گروه نرم افزاری آسمان

فصل هفتم : دیدگاه هایی درباره نبرد با سرکشان



7 / 1 ابو ایّوب انصاری

فصل هفتم : دیدگاه هایی درباره نبرد با سرکشان7 / 1ابو ایّوب انصاری7631.امام علی علیه السلام ( در نامه خود به مالک اشتر ) المستدرک علی الصحیحین ، طوسی به نقل از ابو ایّوب انصاری ، در خلافت عمر بن خطّاب : پیامبر خدا، علی بن ابی طالب را بر پیکار با ناکثین ، قاسطین و مارقین ، فرمان داد.7632.امام حسین علیه السلام :تاریخ دمشق به نقل از ابو ایّوب انصاری ، در خلافت عمر بن خطّاب : پیامبر خدا ، مرا بر پیکار با ناکثین، قاسطین و مارقین به همراه علی بن ابی طالب علیه السلام فرمان داد.7633.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام ( فی دعائه عِندَ الصَّباحِ و المَساءِ ) المعجم الکبیر به نقل از محنف بن سلیم : نزد ابو ایّوب انصاری رفتیم که در روستای صَعْنَبی [ در یمامه ]اسبانش را علوفه می داد . پیش از ظهر ، نزد او استراحت کردیم . من به وی گفتم: ابو ایّوب! تو همراه پیامبر خدا با مشرکانْ پیکار کردی و اینک با مسلمانان می جنگی؟

گفت: به درستی که پیامبر خدا ، مرا بر پیکار با سه گروه، فرمان داد : ناکثین، قاسطین و مارقین. [ تاکنون ]با ناکثین و قاسطین پیکار کرده ام و اگر خدا بخواهد ، بر سر کوه ها ، در راه ها و حاشیه رودخانه ها با مارقین هم جنگ خواهم کرد ؛ اگر چه اکنون نمی دانم آنان چه کسانی هستند .

.


ص: 466

7634.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :تاریخ بغداد عن علقمه والأسود :أتَینا أبا أیّوبَ الأنصارِیَّ عِندَ مُنصَرَفِهِ مِن صِفّینَ، فَقُلنا لَهُ : یا أبا أیّوبَ ! إنَّ اللّهَ أکرَمَکَ بِنُزولِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وبِمَجیءِ ناقَتِهِ؛ تَفَضُّلاً مِنَ اللّهِ وإکراما لَکَ حَتّی أناخَت بِبابِکَ دونَ النّاسِ ، ثُمَّ جِئتَ بِسَیفِکَ عَلی عاتِقِکَ تَضرِبُ بِهِ أهلَ لا إلهَ إلَا اللّهُ ؟!

فَقالَ : یا هذا ! إنَّ الرّائِدَ لا یَکذِبُ أهلَهُ ، وإنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله أمَرَنا بِقِتالِ ثَلاثَهٍ مَعَ عَلِیٍّ : بِقِتالِ النّاکِثینَ وَالقاسِطینَ وَالمارِقینَ .

فَأَمَّا النّاکِثونَ : فَقَد قابَلناهُم (1) ؛ أهلُ الجَمَلِ طَلحَهُ وَالزُّبَیرُ.

وأمَّا القاسِطونَ : فَهذا مُنصَرَفُنا مِن عِندِهِم یَعنی مُعاوِیَهَ وعَمرا .

وأمّا المارِقونَ : فَهُم أهلُ الطَّرفاواتِ، وأَهلُ السُّعَیفاتِ، وأَهلُ النُّخَیلاتِ، وأَهلُ النَّهرَواناتِ؛ وَاللّهِ ما أدری أینَ هُم ! ولکِن لابُدَّ مِن قِتالِهِم إن شاءَ اللّهُ . (2)7 / 2أبو سَعیدٍ الخُدرِیُّ7634.امام صادق علیه السلام :تاریخ دمشق عن أبی سعید الخدری :أمَرَنا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِقِتالِ النّاکِثینَ وَالقاسِطینَ وَالمارِقینَ ، فَقُلنا : یا رَسولَ اللّهِ ، أمَرتَنا بِقِتالِ هؤُلاءِ، فَمَعَ مَن ؟

قالَ : مَعَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، مَعَهُ یُقتَلُ عَمّارُ بنُ یاسِرٍ . (3) .

1- .فی تاریخ دمشق والبدایه والنهایه : «قاتَلناهم» بدل «قابلناهم».
2- .تاریخ بغداد : ج 13 ص 186 الرقم 7165 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 472 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 307 وراجع شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 207 .
3- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 471 ح 9043 ، اُسد الغابه : ج 4 ص 108 الرقم 3789 ، المناقب للخوارزمی : ص 190 ح 224 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 306 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 281 ح 220 .

ص: 467



7 / 2 ابو سعید خُدْری

7635.امام کاظم علیه السلام :تاریخ بغداد به نقل از علقمه و اَسود : به هنگام بازگشت ابو ایّوب انصاری از صِفّین ، نزدش رفتیم و گفتیم: ای ابو ایّوب! به درستی که خداوند ، تو را با فرستادن محمّد صلی الله علیه و آله گرامی داشت و آمدن شترش ، تفضّل و کرامتی از سوی خداوند برای تو بود که شترش را بر درِ خانه تو خوابانْد ، نه دیگران . (1) آن گاه ، شمشیرت را بر دوش گرفته ای و اهلِ توحید را [ گردن ]می زنی؟!

ابو ایّوب گفت: ای مرد! به درستی که راهنما ، هیچ گاه به گروهش دروغ نمی گوید ، و به درستی که پیامبر خدا ، پیکار با سه گروه را به همراه علی علیه السلام به ما فرمان داد : پیکار با ناکثین ، قاسطین و مارقین را . امّا ناکثین ، با آنان رو به رو شدیم ، [ یعنی] اهل جمل ، طلحه و زبیر ؛ و امّا قاسطین ، اینک از [ جنگ با آنان] باز می گردیم (یعنی معاویه و عمرو) ؛ و امّا مارقین ، آنان در حاشیه روخانه ها و نخلستان ها و کنار نهرها اقامت خواهند گزید . به خدا سوگند ، اکنون نمی دانم آنان کجایند ؛ ولی از پیکار با آنان چاره ای نیست ، به خواست خداوند.7 / 2ابو سعید خُدْری7638.الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :تاریخ دمشق به نقل از ابو سعید خُدْری : پیامبر خدا، ما را بر پیکار با ناکثین ، قاسطین و مارقین ، فرمان داد. گفتیم: ای پیامبر خدا! ما را بر پیکار با اینان فرمان دادی ؛ [ امّا] به فرماندهی چه کسی؟

فرمود: «به فرماندهی علی بن ابی طالب، که عمّار بن یاسر ، همراه او کشته خواهد شد» .

