» وراجع المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 101 .
ص: 39
3 / 11 5 عثمان بن حُنَیف
6685.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام از نامه اش به ابن عبّاس : پس از حمد و سپاس خداوند ؛ خبر کاری از تو به من رسیده که اگر انجام داده باشی ، خدا را به خشم آورده ای و امانتت را خراب کرده ای و نافرمانیِ امامت را نموده ای و به مسلمانان، خیانت کرده ای . خبر رسیده که زمین ها را پاکسازی کرده ای و آنچه را در اختیارت بود ، به مصرف رسانده ای . حساب هایت را برایم بفرست و بدان که حسابرسیِ خداوند ، شدیدتر است از حسابرسی مردم . والسلام!ر . ک : ج 13 ص 347 (عبد اللّه بن عبّاس) .
3 / 11 5عثمان بن حُنَیف6686.الإمامُ الرِّضا علیه السلام :امام علی علیه السلام از نامه اش به عثمان بن حنیف انصاری که کارگزارش در بصره بود و خبر یافت که به میهمانی گروهی از مردم بصره ، فرا خوانده شده و او بدان جا رفته است : پس از حمد و سپاس خداوند ؛ ای پسر حنیف! به من خبر رسیده است که مردی از جوانان بصره ، تو را بر سفره ای دعوت کرده و تو به سوی آن شتافته ای . خوردنی های رنگارنگ گوارا برایت مهیّا شده و کاسه ها پیشت نهاده شده است . گمان نمی کردم تو میهمانی مردمی را بپذیری که نیازمندان آنها به جفا رانده شده و توانمندان آنها دعوت شده بودند . بنگر بدانچه از این سفره بر می داری . اگر حلال و حرامش را ندانی ، بیرون انداز و از آنچه می دانی حلال است ، استفاده کن .
آگاه باش که هر پیروی را پیشوایی است که به وی اقتدا می کند و از نور دانش او روشنی می جوید . بدان که پیشوای شما از دنیای خود ، به دو جامه فرسوده اکتفا کرده و از خوراکی ها ، به دو گِرده نان . بدانید که شما چنین نتوانید کرد ؛ لیکن مرا یاری کنید به پارسایی و کوشیدن و پاک دامنی و درستی ورزیدن .
به خدا سوگند که از دنیای شما زری نیندوختم و از غنیمت های آن ، ذخیره ننمودم ، و جامه دیگری را به جای جامه کهنه ام آماده نساختم و از زمین این دنیا ، به اندازه یک وجب هم به چنگ نیاوردم و چیزی جز به اندازه خوراک چارپایی پشتْ زخمی ، برنگرفتم ، در حالی که آن هم در چشم من ، پست تر و بی ارزش تر از میوه تلخ بلوط است .
آری ؛ از آنچه آسمان بر آن سایه افکنده ، فدک در دست ما بود . مردمانی بر آن ، بخل ورزیدند و مردمانی سخاوتمندانه از آن چشم پوشیدند ؛ و بهترین داور ، پروردگار است .
و مرا با فدک و جز فدک ، چه کار است ، در حالی که فردا جایگاه آدمی ، گور است که نشانه هایش ، در تاریکی آن از میان می رود و خبرهایش نهان می گردد ، در گودالی که اگر قدری وسعت یابد یا دست های گورکن آن را فراخ نماید ، سنگ و کلوخ ، آن را بفشارد و خاک انباشته ، رخنه هایش را به هم آرد؟ و من ، نفس خود را با پرهیزگاری می پرورانم ، تا در روزی که پُر بیم ترین روزهاست ، در امان بیاید و بر کرانه های لغزشگاه ، پایدار مانَد ، و اگر می خواستم ، می دانستم که چگونه عسل پالوده و مغز گندم و بافته ابریشم را به کار بَرم ؛ لیکن هرگز هوای من بر من چیره نخواهد گردید و حرص ، مرا به گُزیدن خوراکی ها نخواهد کشید .
چه بسا کسی در حجاز یا یمامه ، حسرت گِرده نانی ببرد ، یا هرگز شکمی سیر نخورد و من ، سیر بخوابم و پیرامونم شکم هایی باشند که از گرسنگی ، به پشت دوخته شده ، و جگرهایی سوخته است ، یا چنان باشم که گوینده ای سروده است :
درد تو این بس که شب ، سیر بخوابی
و گرداگردت جگرهایی در آرزوی پوست بزغاله باشند!
آیا بدین بسنده کنم که مرا امیرمؤمنان گویند و در ناخوشایندی های روزگار ، شریک آنان نباشم؟ یا در سختی زندگی ، نمونه ای برایشان نشوم؟ مرا نیافریده اند تا خوردنی های گوارا سرگرمم سازد ، چون چارپای بسته که به علف پردازد ، یا [ چارپایی ]واگذارده ، که خاکروبه ها را به هم زند و شکم را از علف های آن ، پُر سازد و از آنچه بر سرش آرند ، غفلت دارد ، یا بیهوده رها گردم ، یا به بازی سرگرم شوم ، یا ریسمان گمراهی را بکشم ، یا بی خود ، در سرگردانی ها سرگردان شوم .
ای دنیا! از من دور شو که مهارت بر دوشت نهاده شده است و من از چنگالت بیرون جَسته ام و از ریسمان هایت رسته ، از لغزشگاه هایت دوری گزیده ام . کجایند رفاهجویانی که به بازیچه ها فریبشان دادی؟ کجایند مردمی که با زیورهایت ، دام فریب بر سر راهشان نهادی؟ آنَک ، در گورها گرفتارند و در لابه لای لحدها ناپدیدار .
[ ای دنیا!] به خدا اگر کالبدی بودی دیدنی یا قالبی محسوس ، حدّ خدا را درباره ات برپا می داشتم به کیفر بندگانی که آنان را با آرزوها ، دست خوشِ فریب ساختی ، و مردمانی که آنها را در جایگاه هلاکت در انداختی ، و پادشاهانی که به دست نابودی شان سپردی و در چنگال بلاشان درآوردی . نه راهی برای وارد شدن است و نه گریزگاهی برای بیرون آمدن .
هرگز! آن که پا در لغزشگاهت نهاد ، به سر در آید ، و آن که در ژرفای دریایت فرو رفت ، غرق گردد ، و آن که از ریسمان هایت رهید ، توفیق یابد ، و آن که از گزند تو ایمن است ، باکش نباشد که مسکنش جای ننگ باشد ، و دنیا در دیده او چنان است که گویی روزِ پایان آن است . از دیده ام نهان شو! به خدا سوگند ، رامَت نشوم که مرا خوار سازی ، و گردن به بندت ندهم تا از این سو بدان سویم کشانی ؛ و سوگند به خدا ، جز آن که او نخواهد ، نفس خود را چنان تربیت کنم که اگر گِرده نانی برای خوردن یافت ، شاد شود و از خورش ، به نمک خُرسند گردد ؛ و مردمک چشمم را رها کنم تا چون چشمه آبی که آبش خشکیده ، اشکی که دارد ، بریزد . آیا چرنده ، شکم را با چَرا پُر سازد و بخفتد ، و گوسفند ، در آغل ، سیر از گیاه بخورد و بیفتد و علی از توشه اش بخورد و آرام بخواهد؟! چشمش روشن باد که پس از سالیانی دراز ، چون چارپایی رها به سر بَرَد یا چون چرنده ای که می چَرَد!
خوشا کسی که به آنچه پروردگارش بر عهده وی نهاده ، پرداخته است و در سختی اش با شکیبایی ساخته و در شب ، دیده برهم ننهاده ، و چون خواب بر او چیره شده ، بر زمین خفته و کف دست را بالین قرار داده است ، در جمعی که از بیمِ روز قیامت ، دیده هاشان به شبْ بیدار است و پهلوهاشان از خوابگاه ، بر کنار ، و لب هاشان به ذکر پروردگار ، گویا ، و گناهانشان از آمرزش خواستن بسیار ، زدوده است . «آنان حزب خدایند و بدانید که حزب خدا رستگارند» .
پس ای پسر حنیف! از خدا بترس و گِرده های نانت ، تو را کفایت کند تا از آتش دوزخ ، رهایی یابی .
