گروه نرم افزاری آسمان

فصل ششم : حرکت امام به سوی صفّین



6 / 1 رایزنی امام برای حرکت به سوی صفّین

فصل ششم : حرکت امام به سوی صفّین6 / 1رایزنی امام برای حرکت به سوی صفّین6314.امام علی علیه السلام :تاریخ الطبری به نقل از ابو بکر هُذَلی : آن گاه که علی ، عبد اللّه بن عبّاس را در بصره به کارگزاری نشاند ، از آن جا راهی کوفه شد و در کوفه برای حرکت به صفّین ، مهیّا گشت . پس با مردم به رایزنی پرداخت . گروهی بر آن بودند که سپاهیان را حرکت دهد و خود بمانَد ، گروهی نیز حرکت خود او را توصیه می کردند . وی تصمیم گرفت که خود نیز حرکت کند . پس مردم را آماده ساخت .

این خبر به معاویه رسید . او عمرو بن عاص را فرا خواند و با وی رای زد . عمرو گفت : حالْ که دریافتی او حرکت کرده ، تو نیز حرکت کن و با رأی و چاره اندیشیِ خویش ، دمی از او غافل مشو .

معاویه گفت : پس ای ابا عبد اللّه ! مردم را آماده ساز .

عمرو نزد مردم آمد و ایشان را برانگیخت و علی علیه السلام و یارانش را ضعیف شمرد و گفت : همانا عراقیان وحدتشان را گسستند و شوکتشان را بر باد دادند و بُرَندگی شان را تباه کردند .

بصریان هم با علی سر ستیز دارند ؛ زیرا خونشان را ریخته و از ایشان کشته است و پهلوانانِ بصره و کوفه در نبرد جَمَل ، هلاک گشته اند .

پس علی با گروهی اندک مانده که از آن میان ، کسانی اند که خلیفه شما را کشته اند . خدای را ، خدای را [ در نظر گیرید]! مبادا حقّ خویش را تباه سازید و خونتان (خون خلیفه ) را هَدَر کنید .ر . ک : ص 411 (اعلام آمادگی یاران امام برای جنگ) .

.


ص: 514

6 / 2خُطبَهُ الإِمامِ قَبلَ الشُّخوصِ6318.امام علی علیه السلام :وقعه صفّین عن عبد الرحمن بن عبید بن أبی الکنود :لَمّا أرادَ عَلِیٌّ علیه السلام الشُّخوصَ مِنَ النُّخَیلَهِ ، قامَ فی النّاسِ لِخَمسٍ مَضَینَ مِن شَوّالٍ یَومَ الأَربَعاءِ فَقالَ :

الحَمدُ للّهِِ غیرَ مَفقودِ النِّعَمِ ، ولا مُکافَإِ الإِفضالِ ، وأشهَدُ ألّا إلهَ إلَا اللّهُ ونَحنُ عَلی ذلِکُم مِنَ الشّاهِدینَ ، وأشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ صلی الله علیه و آله .

أمّا بَعدَ ذلِکُم ؛ فَإِنّی قَد بَعَثتُ مُقَدِّماتی ، وأمَرتُهُم بِلُزومِ هذَا المِلطاطِ ، (1) حَتّی یَأتِیَهُم أمری ، فَقَد أرَدتُ أن أقطَعَ هذِهِ النُّطفَهَ (2) إلی شِرذِمَهٍ مِنکُم مُوَطِّنینَ بِأَکنافِ (3) دَجلَهَ ، فَاُنهِضَهُم مَعَکُم إلی أعداءِ اللّهِ إن شاءَ اللّهُ ، وقَد أمَّرتُ عَلَی المِصرِ عُقبَهَ بنَ عَمرٍو الأَنصارِیَّ ، ولَم آلُکُم ولا نَفسی ، فَإِیّاکُم وَالتَّخَلُّفَ وَالتَّرَبُّصَ ؛ فَإِنّی قَد خَلَّفتُ مالِکَ بنَ حَبیبٍ الیَربوعِیَّ ، وأمَرتُهُ ألّا یَترُکَ مُتَخَلِّفا إلّا ألحَقَهُ بِکُم عاجِلاً إن شاءَ اللّهُ .

