گروه نرم افزاری آسمان

سوره طَلاق




سوره طَلاق
2 ... وَ مَنْ یَتَّقِ اللّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا
...هرکس تقواي الهی پیشه کند ، خداوند راه نجاتی براي او فراهم میکند .
3 وَیَرْزُقْهُمِنْحَیْثُ لایَحْتَسِبُ وَ مَنْیَتَوَکَّلْ عَلَیاللّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ اِنَاللّهَ بالِغُاَمْرِهِ قَدْجَعَلَ اللّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرا
و او را از جایی که گمان ندارد ، روزي میدهد و هر کس بر خداوند توکل کند، کفایت امرش را میکند ، خداوند فرمان خود
را به انجام میرساند و خدا براي هر چیزي اندازهاي قرار داده است .
به این ترتیب هشدار میدهد که از مشکلات حق نهراسند و مجري عدالت باشند و گشایش کارهاي بسته را از خدا بخواهند ،
چراکه خداوند تضمین کرده است که مشکلات پرهیزکاران را بگشاید و آنها را از جایی که خودشان هم انتظار ندارند ،
روزي دهد .
156 ) سوره طَلاق )
خداوند ضمانت کرده که هر کس بر او توکل نماید ، درنمیماند و خداوند قادر بر انجام این ضمانت است .
اشاره لطیفی است به نظامی که حاکم بر تشریع و تکوین است ، یعنی این دستورهایی که « قَدْ جَعَلَ اللّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرا » جمله
خداوند در مورد طلاق و غیر آن صادر فرموده ، همه طبق حساب و اندازهگیري دقیق و حکیمانهاي است ، همچنین مشکلاتی که
در طول زندگی انسان چه در مسأله زناشویی و چه در غیر آن رخ میدهد ، هرکدام اندازه و حساب و مصلحت و پایانی دارد ،
نباید به هنگام بروز این حوادث دستپاچه شوند و زبان به شِکوه بگشایند و یا براي حل مشکلات به بیتقواییها توسل جویند ،
صفحه 57 از 69
بلکه باید با نیروي تقوا و خویشتنداري به جنگ آنها رفته و حل نهایی را از خدا بخواهند .
ارتباط بین تقوا و نجات از مشکلات
آیات فوق از امیدبخشترین آیات قرآن مجید است که تلاوت آن دل را صفا و جان را نور و ضیاء میبخشد ، پردههاي یأس و
ناامیدي را
( جزء بیست و هشتم ( 157
میدرد ، شعاعهاي حیاتبخش امید را به قلب میتاباند و به تمام افراد پرهیزگار باتقوا وعده نجات و حل مشکلات
میدهد .
اِنّی لََاعْلَمُ آیَۀً لَوْ اَخَذَ بِهَا النّاسُ لَکَفَتْهُمْ ؛ وَ مَنْ یَتَّقِ اللّهَ » : در حدیثی از ابوذر غفاري نقل شده که پیامبر صلیاللهعلیهوآله فرمود
یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا . . . فَمازالَ یَقُولُها وَ یُعیدُها : من آیهاي را میشناسم که اگر تمام انسانها دست به دامن آن زنند، براي
(1). « را تلاوت فرمود و بارها آن را تکرار کرد « وَ مَنْ یَتَّقِ اللّهَ » حل مشکلات آنها کافی است، پس آیه
مَنْ اَکْثَرَ الاِْسْتِغْفارِ جَعَلَهُ اللّهُ لَهُ مِنْ کُلِّ هَمٍّ فَرَجا وَ مِنْ کُلِّ ضیقٍ »: و در حدیث دیگري از همان حضرت صلیاللهعلیهوآله آمدهاست
مَخْرَجا : هر کس بسیار استغفار کند ( و لوح دل را از زنگار گناه بشوید ) خدا براي او از هر اندوهی ، گشایشی و از هر تنگنایی ،
(2). « راه نجاتی قرار میدهد
. جلد 10 ، صفحه 306 ، « مجمع البیان » -1
158 ) سوره طَلاق )
نازل شده که از یاران پیامبر صلیاللهعلیهوآله بود ، دشمنان « عوف بن مالک » جمعی از مفسران گفتهاند که این آیه درباره
اسلام فرزندش را اسیر کردند ، او به محضر پیامبر صلیاللهعلیهوآله آمد و از این ماجرا و فقر و تنگدستی شکایت کرد ، ایشان
او این کار را انجام داد ، ، « تقوا را پیشه کن و شکیبا باش و بسیار ذکر " لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه " را بگو » : فرمودند
ناگهان درحالی که در خانهاش نشسته بود، فرزندش از درآمد، معلومشدکه ازیک لحظه غفلت دشمن استفاده کرده و فرار نموده
است و حتی شتري از دشمن را نیز با خود آورده است ( اینجا بود که آیه فوق نازل شد و از گشایش مشکل این فرد باتقوا و
رسیدن روزي از جایی که انتظارش را نداشت ، خبر داد ) .
