گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد چهارم
فصل هشتم : سیاست های امنیتی



8 / 1 اهمّیت امنیت

فصل هشتم : سیاست های امنیتی8 / 1اهمّیت امنیت6961.الإمامُ زَینُ العابِدینَ علیه السلام ( فی خبرِ مَقتَلِ الحُسینِ علیه السلام ) امام علی علیه السلام :بدترینِ شهرها ، شهری است که در آن ، امنیت و آبادانی نیست .6962.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :امام علی علیه السلام :بار خدایا! تو می دانی که آنچه از ما سر زد ، نه به خاطر رغبت در قدرت بود و نه جستجوی زیادی دنیا ؛ بلکه می خواستیم نشانه های دین را به جای خود بنشانیم و اصلاح را در شهرهایت آشکار سازیم ، تا بندگان ستمدیده ات ایمنی یابند و حدود معطّل مانده ات ، اجرا گردد .6963.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( لمّا سَألَه أبو بصیرٍ : جُعِلتُ فِداکَ ، الرؤیا ) امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : لشکریان به اذنِ خداوند ، دژهای مردم و زینت زمامداران ، و موجب عزّت دین و امنیت راه هایند ، و شهروندان ، جز به آنان استوار نگردند ... صلحی را که دشمنت تو را بدان فرا خوانَد و خشنودی خداوند درآن است ، رد مکن ؛ چرا که در صلح ، آسایش سپاهیان و آسودگی تو از غُصّه ها و امنیت شهرهاست .6961.امام زین العابدین علیه السلام ( در گزارش کشته شدن حسین علیه السلام ) امام علی علیه السلام :مردم را چاره ای از حکمرانی نیکْ رفتار یا فاجر نیست که در حکومتش مؤمن ، کار خود کند و کافر ، بهره خود بَرَد و خداوند هر یک را به سرانجام مقدّرش برساند و بدان وسیله ، ثروت های عمومی فراهم آید ، و با دشمنْ پیکار گردد ، و راه ها امن شود ، و حقوق ناتوان از توانمند ستانده شود ، تا آن جا که نیکورفتار ، آسوده باشد و از گزند تبهکار ، در امان مانَد .

.


ص: 258

8 / 2الاِستِخْبار6964.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلی عُمّالِهِ : بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ . مِن عَبدِ اللّهِ عَلِیٍّ أمیرِ المُؤمِنینَ إلی مَن قَرَأَ کِتابی هذا مِنَ العُمّالِ : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ رِجالاً لَنا عِندَهُم بَیعَهٌ خَرَجوا هُرّابا فَنَظُنُّهُم وَجَّهوا نَحوَ بِلادِ البَصرَهِ ، فَاسأَل عَنهُم أهلَ بِلادِکَ ، واجعَل عَلَیهِمُ العُیونَ فی کُلِّ ناحِیَهٍ مِن أرضِکَ ، ثُمَّ اکتُب إلَیَّ بِما یَنتَهی إلَیکَ عَنهُم ، وَالسَّلامُ . (1)6965.عنه صلی الله علیه و آله :وقعه صفّین :إنَّ عَلِیّا أظهَرَ أنَّهُ مُصَبِّحٌ غَدا مُعاوِیَهَ ومُناجِزُه ، فَبَلَغَ ذلِکَ مُعاوِیَهَ ، وفَزِعَ أهلُ الشّامِ لِذلِکَ وَانکَسَروا لِقَولِهِ . وکانَ مُعاوِیَهُ بنُ الضَّحّاکِ بنِ سُفیانَ صاحِبُ رایَهِ بَنی سُلَیمٍ مَعَ مُعاوِیَهَ ، وکانَ مُبغِضا لِمُعاوِیَهَ وأهلِ الشّامِ ، ولَهُ هَویً مَعَ أهلِ العِراقِ وعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، وکانَ یَکتُبُ بِالأَخبارِ إلی عَبدِ اللّهِ بنِ الطُّفَیلِ العامِرِیِّ ویَبعَثُ بِها إلی عَلِیٍّ علیه السلام . (2)6966.عنه صلی الله علیه و آله :وقعه صفّین :بَعَثَ عَلِیٌّ خَیلاً لِیَحبِسوا عَن مُعاوِیَهَ مادَّهً ، فَبَعَثَ مُعاوِیَهُ الضَّحاکَ بنَ قَیسٍ الفِهریَّ فی خَیلٍ إلی تِلکَ الخَیلِ فَأَزالوها ، وجاءَت عُیونُ عَلیٍّ فَأَخبَرَتهُ بِما قَد کانَ ، فَقالَ عَلِیٌّ لِأَصحابِهِ : فَما تَرونَ فیما هاهنا ؟ فَقالَ بَعضُهُم : نَری کَذا . وقالَ بَعضُهُم : نَری کَذا. فَلَمّا رَأَی ذلِکَ الاِختِلافَ أمَرَهُم بِالغُدُوِّ إلَی القَومِ، فَغاداهُم إلَی القِتالِ قِتالِ صِفّینَ ، فَانهَزَمَ أهلُ الشّامِ . (3) .