فَقامَ إلَیهِ مَعقِلُ بنُ قَیسٍ الرِّیاحِیُّ فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! وَاللّهِ لا یَتَخَلَّفُ عَنکَ إلّا ظَنینٌ ، ولا یَتَرَبَّصُ بِکَ إلّا مُنافِقٌ . فَأْمُر مالِکَ بنَ حَبیبٍ أن یَضرِبَ أعناقَ المُتَخَلِّفینَ .

قالَ عَلِیٌّ علیه السلام : قَد أمَرتُهُ بِأَمری ، ولَیسَ مُقَصِّرا فی أمری إن شاءَ اللّهُ .

وأرادَ قَومٌ أن یَتَکَلَّموا فَدَعا بِدابَّتِهِ فَجاءَتهُ ، فَلَمّا أرادَ أن یَرکَبَ وَضَعَ رِجلَهُ فِی الرِّکابِ وقالَ : «بِسمِ اللّهِ» . فَلَمّا جَلَسَ عَلی ظَهرِها قالَ : «سُبْحَنَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَ مَا کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ * وَ إِنَّآ إِلَی رَبِّنَا لَمُنقَلِبُونَ» . (4) ثُمَّ قالَ : اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ منِ وَعثاءِ السَّفَرِ ، وکَآبَهِ المُنقَلَبِ ، وَالحَیرَهِ بَعدَ الیَقینِ ، وسوءِ المَنظَرِ فِی الأَهلِ وَالمالِ وَالوَلَدِ . اللّهُمَّ أنتَ الصّاحِبُ فِی السَّفَرِ ، وَالخَلیفَهُ فِی الأَهلِ ، ولا یَجمَعُهُما غَیرُکَ ؛ لِأَنَّ المُستَخلَفَ لا یَکونُ مُستَصحَبا، وَالمُستَصحَبَ لا یَکونُ مُستَخلَفا. (5) .

1- .قال الشریف الرضی : یعنی علیه السلام بالمِلْطاط هاهنا : السَّمْت الذی أمرهم بلزومه ؛ وهو شاطئ الفرات ، ویقال ذلک أیضا لشاطئ البحر ، وأصله ما استوی من الأرض (نهج البلاغه : ذیل الخطبه 48) .
2- .قال الشریف الرضی : ویعنی بالنُّطفه : ماء الفرات ، وهو من غریب العبارات وعجیبها (نهج البلاغه : ذیل الخطبه 48) .
3- .أکناف : الکَنَفُ : ناحیه الشیء ، وناحیتا کلِّ شیء کنفاه ، والجمع أکناف (لسان العرب : ج 9 ص 308 «کنف») .
4- .الزخرف : 13 و14 .
5- .وقعه صفّین : ص 131 .

ص: 515



6 / 2 خطبه امام پیش از راهی شدن

6 / 2خطبه امام پیش از راهی شدن6321.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :وقعه صِفّین به نقل از عبد الرحمان بن عُبید بن ابی کنود : آن گاه که علی علیه السلام خواست از نُخَیله راهی شود ، روز چهارشنبه ، پنجم ماه شوّال بود . پس میان مردم برخاست و گفت :

«خداوندی را سپاس که نعمت هایش ناپیدا نمانَد و احسانش را همانندی نیست . گواهی می دهم که معبودی جز اللّه نیست و ما بر این گواهیم ؛ و [ نیز ]گواهی می دهم که محمّد صلی الله علیه و آله بنده و فرستاده اوست .

امّا بعد ؛ آگاه باشید که من پیش گامان سپاهم را پیش فرستاده ، دستورشان داده ام که بر مسیر این ساحل پیش روند (1) تا فرمان من به ایشان فرا رسد . من برآنم که این آب (فرات ) را درنَوَردم (2) تا به گروهی اندک از شما که بر کناره دجله وطن دارند ، رَسَم و ایشان را اگر خدا خواهد برای رویارویی با دشمنان خدا ، به یاری شما برانگیزم .

اکنون عقبه بن عمرو انصاری را به امیریِ مصر گماشته و چیزی از خود و شما [ برای نبرد ]فرو نگذاشته ام . پس مبادا برجای بمانید یا شک به دل راه دهید ، که من مالک بن حبیب یربوعی را در این جا گماشته و فرمانش داده ام که هر که را جا بمانَد ، اگر خدا خواهد زودازود به شما ملحق سازد» .