ذکر این مطلب نیز لازم است که هرگز مفهوم آیه این نیست که انسان تلاش و کوشش براي زندگی را به دست فراموشی بسپارد و
. جلد 5 ، صفحه 357 ، « نور الثقلین » -1
( جزء بیست و هشتم ( 159
بگوید در خانه مینشینم و تقوا پیشه میکنم و ذکر " لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه " میگویم تا از آنجا که گمان ندارم به من روزي
برسد ، نه هرگز مفهوم آیه چنین نیست ، هدف تقوا و پرهیزگاري توأم با تلاش و کوشش است ، اگر با این حال درها به
روي انسان بسته شد ، خداوند گشودن آنها را تضمین فرموده است .
مدتی خدمتش نیامد ، حضرت جویاي حال او شد، عرض « عمر بن مسلم » و لذا در حدیثی میخوانیم که یکی از یاران امام صادق
واي بر او، آیا نمیداند کسیکه تلاش و طلب روزي را » : فرمود ، « او تجارت را ترك گفته و رو به عبادت آورده است » : کردند
. « ( ترك گوید ، دعایش مستجاب نمیشود(اَما عَلِمَاَنَّ تارِكَالطَّلَبِ لا یُسْتَجابُ لَهُ
سپس افزود : جمعی از یاران رسول خدا صلیاللهعلیهوآله وقتی آیه وَ مَنْ یَتَّقِاللّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ نازل
این جریان به گوش پیامبر « خداوند روزي ما را عهدهدار شده » : شد ، درها را به روي خود بستند و رو به عبادت آوردند و گفتند
صفحه 58 از 69
صلیاللهعلیهوآله رسید، کسی
160 ) سوره طَلاق )
اي رسول خدا ! چونخداوندروزي مارا تکفل کرده، ما مشغول عبادت » : گفتند ؟« چرا چنین کردهاید » : را نزد آنها فرستاد که
اَنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذلِکَ لَمْ یُسْتَجَبْ لَهُ عَلَیْکُ مْ بِالطَّلَبِ: هر کس » : پیامبر صلیاللهعلیهوآله فرمود « شدیم
(1).« چنینکند،دعایشمستجابنمیشود،بر شما بادکه تلاش و طلبکنید
مفهوم روح توکل بر خدا
منظور از توکل بر خدا ، این است که انسان تلاشگر کار خود را به او واگذارد و حل مشکلات خویش را از او بخواهد ، خدایی که
از تمام نیازهاي او آگاه است ، خدایی که نسبت به او ، رحیم و مهربان است و خدایی که قدرت حل هر مشکلی را دارد .
کسی که داراي روح توکل است ، هرگز یأس و ناامیدي را به خود راه نمیدهد ، در برابر مشکلات ، احساس ضعف و زبونی
نمیکند ، در برابر حوادث سخت ، مقاوم است و همین فرهنگ و عقیده چنان قدرت
. جلد 5 ، صفحه 354 ، حدیث 35 ، « نورالثقلین » -1
( جزء بیست و هشتم ( 161
روانی به او میدهد که میتواند بر مشکلات پیروز شود و از سوي دیگر امدادهاي غیبی که به متوکلان نوید داده شده است ، به
یاري او میآید و او را از شکست و ناتوانی رهایی میبخشد .