1- .الغارات : ج 1 ص 337 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 407 ح 628 .
2- .وقعه صفّین : ص 468 .
3- .وقعه صفّین : ص 360 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 500 ح 430 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 8 ص 39 .

ص: 259



8 / 2 کسب اطّلاعات

8 / 2کسب اطّلاعات6966.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در نامه اش به کارگزارانش : به نام خداوند بخشنده مهربان . از بنده خدا علی ، پیشوای مؤمنان ، به هر آن کس از کارگزاران که نامه ام را بخواند . پس از حمد و سپاس الهی ؛ مردانی با ما بیعت داشتند و [ اینک] گریخته اند . پس گمان می بریم که به سوی شهرهای ناحیه بصره رفته اند . از مردمان شهرهایت درباره آنان پرس وجو کن و مأموران مخفی (خبرچین ها) را از هر سوی سر زمین خود ، بر آنان بگمار . آن گاه ، آنچه را که بدان رسیدی ، برایم بنویس . والسلام!6967.عنه صلی الله علیه و آله :وقعه صفین :علی علیه السلام چنین وانمود کرد که فردا ، صبحگاهان ، به سوی معاویه خواهد رفت و با او پیکار خواهد نمود . این خبر به معاویه رسید و شامیان ، از این مطلب به وحشت افتادند و از این سخن ، شکسته شدند . معاویه بن ضحّاک بن سفیان ، پرچمدار قبیله بنی سلیم ، با معاویه بود و معاویه و شامیان را دشمن می داشت و به مردمان عراق و علی بن ابی طالب علیه السلام ، تمایل داشت و خبرها را برای عبد اللّه بن طفیل عامری می نوشت و او آن را برای علی علیه السلام می فرستاد .6968.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :وقعه صفین :علی علیه السلام ، گروهی را فرستاد تا از رسیدن نیروی پشتیبانی به معاویه جلوگیری کنند . معاویه هم ضحّاک بن قیس فَهری را با جمعیتی به سوی آنان گسیل داشت و آنان را پراکنده ساختند .

مأموران مخفی علی علیه السلام آمدند و آنچه را رخ داده بود ، گزارش دادند . پس علی علیه السلام به یارانش فرمود : «اینک چه باید بکنیم؟» .

گروهی گفتند : این کار ، و گروهی گفتند : آن کار . وقتی اختلاف نظر آنان را دید ، فرمان داد تا صبحگاهان به سوی معاویه هجوم بَرَند و آنان را بامدادان ، به نبرد (نبرد صفّین) سوق داد و شامیان ، شکست خوردند .

.