پس معقِل بن قیس ریاحی برخاست و گفت : ای امیر مؤمنان! به خدا سوگند ، تنها بد دل از تو گام پس می نهد و تنها منافق در یاری ات شک به دل راه می دهد . پس به مالک بن حبیب فرمان دِه که بر جای ماندگان را گردن زند .

علی علیه السلام گفت : «من فرمان خویش را به او داده ام و وی اگر خدا خواهد در [ اجرای ]فرمان من کوتاهی نمی ورزد» .

کسانی خواستند سخن بگویند ؛ امّا امام علیه السلام مَرکبش را طلبید و مَرکب ، فرا پیش وی آمد . آن گاه که خواست سوار شود ، پای در رکاب نهاد و فرمود : «بسم اللّه !» و چون بر پُشت آن نشست ، گفت : «منزّه است آن که این [ حیوان] را رامِ ما فرمود ؛ وگرنه ما بر آن توانا نبودیم . و هر آینه ما به سوی پروردگارمان باز می گردیم» .

سپس گفت : «بار خدایا! به تو پناه می برم از رنج سفر و دلْ افسردگیِ بازگشت ، و حیرانیِ پس از یقین ، و چشم انداز ناخوشایند درباره خانواده و دارایی و فرزندان . بار خدایا! تو ای همراهِ سفر و جانشین در [ سرپرستیِ ]خانواده ؛ و کسی جز تو نمی تواند این هر دو باشد ؛ چرا که جانشین ، همراه نیست و همراه ، جانشین نتواند بود» .

.

1- .شریف رضی می گوید : «در این جا، مراد امام علیه السلام از مِلطاط که در متن روایت آمده ، کسانی است که ایشان را فرمان داد تا بدان سوی روند ، که همان ساحل فرات است . نیز این واژه برای ساحل دریا به کار می رود و در اصل ، یعنی زمین صاف» (نهج البلاغه : ذیل خطبه 48) .
2- .شریف رضی گفته است : «مراد از نطفه که در متن روایت آمده ، آب فرات است و این از عباراتِ شگفت و شگرف است» (نهج البلاغه : ذیل خطبه 48) .

ص: 516

6338.امام علی علیه السلام :الأخبار الطوال :لَمّا أجمَعَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی المَسیرِ إلی أهلِ الشّامِ ، وحَضَرَتِ الجُمُعَهُ ، صَعِدَ المِنبَرَ ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، وصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ قالَ :

أیُّهَا النّاسُ ! سیروا إلی أعداءِ السُّنَنِ وَالقُرآنِ ، سیروا إلی قَتَلَهِ المُهاجِرینَ وَالأَنصارِ ، سیروا إلَی الجُفاهِ الطَّغامِ الَّذینَ کانَ إسلامُهُم خَوفا وکَرها ، سیروا إلَی المُؤَلَّفَهِ قُلوبُهُم لِیَکُفّوا عَنِ المُسلِمینَ بَأسَهُم . (1)6342.عنه علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام مِن خِطبَهٍ لَهُ عِندَ المَسیرِ إلَی الشّامِ ، وقیلَ : هُوَ بِالنُّخَیلَهِ خارِجا مِنَ الکوفَهِ إلی صِفّینَ : الحَمدُ للّهِِ کُلَّما وَقَبَ لَیلٌ وغَسَقَ ، وَالحَمدُ للّهِِ کُلَّما لاحَ نَجمٌ وخَفَقَ ، وَالحَمدُ للّهِِ غَیرَ مَفقودِ الإِنعامِ ، ولا مُکافَإِ الإِفضالِ .

أمّا بَعدُ ؛ فَقَد بَعَثتُ مُقَدِّمَتی ،وأمَرتُهُم بِلُزومِ هذَا المِلطاطِ ، حَتّی یَأتِیَهُم أمری ، وقَد رَأَیتُ أن أقطَعَ هذِهِ النُّطفَهَ إلی شِرذِمَهٍ مِنکُم ، مُوَطِّنینَ أکنافَ دَجلَهَ ، فَاُنهِضَهُم مَعَکُم إلی عَدُوِّکُم ، وأجعَلَهُم مِن أمدادِ القُوَّهِ لَکُم . (2) .