از پیک وحی خدا ، جبرئیل ، پرسیدم : توکل چیست ؟ » : در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله آمده است که فرمود
گفت : حقیقت توکل این است که انسان بداند مخلوق نه زیان میرساند و نه نفع ، نه عطا میکند و نه منع ، چشم امید از خلق
برداشتن (و به خالق دوختن) هنگامی که چنین شود ، انسان جُز براي خدا کارنمیکند، بهغیراو امیدندارد، از غیر او نمیترسد و دل
(1). « به کسی جُز او نمیبندد، این روح توکل است
با این محتواي عمیق ، شخصیت تازهاي به انسان میبخشد و در تمام اعمال او اثر میگذارد ، لذا در حدیثی میخوانیم که « توکل »
پیغمبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در شب معراج از پیشگاه خداوند سؤال کرد :
. جلد 69 ، صفحه 373 ، حدیث 19 ، « بِحارالانوار » -1
162 ) سوره طَلاق )
لَیْسَ شَیْءٌ عِنْدي » : خداوند متعال فرمود ؟ « ( عْمالِ اَفْ َ ض لُ 􀂙 پروردگارا ! چه عملی از همه اعمال برتر است ( اَيُّ الا »
اَفْ َ ض لَ مِنَ التَّوَکُّلِ عَلَیَّ وَ الرِّضا بِما قَسَ مْتُ : چیزي در نزد من افضل و برتر از توکل بر من و خشنودي به آنچه قسمت کردهام،
(1).« نیست
بدیهی است توکل به این معنی همیشه توأم با جهاد و تلاش و کوشش است ، نه تنبلی و فرار از مسؤولیتها .
11 رَسُولاً یَتْلُوا عَلَیْکُمْ ایاتِ اللّهِ مُبَیِّناتٍ لِیُخْرِجَ الَّذینَ امَنُوا وَ عَمِلُواالصّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّورِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللّهِ وَ یَعْمَلْ صالِحا
لانْهارُ خالِدینَ فیها اَبَدا قَدْ اَحْسَنَ اللّهُ لَهُ رِزْقا 􀂙 یُدْخِلْهُ جَنّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا ا
رسولی به سوي شما فرستاده که آیات روشن الهی را بر
جلد 2 ، صفحه 683 ( ماده وکل ) . ، « سفینۀ البحار » -1
( جزء بیست و هشتم ( 163
شما تلاوتمیکند تا آنهاراکه ایمان آورده و عمل صالح انجام دادهاند ، از تاریکیها به نور هدایت کند و هرکس
صفحه 59 از 69
بهخداایمانآوردوعملصالحانجامدهد، اورادر باغهایی ازبهشت واردسازدکه از زیر درختانش نهرها جاري است، جاودانه در آن
میمانند و خداوند روزي نیکویی براي او قرار داده است .
هدف نهایی از ارسال این رسول و انزال قرآن ، این است که با تلاوت آیات الهی آنها را از ظلمتهاي کفر و جهل و گناه و فساد
اخلاق بیرون آورده ، به سوي نور ایمان و توحید و تقوا رهنمون گردد و در حقیقت تمام اهداف بعثت پیغمبر صلیاللهعلیهوآله و
» به صیغه جمع و « ظُلُمات » و قابل توجه اینکه « خارج کردن از ظلمتها به نور » ؛ نزول قرآن در همین یک جمله خلاصه شده
به صیغه مفرد ذکر شده است ، زیرا شرك و کفر و فساد ، عامل پراکندگی و چندگانگی است ، در حالی که ایمان و « نُور
توحید و تقوا عامل وحدت و یگانگی میباشد .
164 ) سوره طَلاق )
بهصورت فعل مضارع اشاره به این است که ایمان و عمل صالح آنها محدود به زمان خاصی نیست ، بلکه « یَعْمَلْ » و « یُؤْمِنْ » تعبیر به
بعد از آن تأکیدي « اَبَدا » دلیل بر جاودانگی بهشت است، بنابراین ذکر کلمه « خالِدینَ » استمرار و تداوم دارد. و تعبیر به
براي" خلود "محسوب میشود .