.

1- .به ورود پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه اشاره دارد . آن گاه که اشراف مدینه از ایشان خواستند در منزل آنان بار اندازد ، فرمود : «هر کجا شترم خوابید ، همان جا فرود می آیم و شتر ، بر درِ خانه ابو ایّوب خوابید . (م)

ص: 468

7 / 3حُذَیفَهُ7638.امام زین العابدین علیه السلام :فتح الباری عن زید بن وهب :بَینا نَحنُ حَولَ حُذَیفَهَ إذ قالَ : کَیفَ أنتُم وقَد خَرَجَ أهلُ بَیتِ نَبِیِّکُم صلی الله علیه و آله فِرقَتَینِ یَضرِبُ بَعضُهُم وُجوهَ، بَعضٍ بِالسَّیفِ ؟ فَقُلنا : یا أبا عَبدِ اللّهِ، وإنَّ ذلِکَ لَکائِنٌ ؟! فَقالَ بَعضُ أصحابِهِ : یا أبا عَبدِ اللّهِ، فَکَیفَ نَصنَعُ إن أدرَکنا ذلِکَ الزَّمانَ ؟ قالَ : اُنظُرُوا الفِرقَهَ الَّتی تَدعو إلی أمرِ عَلِیٍّ فَالزَموها، فَإِنَّها عَلیَ الهُدی . (1)7 / 4عَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ7641.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :الاستیعاب عن عبد اللّه بن عمر :ما آسی عَلی شَیءٍ إلّا أنّی لَم اُقاتِل مَعَ عَلِیٍّ رضی الله عنهالفِئَهَ الباغِیَهَ ! (2)7639.بحار الأنوار ( به نقل از ابوذر ) المستدرک علی الصحیحین عن الزهری :أخبَرَنی حَمزَهُ بنُ عَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ أنَّهُ بَینَما هُوَ جالِسٌ مَعَ عَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ إذ جاءَهُ رَجُلٌ مِن أهلِ العِراقِ فَقالَ : یا أبا عَبدِ الرَّحمنِ : إنّی وَاللّهِ لَقَد حَرَصتُ أن أتَسَمَّتَ بِسَمتِکَ وأقتَدِیَ بِکَ فی أمرِ فُرقَهِ النّاسِ ، وأعتَزِلَ الشَّرَّ مَا استَطَعتُ ، وإنّی أقرَأُ آیَهً مِن کِتابِ اللّهِ مُحکَمَهً قَد أخَذَت بِقَلبی، فَأَخبِرنی عَنها .

أرَأَیتَ قَولَ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ : «وَ إِن طَآئِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُواْ فَأَصْلِحُواْ بَیْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَی الْأُخْرَی فَقَتِلُواْ الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلَی أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَآءَتْ فَأَصْلِحُواْ بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُواْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ » (3) ؟ أخبِرنی عَن هذِهِ الآیَهِ .

فَقالَ عَبدُ اللّهِ : ما لَکَ ولِذلِکَ ؟ اِنصَرِف عَنّی ، فَانطَلَقَ حَتّی تَواری عَنّا سَوادُهُ ، وأقبَلَ عَلَینا عَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ ، فَقالَ : ما وَجَدتُ فی نَفسی مِن شَیءٍ فیأمرِ هذِهِ الآیَهِ ما وَجَدتُ فی نَفسی أنّی لَم اُقاتِل هذِهِ الفِئَهَ الباغِیَهَ کَما أمَرَنِیَ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ . (4) .

1- .فتح الباری : ج 13 ص 55 ، مجمع الزوائد : ج 7 ص 477 ح 12032 ؛ شرح الأخبار : ج 1 ص 403 ح 354 عن محمّد بن إسماعیل بن أبان یرفعه .
2- .الاستیعاب : ج 3 ص 83 الرقم 1630 ، اُسد الغابه : ج 4 ص 109 الرقم 3789 ؛ علل الشرائع : ص 222 نحوه .
3- .الحجرات : 9 .
4- .المستدرک علی الصحیحین: ج 3 ص 125 ح 4598 وج 2 ص 502 ح 3722، السنن الکبری: ج 8 ص 298 ح 16706 ، فتح الباری : ج 13 ص 72 وفیه من قوله تعالی نحوه .

ص: 469



7 / 3 حُذَیفه

7 / 4 عبد اللّه بن عمر

7 / 3حُذَیفه7642.الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :فتح الباری به نقل از زید بن وَهْب : زمانی که اطراف حُذَیفه گرد آمده بودیم ، گفت: هرگاه خاندان پیامبر شما دو گروه شوند و گروهی با شمشیر ، گروه دیگر را بزنند ، شما چه خواهید کرد؟

گفتیم: ای ابو عبد اللّه ! چنین حادثه ای رُخ خواهد داد؟ و برخی از یاران حذیفه گفتند: اگر در آن زمان بودیم ، چه کنیم؟

[ حذیفه] گفت: بنگرید به گروهی که به سوی علی علیه السلام فرا می خوانَد . همراه آنان باشید که آن گروه ، هدایت یافته اند.7 / 4عبد اللّه بن عمر7644.عنه صلی الله علیه و آله :الاستیعاب به نقل از عبد اللّه بن عمر : بر چیزی تأسّف نمی خورم ، جز آن که به همراه علی علیه السلام با گروه سرکش (باغی) ، پیکار نکردم.7645.عنه صلی الله علیه و آله :المستدرک علی الصحیحین به نقل از زُهْری : حمزه بن عبد اللّه بن عمر به من خبر داد که با عبد اللّه بن عمر نشسته بودم که مردی عراقی نزد عبد اللّه بن عمر آمد و گفت : ای ابو عبد الرحمان ! به خدا سوگند که من ، حقیقتا خیلی مشتاق بودم که به تو اقتدا کنم و به هنگام اختلاف مردم ، پیرو تو باشم و تا آن جا که بتوانم ، از آشوب ها کناره گیرم. من آیه ای از آیات محکم (1) قرآن را تلاوت می کنم که قلبم را می فشُرَد . مرا از آن با خبر کن. آیا این سخن خداوند عز و جل چه معنایی دارد : «و اگر دو طایفه از مؤمنان با هم بجنگند، میان آن دو را اصلاح دهید ، و اگر [ باز] یکی از آن دو بر دیگری تعدّی کرد، با آن [ طایفه ای ]که تعدّی می کند ، بجنگید تا به فرمان خدا بازگردد. پس اگر باز گشت، میان آنها را دادگرانه سازش دهید و عدالت کنید که خدا دادگران را دوست می دارد» ؟ از معنای این آیه مرا خبر ده.