1- .الأخبار الطوال : ص 164 وراجع الفتوح : ج 2 ص 550 ووقعه صفّین : ص 94 .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 48 وراجع وقعه صفّین : ص 134 .

ص: 517

6341.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الأخبار الطوال :آن گاه که علی علیه السلام آهنگ حرکت به سوی شامیان کرد و [ نماز ]جمعه فرا رسید ، بر فراز منبر رفت ، خدا را حمد و ثنا گفت ، بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرستاد و گفت :

«ای مردم! روان شوید به سوی دشمنان سنّت ها و قرآن ؛ به سوی کُشندگانِ مهاجران و انصار ؛ به سوی جفاپیشگانِ فرومایه که با بیم و اکراه اسلام آوردند ؛ به سوی آنان که [ برای اسلام دروغینشان] دل هاشان به دست آورده شد تا آزارشان را از مسلمانان نگه دارند» .6340.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :امام علی علیه السلام برگرفته خطبه وی هنگام حرکت به شام (و گفته شده : هنگامی که در نُخَیله ، بیرون کوفه و عازم صفّین بود) : سپاسْ خداوند را سزاست تا هرگاه که شب گردد و تاریک شود ، و تا هرگاه ستاره ای آشکار و پنهان شود ؛ خداوندی را که نعمت هایش ناپیدا نمانَد و احسانش را همانندی نباشد .

امّا بعد ؛ همانا پیش قراولان سپاهم را پیش فرستاده ، دستورشان داده ام که بر مسیر این ساحل ، پیش روند تا فرمان من به ایشان فرا رسد . من بر آنم که این آب (فرات ) را درنَوَردم تا به گروهی اندک از شما که بر کناره دجله وطن دارند ، رَسَم و ایشان را اگر خدا خواهد برای رویارویی با دشمنانتان ، به یاری شما برانگیزم و از یاورانتان گردانم . .


ص: 518

6 / 3رَدُّ الشَّمسِ بِدُعاءِ الإِمامِ6337.امام علی علیه السلام :وقعه صفّین عن ابن مخنف :إنّی لَأَنظُرُ إلی أبی ، مِخنَفِ بنِ سُلَیمٍ وهُوَ یُسایِرُ عَلِیّا بِبابِلَ ، وهُوَ یَقولُ : إنَّ بِبابِلَ أرضا قَد خُسِفَ بِها ، فَحَرِّک دابَّتَکَ لَعَلَّنا أن نُصَلِّیَ العَصرَ خارِجا مِنها .

فَحَرَّکَ دابَّتَهُ وحَرَّکَ النّاسُ دَوابَّهُم فی أثَرِهِ ، فَلَمّا جازَ جِسرَ الصَّراهِ نَزَلَ فَصَلّی بِالنّاسِ العَصرَ .

[و] عَن عَبدِ خَیرٍ : کُنتُ مَعَ عَلِیٍّ أسیرُ فی أرضِ بابِلَ . وحَضَرَتِ الصَّلاهُ صَلاهُ العَصرِ . فَجَعَلنا لا نَأتِی مَکانا إلّا رَأَیناهُ أفیَحَ (1) مِنَ الآخَرِ ، حَتّی أتَینا عَلی مَکانٍ أحسَنَ ما رَأَینا ، وقَد کادَتِ الشَّمسُ أن تَغیبَ . فَنَزَلَ عَلِیٌّ ونَزَلتُ مَعَهُ ، فَدَعَا اللّهَ فَرَجَعَتِ الشَّمسُ کَمِقدارِها مِن صَلاهِ العَصرِ ، فَصَلَّینَا العَصرَ ، ثُمَّ غابَتِ الشَّمسُ . (2)راجع : ج 11 ص 22 (ردّ الشمس أیّام إماره الإمام) .

6 / 4بُکاءُ الإِمامِ لَمّا وَصَلَ إلی کَربَلاءَ6335.امام علی علیه السلام :وقعه صفّین عن الحسن بن کثیر عن أبیه :إنَّ عَلِیّا أتی کَربَلاءَ فَوَقَفَ بِها ، فَقیلَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، هذِهِ کَربَلاءُ .

قالَ : ذاتُ کَربٍ وبَلاءٍ .

ثُمَّ أومَأَ بِیَدِهِ إلی مَکانٍ فَقالَ : هاهُنا مَوضِعُ رِحالِهِم ، ومُناخُ رِکابِهِم .