.
ص: 40
. .
ص: 41
. .
ص: 42
. .
ص: 43
. .
ص: 44
3 / 11 6قُدامَهُ بنُ عَجلانَ6683.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلی قُدامَهَ بنِ عَجلانَ عامِلِهِ عَلی کَسکَر : أمّا بَعدُ ، فَاحمِل ما قِبَلَکَ مِن مالِ اللّهِ ؛ فَإِنَّهُ فَیءٌ لِلمُسلِمینَ ، لَستَ بِأَوفَرَ حَظّا فیهِ مِن رَجُلٍ مِنهُم ، ولا تَحسَبَنَّ یَابنَ اُمَّ قُدامَهَ أنَّ مالَ کَسکَرَ مُباحٌ لَکَ کَمالٍ وَرِثتَهُ عَن أبیکَ واُمِّکَ ، فَعَجِّل حَملَهُ وَاعجَل فِی الإِقبالِ إلَینا ، إن شاءَ اللّهُ . (1)راجع : ج 13 ص 458 (قدامه بن عجلان الأزدی) .
3 / 11 7مَصقَلَهُ بنُ هُبَیرَهَ6679.امام صادق علیه السلام ( درباره آیه: «پس ، از اهل ذکر بپرسید ...» ) الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلی مَصقَلَهَ بنِ هُبَیرَهَ : بَلَغَنی عَنکَ أمرٌ إن کُنتَ فَعَلتَهُ فَقَد أتَیتَ شَیئا إدّا (2) ، بَلَغَنی أنَّکَ تَقسِمُ فَیءَ المُسلِمینَ فیمَنِ اعتَفاکَ وتَغَشّاکَ مِن أعرابِ بَکرِ بنِ وائِلٍ !
فَوَالَّذی فَلَقَ الحَبَّهَ وبَرَأَ النَّسَمَهَ ، وأحاطَ بِکُلِّ شَیءٍ عِلما ، لَئِن کانَ ذلِکَ حَقّا لَتَجِدَنَّ بِکَ عَلَیَّ هَوانا ، فَلا تَستَهینَنَّ بِحَقِّ رَبِّکَ ، ولا تُصلِحَنَّ دُنیاکَ بِفَسادِ دینِکِ ومَحقِهِ ؛ فَتَکونَ مِن «الْأَخْسَرِینَ أَعْمَلاً * الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَوهِ الدُّنْیَا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا» (3) . (4) .
1- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 388 .
2- .الإدُّ : الأمر الفظیع العظیم (لسان العرب : ج 3 ص 71 «أدد») .
3- .الکهف : 103 و 104 .
4- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 389 ؛ نهج البلاغه : الکتاب 43 نحوه .
ص: 45
3 / 11 6 قُدامه بن عِجلان
3 / 11 7 مصقله بن هبیره
3 / 11 6قُدامه بن عِجلان6676.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در نامه اش به قدامه بن عجلان ، کارگزار وی در کَسکَر (1) : پس از حمد و سپاس خداوند ؛ آنچه از ثروت های الهی بر عهده توست ، به سوی من بفرست ؛ چرا که ثروت عمومی مسلمانان است و بهره تو از آن ، بیش تر از بهره یک تن از آنان نیست . ای پسر قدامه! گمان مبری که ثروت های کسکر برای تو مباح است ، مانند آنچه از پدر و مادرت به ارث برده ای . پس به سرعت ، اموال را بفرست و خودت نیز درآمدن به نزد ما شتاب کن . إن شاء اللّه !ر . ک : ج 13 ص 459 (قدامه بن عجلان اَزْدی) .
3 / 11 7مصقله بن هبیره6679.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( فی قولِهِ تعالی : {Q} «فاسألُوا أهلَ الذِّکرِ . ) امام علی علیه السلام در نامه اش به مصقله بن هبیره : خبری از تو به من رسیده که اگر چنان رفتاری از تو سر زده باشد ، رفتار ناشایستی را مرتکب شده ای . خبر رسیده است که ثروت مسلمانان را میان کسانی از بادیه نشینان قبیله بکر بن وائل که از تو درخواست احسان و نیکی کرده اند ، تقسیم کرده ای .
پس سوگند به آن که دانه را شکافت و انسان ها را بیافرید و دانش او نسبت به هر چیز ، فراگیر است ، اگر این سخنْ درست باشد ، ارج خود را نزد من سبک یابی . پس حقوق پروردگارت را سَبُک مشمار و دنیایت را با خرابی دین و از میان بردنش اصلاح مکن که از این گروه باشی ، «زیانکارترینِ مردم ، کسانی اند که کوشش آنها در زندگی دنیا به هدر رفته و خود می پندارند که کار خوب انجام می دهند» .
.
1- .شهری بزرگ در عراق که میان کوفه و بصره قرار دارد و به عمّاره و کوت ، نزدیک تر از بصره و کوفه است (ر . ک : معجم البلدان : ج 4 ص 461) .
ص: 46
6678.عنه علیه السلام ( فی صفهِ أبناءِ الآخرهِ ) عنه علیه السلام فی کِتابِهِ إلی مَصقَلَه : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ مِن أعظَمِ الخِیانَهِ خِیانَهَ الاُمَّهِ ، وأعظَمُ الغِشِّ عَلی أهلِ المِصرِ غِشُّ الإِمامِ ، وعِندَکَ مِن حَقِّ المُسلِمینَ خَمسُمِئَهِ ألفٍ ، فَابعَث بِها إلَیَّ ساعَهً یَأتیکَ رَسولی ، وإلّا فَأَقبِل حینَ تَنظُرُ فی کِتابی ؛ فَإِنّی قَد تَقَدَّمتُ إلی رَسولی إلَیکَ ألّا یَدَعَکَ أن تُقیمَ ساعَهً واحدهً بَعدَ قُدومِهِ عَلَیکَ إلّا أن تَبعَثَ بِالمالِ ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ . (1)6677.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :الغارات عن ذُهَل بن الحارِث :دَعانی مَصقَلَهُ إلی رَحلِهِ ، فَقَدَّمَ عَشاءً فَطَعِمنا مِنهُ ، ثُمَّ قالَ : وَاللّهِ إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ یَسأَلُنی هذَا المالَ ، ووَاللّهِ لا أقدِرُ عَلَیهِ ، فَقُلتُ لَهُ : لَو شِئتَ لا یَمضی عَلَیکَ جُمعَهٌ حَتّی تَجمَعَ هذَا المالَ . فَقالَ : وَاللّهِ ما کُنتُ لِاُحَمِّلَها قَومی ، ولا أطلُبَ فیها إلی أحَدٍ .
ثُمَّ قالَ : أما وَاللّهِ لَو أنَّ ابنَ هِندٍ یُطالِبُنی بِها ، أو ابنَ عَفّانَ لَتَرَکَها لی ، أ لَم تَرَ إلَی ابنِ عَفّانَ حَیثُ أطعَمَ الأَشعَثَ بنَ قَیسٍ مِئَهَ ألفِ دِرهَمٍ مِن خَراجِ أذرَبیجانَ فی کُلِّ سَنَهٍ ، فَقُلتُ : إنَّ هذا لا یَری ذلِکَ الرَّأیَ ، وما هُوَ بِتارِکٍ لَکَ شَیئا ، فَسَکَتَ ساعَهً وسَکَتُّ عَنهُ ، فَما مَکَثَ لَیلَهً واحِدهً بَعدَ هذا الکَلامِ حَتّی لَحِقَ بِمُعاوِیَهَ ، فَبَلَغَ ذلِکَ عَلِیّا علیه السلام فَقالَ : مالَهُ ؟ ! تَرَّحَهُ (2) اللّهُ ! فَعَلَ فِعلَ السَّیِّدِ ، وفَرَّ فِرارَ العَبدِ ، وخانَ خِیانَهَ الفاجِرِ ! أما إنَّهُ لَو أقامَ فَعَجَزَ ما زِدنا عَلی حَبسِهِ ؛ فَإِن وَجَدنا لَهُ شَیئا أخَذناهُ ، وإن لَم نَقدِر لَهُ عَلی مالٍ تَرَکناهُ ، ثمَّ سارَ إلی دارِهِ فَهَدَمَها . (3) .
1- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 129 ، شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 145 ؛ الغارات : ج 1 ص 364 وراجع نهج البلاغه : الکتاب 26 .
2- .التَّرَح : ضدّ الفرح وهو الهلاک والانقطاع أیضا (النهایه : ج 1 ص 186 «ترح») .
3- .الغارات : ج 1 ص 365 ؛ تاریخ الطبری : ج 5 ص 129 ، تاریخ دمشق : ج 58 ص 272 ح 7450 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 421 وراجع أنساب الأشراف : ج 3 ص 181 والبدایه والنهایه : ج 7 ص 310 والفتوح : ج 4 ص 244 .
ص: 47
6676.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام در نامه اش به مصقله : پس از حمد و سپاس خداوند ؛ از بزرگ ترینِ خیانت ها ، خیانت به امّت است ، و بزرگ ترین دغلکاری بر مردمان یک شهر ، دغلکاری پیشوای آنان است . نزد تو از مال مسلمانان ، پانصد هزار [ سکّه ]است . آن را در هنگامی که فرستاده من نزد تو می آید ، برایم بفرست ؛ وگرنه ، وقتی نامه ام به تو رسید ، نزد من بیا ؛ چرا که به فرستاده ام گفته ام که پس از وارد شدن بر تو ، رهایت نکند ، مگر آن که اموال را بفرستی . والسلام علیک!6675.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الغارات به نقل از ذهل بن حارث : مصقله مرا به محلّ اقامت خود فرا خواند و شامی آماده ساخت و خوردیم . سپس گفت : به خدا سوگند ، امیرمؤمنان ، این ثروت ها را از من می خواهد و من بر آن ، توانایی ندارم .
[ ذهل گوید :] به وی گفتم : اگر مایلی ، یک هفته دستور را به اجرا نگذارد تا ثروت ها را گردآوری کنی .
گفت : به خدا سوگند ، نمی خواهم آن را بر خویشاوندانم تحمیل کنم یا از کسی درخواست نمایم .
سپس گفت : بدانید به خدا قسم ، اگر پسر هند یا پسر عفّان ، آن ثروت را مطالبه می کرد ، آن را برای من واگذار می نمود . عثمان را ندیدی که چگونه [ در حکومتش ]صد هزار درهم از مالیات آذربایجان را هر ساله به اشعث بن قیس بخشید؟
ذهل گوید : گفتم این مرد (علی بن ابی طالب علیه السلام ) ، بدین رأی معتقد نیست و چیزی را به تو نبخشد .
لحظاتی ساکت شد و من هم سکوت کردم . یک شب از این گفتگو نگذشت که مصقله به معاویه پیوست . خبر به علی علیه السلام رسید . فرمود : «او را چه شده است؟ خدا او را نابود سازد! مانند سروران ، رفتار کرد و مانند بردگان ، گریخت و مانند اهل فجور ، خیانت ورزید . بدانید که اگر او [برای گردآوری ثروت ها ]می ماند و ناتوان می شد ، بر حبس او نمی افزودیم . اگر چیزی نزد او می یافتیم ، ضبط می کردیم و اگر ثروتی نزد او نمی جُستیم ، او را رها می کردیم» .
آن گاه به سوی خانه مصقله رفت و آن را خراب کرد . .
ص: 48
راجع : ج 13 ص 560 (مصقله بن هبیره) .
3 / 11 8المُنذِرُ بنُ الجارودِ6673.بحار الأنوار :أنساب الأشراف :وکَتَبَ علیه السلام إلَی المُنذِرِ بنِ الجارودِ ، وبَلَغَهُ أنَّهُ یَبسُطُ یَدَهُ فی المالِ ، ویَصِلُ مَن أتاهُ ، وکانَ عَلی اِصطَخرَ (1) : إنَّ صَلاحَ أبیکَ غَرَّنی مِنکَ ، وظَنَنتُ أنَّکَ تَتَّبِعُ هَدیَهُ وفِعلَهُ ، فَإِذا أنتَ فیما رُقِّیَ إلَیَّ عَنکَ لا تَدَعُ الاِنقِیادَ لِهَواکَ وإن أزری ذلِکَ بِدینِکَ ، ولا تُصغی إلَی النّاصِحِ وإن أَخلَصَ النُّصحَ لَکَ ، بَلَغَنی أنَّکَ تَدَعُ عَمَلَکَ کَثیرا وتَخرُجُ لاهِیا مُتَنَزِّها مُتَصَیِّدا ، وأنَّکَ قَد بَسَطتَ یَدَکَ فی مالِ اللّهِ لِمَن أتاکَ مِن أعرابِ قَومِکَ ، کَأَنَّهُ تُراثُکَ عَن أبیکَ واُمِّکَ .
وإنّی اُقسِمُ بِاللّهِ لَئِن کانَ ذلِکَ حَقّا لَجَمَلُ أهلِکَ وشِسعُ نَعلِکَ خَیرٌ مِنکَ ، وأنَّ اللَّعِبَ وَاللَّهوَ لا یَرضاهُمَا اللّهُ ، وخِیانَهَ المُسلِمینَ وتَضییعَ أعمالِهِم مِمّا یُسخِطُ رَبَّکَ ، ومَن کانَ کَذلِکَ فَلَیسَ بِأَهلٍ لِأَن یُسَدَّ بِهِ الثَّغرُ ، ویُجبی بِهِ الفَیءُ ، ویُؤتَمَنَ عَلی مالِ المُسلِمینَ ، فَأَقبِل حینَ یَصِلُ کِتابی هذا إلَیکَ .
فَقَدِمَ فَشَکاهُ قَومٌ ورَفَعوا عَلَیهِ أنَّهُ أخَذَ ثَلاثینَ ألفَا ، فَسَأَلَهُ فَجَحَدَ ، فَاستَحلَفَهُ فَلَم یَحلِف ، فَحَبَسَهُ . (2) .
1- .اِصْطَخر : معرّب استخر ، وهی من أقدم مدن فارس ، وبها کان سریر الملک دارا بن داراب ، وبها آثار عظیمه. وبینها وبین شیراز اثنا عشر فرسخا (راجع تقویم البلدان : ص 329).
2- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 391 ؛ نهج البلاغه : الکتاب 71 ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 203 کلاهما نحوه .
ص: 49
3 / 11 8 منذر بن جارود
ر . ک : ج 13 ص 561 (مصقله بن هبیره) .
3 / 11 8منذر بن جارود6669.امام صادق علیه السلام :أنساب الأشراف :امام علی علیه السلام در نامه ای به منذر بن جارود که فرماندارش در اصطخر (1) بود ، هنگامی که به وی خبر رسید که در ثروت ها گشاده دستی می کند و به آن که می خواهد می بخشد ، چنین نوشت : «خوبی پدرت ، مرا درباره تو فریب داد . گمان می کردم تو از شیوه و رفتار او پیروی می کنی ؛ امّا آن گونه که از تو به من رسیده ، پیروی هوا و هوس را رها نمی کنی ، گرچه به دینت آسیب رسانَد ، و به [ سخن ]خیرخواهان ، گوش فرا نمی دهی ، گرچه خالصانه خیرخواهی کنند . به من خبر رسیده که کارهای بسیاری را بر زمین می گذاری و برای سرگرمی و تفریح و صید ، بیرون می روی و در ثروت خداوند ، نسبت به بادیه نشینان قبیله ات گشاده دستی می کنی ، گویا میراث پدر و مادر توست .
به خدا سوگند ، اگر این گزارش ها درست باشد ، شتر قبیله ات و بند کفش هایت از تو بهترند . خداوند ، لهو و لعب را نمی پسندد و خیانت به مسلمانان و تباه کردن کارهای آنان ، خداوند را به خشم آورَد ، و کسی که چنین است ، شایسته نیست که با او مرزها پاسداری شود و ثروت های عمومی ، گردآوری گردد و امین اموال مسلمانان قرار گیرد . هر گاه نامه ام به تو رسید ، نزد من بیا» .