عبد اللّه گفت : تو را با این آیه چه کار؟ از نزد من برو .

آن مرد ، باز گشت تا سایه او نیز از چشم ما پنهان شد و [ آن گاه] عبد اللّه بن عمر ، رو به ما کرد و گفت : در خودم نسبت به این آیه چیزی ندیدم ، جز این که می بینم من با این گروه سرکش (باغی) ، آن گونه که خداوند عز و جل مرا بدان فرمان داده بود ، پیکار نکردم .

.

1- .آیات محکم، آن دسته از آیات قرآن است که در تطبیق آنها بر مصادیقشان جای تردیدی نیست . (م)

ص: 470

7 / 5عمّارُ بنُ یاسِرٍ7644.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :وقعه صفّین عن عمّار بن یاسر لِعَمرِو بنِ العاصِ : أمَرَنی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أن اُقاتِلَ النّاکِثینَ، وقَد فَعَلتُ . وأمَرَنی أن اُقاتِلَ القاسِطینَ ، فأَنتُم هُم . وأمَّا المارِقونَ فَما أدری اُدرِکُهُم أم لا . (1)راجع : ج 6 ص 56 (استشهاد عمّار بن یاسر) .

7 / 6اُمُّ سَلَمَهَ زَوجَهُ النَّبِیِّ7648.عنه علیه السلام ( مِن دُعائهِ لِوَداعِ شَهرِ رَمَضانَ ) المناقب للخوارزمی عن شهر بن حوشب :کُنتُ عِندَ اُمِّ سَلَمَهَ، فَسَلَّمَ رَجُلٌ فَقیلَ : مَن أنتَ ؟ قالَ : أنَا أبو ثابِتٍ مَولی أبی ذَرٍّ . قالَت : مَرحَبا بِأَبی ثابِتٍ ، اُدخُل. فَدَخَلَ فَرَحَّبَت بِهِ .

فقالت : أینَ طارَ قَلبُکَ حینَ طارَتِ القُلوبُ مَطایِرَها ؟

قالَ : مَعَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام .

قالَت : وُفِّقتَ وَالَّذی نَفسُ اُمِّ سَلَمَهَ بِیَدِهِ؛ لَسَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : عَلِیٌّ مَعَ القُرآنِ وَالقُرآنُ مَعَ عِلِیٍّ ، لَن یَفتَرِقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ .

ولَقَد بَعَثتُ ابنی عُمَرَ وَابنَ أخی عَبدَ اللّهِ أبی اُمَیَّهَ وأمَرتُهُما أن یُقاتِلا مَعَ عَلِیٍّ مَن قاتَلَهُ ، ولَولا أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله أمَرَنا أن نَقِرَّ فی حِجالِنا (2) أو فی بُیوتِنا ، لَخَرَجتُ حَتّی أقِفَ فی صَفِّ عَلِیٍّ . (3) .

1- .وقعه صفّین : ص 338 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 8 ص 21 وراجع المسترشد : ص 269 ح 79 وشرح الأخبار : ج 1 ص 383 و ج 2 ص 83 ومسند أبی یعلی : ج 2 ص 267 ح 1620 والمعیار والموازنه : ص 119 .
2- .الحَجَلهُ بالتحریک : بَیْتٌ کالقُبّهِ یُستَر بالثّیاب وتکون له أزرار کبار ، وتُجمع علی حِجال (النهایه : ج 1 ص 346 «حجل») .
3- .المناقب للخوارزمی : ص 176 ح 214 ؛ کشف الغمّه : ج 1 ص 148 ، بحار الأنوار : ج 38 ص 35 ح 10 .

ص: 471



7 / 5 عمّار بن یاسر

7 / 6 امّ سلمه ، همسر پیامبر

7 / 5عمّار بن یاسر7649.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ( مِن وَصِیَّتِهِ لِولْدِهِ عِندَ دُخُولِ شَهرِ ر ) وقعه صفّین به نقل از عمّار بن یاسر به عمرو بن عاص : پیامبر خدا به من فرمان داد که با ناکثینْ پیکار کنم و من چنین کردم. به من فرمان داد که با قاسطینْ پیکار کنم و آنها شمایید ؛ و امّا درباره مارقین ، نمی دانم که آیا آنان را در می یابم یا نه .ر . ک : ج 6 ص 57 (شهادت عمّار بن یاسر) .

7 / 6امّ سلمه ، همسر پیامبر7650.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( هنگامی که در آخرین روز ماه شعبان ، برای مردم خط ) المناقب ، خوارزمی به نقل از شهر بن حَوشَب : نزد اُمّ سَلَمه بودم که مردی سلام کرد. گفته شد : تو کیستی؟

گفت : من ابو ثابت ، آزاد شده ابو ذرم.

امّ سلمه گفت : خوش آمدی ابو ثابت! داخل شو .

ابو ثابت داخل شد و امّ سلمه ، ضمن خوشامدگویی به وی گفت : قلب تو کجا پرواز کرد ، زمانی که دل ها به هر سو پرواز کردند؟

گفت : دلم با علی بن ابی طالب بود.

اُمّ سلمه گفت : به آن که جان امّ سلمه در دست اوست ، سوگند که رستگار شدی . شنیدم پیامبر خدا می فرمود: «علی با قرآن است و قرآن با علی . آن دو از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض [ کوثر] بر من وارد شوند» .