ص: 260

6969.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :أنساب الأشراف :قَدِمَ عَلی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ عَینٌ لَهُ بِالشّامِ فَأَخبَرَهُ بِخَبَرِ بُسرٍ یُقالُ: إنَّهُ قَیسُ بنُ زُرارَهَ بنِ عَمرِو بنِ حطیانٍ الهَمدانِیُّ ، وکانَ قَیسٌ هذا عَینا لَهُ بِالشّامِ یَکتُبُ إلَیهِ بِالأَخبارِ . (1)6970.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام مِن کِتابِهِ إلی عَبدِ اللّهِ بنِ بُدَیلٍ : وإیّاکَ ومُواقَعَهَ أحَدٍ مِن خَیلِ العَدُوِّ حَتّی أتَقَدَّمَ عَلَیکَ ، وأذکِ العُیونَ نَحوَهُم ، وَلیَکُن مَعَ عُیونِکَ مِنَ السِّلاحِ ما یُباشِرونَ بِهِ القِتالَ ، وَلتَکُن عُیونُکَ الشُّجعانَ مِن جُندِکَ ، فَإِنَّ الجَبانَ لا یَأتیکَ بِصِحَّهِ الأَمرِ ، وَانتَهِ إلی أمری ومَن قِبَلَکَ بِإِذنِ اللّهِ وَالسَّلامُ . (2)6967.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الفتوح فی ذِکرِ حَربِ صِفّینَ : قَد کانَ مَعَ مُعاوِیَهَ رَجُلٌ مِن حِمیَرٍ یُقالُ لَهُ الحُصَینُ بنُ مالِکٍ وکانَ یُکاتِبُ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام ویَدُلُّهُ عَلی عَوراتِ مُعاوِیَهَ . (3)راجع : ص 288 (تعلیم الجیش) .

8 / 3اِستِصلاحُ الأَعداءِ7131.الإمامُ الرِّضا علیه السلام ( و قد سَألَهُ المأمونُ : یا أبا الحسنِ، ما تقولُ ) الإمام علیّ علیه السلام :مَنِ استَصلَحَ عَدُوَّهُ زادَ فی عَدَدِهِ . (4)7128.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مَنِ استَصلَحَ الأَضدادَ بَلَغَ المُرادَ . (5) .

1- .أنساب الأشراف : ج 3 ص 212 .
2- .المعیار والموازنه : ص 131 .
3- .الفتوح : ج 3 ص 78 .
4- .غرر الحکم : ح 8230 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 445 ح 7838 .
5- .غرر الحکم : ح 8043 .

ص: 261



8 / 3 اصلاح دشمنان

7129.امام صادق علیه السلام ( درباره آیه «آن که قرآن را بر تو نازل کرده است ت ) أنساب الأشراف :دیده بان علی بن ابی طالب علیه السلام در شام ، نزد او آمد و گزارش بُسر را به وی داد . گفته شده که این شخص ، قیس بن زراره بن عمرو بن حطیان همدانی بود . قیس ، مأمور مخفی علی علیه السلام در شام بود و اخبار را برایش می نوشت .7130.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام از نامه اش به عبد اللّه بن بدیل : و بپرهیز از برخورد با لشکر دشمن ، تا به سوی تو آیم ! و مأموران مخفی را به سویشان گسیل دار و باید همراه آنان ، سلاحی باشد که بتوانند با آن پیکار کنند . مأموران مخفی ، باید دلیرانِ سپاه باشند ؛ چرا که ترسوها گزارش درست برایت نیاورند . خودت و هرکه با توست ، با اذن خدا به دستوراتم پایبند باشید . والسلام!7131.امام رضا علیه السلام ( در پاسخ به مأمون که پرسید : ای ابا الحسن! نظر ش ) الفتوح در گزارش جنگ صفین : مردی از قبیله حِمیَر ، به نام حصین بن مالک با معاویه بود که با علی بن ابی طالب علیه السلام مکاتبه داشت و او را بر اسرار معاویه آگاه می ساخت .ر . ک : ص 289 (آموزش سپاهیان) .

8 / 3اصلاح دشمنان7132.تأویل الآیات الظاهره :امام علی علیه السلام :آن که دشمنش را اصلاح کند ، بر جمعیت خودْ افزوده است .7133.بحار الأنوار :امام علی علیه السلام :آن که مخالفان را به صلاح آورد ، به مقصود رسد .

.