اشاره به عظمت و اهمیت روزيهاي نیکویی است که خداوند براي این جمعیت فراهم میسازد « نکره » به صورت « رِزْقا » تعبیر به
و مفهوم وسیعی دارد که هر گونه موهبت الهی را در آخرت و حتی در دنیا نیز دربرمیگیرد ، چراکه نتیجه ایمان و تقوا تنها مربوط
به آخرت نیست، افراد مؤمن و پرهیزگار در این دنیا نیز زندگی پاكتر و آرامتر و لذتبخشتري دارند .
هدف از آفرینش عالَم ، معرفت است
لامْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا اَنَّ اللّهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ وَ اَنَّ اللّهَ قَدْ اَحاطَ 􀂙 لارْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ ا 􀂙 12 اَللّهُ الَّذي خَلَقَ سَبْعَ سَمواتٍ وَ مِنَ ا
بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْما
( جزء بیست و هشتم ( 165
خداوند کسی است که هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز همانند آنرا، فرمان او در میان آنها پیوسته نازل میشود تا بدانید که
خداوند بر هر چیز توانا است و علم او به همهچیزاحاطهدارد .
میباشند و این تنها آیهاي از قرآن مجید است که اشاره « هفتگانه » اند ، زمینها نیز « هفتگانه » همانگونه که آسمانها
به زمینهاي هفتگانه میکند .
اکنون ببینیم منظور از این آسمانهاي هفتگانه و زمینهاي مشابه آن چیست ؟ در این زمینه در جلد اول ذیل آیه 29 سوره بقره و
در جلد بیستم ذیل آیه 12 سوره ف ّ ص لت بحثهاي مشروحی داشتیم ، لذا در اینجا به اشاره فشردهاي قناعت میکنیم و
آن اینکه ؛
ممکن است منظور از عدد هفت ، همان کثرت باشد ، زیرا این تعبیر در قرآن مجید و غیر آنگاه به معنی کثرت آمده است، مثلًا
میگوییم اگر هفت دریا را هم بیاوري ، کافی نیست .
166 ) سوره طَلاق )
تعداد عظیم و کثیر کواکب آسمانی و کراتیمشابه زمین است . ، « هفت زمین » و « هفت آسمان » بنابراین منظور از
اما اگر عدد هفت را براي " تعداد "و شماره بدانیم ، مفهوم آن وجود هفت آسمان میشود و با توجه به آیه 6 سوره صافات که
« اِنّا زَیَّنَّا السَّمآءَ الدُّنْیا بِزینَۀٍ الْکَواکِبِ : ما آسمان نزدیک ( آسمان اول ) را با کواکب و ستارگان زینت بخشیدیم » : میگوید
روشن میشود که آنچه ما میبینیم و علم و دانش بشر به آن احاطه دارد ، همه مربوط به آسمان اول است و ماوراي این ثوابت
صفحه 60 از 69
و سیارات ، شش عالَم دیگر وجود دارد که از دسترس علم ما بیرون است .
و اما در مورد زمینهاي هفتگانه ، اگر عدد هفت را براي " تعداد "بدانیم ، ممکن است اشاره به طبقات مختلف کره زمین باشد ،
زیرا امروزه ثابت شده که زمین از قشرهاي گوناگونی تشکیل یافته و یا اشاره به اقلیمهاي هفتگانه روي زمین ، چراکه هم در
گذشته و هم امروز
( جزء بیست و هشتم ( 167
تقسیم میکردند ( البته طرز تقسیم در گذشته و امروز متفاوت است ، امروز زمین را به دو منطقه « منطقه » کره زمین را به هفت
منجمد شمالی و جنوبی و دو منطقه معتدله و دو منطقه حارّه و یک منطقه استوایی تقسیم کردهاند ، اما در گذشته
اقلیمهاي هفتگانه بهشکل دیگري تقسیم میشد ) .