من ، فرزندم عمر و پسر برادرم عبد اللّه (ابو اُمیّه) را فرستادم و بدانها دستور دادم در کنار علی علیه السلام با هر که او پیکار می کند ، پیکار کنند، و اگر پیامبر خدا به ما [ زنان ]دستور نداده بود که در پسِ پرده ها یا در خانه هایمان بنشینیم ، برای جنگ ، بیرون می رفتم تا در صف [ یاران ]علی علیه السلام قرار گیرم.

.


ص: 472

7 / 7أئِمَّهُ أهلِ السُّنَّهِ7653.عنه علیه السلام :مناقب أبی حنیفه عنه أنّه قال :ما قاتَلَ أحَدٌ عَلِیّا علیه السلام لِیَرُدَّهُ إلَی الحَقِّ إلّا وکانَ عَلِیٌّ أولی بِالحَقِّ مِنهُ ، ولَولاهُ ما عَلِمَ أحَدٌ کَیفَ السّیرَهُ فی قِتالِ المُسلِمینَ . (1)7652.امام باقر علیه السلام :أیضا :لا شَکَّ أنَّ طَلحَهَ وَالزُّبَیرَ قاتَلا عَلِیّا بَعدَما بایَعاهُ وحالَفاهُ . (2)7653.امام باقر علیه السلام :مناقب أبی حنیفه :سُئِلَ الإمامُ [أبو حَنیفَهَ] عن قِتالِ یَومِ الجَمَلِ . فَقالَ : سارَ عَلِیٌّ علیه السلام فیهِ بِالعدَلِ ، وهُوَ الَّذی عَلَّمَ المُسلِمینَ قِتالَ أهلِ البَغیِ . (3) .

1- .مناقب أبی حنیفه : ج 2 ص 344 و ج 1 ص 342 .
2- .مناقب أبی حنیفه : ج 2 ص 344 و ج 1 ص 343 .
3- .مناقب أبی حنیفه : ج 2 ص 345 .

ص: 473



7 / 7 پیشوایان اهل سنّت

7 / 7پیشوایان اهل سنّت7656.عنه صلی الله علیه و آله :مناقب أبی حنیفه به نقل از ابو حنیفه : هیچ کس با علی علیه السلام پیکار نکرد که او را به سوی حق بازگردانَد ، جز آن که علی علیه السلام از او به حق ، نزدیک تر و سزاوارتر بود، و اگر علی علیه السلام نبود ، کسی نمی دانست روش اسلام در جنگ با مسلمانان چیست .7654.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مناقب أبی حنیفه به نقل از ابو حنیفه : تردیدی نیست که طلحه و زبیر با علی علیه السلام پیکار کردند ، پس از آن که با او بیعت کردند و با او هم پیمان شدند.7655.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مناقب أبی حنیفه:از امام ابو حنیفه درباره پیکار روز جملْ سؤال شد . وی گفت : علی علیه السلام در آن جنگ ، به عدالتْ رفتار کرد و او همان کسی است که چگونگی پیکار با سرکشان را به مسلمانان آموخت.

.


ص: 474

7656.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الاعتقاد والهدایه عن ابن خزیمه(1) : کُلُّ مَن نازَعَ أمیرَ المُؤمِنینَ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ فی إمارَتِهِ فَهُوَ باغٍ ، عَلی هذا عَهِدتُ مَشایِخَنا، وبِهِ قالَ ابنُ إدریسَ؛ یَعنِی الشّافِعِیَّ رَحِمَهُ اللّهُ . (2)7657.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الفرق بین الفِرق عن أبی منصور 3 فی بَیانِ الاُصولِ الَّتِی اجتَمَعَ عَلَیها أهلُ السُّنَّهِ الفرق بین الفِرق عن أبی منصور (3) : قالوا بإِمامَهِ عَلِیٍّ فی وَقتِهِ ، وقالوا بِتَصویبِ عَلِیٍّ فی حُروبِهِ بِالبَصرَهِ ، وبِصِفّینَ ، وبِنَهرَوانَ . . . .

وقالوا فی صِفّینَ : إنَّ الصَّوابَ کانَ مَعَ عَلِیٍّ علیه السلام ، وإنَّ مُعاوِیَهَ وأصحابَهُ بَغَوا عَلَیهِ بِتَأویلٍ أخطَؤوا فیهِ ؛ ولَم یَکفُروا بِخَطَئِهِم . (4)7658.عنه صلی الله علیه و آله ( فی خُطبتِهِ عندَ إقبالِ شهرِ رمضانَ ) فیض القدیر عن عبد القاهر الجرجانی (5) فی کِتابِ الإِمامَهِ فیض القدیر عن عبد القاهر الجرجانی 7 : أجمَعَ فُقَهاءُ الحِجازِ وَالعِراقِ مِن فَریقَیِ الحَدیثِ وَالرَّأیِ ، مِنهُم : مالِکٌ والشّافِعِیُّ وأبو حَنیفَهَ وَالأَوزاعِیُّ ، وَالجُمهورُ الأَعظَمُ مِنَ المُتَکَلِّمینَ وَالمُسلِمینَ : أنَّ عَلِیّا مُصیبٌ فی قِتالِهِ لِأَهلِ صِفّینَ ، کَما هُوَ مُصیبٌ فی أهلِ الجَمَلِ ، وأنَّ الَّذینَ قاتَلوهُ بُغاهٌ ظالِمونَ لَهُ ، لکِن لا یُکَفَّرونَ بِبَغیِهِم . 8 .