منذر ، نزد امام علی علیه السلام آمد و گروهی از او شکایت کردند که سی هزار[ سکّه ]از بیت المال برداشته است . امام از او سؤال کرد . وی انکار نمود . او را سوگند داد ، ولی سوگند یاد نکرد . سپس او را زندانی کرد .
.
1- .اصطخر ، معرّب استخر و از شهرهای قدیمی فارس است . پایتخت شاه دارا فرزند داراب آن جا بود و آثار بزرگی در آن است . فاصله این شهر تا شیراز ، دوازده فرسنگ است (تقویم البلدان : ص 329) .
ص: 50
راجع : ج 13 ص 582 (المنذر بن الجارود العبدی) .
3 / 12عَزلُ مَن ثَبَتَت خِیانَتُهُ مِنَ العُمّالِ6670.الإمامُ الرِّضا علیه السلام :الاستیعاب :کانَ عَلیٌّ علیه السلام ... لا یَخُصُّ بِالوِلایاتِ إلّا أهلَ الدِّیاناتِ وَالأَماناتِ ، وإذا بَلَغَهُ عَن أحَدِهِم خِیانَهٌ کَتَبَ إلَیهِ : قَد جاءَتکُم مَوعِظَهٌ مِن رَبِّکُم فَأَوفُوا الکَیلَ وَالمیزانَ بِالقِسطِ ولا تَبخَسُوا النَّاسَ أشیاءَهُم ولا تَعثَوا فِی الأَرضِ مُفسِدینَ . بَقِیَّهُ اللّهِ خَیرٌ لَکُم إن کُنتُم مُؤمِنینَ وما أنَا عَلَیکُم بِحَفیظٍ (1) . إذا أتاکَ کِتابی هذا فاحتَفِظ بِما فی یَدَیکَ مِن أعمالِنا حَتّی نَبعَثَ إلَیکَ مَن یَتَسَلَّمُهُ مِنکَ ، ثُمَّ یَرفَعُ طَرفَهُ إلَی السَّماءِ فَیَقولُ : اللّهُمَّ إنَّکَ تَعلَمُ أنّی لَم آمُرهُم بِظُلمِ خَلقِکَ ، ولا بِتَرکِ حَقِّکَ .
وخُطَبُهُ ومَواعِظُهُ ووَصایاهُ لِعُمّالِهِ إذ کانَ یُخرِجُهُم إلی أعمالِهِ کَثیرَهٌ مَشهورَهٌ لَم أرَ التَّعَرُّضَ لِذِکرِها ، لِئَلّا یَطولَ الکِتابُ ، وهِیَ حِسانٌ کُلُّها . (2)6669.عنه علیه السلام :دعائم الإسلام :إنَّهُ [عَلِیّا علیه السلام ]حَضَرَ الأَشعَثَ بنَ قَیسٍ ، وکانَ عُثمانُ استَعمَلَهُ عَلی أذرَبیجانَ ، فَأَصابَ مِئَهَ ألفِ دِرهَمٍ ، فَبَعضٌ یَقولُ : أقطَعَهُ عُثمانُ إیّاها ، وبَعضٌ یَقولُ : أصابَهَا الأَشعَثُ فی عَمَلِهِ .
فَأَمَرَهُ عَلِیٌّ علیه السلام بِإِحضارِها فَدافَعَهُ ، وقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، لَم اُصِبها فی عَمَلِکَ . قالَ : وَاللّهِ لَئِن أنتَ لَم تُحضِرها بَیتَ مالِ المُسلِمینَ ، لَأَضرِبَنَّکَ بِسَیفی هذا أصابَ مِنکَ ما أصابَ .
فَأَحضَرَها وأخَذَها مِنهُ وصَیَّرَها فی بَیتِ مالِ المُسلِمینَ ، وتَتَبَّعَ عُمّالَ عُثمانَ ، فَأَخَذَ مِنهُم کُلَّ ما أصابَهُ قائِما فی أیدیهِم ، وضَمَّنَهُم ما أتلَفوا . (3) .
1- .اقتباس من سوره الأعراف : 85 وهود : 85 و 86 .
2- .الاستیعاب : ج 3 ص 210 و 211 الرقم 1875 عن أبی إسحاق السبیعی .
3- .دعائم الإسلام : ج 1 ص 396 .
ص: 51
3 / 12 کنار نهادن کارگزاران خیانت پیشه
ر . ک : ج 13 ص 583 (منذر بن جارود عبدی) .
3 / 12کنار نهادن کارگزاران خیانت پیشه6665.امام باقر علیه السلام :الاستیعاب :علی علیه السلام بر شهرها ، دینداران و امانت پیشگان را می گماشت و اگر خیانتی از یکی از آنان به وی می رسید ، برایش می نوشت : «در حقیقت ، شما را از جانب پروردگارتان پند و اندرزی آمده است . پس پیمانه و ترازو را دادگرانه تمام نَهید ، و اموال مردم را کم مدهید و در زمین ، به فساد سر برمدارید . اگر مؤمن باشید ، باقی مانده [حلالِ ]خداوند برای شما بهتر است و من بر شما نگاهبان نیستم . (1) هنگامی که نامه ام به تو رسید ، وظایفی که بر عهده ات بود ، سامان ده تا شخصی را روانه کنیم و از تو تحویل بگیرد» .
آن گاه رویش را به سوی آسمان می کرد و می گفت : «بار خدایا! تو می دانی که من نه آنان را به ستم کردن بر بندگانت فرمان دادم و نه به کنار گذاردن حقوق تو» .
سخنرانی ها ، موعظه ها و سفارش های او به کارگزارانش هنگامی که آنان را به سوی کارها روانه می کرد ، بسیار است و از بازگو کردنش صرف نظر کردم تا کتابم طولانی نشود ؛ گرچه تمامی آنها زیباست .6667.عنه علیه السلام :دعائم الإسلام:علی علیه السلام ، اشعث بن قیس را احضار کرد. وی از سوی عثمان ، فرماندار آذربایجان بود و صد هزار درهم به دست آورد. برخی گویند آن را عثمان به وی بخشید و برخی دیگر گویند که آن را در کارش به دست آورد .
امام علی علیه السلام فرمان داد آن را آماده سازد ؛ ولی وی سر باز زد و گفت : ای امیر مؤمنان! این ثروت را در دوران حکومت تو به دست نیاورده ام .
[ امام] فرمود : «به خدا سوگند ، اگر آن را در بیت المال مسلمانان حاضر نسازی ، این شمشیر را چنان بر تو فرود آورم که هر چه خواست ، از تو باز ستانَد» .
پس اشعث ، اموال را آورد و امام ، آنها را از او گرفت و در بیت المال قرار داد . [ این جستجو و پیگیری را] نسبت به کارگزاران عثمان ، پی گرفت و هر چه از ثروت در دستشان بود ، باز ستاند و در آنچه از میان برده بودند ، آنها را ضامن کرد .
.
1- .اقتباس از سوره اعراف ، آیه 85 وهود ، آیه 85 و 86 .
ص: 52
6666.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( لحسینِ البزّازِ ) الفصول المُهِمّه :نُقِلَ عَن سَودَهَ بِنتِ عُمارَهَ الهَمدانِیَّهِ أنَّها قَدِمَت عَلی مُعاوِیَهَ بَعدَ مَوتِ عَلیٍّ علیه السلام ، فَجَعَلَ مُعاوِیَهُ یُؤَنِّبُها عَلی تَعریضِها عَلَیهِ فی أیّامِ قِتالِ صِفّین ، ثُمَّ إنَّهُ قالَ لَها : ما حاجَتُکِ ؟ فَقالَت : إنَّ اللّهَ تَعالی مُسائِلُکَ عَن أمرِنا وما فَوَّضَ إلَیکَ مِن أمرِنا ، ولا یَزال یَقدَمُ عَلَینا مِن قَبلِکَ مَن یَسمو بِمَقامِکَ ویَبطِشُ بِسُلطانِکَ فَیَحصُدُنا حَصدَ السُّنبُلِ ، ویَدوسُنا دَوسَ الحَرمَلِ ، یَسومُنَا الخَسفَ ، ویُذیقُنَا الحَتفَ ، هذا بُسرُ بنُ أرطاهَ قَد قَدِمَ عَلَینا ، فَقَتَلَ رِجالَنا ، وأخَذَ أموالَنا ، ولَولَا الطّاعَهُ لکَانَ فینا عِزٌّ ومَنَعَهٌ ، فَإِن عَزَلتَهُ عَنّا شَکَرناکَ وإلّا فإِلَی اللّهِ شَکَوناکَ .