استفاده میشود ، نیز براي " تکثیر "و اشاره به زمینهاي متعددي « مِثْلَهُنَّ » ولی ممکناست در اینجا نیز عدد هفت که از تعبیر
باشد که در عالَم هستی وجود دارد . تا آنجا که بعضی از دانشمندان فلکی میگویند کُراتی که مشابه کره زمین بر گِرد خورشیدها
( در این عالَم بزرگ گردش میکند ، حداقل سیصد میلیون کره است .( 1
هر چند با اطلاعات کمی که ما از ماوراي منظومه شمسی داریم ، به دست دادن عدد در این زمینه کار مشکلی است ، ولی به هر
حال
. جلد 28 ، صفحه 151 ، « تفسیر مراغی » -1
168 ) سوره طَلاق )
دانشمندان دیگر فلکی نیز تأکید میکنند که در کهکشانی که منظومه شمسی جُزء آن است ، میلیونها میلیون کره وجود دارد که
در شرایطی مشابه کره زمین قرار گرفته و مرکز حیات و زندگی میباشد. البته ممکن است پیشرفت علم و دانش بشر در آینده
اطلاعات بیشتري درباره تفسیر اینگونه آیات در اختیار ما بگذارد. سپس به مسأله تدبیر این عالَم بزرگ بهوسیله فرمانخداوند
لامْرُ بَیْنَهُنَّ) . 􀂙 اشاره میکند(یَتَنَزَّلُ ا
در اینجا همان فرمان تکوینی خداوند در مورد تدبیر این عالَم بزرگ و آسمانها و زمینهاي هفتگانه « اَمْر » پیدا است که منظور از
است ، چراکه او پیوسته با فرمان مخصوص خود آنها را در مسیر منظمی هدایت و رهبري میکند .
به هر حال اگر تدبیر او لحظهاي از این عالَم برداشته شود ، نظام همگی در هم میریزد و راه فنا پیش میگیرند. و در پایان به
هدف این آفرینش عظیم اشاره میکند .
چه تعبیر جالبی که هدف این آفرینش عظیم را آگاهی
( جزء بیست و هشتم ( 169
انسان از صفات خدا و علم و قدرت او میشمرد که آگاهی از این دو صفت براي تربیت انسان کافی است .
دارد و نظام عالَم هستی را اداره میکند ، اگر احکامی در زمینه زندگی انسانها ، در « قدرتی » و « علم » آري خدایی که چنین
بحث مشروحی در ، « هدف آفرینش » رابطه با طلاق و حقوق زنان قرار داده ، همگی روي حساب دقیق و مُتقن است. در زمینه
جلد 22 تفسیر نمونه ذیل آیه 56 ذاریات آورده شده است .
قابل توجه اینکه در آیات مختلف قرآن اشاراتی به هدف آفرینش انسان یا مجموع این جهان شده که در بَدو امر ممکن
است مختلف به نظر برسد ، ولی با کمی دقت، میبینیم که همه به یک حقیقت بازمیگردند :
میشمرد ( وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاِْنْسَ اِلاّ لِیَعْبُدوُنِ ) . « عبادت » 1 درآیه 56 ذاریات، هدف آفرینش انسان و جن را
2 در آیه 7 سوره هود هدف آفرینش عظیم آسمانها و زمین
صفحه 61 از 69
170 ) سوره طَلاق )
لارْضَ فی سِتَّۀِ اَیّامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ 􀂙 معرفی میکند ( وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ السَّمواتِ وَ ا « آزمون بشر » را
اَیُّکُمْاَحْسَنُ عَمَلًا ) .
میشمرد ( وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ ) « رحمت الهی » 3 در آیه 119 سوره هود هدف را
دانسته است (لِتَعْلَمُوا ...) . « علم و آگاهی از صفات خدا » 4 و بالاخره در آیه مورد بحث ، هدف را
کمی دقت در این آیات نشان میدهد که بعضی مقدمه براي بعضی دیگر است ، آگاهی و معرفت مقدمهاي است براي بندگی
و عبادت و آن نیز مقدمهاي است براي آزمون و تربیت بشر و آن هم مقدمهاي است براي بهرهگیري از رحمت خدا ( دقت
کنید ) .
پایان سوره طَلاق
( جزء بیست و هشتم ( 171
سوره