1- .محمّد بن إسحاق بن خزیمه (223 311 ه ) الحافظ الحجّه الفقیه ، شیخ الإسلام إمام الأئمّه ، أبو بکر السلمی النیسابوری الشافعی ، صاحب التصانیف . عنی فی حداثته بالحدیث والفقه حتی صار یضرب به المثل فی سعه العلم والإتقان ، وقال أبو الحسن الدارقطنی : کان ابن خزیمه إماما ثبتا معدوم النظیر (سیر أعلام النبلاء : ج 14 ص 365 الرقم 214 و ص 372) .
2- .الاعتقاد والهدایه : ص 248 .
3- .الفرق بین الفِرق : ص 309 .
4- .أبو بکر ، عبد القاهر بن عبد الرحمن الجرجانی وکان شافعیّا ، عالما ، أشعریّا ، ذا نسک ودین وکان آیه فی النحو . وصنّف شرحا حافلاً للإیضاح یکون ثلاثین مجلّدا ، وله «إعجاز القرآن» ضخم ، و«مختصر شرح الإیضاح» ثلاثه أسفار ، وکتاب «العوامل المِئه» وکتاب «المفتاح» ، وفسّر الفاتحه فی مجلّد ، وله «العمد فی التصریف» و«الجمل» وغیر ذلک. توفّی سنه إحدی وسبعین وأربع مِئه، وقیل : سنه أربع وسبعین (راجع سیر أعلام النبلاء : ج 18 ص 432 الرقم 219) .
5- .فیض القدیر : ج 6 ص 366 ، التذکره للقرطبی : ج 2 ص 422 ح 1789 وراجع نصب الرایه : ج 4 ص 69 .

ص: 475

7659.عنه صلی الله علیه و آله :الاعتقاد والهدایه به نقل از ابن خُزَیمه (1) : هر کس با امیرمؤمنان علی بن ابی طالب در فرمان روایی اش منازعه کند، سرکش (باغی) است. این مطلب را از استادان خویش به یاد دارم . ابن ادریس شافعی نیز همین را گفته است.7660.عنه صلی الله علیه و آله :الفرق بین الفِرَق به نقل از ابو منصور ، 2 در تشریح اصولی که اهل سنّت بر آنها اتّفاق نظر دارند : آنان، به امامت علی علیه السلام در زمان خودش (پس از سه خلیفه) معتقدند و علی علیه السلام را در جنگ هایش در بصره، صفّین و نهروان، تأیید می کنند . آنان درباره جنگ صفّین معتقدند که : حق با علی علیه السلام بوده است و معاویه و یارانش بر او سرکشی کردند . بدین معنا که در رفتار خود با علی علیه السلام اشتباه کردند؛ ولی با اشتباهشان کافر نشدند.7661.بحار الأنوار عنه صلی الله علیه و آله ( لَمّا صَعِدَ المِنبَرَ و قالَ : آمِینَ ) فیض القدیر به نقل از عبد القاهر جُرجانی (2) (در کتاب الإمامه) : فقیهان حجاز و عراق از دو تیره حدیث گرا و اهل رأی که از جمله آنهایند : مالک، شافعی ، ابوحنیفه، اَوزاعی، و اکثر قابل توجّهی از متکلّمان و مسلمانان ، اتّفاق نظر دارند که علی علیه السلام در پیکارش با اهل صِفّینْ درستکار بود ، چنان که در نبرد با لشکر جمل نیز درستکار بود ، و کسانی که با وی جنگیدند ، سرکشانِ ستمکار به وی بودند؛ لیکن با سرکشی شان کافر نشدند. .

1- .محمّد بن اسحاق بن خُزَیمَه (223 311 ق)، حافظ، حجّت، فقیه ، شیخ الاسلام، امام الأئمه ، ابو بکر سُلَمی نیشابوری شافعی . وی دارای نوشته های فراوان است . او از کودکی به تحصیل حدیث و فقه پرداخت تا آن جا که در گستردگی دانش و اتقان، ضرب المثل بود . ابو الحسن دار قُطنی می گوید : ابن خزیمه، پیشوایی ثابت قدم و بی نظیری بود (سیر أعلام النبلاء : ج 14 ص 365 ش214 و ص 372) .
2- .ابو بکر عبد القاهر بن عبد الرحمان جُرجانی، شافعی ، دانشمندی اشعری و اهل عبادت و دینداری بود و در نحو، نمونه بود . وی شرحی مبسوط برای الإیضاح تألیف کرد که سی جلد بود . او کتاب إعجاز القرآن را در حجم بسیار نوشت و مختصر شرح الإیضاح در سه جلد و نیز کتاب های العوامل المئه والمفتاح را نوشت و سوره فاتحه را در یک جلد، تفسیر کرد . همچنین کتاب العمد فی التصریف و الجمل و کتاب های دیگری نوشت . او در سال 471 ق، فوت کرد و برخی نیز گفته اند در سال 470 ق. (سیر أعلام النبلاء : ج 18 ص 432 ش 219).

ص: 476

7657.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :التذکره للقرطبی عن أبی المعالی1 : عَلِیٌّ علیه السلام کانَ إماما حَقّا فی تَولِیَتِهِ ، ومُقاتِلوهُ بُغاهٌ . (1)7658.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در خطبه اش به هنگام فرا رسیدن ماه رمضان ) شرح صحیح مسلم للنووی :وکانَ عَلِیٌّ علیه السلام هُوَ المُحِقُّ المُصیبُ فی تِلکَ الحُروبِ ، هذا مَذهَبُ أهلِ الُّسنَّهِ . (2)7659.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :أیضا فی حَدیثِ عَمّارٍ (3) : قالَ العُلَماءُ : هذَا الحَدیثُ حُجَّهٌ ظاهِرَهٌ فی أنَّ عَلِیّا علیه السلام کانَ مُحِقّا مُصیبا . (4)7660.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سیر أعلام النبلاء :لا نَرتابُ أنَّ عَلِیّا أفضَلُ مِمَّن حارَبَهُ ، وأنَّهُ أولی بِالحَقِّ . (5)7661.بحار الأنوار :البدایه والنهایه :هذا مَقتَلُ عَمّارِ بنِ یاسِرٍ مَعَ أمیرِ المُؤمِنینَ عَلیِّ بنِ أبی طالِبٍ، قَتَلَهُ أهلُ الشّامِ ، وبانَ وظَهَرَ بِذلِکَ سِرُّ ما أخبَرَ بِهِ الرَّسولُ صلی الله علیه و آله مِن أنَّهُ تَقتُلُهُ الفِئَهُ الباغِیَهُ ، وبانَ بِذلِکَ أنَّ عَلِیّا مُحِقٌّ وأنَّ مُعاوِیَهَ باغٍ . (6) .

1- .التذکره للقرطبی : ج 2 ص 423 ح 1792 ، نصب الرایه : ج 4 ص 69 .
2- .شرح صحیح مسلم للنووی : ج 18 ص 228 .
3- .وهو قوله صلی الله علیه و آله : عمّار تقتّله الفئه الباغیه .
4- .شرح صحیح مسلم للنووی : ج 18 ص 252 .
5- .سیر أعلام النبلاء : ج 8 ص 210 الرقم 37 .
6- .البدایه والنهایه : ج 7 ص 267 .