فَقالَ مُعاوِیَهُ : إیّایَ تَعنینَ ولی تُهَدِّدینَ ! لَقَد هَمَمتُ یا سَودَه أن أحمِلَکِ عَلی قَتَبٍ أشوَسَ ، فَأَرُدَّکِ إلَیهِ ، فَیُنفِذَ حُکمَهُ فیکِ . فَأَطرَقَت ثُمَّ أنشَأَت تَقولُ :
صَلَّی الإِلهُ عَلی جِسمٍ تَضَمَّنَهُ
قَبرٌ فَأَصبَحَ فیهِ العَدلُ مَدفونا قَد حالَفَ الحَقَّ لا یَبغی بِهِ بَدلاً
فَصارَ بِالحَقِّ وَالإِیمانِ مَقرونا
فَقالَ مُعاوِیَهُ : مَن هذا یا سَودَهُ ؟ فَقالَت : هذا وَاللّهِ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام ، لَقَد جِئتُهُ فی رَجُلٍ کانَ قَد وَلّاهُ صَدَقاتِنا فَجارَ عَلَینا فَصادَفتُهُ قائِما یُریدُ الصَّلاهَ ، فَلَمّا رَآنِی انفَتَلَ ، ثُمَّ أقبَلَ عَلَیَّ بِوَجهٍ طَلِقٍ ، ورَحمَهٍ ورِفقٍ ، وقالَ : لَکِ حاجَهٌ ؟ فَقُلتُ : نَعَم ، وأخبَرتُهُ بِالأَمرِ فَبَکی ، ثُمَّ قالَ : اللّهُمَّ أنتَ شاهِدٌ أنّی لَم آمُرهُم بِظُلمِ خَلقِکَ ولا بِتَرکِ حَقِّکَ . ثُمَّ أخرَجَ مِن جَیبِهِ قَطعَهَ جِلدٍ وکَتَبَ فیها :
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ * قَدْ جَآءَتْکُم بَیِّنَهٌ مِّن رَّبِّکُمْ فَأَوْفُواْ الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ وَلَا تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْیَآءَهُمْ وَ لَا تُفْسِدُواْ فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَحِهَا ذَ لِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» (1) وإذا قَرَأتَ کِتابی هذا فَاحتَفِظ بِما فی یَدِکَ مِن عَمَلِکَ حَتّی نُقَدِّمَ عَلَیکَ مَن یَقبِضهُ . وَالسَّلامُ .
ثُمَّ دَفَعَ إلَیَّ الرُّقعَهَ ، فَجِئتُ بِالرُّقعَهِ إلی صاحِبِهِ فَانصَرَفَ عَنّا مَعزولاً .
فَقالَ : اُکتُبوا لَها بِما تُریدُ ، وَاصرِفوها إلی بَلَدِها غَیرَ شاکِیَهٍ . (2) .
1- .الأعراف : 85 .
2- .الفصول المهمّه : ص 127 ، العقد الفرید : ج 1 ص 335 عن عامر الشعبی ، بلاغات النساء : ص 47 عن محمّد بن عبید اللّه وکلاهما نحوه ؛ کشف الغمّه : ج 1 ص 173 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 119 ح 27 .
ص: 53
6665.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :الفصول المهمه از سوده دختر عماره همدانیه که پس از مرگ علی علیه السلام بر معاویه وارد شد ، گزارش شده : معاویه شروع به سرزنش او کرد ، به سبب کنایه هایش بر معاویه در ایّام جنگ صفین . سپس به سوده گفت : نیاز تو چیست؟
سوده گفت : به درستی که خداوند از تو درباره امور مسلمانان و آنچه به تو واگذارده ، پرسشگر است . همواره از سوی تو کسی نزد ما می آید که مقامت را بزرگ می شمارد ، اقتدار تو را می گستراند ، ما را مانند خوشه گندم ، درو می کند ، و چون اسپند می کوبد و خوار می کند و مرگ را به ما می چشانَد . این بُسر بن ارطاه است که به سوی ما آمد ، مردان ما را کشت و ثروت های ما را گرفت . اگر سرسپاری نبود ، عزّت و سربلندی در میان ما حاکم بود . پس اگر او را عزل کنی ، تو را سپاس گوییم ؛ وگرنه ، به خداوند شِکوه بریم .
معاویه گفت : مرا منظور داری و تهدید می کنی؟! تصمیم گرفته ام تو را بر شتر سرکش سوار کنم و به سوی بُسر برگردانم تا فرمانش را درباره تو به اجرا گذارد .
سوده خاموش شد و چنین سرود :
درود خداوند بر بدنی که قبر ، او را در برگرفت
و عدالت در آن قبر ، دفن شد . او با حقیقت ، هم قسم شد و چیزی را جایگزین آن نمی کرد
او با ایمان و حقیقت ، همراه بود .
معاویه پرسید : این شخص کیست ای سوده؟
سوده گفت : به خدا سوگند ، این امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام است . نزد او آمدم تا درباره مردی که او را سرپرست [ گرفتن ]مالیات ها کرده بوده و ستم کرده بود ، گفتگو کنم . او را ایستاده یافتم که قصد نماز[ خواندن ]داشت . وقتی مرا دید ، باز ایستاد و با روی گشاده و مهر و مدارا به سوی من آمد و گفت : خواسته ای داری؟
گفتم : بلی ؛ و جریان را به وی گفتم .
گریست و گفت : «بار خدایا! تو گواهی که من به آنها فرمان ستمگری بر بندگانت و رها کردن حقوق تو را ندادم» . آن گاه از جیب خود ، قطعه ای چرم درآورد و در آن چنین نوشت :
«به نام خداوند بخشنده مهربان! در حقیقت ، شما را از جانب پروردگارتان بُرهانی روشن آمده است . پس پیمانه و ترازو را تمام نهید ، و اموال مردم را کم مدهید و در زمین ، پس از اصلاح آن ، فساد مکنید . این [ رهنمودها ]اگر مؤمنید ، برای شما بهتر است» . هنگامی که نامه ام را خواندی ، کارهایی را که در دست توست ، سامان ده تا کسی را روانه کنیم از تو باز ستاند . والسلام!» .
آن گاه این نامه را به من داد و آن را آوردم و به فرماندارش سپردم و او برکنار شد .
معاویه گفت : آنچه می خواهد برایش بنویسید . او را به شهر خود بازگردانید که شکایتی نداشته باشد . .
ص: 54
3 / 13عُقوبَهُ الخَوَنَهِ مِنَ العُمّالِ6662.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام لَمَّا استَدرَکَ عَلَی ابنِ هَرمَهَ خِیانَهً ، وکانَ عَلی سوقِ الأَهوازِ ، فَکَتَبَ إلی رِفاعَهَ : إذا قَرَأتَ کِتابی فَنَحِّ ابنَ هَرمَهَ عَنِ السّوقِ ، وأوقِفهُ لِلنّاسِ ، وَاسجُنهُ ونادِ عَلَیهِ ، وَاکتُب إلی أهلِ عَمَلِکَ تُعلِمهُم رَأیی فیهِ ، ولا تَأخُذکَ فیهِ غَفلَهٌ ولا تَفریطٌ ، فَتَهلَکَ عِندَ اللّهِ ، وأعزِلُکَ أخبَثَ عُزلَهٍ ، واُعیذُکَ بِاللّهِ مِن ذلِکَ .