ص: 262

7134.بحار الأنوار ( به نقل از عبد اللّه بن خفقه ) عنه علیه السلام :کَمالُ الحَزمِ استِصلاحُ الأَضدادِ ، ومُداجاهُ الأَعداءِ . (1)7135.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :عنه علیه السلام :الاِستِصلاحُ لِلأَعداءِ بِحُسنِ المَقالِ وجَمیلِ الأَفعالِ ، أهوَنُ مِن مُلاقاتِهِم ومُغالَبَتِهِم بِمَضیضِ (2) القِتالِ . (3)7136.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :عنه علیه السلام :الإِحسانُ إلَی المُسیءِ یَستَصلِحُ العَدُوَّ . (4)7135.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :کانَتِ الحُکَماءُ فیما مَضی مِنَ الدَّهرِ تَقولُ : یَنبَغی أن یَکونَ الاِختِلافُ إلَی الأَبوابِ لِعَشرَهِ أوجُهٍ :

أوَّلُها : بَیتُ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ لِقَضاءِ نُسُکِهِ وَالقِیامِ بِحَقِّهِ وأداءِ فَرضِهِ ...

التّاسِعُ : أبوابُ الأَعداءِ الَّتی تَسکُنُ بِالمُداراهِ غَوائِلُهُم ، ویُدفَعُ بِالحِیَلِ وَالرِّفقِ وَاللُّطفِ وَالزِّیارَهِ عَداوَتُهُم . (5)7136.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :مَنعُ أذاکَ یُصلِحُ لَکَ قُلوبَ عِداکَ . (6)7137.الإمامُ الحسینُ علیه السلام :عنه علیه السلام :صافِح عَدُوَّکَ وإن کَرِهَ ، فإِنّه مِمّا أمَرَ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ بِهِ عِبادَهُ یَقولُ : «ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَ وَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ * وَ مَا یُلَقَّهَآ إِلَا الَّذِینَ صَبَرُواْ وَ مَا یُلَقَّهَآ إِلَا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ» (7) . (8) .

1- .غرر الحکم : ح 7232 .
2- .المَضَض : وجع المصیبه ، ومضِضتُ منه : ألمت ، ومضّنی الجُرح : آلَمَنی وأوجعنی (لسان العرب : ج 7 ص 233 «مضض») .
3- .غرر الحکم : ح 1926 .
4- .غرر الحکم : ح 1517 .
5- .الخصال : ص 426 ح 3 عن الأصبغ بن نباته ، بحار الأنوار : ج 76 ص 61 ح 1 .
6- .غرر الحکم : ح 9784 .
7- .فصّلت : 34 و 35 .
8- .الخصال : ص 633 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 421 ح 58 .

ص: 263

7138.الإمامُ الباقرُ علیه السلام ( لِبُکَیرِ بنِ أعیَنَ ) امام علی علیه السلام :کمال دوراندیشی ، به صلاح کشاندن مخالفان و مدارا با دشمنان است .7139.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :به صلاح آوردن دشمنان با سخن نیک و رفتار زیبا ، آسان تر است از رو در رو شدن با آنان و پیکار با آنان با درد و رنجِ نبرد .7140.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :امام علی علیه السلام :نیکی کردن به بدکاران ، دشمن را به صلاح کشانَد .7141.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :حکیمان ، در روزگاران گذشته می گفتند : شایسته است که رفت و آمد بر درِ خانه دیگران ، برای ده انگیزه باشد : اوّلین آن ، بر در خانه خدا برای انجام دادن مناسک و اهتمام به حقّ الهی و ادای واجبات او ؛ ... نُهمی ، بر در خانه دشمنان ، که با مدارا ، غائله آنان فروکش کند و با نرمی و لطف و دید و بازدید ، دشمنی آنان برطرف شود .7142.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :خودداری از آزار [ دیگران] ، دل های دشمنان را به صلاح کشانَد .7137.امام حسین علیه السلام :امام علی علیه السلام :با دشمنت مصافحه کن ، گرچه ناخوش دارد ؛ چرا که آن ، از چیزهایی است که خداوند عز و جل بندگانش را بدان فرمان داده است ، [ آن جا که] می فرماید : «بدی را به آنچه بهتر است ، دفع کن . آن گاه کسی که میان تو و میان او دشمنی است ، گویی دوستی یکدل می گردد ؛ و این [ خصلت ]را جز کسانی که شکیبا بوده اند ، نمی یابند ، و آن را جز صاحب بهره ای بزرگ ، نخواهد یافت» . .