ص: 477

7662.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :التذکره ، قرطبی به نقل از ابو المعالی (1) : علی علیه السلام پیشوایی بود که در حکومتش بر حق بود و پیکارکنندگانِ با وی ، همه سرکش بودند.7662.امام صادق علیه السلام :شرح صحیح مسلم ، نووی :علی علیه السلام در جنگ هایش بر حق و درستکار بود . این ، رأی اهل سنّت است.7663.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ( فی تفسیرِ قولِهِ تعالی : {Q} «و أعِدُّوا لَهُم ) شرح صحیح مسلم ، نَوَوی درباره حدیث عمّار : دانشمندان گفته اند : این حدیث ، دلیلی آشکار است بر این که علی علیه السلام بر حق و درستکار بود.7664.عنه صلی الله علیه و آله :سِیَر أعلام النبلاء :ما شک نداریم که علی علیه السلام برتر از کسانی بود که با وی جنگیدند و او به حق ، نزدیک تر و سزاوارتر است.7665.عنه صلی الله علیه و آله :البدایه والنهایه درباره شهادت عمّار : این است چگونگی کشته شدن عمّار بن یاسر در کنار امیرمؤمنان علی بن ابی طالب که شامیان او را کشتند و با کشته شدن او، رازی که پیامبر صلی الله علیه و آله از آن خبر داده بود که عمّار را گروه سرکش خواهند کشت روشن و آشکار شد و نیز روشن گشت که علی علیه السلام بر حق بود و معاویه ، سرکش و ستمگر. .

1- .امام الحَرَمین، ابو المعالی، ضیاءالدین عبد الملک بن امام ابو محمّد عبداللّه بن یوسف بن عبداللّه بن یوسف بن محمّد بن حمویه جوینی نیشابوری شافعی (419478 ق) . وی در خانه اش دفن شد و پس از چند سال به حرم امام حسین علیه السلام منتقل شد و در کنار پدرش مدفون گشت . ابو سعد سمعانی می گوید : ابو المعالی، امام الأئمه به صورت مطلق بود، شرق و غرب بر پیشوایی اش اتّفاق داشتند و مانندش دیده نشده است . او نزد پدرش فقه آموخت . هنگامی که پدرش فوت کرد، ابو المعالی بیست ساله بود و به جای وی تدریس کرد . سپس به حج رفت و چهار سال آن جا بود، تدریس می کرد و فتوا می داد و میان مذاهب گوناگون، جمع می کرد، تا این که پس از گذشت دوران تعصّب ورزی به شهر خود بازگشت و در نظامیه نیشابور، تدریس می کرد. نزد او سیصد نفر برای درس آموزی حضور می یافتند (سیر أعلام النبلاء : ج 18 ص 468 ش240) .

ص: 478

7663.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در تفسیر آیه «و تا آن جا که می توانید . . .» ) فتح الباری بَعدَ ذِکرِ حَدیثِ عَمّارٍ : وفی هذَا الحَدیثِ عَلَمٌ مِن أعلامِ النُّبُوَّهِ ، وفَضیلَهٌ ظاهِرَهٌ لِعَلِیٍّ ولِعَمّارٍ ، ورَدٌّ عَلَی النَّواصِبِ الزّاعِمینَ أنَّ عَلِیّا لَم یَکُن مُصیبا فی حُروبِهِ . (1)7664.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :أیضا بَعدَ ذِکرِ حَدیثِ الخَوارِجِ (2) : وفی هذَا الحَدیثِ مِنَ الفَوائِدِ غَیرُ ما تَقَدَّمَ مَنقَبَهٌ عَظیمَهٌ لِعَلِیٍّ ، وأنَّهُ کانَ الإِمامَ الحَقَّ ، وأنَّهُ کانَ عَلَی الصَّوابِ فی قِتالِ مَن قاتَلَهُ فی حُروبِهِ فِی الجَمَلِ وصِفّینَ وغَیرِهِما . (3)7665.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :أیضا فی قَولِهِ تَعالی : «وَ إِن طَآئِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُواْ . . .» (4) : فیهَا الأَمرُ بِقِتالِ الفِئَهِ الباغِیَهِ ، وقَد ثَبَتَ أنَّ مَن قاتَلَ عَلِیّا کانوا بُغاهً . (5)7666.عنه صلی الله علیه و آله :مجموع فتاوی ابن تیمیّه بَعدَ ذِکرِ حَدیثِ عَمّارٌ : وهذا أیضا یَدُلُّ عَلی صِحَّهِ إمامَهِ عَلِیٍّ ووُجوبِ طاعَتِهِ ، وأنَّ الدّاعِیَ إلی طاعَتِهِ داعٍ إلَی الجَنَّهِ ، وَالدّاعِیَ إلی مُقاتَلَتِهِ داعٍ إلَی النّارِ وإن کانَ مُتَأَوِّلاً وهُوَ دَلیلٌ عَلی أنَّهُ لَم یَکُن یَجوزُ قِتالُ عَلِیٍّ .

وعَلی هذا فَمُقاتِلُهُ مُخطِئٌ وإن کانَ مُتَأَوِّلاً ، أو باغٍ بِلا تَأویلٍ ، وهُوَ أصَحُّ القَولَینِ لِأَصحابِنا ، وهُوَ الحُکمُ بِتَخطِئَهِ مَن قاتَلَ عَلِیّا ، وهُوَ مَذهَبُ الأَئِمَّهِ الفُقَهاءِ الَّذینَ فَرَّعوا عَلی ذلِکَ قِتالَ البُغاهِ المُتَأَوِّلینَ . (6) .

1- .فتح الباری : ج 1 ص 543 ح 447 ، فیض القدیر : ج 4 ص 467 .
2- .وهو قوله صلی الله علیه و آله فی الخوارج : یخرج منه [العراق] قومٌ یقرؤون القرآن ولا یجاوز تراقیم یمرقون من الإسلام مروق السهم من الرمیه .
3- .فتح الباری : ج 12 ص 299 .
4- .الحجرات : 9 .
5- .فتح الباری : ج 13 ص 67 ح 7110 .
6- .مجموع فتاوی ابن تیمیّه : ج 4 ص 437 .