فَإِذا کانَ یَومُ الجُمُعَهِ فَأَخرِجهُ مِنَ السِّجنِ ، وَاضرِبهُ خَمسَهً وثَلاثینَ سَوطا ، وطُف بِهِ إلَی الأَسواقِ ، فَمَن أتی عَلَیهِ بِشاهِدٍ فَحَلِّفهُ مَعَ شاهِدِهِ ، وَادفَع إلَیهِ مِن مَکسَبِهِ ما شُهِدَ بِهِ عَلَیهِ ، وَمُر بِهِ إلَی السِّجنِ مُهانا مَقبوحا مَنبوحا (1) ، وَاحزِم رِجلَیهِ بِحِزامٍ ، وأخرِجهُ وَقتَ الصَّلاهِ ، ولا تَحُل بَینَهُ وبَینَ مَن یَأتیهِ بِمَطعَمٍ أو مَشرَبٍ أو مَلبَسٍ أو مَفرَشٍ ، ولا تَدَع أحَدا یَدخُلُ إلَیهِ مِمَّن یُلَقِّنُهُ اللَّدَدَ (2) ویُرَجّیهِ الخُلوصَ .
فَإِن صَحَّ عِندَکَ أنَّ أحَدا لَقَّنَهُ ما یَضُرُّ بِهِ مُسلِما ، فَاضرِبهُ بِالدِّرَّهِ ، فَاحبِسهُ حَتّی یَتوبَ ، وَمُر بِإِخراجِ أهلِ السِّجنِ فِی اللَّیلِ إلی صَحنِ السِّجنِ لِیَتَفَرَّجوا غَیرَ ابنِ هَرمَهَ إلّا أن تَخافَ مَوتَهُ فَتُخرِجَهُ مَعَ أهلِ السِّجنِ إلَی الصَّحنِ ، فَإِن رَأَیتَ بِهِ طاقَهً أوِ استِطاعَهً فَاضرِبهُ بَعدَ ثَلاثینَ یَوما خَمسَهً وثَلاثینَ سَوطا بَعدَ الخَمسَهِ وَالثَّلاثینَ الاُولی ، وَاکتُب إلَیَّ بِما فَعَلتَ فِی السّوقِ ، ومَنِ اختَرتَ بَعدَ الخائِنِ ، وَاقطَع عَنِ الخائِنِ رِزقَهُ . (3) .
1- .المنبوح : المشتوم . یقال : نبحتنی کلابُک : أی لحقتنی شتائمک (النهایه : ج 5 ص 5 «نبح») .
2- .اللَّدَد : الخصومه الشدیده (لسان العرب : ج 3 ص 391 «لدد») .
3- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 532 ح 1892 .
ص: 55
3 / 13 کیفر دادن کارگزاران خیانت پیشه
3 / 13کیفر دادن کارگزاران خیانت پیشه6659.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام هنگامی که آن حضرت ، خیانت ابن هَرمَه ، مأمور بازار اهواز را دریافت ، به رفاعه چنین نوشت : هنگامی که نامه ام را خواندی ، ابن هرمه را از بازار ، برکنار کن و او را به خاطر [ حقوق ]مردم از کار ، باز دار و سپس زندانی نما و خبر آن را اعلان عمومی کن و به کارگزارانت بنویس و نظرم را به آنان ابلاغ نما . درباره ابن هرمه ، غفلت یا کوتاهی نکنی که نزد خداوند ، هلاک شوی و من هم به بدترین شیوه برکنارت خواهم کرد که از این کار ، تو را به خدا پناه می دهم .
هنگامی که جمعه شد ، او را از زندان بیرون آر و 35 تازیانه بر او بزن و در بازارها بچرخان . اگر کسی از او شکایت کرد و شاهد آورد ، او را به همراه شاهدش سوگند ده و از درآمد ابن هرمه ، طلبی را که شاهد آورده ، به او بپرداز . فرمان ده تا او را با خواری و زشتی و فریاد کشیدن بر سرش ، به زندان ببرند ، با طنابی پاهایش را ببند و وقت نماز او را بیرون آور . اگر کسی برایش غذا ، آشامیدنی ، لباس و زیر اندازی آورد ، مانع مشو . مگذار کسی بر او وارد شود تا به او چاره ای تلقین کند یا به آزادی امیدوارش سازد . اگر برایت روشن شد که کسی مطلبی را به او القا کرده که به مسلمانی زیان می رساند ، او را با تازیانه تأدیب نما و زندانی کن تا توبه نماید .
و دستور بده که شب ها زندانیان را برای هواخوری به حیاط زندان بیاورند ، جز ابن هرمه را ، مگر این که ترس از تلف شدنش داشته باشی ، که او را نیز شب ها همراه با زندانیان به حیاط زندان بیاور . اگر در او طاقت و توان دیدی ، پس از سی روز ، 35 تازیانه دیگر ، افزون بر 35 تازیانه قبلی ، بر او بزن . برای من گزارش کارَت در بازار را بنویس و این که چه کسی را پس از آن خائن برگزیدی . حقوق ابن هرمه خائن را هم قطع کن .
.
ص: 56
6664.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام مِن عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ فی مُراقَبَهِ العُمّالِ : فَإِن أحَدٌ مِنهُم بَسَطَ یَدَهُ إلی خِیانَهٍ اجتَمَعَت بِها أخبارُ عُیونِکَ ، اکتَفَیتَ بِذلِکَ شاهِدا ، فَبَسَطتَ عَلَیهِ العُقوبَهَ فی بَدَنِهِ ، وأخَذتَهُ بِما أصابَ مِن عَمَلِهِ ، ثُمَّ نَصَبتَهُ بِمَقامِ المَذَلَّهِ ، و وَسَمتَهُ بِالخِیانَهِ ، وقَلَّدتَهُ عارَ التُّهَمَهِ . (1)3 / 14نَهیُ العُمّالِ عَن أخذِ الهَدِیَّهِ6661.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :أیُّما والٍ اِحتَجَبَ عَن حَوائِجِ النّاسِ ، احتَجَبَ اللّهُ عَنهُ یَومَ القِیامَهِ وعَن حَوائِجِهِ ، وإن أخَذَ هَدِیَّهً کانَ غُلولاً (2) ، وإن أخَذَ رَشوَهً فَهُوَ مُشرِکٌ . (3)6660.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :أخبار القُضاه عن علیّ بن ربیعه :إنَّ عَلِیّا اِستَعمَلَ رَجُلاً مِن بَنی أسَدٍ یُقالُ لَهُ : ضُبَیعَهُ بنُ زُهَیرٍ ، فَلَمّا قَضی عَمَلَهُ أتی عَلِیّا بِجِرابٍ فیهِ مالٌ ، فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنَّ قَوما کانوا یُهدونَ لی حَتَّی اجتَمَعَ مِنهُ مالٌ فَهاهُوَ ذا ، فَإِن کانَ لی حَلالاً أکَلتُهُ ، وإن کانَ غَیرَ ذاکَ فَقَد أتَیتُکَ بِهِ . فَقالَ عَلِیٌّ : لَو أمسَکتَهُ لَکانَ غُلولاً . فَقَبَضَهُ مِنهُ وجَعَلَهُ فی بَیتِ المالِ . (4) .
1- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، تحف العقول : ص 137 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 361 نحوه .
2- .الغُلول : الخیانه فی المغنم ، والسرقه من الغنیمه قبل القسمه ، وکلّ من خان فی شیء خفیه فقد غلّ (النهایه : ج 3 ص 380 «غلل») .
3- .ثواب الأعمال : ص 310 ح 1 عن الأصبغ ، بحار الأنوار : ج 72 ص 345 ح 42 .
4- .أخبار القضاه : ج 1 ص 59 .
ص: 57
3 / 14 منع کارگزاران از پذیرش هدیه
6659.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :امام علی علیه السلام از سفارش نامه اش به مالک اشتر در مراقبت از کارگزاران : اگر یکی از آنان دست به خیانتی زد و گزارش بازرسان تو بر آن خیانت ، هم داستان بود ، بدین گواه بسنده کن و کیفر او را با تنبیه بدنی بدو برسان و از کاری که کرده است ، بازخواست کن . سپس او را خوار بدار و خیانتکار شمار و طوق بدنامی را بر گردنش بیاویز .3 / 14منع کارگزاران از پذیرش هدیه6656.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :هر زمامداری که از نیازمندی های مردم ، خود را پنهان سازد ، خداوند از او و خواسته هایش در رستاخیز ، پنهان شود و اگر زمامدار ، هدیه بپذیرد ، خیانتکار باشد و اگر رشوه قبول کند ، پس او مشرک است .6655.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :أخبار القضاه به نقل از علی بن ربیعه آورده است : به درستی که علی علیه السلام ، مردی از قبیله بنی اسد به نام ضبیعه بن زهیر را به کار گرفت . وقتی مأموریتش پایان گرفت ، با انبانی از اموال ، نزد علی علیه السلام آمد و گفت : ای امیر مؤمنان! مردمانی برایم هدیه می آوردند و این ، همان هدیه هاست . اگر برای من حلال است ، از آن استفاده کنم و اگر چنین نیست ، نزد تو آوردم .