ص: 264

7138.امام باقر علیه السلام ( به بکیر بن اعین ) عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : إذا صافاکَ عَدُوُّکَ رِیاءً مِنهُ فَتَلَقَّ ذلِکَ بِأَوکَدِ مَوَدَّهٍ ، فَإِنَّهُ إن ألِفَ ذلِکَ وَاعتادَهُ خَلُصَت لَکَ مَوَدَّتُهُ . (1)8 / 4المُسالَمَهُ مَعَ الوَعی7141.امام صادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :وَجَدتُ المُسالَمَهَ ما لَم یَکُن وَهنٌ فِی الإِسلامِ أنجَعَ مِنَ القِتالِ . (2)7142.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مِن أفضَلِ النُّصحِ الإِشارَهُ بِالصُّلحِ . (3)7143.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : ولا تَدفَعَنَّ صُلحا دَعاکَ إلَیهِ عَدُوُّکَ وللّهِِ فیهِ رِضَیً ، فَإِنَّ فِی الصُّلحِ دَعَهً لِجُنودِکَ ، وراحَهً مِن هُمومِکَ ، وأمنا لِبِلادِکَ . ولکِنِ الحَذَرَ کُلَّ الحَذَرِ مِن عَدُوِّکَ بَعدَ صُلحِهِ ، فَإِنَّ العَدُوَّ رُبَّما قارَبَ لِیَتَغَفَّلَ ، فَخُذ بِالحَزمِ ، واتَّهِم فی ذلِکَ حُسنَ الظَّنِّ . (4)8 / 5شِدَّهُ الحَذَرِ مِنَ العَدُوِّ7143.امام صادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :مَن نامَ لَم یُنَم عَنهُ . (5)7144.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :کُن مِن عَدُوِّکَ عَلی أشَدِّ الحَذَرِ . (6) .

1- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 321 ح 680 .
2- .غرر الحکم : ح 10138 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 506 ح 9288 وزاد فیه «خیرا» بعد «المسالمه» .
3- .غرر الحکم : ح 9379 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 470 ح 8579 وفیه «أحسن» بدل «أفضل» .
4- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 123 ، تحف العقول : ص 145 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 367 کلاهما نحوه .
5- .نهج البلاغه : الکتاب 62 ، الغارات : ج 1 ص 321 عن جندب .
6- .غرر الحکم : ح 10301 .

ص: 265



8 / 4 سازش به همراه زیرکی

8 / 5 پرهیز کامل از دشمن

7145.امام باقر و امام صادق علیهما السلام ( درباره آیه «و [اهل ]قریه ای را که به هلاکت رسان ) امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : اگر دشمنت تظاهر به دوستی و یک رنگی با تو کرد ، آن را با دوستی گرم بپذیر ؛ چرا که اگر این را ادامه دهد و بدان خو گیرد ، دوستی اش خالص گردد .8 / 4سازش به همراه زیرکی7148.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : ( فی قولِ اللّه ِ عزّ و جلّ : {Q} «وَ یَومَ نَحْش ) امام علی علیه السلام :سازش را تا زمانی که در آن ضعفی برای اسلام نباشد ، سودمندتر از نبرد یافتم .7146.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :از برترین خیرخواهی ها ، راهنمایی به صلح و سازش است .7147.بحار الأنوار ( به نقل از عبد الرحمن بن قصیر ) امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر : صلحی را که دشمنت تو را بدان فرا خوانَد وخشنودی خداوند در آن باشد ، کنار مَزن ؛ چرا که در صلح ، آسایش سپاهیان تو و آسودگی ات از غصّه ها و امنیت شهرهایت است.