ص: 479

7667.عنه صلی الله علیه و آله :فتحُ الباری پس از آوردن حدیث عمّار : و در این حدیث ، نشانه ای از نشانه های نبوّت وفضیلتی آشکار برای علی علیه السلام وعمّار وجود دارد وخطّ بطلانی است بر عقیده ناصبیان که گمان می کنند علی علیه السلام در جنگ هایش بر حق نبود.7668.عنه صلی الله علیه و آله :ابن حَجر پس از گزارش حدیث خوارج : و از فایده های این حدیث جز آنچه گذشت ، این است که افتخاری بزرگ برای علی علیه السلام است و این که او پیشوایی بر حق بود، و این که او در پیکارش با کسانی که با او جنگیدند (در جمل و صفّین و غیر از این دو جنگ)، بر حق بود.7669.عنه صلی الله علیه و آله :ابن حَجر درباره آیه «و اگر دو طایفه از مؤمنان با هم بجنگند ...» : در این آیه فرمان به پیکار با گروه سرکش وجود دارد و به اثبات رسیده است که کسانی که با علی علیه السلام جنگیدند، سرکش (باغی) بودند.7670.الإمامُ الصّادقُ عن آبائه علیهم السلاممجموع فتاوی ابن تیمیّه پس از آوردن حدیث عمّار ، که او را گروه سرکش می کُشند : و این هم دلالت بر درستی امامت علی علیه السلام و وجوب اطاعت از وی دارد، و این که هر کس به پیروی از او دعوت کند، به بهشتْ دعوت کرده است، و آن که به جنگ با او فراخوانَد، به آتش فرا خوانده است گرچه تأویل کننده باشد ، و همین حدیث ، دلیل است بر آن که پیکار با علی علیه السلام جایز نبود. بر این اساس ، جنگ کننده با او خطاکار و بر باطل است گرچه تأویل کننده باشد ، یا سرکش (باغی) است اگر تأویل کننده نباشد و این ، درست ترین نظریه اصحاب ما و حکم به خطاکار بودن کسانی است که با علی علیه السلام پیکار کردند و این، همان نظر پیشوایان فقیه [ اهل سنّت ]است ؛ آنها که پیکار با سرکشان تأویل کننده را بر همین نظریه مبتنی داشته اند. .


سخنی در بر حق بودن امام علی در تمام جنگ ها

سخنی در بر حق بودن امام علی در تمام جنگ هاابو عبد اللّه محمّد بن محمّد بن نعمان ، معروف به «شیخ مفید» ، می گوید : از دلایل آن که امیرمؤمنان در تمامی جنگ هایش بر حق بود و مخالفانش در گم راهی بودند ، روایت های فراوانی است که از پیامبر صلی الله علیه و آله به این تعبیر رسیده است که : «حَربُکَ یا عَلِیُّ حَربی ، وسِلمُکَ یا عَلِیُّ سِلمی ؛ ای علی! جنگِ تو، جنگِ من است و صلحِ تو ، صلح من» (1) و نیز این سخن که : «یا عَلِیُّ، أنَا حَربٌ لِمَن حارَبَکَ ، وسِلمٌ لِمَن سالَمَکَ ؛ ای علی! من با کسی که با تو پیکار کند ، در جنگم و با آن که با تو در آشتی باشد ، در آشتی ام» . (2) این دو حدیث ، از طریق اهل سنّت و شیعه و نیز محدّثان منسوب به اهل سنّت و محدّثان منسوب به شیعه ، روایت شده است و هیچ یک از عالمان ، در سند آنها ایرادی وارد نساخته اند و هیچ فرد حدیث شناسی ادّعا نکرده است که راویان این دو حدیث ، دروغگو بوده اند.

.

1- .الفصول المختاره : ص 245 ، أوائل المقالات ، مفید : ج 4 ص 285 ، فقه القرآن ، راوندی : ج 1 ص 365 ، عوالی اللآلی : ج 2 ص 102 ح 278 و ج 4 ص 87 ح 108 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 331 .
2- .الأمالی ، مفید : ص 213 ح 4 ،بحار الأنوار : ج 39 ص 206 ح 25 وراجع سنن ابن ماجه : ج 1 ص 52 ح 145 ومسند ابن حنبل : ج 3 ص 446 ح 9704 والمستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 161 ح 4713 و 4714 والمناقب ، ابن مغازلی : ص 64 ح 90 .

ص: 481

سخنانی که وضعشان چنین است ، باید آنها را پذیرفت و به آنها عمل کرد ؛ چرا که هر یک از آنها اگر سخنی ناصواب بود ، امّت اسلامی از دانشمندی که آن را رد کند و راویانش را تکذیب نماید ، تهی نبود . چنین سخنی از طعن و ایراد ، مصون نمی مانْد و انگیزه های ساختگی بودنش روشن می گشت و نشانه های خداوند سبحان بر بطلانش اقامه می گردید . بدین ترتیب ، صحّت و سلامت این دو حدیث از تمام آنچه گفته شد، خود ، دلیلی روشن است بر ثابت بودن آنها چنان که ما بیان کردیم . از همین قبیل است روایت مستفیضی از پیامبر صلی الله علیه و آله که به امیرمؤمنان فرمود: «تُقاتِلُ یا عَلِیُّ عَلی تَأویلِ القُرآنِ ، کَما قاتَلتُ عَلی تَنزیلِهِ ؛ ای علی! تو برای تأویل قرآن می جنگی ، چنان که من برای تنزیلش جنگیدم». (1) نیز این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله خطاب به سهیل بن عمرو و همراهان او که برای درخواست بازگرداندن بردگان به اسلام گرویده به مکّه ، نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمده بودند که : «ای گروه قریش! [ یا از این کارها ]دست بر می دارید، یا این که خداوند ، مردی را به سوی شما برمی انگیزد که برای تأویل قرآن با شما بجنگد ، چنان که من برای تنزیلش با شما جنگیدم» . برخی از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله به او گفتند : ای پیامبر خدا! او کیست؟ آیا فلانی است؟ فرمود : «نه». گفتند : پس فلانی است؟ فرمود: «نه ؛ بلکه او همان وصله کننده کفش است که اکنون درون اتاق است». نگاه کردند و علی علیه السلام را در اتاق یافتند که کفش پیامبر خدا را وصله می زد. (2) و از همین قبیل است سخن پیامبر صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان که : «تُقاتِلُ بَعدِی النّاکِثینَ

.