وأومَأَ بِیَدِهِ إلی مَوضِعٍ آخَرَ فَقالَ : هاهُنا مُهَراقُ دِمائِهِم . (3) .

1- .کلّ موضع واسع یقال له : أفیَح (النهایه : ج 3 ص 484 «فیح») .
2- .وقعه صفّین : ص 135 وراجع تهذیب التهذیب : ج 3 ص 237 الرقم 4144 .
3- .وقعه صفّین : ص 142 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 420 و ج 41 ص 339 ح 58 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 171 وراجع الإرشاد : ج 1 ص 332 وخصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 47 .

ص: 519



6 / 3 بازگشتِ خورشید با دعای امام

6 / 4 گریستنِ امام ، هنگامِ رسیدن به کربلا

6 / 3بازگشتِ خورشید با دعای امام6332.امام علی علیه السلام :وقعه صِفّین به نقل از ابن مِخنَف : من به پدرم ، مخنف بن سُلیم ، دیده دوخته بودم که همراه علی علیه السلام به سوی بابِل روان بود . امام علیه السلام می گفت : «در بابِل ، جایی است که زمین آن ، [به عذاب الهی] فرو رفته است . پس مَرکَبت را بِران ، باشد که نماز عصر را بیرون از آن منطقه بگزاریم» .

پس امام علیه السلام مَرکبش را براند و مردم نیز در پی او راندند . آن گاه که از پُلِ «صَرات» گذشت ، از مَرکب فرود آمده ، نماز عصر را با مردم گزارد .

[ و در نقل از عَبد خَیر آمده است :] با علی علیه السلام در سرزمینِ بابِل راه می سپردم . هنگام نماز عصر فرا رسید . پیوسته به هر جا می رسیدیم ، آن را فراخ تر از جاهای دیگر می یافتیم ، تا این که سرانجام به مکانی نیکوتر از جای هایی که دیده بودیم ، رسیدیم ؛ امّا خورشید در آستانه غروب بود . علی علیه السلام فرود آمد و من نیز همراهش فرود آمدم . پس خدای را خواند و [ با دعای وی ]خورشید به جایگاهی که مربوط به نماز عصر است ، بازگشت . نماز عصر را خواندیم و سپس خورشید ، پنهان شد .ر . ک : ج 11 ص 23 (بازگشت خورشید در هنگام زمامداری او) .

6 / 4گریستنِ امام ، هنگامِ رسیدن به کربلا6334.عنه علیه السلام :وقعه صفّین به نقل از حسن بن کثیر ، از پدرش : علی علیه السلام به کربلا درآمد و [ چندی ]توقّف ورزید . به وی گفته شد : ای امیر مؤمنان! این[ جا ]کربلاست .

گفت : «جای کَرب و بلاء (اندوه و آسیب )!» .

سپس با دست خویش به جایی اشاره کرد و گفت : «این جا باراندازشان است و استراحتگاه شترانشان است» .

آن گاه با دستش به مکانی دیگر اشاره کرد و گفت : «این جا خون هاشان ریخته می شود» .

.


ص: 520

6328.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :الفتوح :سارَ [عَلِیٌّ علیه السلام ] حَتّی نَزَلَ بِدَیرِ کَعبٍ فَأَقامَ هُنالِکَ باقِیَ یَومِهِ ولَیلَتِهِ . وأصبَحَ سائِرا حَتّی نَزَلَ بِکَربَلاءَ ، ثُمَّ نَظَرَ إلی شاطِئِ الفُراتِ وأبصَرَ هُنالِکَ نَخیلاً فَقالَ :

یَابنَ عَبّاسٍ ! أ تَعرِفُ هذَا المَوضِعَ ؟

فَقالَ : لا یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! ما أعرِفُهُ .

فَقالَ : أما إنَّکَ لَو عَرَفتَهُ کَمَعرِفَتی لَم تَکُن تُجاوِزُهُ حَتّی تَبکِیَ لِبُکائی .