لیکن زنهار ، زنهار از دشمن خود پس از آشتی ، که بسا دشمن ، نزدیک شود تا غفلتی یابد! پس دوراندیش باش و خوش گمانی را در این امور ، متّهم ساز .8 / 5پرهیز کامل از دشمن7150.عنه علیه السلام ( مِن کتابِهِ إلی زیادٍ ) امام علی علیه السلام :آن که به خواب رود ، [ دشمنِ او] به خواب نرود .7151.الإمامُ علیٌّ علیه السلام ( فیمَن یَدَّعِی أنّهُ راجٍ ) امام علی علیه السلام :از دشمنت ، به سختی برحذر باش .

.


ص: 266

7149.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :لا تَأمَن عَدُوّا وإن شَکَرَ . (1)7150.امام علی علیه السلام ( در نامه خود به زیاد ) عنه علیه السلام :شَرُّ الأَعداءِ أبعَدُهُم غَورا وأخفاهُم مَکیدَهً . (2)7151.امام علی علیه السلام ( درباره کسی که مدّعی امیدوار بودن است ) عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : کُن لِلعَدُوِّ المُکاتِمِ أشَدُّ حَذَرا مِنکَ لِلعَدُوِّ المُبارِزُ. (3)7152.عنه علیه السلام ( لِرَجُلٍ سَألَهُ أن یَعِظَهُ ) عنه علیه السلام :أوهَنُ الأَعداءِ کَیدا مَن أظهَرَ عَداوَتَهُ . (4)7153.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام ( فی مُناجاتِه ) عنه علیه السلام :مَن أظهَرَ عَداوَتَهُ قَلَّ کَیدُهُ . (5)7154.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :عنه علیه السلام :لا تَغتَرَّنَّ بِمُجامَلَهِ العَدُوِّ ، فَإِنَّهُ کَالماءِ وإن اُطیلَ إسخانُهُ بِالنّارِ لا یَمتَنِعُ مِن إطفائِها . 6 .

1- .غرر الحکم : ح 10197 .
2- .غرر الحکم : ح 5781 .
3- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 311 ح 575 .
4- .غرر الحکم : ح 3258 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 343 ح 947 وفیه «أهون» بدل «أوهن» وراجع أعلام الدین : ص 313 وبحار الأنوار : ج 78 ص 377 ح 3 .
5- .غرر الحکم : ح 7956 .

ص: 267

7155.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( لَمّا سُئلَ عن قَومٍ یَعمَلُونَ بالمَعاصِی و یَ ) امام علی علیه السلام :از هیچ دشمنی ایمن مباش ، گرچه سپاس گوید .7152.امام علی علیه السلام ( در پاسخ مردی که از ایشان خواهش کرد اندرزی به او ) امام علی علیه السلام :بدترینِ دشمنان،آن است که ژرف نگرتر و پنهانکاری اش نسبت به نیرنگ ، زیادتر باشد .7153.امام زین العابدین علیه السلام ( در مناجاتش ) امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : از دشمن پنهانکارْ بیشتر برحذر باش تا دشمنِ به میدان آمده .7154.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :سست ترینِ دشمنان از جهت حیله و نیرنگ ، آن است که دشمنی اش را آشکار سازد .7155.امام صادق علیه السلام ( هنگامی که به ایشان عرض شد : عدّه ای هستند که گن ) امام علی علیه السلام :آن که دشمنی اش را آشکار کند ، حیله اش اندک باشد .7156.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :فریب ظاهرسازی دشمن را مخور ؛ چرا که دشمن ، چون آب است که گرچه گرم کردن آن با آتش به درازا کشد ، لیک از خاموش کردن آن سرْ باز نزند . 1 .