1- .المسترشد : ص 429 ح 142 ، کفایه الأثر : ص 76 ، الإرشاد : ج 1 ص 123 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 336 .
2- .الإفصاح : ص 135 ، مجمع البیان : ج 3 ص 322 ، تأویل الآیات الظاهره : ج 1 ص 149 ح 7 .

ص: 482

وَالقاسِطینَ وَالمارِقینَ ؛ پس از من با ناکثین، قاسطین و مارقین می جنگی» . سخن درباره این حدیث هم مانند دیگر احادیثی است که گذشت . این حدیث نیز از هر ایراد سَندی مبرّاست و دلیلی بر بطلان صدور آن نیست و ثبوتش مسلّم است و شیعه و اهل سنّت ، تسلیم نقل و روایت آن اند و این ، دلیلی دیگر است بر درستی آن حدیث. و از همین نمونه هاست سخن پیامبر صلی الله علیه و آله که : «عَلِیٌّ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ ، اللّهُمَّ أدِرِ الحَقَّ مَعَ عَلِیٍّ حَیثُما دارَ ؛ علی با حق است و حق با علی است . بار خدایا ! حق را بر محور علی بچرخان ، هر کجا که او چرخید» . (1) این را نیز محدّثان اهل سنّت روایت کرده اند و از جمله احادیث صحیح خود به شمار آورده اند و کسی بر سندش اعتراض نکرده است و هیچ یک از آنان بر تکذیب راویانش اقدامی نکرده است و دلیلی عقلی یا نقلی بر باطل بودنش یافت نمی شود. پس اعتقاد به درستی آن ، لازم است . و از همین هاست این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله : «اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ ، وعادِ مَن عاداهُ ، وَانصُر مَن نَصَرَهُ ، وَاخذُل مَن خَذَلَهُ ؛ بارخدایا! دوست بدار آن را که علی را دوست بدارد ، و دشمن باش با آن که با علی دشمن است ، و یاری کن آن را که علی را یاری رسانَد ، و درمانده کن آن را که از یاری علی دست بدارد» . (2) این روایت ، مشهورتر از آن است که نیازمند جمع سند باشد و این حدیث نیز نزد ناقلان اخبار ، مسلّم است. و نیز سخن پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام که : «قاتَلَ اللّهُ مَن قاتَلَکَ ، وعادَی اللّهُ مَن عاداکَ ؛

.

1- .الطرائف : ص 103 ح 150 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 143 ، إعلام الوری : ج 1 ص 316 ، نهج الحقّ : ص 224 ، إحقاق الحقّ : ج 5 ص 623 638 ؛ المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 135 ح 4629 ، تاریخ بغداد : ج 14 ص 321 ش 7643 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 176 ح 138 ، المناقب ، خوارزمی : ص 104 ح 107 ، الإنصاف : ص 66 ، تطهیر الجنان واللسان : ص 51 .
2- .مسند ابن حنبل : ج 1 ص 254 ح 964 و ص 250 ح 951 .

ص: 483

خدا بکُشد آن را که با تو می جنگد و دشمن باشد با کسی که با تو دشمنی می کند». (1) این روایت نیز مشهور است و نزد محدّثان و اهل روایت، شناخته شده است و در کتب آنان ذکر شده است. و نیز این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله که : «مَن آذی عَلِیّا فَقَد آذانی ، ومَن آذانی فَقَد آذَی اللّهَ تَعالی ؛ آن که علی را اذیت کند ، مرا اذیّت کرده است ، و کسی که مرا اذیت کند ، خداوند متعال را اذیّت کرده است». (2) پیامبر خدا با این سخن ، حکم کرد که آزُردن علی علیه السلام آزردن خداوند است و آزردن خداوند که نامش شکوهمند است ، هلاک کننده و بیرون برنده از ایمان است. خداوند عز و جل فرمود : «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْأَخِرَهِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُّهِینًا ؛ (3) بی گمان، کسانی که خدا و پیامبر او را آزار می رسانند، خدا آنان را در دنیا و آخرت لعنت می کند و برایشان عذابی خفّت آور آماده ساخته است» . از این گونه احادیث که آوردیم ، با همان مضامینی که بر حقّانیت امیرمؤمنان و خطاکاریِ مخالفانش دلالت کنند، بسیار است که اگر بخواهیم همه را گرد آوریم ، کتابی قطور می شود و سخن به درازا می کشد و آنچه در این جا آوردیم ، برای اثبات حقّانیت و هدفی که آرزو می کنیم ، بس است اگر خداوند متعال بخواهد . (4) همچنین در پی گفتار شیخ مفید ، این سخن ابن ابی الحدید ، درخورِ توجّه است که می گوید :

.

1- .الکافئه : ص 36 ح 37 ، الاحتجاج : ج 1 ص 330 ح 55 ، بشاره المصطفی : ص 166 ، الاصابه : ج 3 ص 82 ش 3254 و ج 2 ص 373 ش 2560 ، اُسد الغابه : ج 2 ص 238 ش 1589 .
2- .ذخائر العقبی : ص 122 ، المعیار والموازنه : ص 224 ، الإفصاح : ص 128 ، العدد القویّه : ص 248 ح 50 .
3- .احزاب ، آیه 57 .
4- .الجمل : ص 79 و 82 .

ص: 484

امامتِ پس از پیامبر صلی الله علیه و آله ، حقّ امام علی علیه السلام بود و اگر او [ پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله ]شمشیر می کشید ، بی تردید ما حکم به خطاکاری و هلاکت تمام کسانی می کردیم که با او مخالفت کردند ؛ زیرا از پیامبر خدا احادیث صحیحی به اثبات رسیده است که : «علی با حق است و حق با علی است و حق ، آن جا می چرخد که علی بچرخد» و بارها به علی علیه السلام فرمود : «جنگ با تو، جنگ با من است و آشتیِ با تو آشتیِ با من». (1)

.

1- .شرح نهج البلاغه : ج 2 ص 297 .

ص: 48