قالَ : ثُمَّ بَکی عَلِیٌّ رضی الله عنه بُکاءً شَدیدا ، حَتَّی اخضَلَّت لِحَیتُهُ بِدُموعِهِ وسالَتِ الدُّموعُ عَلی صَدرِهِ ، ثُمَّ جَعَلَ یَقولُ :

أوّاه ! مالی ولِالِ أبی سُفیانَ ! ثُمَّ التَفَتَ إلَی الحُسَینِ رضی الله عنه فَقالَ : اِصبِر أبا عَبدِ اللّهِ ! فَلَقَد لَقِیَ أبوکَ مِنهُم مِثلَ الَّذی تَلقی مِن بَعدی .

قالَ : ثُمَّ جَعَلَ عَلِیٌّ رضی الله عنه یَجولُ فی أرضِ کَربَلاءَ کَأَنَّهُ یَطلُبُ شَیئا ، ثُمَّ نَزَلَ ودَعا بِماءٍ فَتَوَضَّأَ وُضوءَ الصَّلاهِ ، ثُمَّ قامَ فَصَلّی ما شاءَ أن یُصَلِّیَ وَالنّاسُ قَد نَزَلوا هُنالِکَ مِن قُربِ نِیْنَوی (1) إلی شاطِئِ الفُراتِ . قالَ : ثُمَّ خَفَقَ بِرَأسِهِ خَفَقَهً فَنامَ وَانتَبَهَ فَزِعا فَقالَ :

یَابنَ عَبّاسٍ ! أ لا اُحَدِّثُکَ بِما رَأَیتُ السّاعَهَ فی مَنامی ؟

فَقالَ : بَلی یا أمیرَ المُؤمِنینَ !

فَقالَ : رَأَیتُ رِجالاً بیضَ الوُجوهِ ، فی أیدیهِم أعلامٌ بیضٌ ، وهُم مُتَقَلِّدونَ بُسُیوفٍ لَهُم ، فَخَطّوا حَولَ هذِهِ الأَرضِ خَطَّهً ، ثُمَّ رَأَیتُ هذِهِ النَّخیلَ وقَد ضَرَبَت بِسَعفِهَا الأَرضَ ، ورَأَیتُ نَهرا یَجری بِالدَّمِ العَبیطِ ، ورَأَیتُ ابنِی الحُسَینَ وقَد غَرِقَ فی ذلِکَ الدَّمِ وهُوَ یَستَغیثُ فَلا یُغاثُ ، ثُمَّ إنّی رَأَیتُ اُولئِکَ الرِّجالَ البیضَ الوُجوهِ الَّذینَ نَزَلوا مِنَ السَّماءِ وهُم یُنادونَ : صَبرا آلَ الرَّسولِ صَبرا ! فَإِنَّکُم تُقتَلونَ عَلی أیدی أشرارِ النّاسِ ، وهذِهِ الجَنَّهُ مُشتاقَهٌ إلَیکَ یا أبا عَبدِ اللّهِ ! ثُمَّ تَقَدَّموا إلَیَّ فَعَزَّونی وقالوا : أبشِر یا أبَا الحَسَنِ ! فَقَد أقَرَّ اللّهُ عَینَکَ بِابنِکَ الحُسینِ غَدا یَومَ یَقومُ النّاسُ لِرَبِّ العالَمینَ . ثُمَّ إنِّی انتَبَهتُ ؛ فَهذا ما رَأَیتُ ، فَوَالَّذی نَفسُ عَلِیٍّ بِیَدِهِ ! لَقَد حَدَّثَنِی الصّادِقُ المَصدوقُ أبُو القاسِمِ صلی الله علیه و آله أنّی سَأَری هذِهِ الرُّؤیا بِعَینِها فی خُروجی إلی قِتالِ أهلِ البَغیِ عَلَینا ، وهذِهِ أرضُ کَربَلاءَ الَّذی یُدفَنُ فیهَا ابنِی الحُسَینُ وشیعَتُهُ وجَماعَهٌ مِن وُلدِ فاطِمَهَ بِنتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، وأنَّ هذِهِ البُقعَهَ المَعروفَهَ فی أهلِ السَّماواتِ تُذکَرُ بِأَرضِ کَربٍ وبَلاءٍ ، ولیُحشَرَنَّ مِنها قَومٌ یَدخُلونَ الجَنَّهَ بِلا حِسابٍ . (2) .

1- .نِیْنَوی : ناحیه بسواد الکوفه إلی جانب نهر دجله ، منها کربلاء التی قتل بها الحسین علیه السلام (راجع معجم البلدان : ج 5 ص 339) .
2- .الفتوح : ج 2 ص 551 وراجع الأمالی للصدوق : ص 597 ح 5 ووقعه صفّین : ص 140 .