ص: 268

8 / 6التَّحذیرُ مِنِ استِصغارِ الخَصمِ7156.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :لا تَستَصغِرَنَّ عَدُوّا وإن ضَعُفَ . (1)7157.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : اِحذَرِ استِصغارَ الخَصمِ فَإِنَّهُ یَمنَعُ مِن التَّحَفُّظِ ، ورُبَّ صَغیرٍ غَلَبَ کَبیرا . (2)7158.تفسیر فرات ( به نقل از بشر به شریح ) عنه علیه السلام أیضا: لا تَستَصغِرَنَّ أمرَ عَدُوِّکَ إذا حارَبتَهُ ، فَإِنَّکَ إن ظَفِرتَ بِهِ لَم تُحمَد وإن ظَفِرَ بِکَ لَم تُعذَر ، والضَّعیفُ المُحتَرِسُ مِنَ العَدُوِّ القَوِیِّ أقرَبُ إلَی السَّلامَهِ مِنَ القَوِیِّ المُغتَرِّ بِالضَّعیفِ . (3)8 / 7التَّحذیرُ مِنِ استِنصاحِ الأَعداءِ إلّا تَجرِبَهً7161.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :عنه علیه السلام :قَد جَهِلَ مَنِ استَنصَحَ أعداءَهُ . (4)7159.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا تُشاوِر عَدُوَّکَ وَاستُرهُ خَبَرَکَ . (5)7160.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :اِستَشِر أعداءَکَ تَعرِف مِن رَأیِهِم مِقدارَ عَداوَتِهِم ومَواضِعَ مَقاصِدِهِم . (6)7161.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : اِستَشِر عَدُوَّکَ تَجرِبَهً لِتَعلَمَ مِقدارَ عَداوَتِهِ . (7) .

1- .غرر الحکم : ح 10216 .
2- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 282 ح 231 .
3- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 309 ح 543 .
4- .غرر الحکم : ح 6663 .
5- .غرر الحکم : ح 10198 .
6- .غرر الحکم : ح 2462 .
7- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 317 ح 634 .

ص: 269



8 / 6 کوچک نشمردن دشمن

8 / 7 خیرخواهی نخواستن از دشمن ، جز برای آزمودن

8 / 6کوچک نشمردن دشمن7162.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :هیچ دشمنی را کوچک مشمار ، گرچه ناتوان باشد .7163.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : بپرهیز از کوچک شمردن دشمن ، چرا که از مراقبتْ بازمی دارد ؛ و چه بسیار کوچک هایی که بر بزرگ ها پیروز گشتند!7164.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : کارِ دشمن را به هنگامی که با او نبرد می کنی ، کوچک مشمار ؛ چرا که اگر پیروز شدی ، ستایش نشوی ، و اگر او بر تو پیروز گشت ، معذور نیستی . ناتوانی که مراقب دشمن توانمند است ، به سلامتْ نزدیک تر است از توانمندی که بر ناتوان ، غرّه می شود .8 / 7خیرخواهی نخواستن از دشمن ، جز برای آزمودن7167.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :نادان است آن که از دشمنانش خیرخواهی طلبد .7168.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :با دشمنت رایزنی مکن و اخبارت را از او بپوشان .7169.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :با دشمنانت رایزنی کن تا از نظرشان ، اندازه دشمنی آنها و اهدافشان را بشناسی .7170.کنز العمّال عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : برای آزمودن ، با دشمنت رایزنی کن تا اندازه دشمنی اش را بدانی .

.


ص: 270

7164.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَنِ استَعانَ بِعَدُوِّهِ عَلی حاجَتِهِ ازدادَ بُعدا مِنها . (1)8 / 8اِنتِهازُ الفُرصَهِ فی مُواجَهَهِ الأَعداءِ7167.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :اِستَعمِل مَعَ عَدُوِّکَ مُراقَبَهَ الإِمکانِ وانتِهازَ الفُرصَهِ ، تَظفَر . (2)7168.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا تُوقِع بِالعَدُوِّ قَبلَ القُدرَهِ . (3)7169.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا تُظهِرِ العَداوَهَ لِمَن لا سُلطانَ لَکَ عَلَیهِ . (4)7170.کنز العمّال :عنه علیه السلام :لا تَعَرَّض لِعَدُوِّکَ وهُوَ مُقبِلٌ ؛ فَإِنَّ إقبالَهُ یُعینُهُ عَلَیکَ ، ولا تَعَرَّض لَهُ وهُوَ مُدبِرٌ ؛ فَإِنَّ إدبارَهُ یَکفیکَ أمرَه . (5)7171.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :أنکَأُ الأَشیاءِ لِعَدُوِّکَ ألّا تُعلِمَهُ أنَّکَ اتَّخَذتَهُ عَدُوّا . (6)7172.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : أقتَلُ الأَشیاءِ لِعَدُوِّکَ ألّا تُعَرِّفَهُ أنَّکَ اتَّخَذتَهُ عَدُوّا. (7)8 / 9عَدَمُ العُقوبَهِ عَلَی الظِّنَّهِ والتُّهَمَهِ7175.عنه علیه السلام :الجمل :دَخَلَ [ابنُ عَبّاسٍ] عَلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَابتَدَأَهُ علیه السلام وقالَ : یَابنَ عَبّاسٍ ، أعِندَکَ خَبَرٌ ؟