علی علیه السلام فرمود: «اگر آنها را نگه می داشتی، خیانت بود».
آن گاه اموال را از او گرفت و در بیت المال قرار داد .
.
ص: 58
6658.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فی خُطبَهٍ ذَکَرَ فیها تَعامُلَهُ مَعَ عَقیلٍ عِندَما طَلَبَ مِن بَیتِ المالِ ، ثُمَّ قالَ : وأعجَبُ مِن ذلِکَ طارِقٌ طَرَقَنا بِمَلفوفَهٍ فی وِعائِها ، ومَعجونَهٍ شَنِئتُها ، کَأَنَّما عُجِنَت بِریقِ حَیَّهٍ أو قَیئِها ، فَقُلتُ : أ صِلَهٌ ، أم زَکاهٌ ، أم صَدَقَهٌ ؟ فَذلِکَ مُحَرَّمٌ عَلَینا أهلَ البَیتِ ! فَقالَ : لا ذا ولا ذاکَ ، ولکِنَّها هَدِیَّهٌ ، فَقُلتُ : هَبِلَتکَ الهَبولُ ! (1) أ عَن دینِ اللّهِ أتَیتَنی لِتَخدَعَنی ؟ أ مُختَبِطٌ أنتَ أم ذو جِنَّهٍ ، أم تَهجُرُ ؟
وَاللّهِ لَو اُعطیتُ الأَقالیمَ السَّبعَهَ بِما تَحتَ أفلاکِها ، عَلی أن أعصِیَ اللّهَ فی نَملَهٍ أسلُبُها جُلبَ شَعیرَهٍ ما فَعَلتُهُ ، وإنَّ دُنیاکُم عِندی لَأَهوَنُ مِن وَرَقَهٍ فی فَمِ جَرادَهٍ تَقضَمُها . ما لِعَلِیٍّ ولِنَعیمٍ یَفنی ، وَلَذَّهٍ لا تَبقی ! نَعوذُ بِاللّهِ مِن سُباتِ العَقل ، وقُبحِ الزَّلَلِ ، وبِهِ نَستَعینُ . (2)3 / 15الجَمعُ بَینَ الشِّدَّهِ وَاللِّینِ6655.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلی بَعضِ عُمّالِهِ : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ دَهاقینَ (3) أهلِ بَلَدِکَ شَکَوا مِنکَ غِلظَهً وقَسوَهً ، وَاحتِقارا وجَفوَهً ، ونَظَرتُ فَلَم أرَهُم أهلاً لِأَن یُدنَوا لِشِرکِهِم ، ولا أن یُقصَوا ویُجفَوا لِعَهدِهِم ، فَالبَس لَهُم جِلبابا مِنَ اللّینِ تَشوبُهُ بِطَرَفٍ مِنَ الشِّدَّهِ ، وداوِل لَهُم بَینَ القَسوَهِ وَالرَّأفَهِ ، وَامزُج لَهُم بَینَ التَّقریبِ وَالإِدناءِ ، وَالإِبعادِ وَالإِقصاءِ ، إن شاءَ اللّهُ . (4)6654.امام علی علیه السلام :تاریخ الیعقوبی :کَتَبَ عَلِیٌّ إلی عُمَرَ بنِ مَسلَمَهَ الأَرحَبِیِّ : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ دَهاقینَ عَمَلِکَ شَکَوا غِلظَتَکَ ، ونَظَرتُ فی أمرِهِم فَما رَأَیتُ خَیرا ، فَلتَکُن مَنزِلَتُکَ بَینَ مَنزِلَتَینِ : جِلبابِ لِینٍ ، بِطَرَفٍ مِنَ الشِّدَّهِ ، فی غَیرِ ظُلمٍ ولا نَقصٍ ؛ فَإِنَّهُم أحیَونا صاغِرینَ ، فَخُذ ما لَکَ عِندَهُم وهُم صاغِرونَ ، ولا تَتَّخِذ مِن دونَ اللّهِ وَلیّا ، فَقَد قالَ اللّهُ عَزَّ وَجَلَّ : «لَا تَتَّخِذُواْ بِطَانَهً مِّن دُونِکُمْ لَا یَأْلُونَکُمْ خَبَالًا» (5) وقالَ جَلَّ وَعَزَّ فی أهلِ الکِتابِ : «لَا تَتَّخِذُواْ الْیَهُودَ وَالنَّصَرَی أَوْلِیَآءَ» وقالَ تَبارَکَ وتَعالی : «وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ» (6) وقَرِّعهُم بِخَراجِهِم ، وقابِل فی وَرائِهِم ، وإِیّاکَ ودِماءَهُم . وَالسَّلامُ . (7) .
1- .أی ثکلتْک الثکول؛ وهی من النساء الَّتی لا یبقی لها ولد (النهایه : ج 5 ص 240 «هبل») .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 224 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 162 ح 57 .
3- .الدهقان : رئیس القریه ومُقدَّم التُّنّاء وأصحاب الزراعه ، وهو معرَّب (النهایه : ج 2 ص 145 «دهقن») .
4- .نهج البلاغه : الکتاب 19 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 489 ح 694 ؛ أنساب الأشراف : ج 2 ص 390 نحوه ، وذکر أنّه علیه السلام کتبه إلی عمرو بن سلمه الأرحبی ، وفیه «فی غیر ما أن یظلموا ، ولا ینقض لهم عهد ، ولکن تفرّغوا لخراجهم ، ویقاتل من ورائهم ، ولا یؤخذ منهم فوق طاقتهم ، فبذلک أمرتک ، واللّه المستعان . والسلام» بدل «وداول لهم ... » .
5- .آل عمران : 118 .
6- .المائده : 51 .
7- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 203 .
3 / 15 پیوند درشتی و نرمی
6653.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام از سخنرانی وی که در آن ، برخوردش را با عقیل بیان می کرد ، هنگامی که او از بیت المال ، تقاضای مال داشت : و شگفت تر از آن،این که شبْ هنگام، کسی با ما دیدار کرد و ظرفی سرپوشیده آورد ، با معجونی . چنان آن را ناخوش دانستم که گویی آب دهانِ مار بدان آمیخته ، یا از دهانی بیرون ریخته . گفتم : صله است؟ یا زکات؟ یا صدقه؟ که گرفتن اینها بر ما حرام است .
گفت : نه این است و نه آن ؛ بلکه ارمغان است .