ص: 521

6327.امام علی علیه السلام :الفتوح :[ علی علیه السلام ] در راه شد تا به دِیر کَعب فرود آمد و باقی مانده روز و نیز شب را در آن جا مکان گُزید . صبحگاهان باز در راه شد تا به کربلا رسید ، سپس به کرانه فرات نظر افکند : در آن جا ، نخلستانی دید و گفت : «ابن عبّاس! آیا این مکان را می شناسی؟» .

گفت : نه ، ای امیر مؤمنان! آن را نمی شناسم .

گفت : «بدان که اگر تو نیز همچون من این سرزمین را می شناختی ،از آن در نمی گذشتی ، مگر آن که همانند من گریه کنی» .

سپس علی علیه السلام سخت گریست ، چندان که ریشش از اشک هایش خیس شد و اشک بر سینه اش جاری گشت . پس گفت : «آه! مرا با خاندان ابو سفیان چه کار؟!» .

سپس به حسین علیه السلام روی کرد و گفت : «شکیبا باش ای ابو عبد اللّه ! پدرت از آنان همان دیده که تو پس از من خواهی دید» .

آن گاه علی علیه السلام در زمین کربلا به گذار پرداخت ، گویی چیزی را می جوید . سپس [از مرکب ]فرود آمد و آب خواست ، پس وضوی نماز گزارد و سپس برخاست و آن قدر که می خواست ، نماز خواند . سپاه نیز آن جا ، نزدیک نینوا (1) بر کرانه فرات ، فرود آمده بودند .

آن گاه ، دَمی سرش سنگین شد و [ قدری ]در خواب شد و ناگاه هراسناک برخاست و گفت : «ابن عبّاس! آیا بگویمت که اکنون در خواب چه دیدم؟» .

گفت : آری ، امیر مؤمنان!

گفت : «مردانی دیدم سپید روی ؛ در دست هاشان بیرق هایی سپید بود و شمشیرهاشان را به کمر بسته بودند . سپس گرداگرد این زمین ، خطّی کشیدند . آن گاه ، این درختان خرما را دیدم که شاخه های خود را به زمین زده اند. نیز نهری دیدم که در آن ، خون تازه روان بود و فرزندم حسین را دیدم که در آن خون ، غرقه بود و یاری می خواست ؛ امّا کسی به یاری اش نمی آمد . سپس دیدم که آن مردان سپیدْچهره از آسمان فرود آمدند و ندا در دادند : ای خاندان پیامبر! صبور باشید ، صبور! شما به دست پلیدترینِ مردم کشته می شوید . و تو ای ابو عبد اللّه ! این بهشت ، مشتاقِ توست .

آن گاه ، [ آن مردان سپید روی] به سویم آمدند . پس مرا تسلیت دادند و گفتند : مژده باد تو را ای ابو الحسن! هر آینه ، فردا که مردم نزد پروردگار جهان ها به پا می ایستند ، خداوند ، چشم تو را به فرزندت حسین روشن گردانَد .

سپس بیدار شدم . این بود آن خوابی که دیدم . به آن که جان علی در دست اوست ، سوگند ، [ پیامبر ]راستگویِ تأیید شده ، ابو القاسم ، مرا خبر داد که همین خواب ، آری همین خواب را هنگامِ بیرون شدنم برای نبرد با تجاوزگران به خودمان، خواهم دید.این، سرزمین کربلاست که فرزندم حسین و پیروانش و دسته ای از فرزندان فاطمه ، دختِ محمّد صلی الله علیه و آله در آن دفن می شوند.همانا این مکان نزد آسمانیان مشهور است و آن را به نام سرزمین کرب و بلا (اندوه و آسیب)یاد می کنند.هر آینه از این زمین، گروهی برانگیخته خواهند شد که بی محاسبه ، داخل بهشت می شوند» . .

1- .جایی است از توابع کوفه بر ساحل دجله . بخشی از آن را کربلا می نامند که حسین علیه السلام در آن کشته شد (معجم البلدان : ج 5 ص 339) .

ص: 522

راجع : ج 12 ص 54 (استشهاد الحسین فی کربلاء) .