فَقالَ : قَد رَأَیتُ طَلحَهَ وَالزُّبَیرَ .

فَقالَ لَهُ : إنَّهُمَا استَأذَنانی فِی العُمرَهِ ، فَأَذِنتُ لَهُما بَعدَ أنِ استَوثَقتُ مِنهُما بِالأَیمانِ ألّا یَغدِرا ولا یَنکُثا ولا یُحدِثا فَسادا . وَاللّهِ یَابنَ عَبّاسٍ ما قَصَدا إلَا الفِتنَهَ ، فَکَأَنّی بِهِما وقَد صارا إلی مَکَّهَ لِیَستَعینا عَلی حَربی ، فَإِنَّ یَعلَی بنَ مُنیَهَ الخائِنَ الفاجِرَ قَد حَمَلَ أموالَ العِراقِ وفارِسَ لِیُنفِقَ ذلِکَ ، وسَیُفسِدُ هذانِ الرَّجُلانِ عَلَیَّ أمری ، ویَسفِکانِ دِماءَ شیعَتی وأنصاری .

فَقالَ عَبدُ اللّهِ بنُ عَبّاسٍ : إذا کانَ عِندَکَ الأَمرُ کَذلِکَ فَلِمَ أذِنتَ لَهُما ؟ وهَلّا حَبَستَهُما وأوثَقتَهُما بِالحَدیدِ ، وکَفَیتَ المُسلِمینَ شَرَّهُما ؟

فَقالَ لَهُ علیه السلام : یَابنَ عَبّاسٍ ، أ تَأمُرُنی أن أبدَأَ بِالظُّلمِ وبِالسَّیِّئَهِ قَبلَ الحَسَنَهِ ، واُعاقِبَ عَلَی الظِّنَّهِ والتُّهَمَهِ وآخُذَ بِالفِعلِ قَبلَ کَونِهِ ؟ کَلّا ! وَاللّهِ لا عَدَلتُ عَمّا أخَذَ اللّهُ عَلَیَّ مِنَ الحُکمِ بِالعَدلِ ، ولَا القَولِ بِالفَصلِ . یَابنَ عَبّاسٍ ، إنَّنیأذِنتُ لَهُما وأعرِفُ ما یَکونُ مِنهُما ، لکِنَّنِی استَظهَرتُ بِاللّهِ عَلَیهِما ، وَاللّهِ لَأَقتُلَنَّهُما ولَیَخیبَنَّ ظَنُّهُما ، ولا یَلقَیانِ مِنَ الأَمرِ مُناهُما ، فَإِنَّ اللّهَ یَأخُذُهُما بِظُلمِهِما لی ، ونَکثِهِما بَیعَتی ، وبَغیِهِما عَلَیَّ . (8) .

1- .غرر الحکم : ح 8984 .
2- .غرر الحکم : ح 2347 .
3- .غرر الحکم : ح 10258 .
4- .کنز الفوائد : ج 2 ص 183 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 93 ح 104 .
5- .غرر الحکم : ح 10306 .
6- .نثر الدرّ : ج 1 ص 293 .
7- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 283 ح 244 .
8- .الجمل : ص 166 .

ص: 271