گفتم : مادرت بر تو بگرید! آمده ای مرا از دین خدا بگردانی؟! آیا خِرَدْ آشفته ای یا دیوانه ای یا هذیان می گویی؟
به خدا اگر هفت اقلیم را با آنچه زیر آسمان هاست ، به من دهند ، تا خدا را نافرمانی نمایم و پوست جوی را از مورچه ای به ناروا بربایم ، چنین نخواهم کرد . به درستی که دنیای شما نزد من خوارتر است از برگی در دهان ملخی که آن را می خاید و طعمه خود می نماید.علی را با نعمت های زودگذر و خوشی های ناپایدار چه کار؟! پناه می بریم به خدا از خفتن عقل و زشتی لغزش ها ، و از او یاری می خواهیم .3 / 15پیوند درشتی و نرمی6653.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :امام علی علیه السلام در نامه اش به یکی از کارگزارانش : پس از حمد و سپاس خداوند ؛ دهقانان شهر تو به سبب درشتی ، سختی ، ستم و تحقیر کردن های تو [نسبت به ایشان] ، از تو شکایت دارند . من در کارشان نگریستم . آنان را به خاطر شرکشان شایسته این نیافتم که نزدیک شوند ، و نیز به خاطر پیمانشان [ و بودنشان در پناه اسلام] ، شایسته نیست که رانده شوند یا بر آنان جفا شود . پس درباره آنان ، درشتی ونرمی را درهم آمیز ومیان درشتی و مهربانی با آنان ، در چرخش باش ، و میان تقریب و نزدیک کردن و دور کردن و راندن ، جمع کن ، إن شاء اللّه ! (1)6652.عنه علیه السلام ( أیضاً ) تاریخ الیعقوبی :علی علیه السلام به عمر بن مسلمه اَرحبی نوشت : پس از حمد و سپاس خداوند؛ دهقانانِ منطقه ات ، از درشتی ات شکایت کرده اند و من در کار آنان نگریستم و خیری ندیدم . باید موضع تو میانه باشد : نرمی ای آمیخته با درشتی . [ البته] بدون ستم و کم گذاشتن . چرا که آنان ، گرچه با خواری ، ما را به سر و سامان می رسانند . پس حقّی را که بر آنان داری ، از ایشان با خواری بستان و غیرِ خدا را دوست مگیر . خداوند عز و جل فرموده است : «از غیرِ خودتان دوست و هم راز مگیرید . آنان از هیچ نابکاری در حقّ شما کوتاهی نورزند» و خداوند عز و جل درباره اهل کتاب فرموده است : «یهود و نصارا را به عنوان دوست ، انتخاب مکنید» و خداوند تبارک و تعالی فرموده است : «و هر کس از شما آنها را به دوستی گیرد ، از آنان خواهد بود» . با گرفتن مالیاتشان ، آنان را آزرده خاطر ساز و در برابر آنان ، آماده باش و از ریختن خون آنان ، برحذر باش . والسلام!
.
1- .در کتاب أنساب الأشراف آمده که این نامه را برای عمرو بن سلمه نوشت و در آن به جای «پس درباره آنان درشتی و نرمی را در هم آمیز ...» آمده است : «بدون آن که مورد ستم قرار گیرند و پیمانشان شکسته شود ؛ لیکن خراج بپردازند و برای حفظ آنان نبرد بیش از توانشان از آنان ستانده نشود ، بدین مطلب تو را فرمان دادم و خداوند ، کمک کار است . والسلام !» (أنساب الأشراف : ج 2 ص 390) .
ص: 60
6651.امام زین العابدین علیه السلام ( در دعا ) الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلی بَعضِ عُمّالِهِ : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّکَ مِمَّن أستَظهِرُ بِهِ عَلی إقامَهِ الدّینِ ، وأقمَعُ بِهِ نَخوَهَ الأَثیمِ ، وأسُدُّ بِهِ لَهاهَ الثَّغرِ المَخوفِ . فَاستَعِن بِاللّهِ عَلی ما أهَمَّکَ ، وَاخلِطِ الشِّدَّهَ بِضِغثٍ مِنَ اللّینِ ، وَارفُق ما کانَ الرِّفقُ أرفَقَ ، وَاعتَزِم بِالشِّدَّهِ حینَ لا تُغنی عَنکَ إلّا الشِّدَّهُ . وَاخفِض لِلرَّعِیَّهِ جَناحَکَ ، وَابسُط لَهُم وَجهَکَ ، وألِن لَهُم جانِبَکَ . وآسِ بَینَهُم فِی اللَّحظَهِ والنَّظرَهِ ، وَالإِشارَهِ وَالتَّحِیَّهِ ؛ حَتّی لا یَطمَعَ العُظَماءُ فی حَیفِکَ ، ولا یَیأَسَ الضُّعَفاءُ مِن عَدلِکَ . وَالسَّلامُ . (1) .
1- .نهج البلاغه : الکتاب 46 ، الأمالی للمفید : ص 80 ح 4 نحوه ، وفیه أنّه علیه السلام کتبه إلی الأشتر بعد قتل محمّد بن أبی بکر وهو غیر صحیح ظاهرا لأنّ شهاده محمّد بن أبی بکر وقعت بعد شهاده مالک الأشتر ، نهج البلاغه : الکتاب 27 ، تحف العقول : ص 177 ولیس فیهما صدره إلی « لا تغنی عنک إلّا الشدّه » وفیهما «أنّه علیه السلام کتبه إلی محمّد بن أبی بکر» .
ص: 61
6650.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در نامه اش به یکی از کارگزارانش : پس از حمد و سپاس خداوند ؛ تو از آنانی که در یاریِ دین ، از آنان پشتیبانی خواهم و خودستایی گنهکاران را با او از بین بَرَم ، و رخنه مرزهای بیم آور را با او ببندم . پس در آنچه برایت مهمّ است ، از خداوند ، کمک بجو و درشتی و نرمی را درهم آمیز و آن جا که مهربانی باید ، مهربانی پیشه کن و آن جا که جز درشتی به کار نیاید ، درشتی پیش گیر . در برابر شهروندان ، فروتن باش و با آنان ، گشاده رویی کن و نرمخویی نما . با آنان ، یکسان رفتار نما در نگاه با گوشه چشم ، و نگاه خیره ، و در اشاره و تحیّت گفتن ؛ تا بزرگان ، در تو طمعِ ستم نکنند و ناتوانان ، از عدالتت مأیوس نگردند . والسلام (1) ! .
1- .و در الأمالی ، مفید نوشته شده که این نامه را پس از کشته شدن محمّد بن ابی بکر به مالک اشتر نوشت ؛ ولی بر حسب ظاهر درست نیست ؛ چرا که شهادت محمّد بن ابی بکر ، پس از شهادت مالک رُخ داده است (الأمالی ، مفید : ص 80 ح 4) .
ص: 62
الفصل الرابع : السیاسه الثقافیّه4 / 1تَنمِیَهُ التَّعلیمِ وَالتَّرِبیَهِ6648.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :عَلَی الإِمامِ أن یُعَلِّمَ أهلَ وِلایَتِهِ حُدودَ الإِسلامِ والإِیمانِ . (1)6647.امام زین العابدین علیه السلام :عنه علیه السلام :إنَّ النّاسَ إلی صالِحِ الأَدَبِ أحوَجُ مِنهُم إلَی الفِضَّهِ وَالذَّهَبِ . (2)6646.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :أیُّهَا النّاسُ ! إنَّ لی عَلَیکُم حَقّا ، ولَکُم عَلَیَّ حَقٌّ ؛ فَأَمّا حَقُّکُم عَلَیَّ فَالنَّصیحَهُ لَکُم ، وتَوفیرُ فَیئِکُم عَلَیکُم ، وتَعلیمُکُم کَی لا تَجهَلوا ، وتَأدیبُکُم کَیما تَعلَموا . (3)6649.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الباقر علیه السلام :کانَ عَلِیٌّ علیه السلام إذا صَلَّی الفَجرَ لَم یَزَل مُعَقِّبا إلی أن تَطلُعَ الشَّمسُ ، فَإِذا طَلَعَتِ اجتَمَعَ إلَیهِ الفُقَراءُ وَالمَساکینُ وغَیرُهُم مِنَ النّاسِ ، فَیُعَلِّمُهُمُ الفِقهَ وَالقُرآنَ ، وکانَ لَهُ وَقتٌ یَقومُ فیهِ مِن مَجلِسِهِ ذلِکَ . (4)6648.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :إرشاد القلوب :رُوِیَ أنَّهُ[ علیّا علیه السلام ] کانَ إذا یَفرُغُ مِنَ الجِهادِ یَتَفَرَّغُ لِتَعلیمِ النّاسِ ، وَالقَضاءِ بَینَهُم . (5) .
1- .غرر الحکم : ح 6199 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 328 ح 5637 .
2- .غرر الحکم : ح 3590 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 143 ح 3210 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه34 ؛ أنساب الأشراف : ج 3 ص 154 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 91 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 408 کلّها نحوه ، الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 171 وفیه «فالنصیحه فی ذات اللّه » بدل «فالنصیحه لکم».
4- .شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 109 عن أعین ؛ بحار الأنوار : ج 41 ص 132 .
5- .إرشاد القلوب : ص 218 ، عدّه الداعی : ص 101 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 16 ح 70 .