6 / 5مُرورُ الجَیشِ بِالمَدائِنِ6326.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :وقعه صفّین عن عمر بن سعد :ثُمَّ مَضی نَحوَ ساباطَ (1) حَتَّی انتَهی إلی مَدینَهِ بَهُرَسیرَ ، (2) وإذا رَجُلٌ مِن أصحابِهِ یُقالُ لَهُ حُرُّ بنُ سَهمِ بنِ طَریفٍ مِن بَنی رَبیعَهَ بنِ مالِکٍ ، یَنظُرُ إلی آثارِ کِسری ، وهُوَ یَتَمَثَّلُ قولَ ابنِ یَعفُرَ التَّمیمِیِّ :


جَرَتِ الرِّیاحُ عَلی مَکانِ دِیارِهِم

فَکَأَنَّما کانوا عَلی میعادٍ


فَقالَ عَلِیٌّ : أفَلا قُلتَ : «کَمْ تَرَکُواْ مِن جَنَّتٍ وَ عُیُونٍ * وَ زُرُوعٍ وَ مَقَامٍ کَرِیمٍ * وَ نَعْمَهٍ کَانُواْ فِیهَا فَکِهِینَ * کَذ لِکَ وَ أَوْرَثْنَهَا قَوْمًا ءَاخَرِینَ* فَمَا بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّمَآءُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا کَانُواْ مُنظَرِینَ» (3) ؟ إنَّ هؤُلاءِ کانوا وارِثینَ فَأَصبَحوا مَوروثینَ ، إنَّ هؤُلاءِ لَم یَشکُرُوا النِّعمَهَ فَسُلِبوا دُنیاهُم بِالمَعصِیَهِ . إیّاکُم وکُفرَ النِّعَمِ لا تَحُلَّ بِکُمُ النِّقَمُ . ثُمَّ قالَ : اِنزِلوا بِهذِهِ النَّجوَهِ . (4)(5) .

1- .سَابَاط : موضع فی العراق معروف قرب المدائن وبهرسیر ، یعرف بساباط کِسری (راجع معجم البلدان : ج 3 ص 166) .
2- .بَهُرَسِیر : من نواحی سواد بغداد قرب المدائن وهی غربی دجله (معجم البلدان : ج 1 ص 515) .
3- .الدخان : 25 29 .
4- .النَّجوه : ما ارتفع من الأرض (النهایه : ج 5 ص 26 «نجا») .
5- .وقعه صفّین : ص 142 ، کنز الفوائد : ج 1 ص 315 نحوه إلی نهایه الآیه ، بحار الأنوار : ج 32 ص 422 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 202 ، المعیار والموازنه : ص 132 ، کنز العمّال : ج 16 ص 204 ح 44228 نقلاً عن ابن أبی الدنیا وتاریخ بغداد وکلاهما نحوه .

ص: 523


6 / 5 گذشتن سپاه از مدائن

ر . ک : ج 12 ص 55 (شهادت امام حسین در کربلا) .

6 / 5گذشتن سپاه از مدائن6322.امام علی علیه السلام :وقعه صِفّین به نقل از عمر بن سعد : سپس امام علیه السلام به سوی ساباط (1) رهسپار شد تا به شهر بَهُرَسیر (2) رسید. آن جا ، یکی از یارانش به نام حُرّ بن سهم بن طریف ، از قبیله بنی ربیعه بن مالک ، به آثار کسرا می نگریست و به سخن ابن یعفر تمیمی استناد می جُست :


بادها بر دیار آنها برگذشت

گویا از پیش وعده ای داشتند .


علی علیه السلام گفت : «چرا نمی گویی : «پس از خود ، چه باغ ها و چشمه سارها بر جای نهادند ؛ و کشتزارها و خانه های نیکو ؛ و نعمتی که در آن ، غرق شادمانی بودند . بدین سان بودند و ما آن نعمت ها را به مردمی دیگر وا گذاشتیم . نه آسمان بر آنها گریست و نه زمین ؛ و نه به آنان مهلت داده شد» . همانا اینان ارث بردند و آن گاه از آنان ارث برده شد . ایشان شکر نعمت به جای نیاوردند و بر اثر گناه ، دنیایشان را از آنان ستاندند . از کفران نعمت بپرهیزید تا عذاب بر شما فرو نیاید» .

سپس فرمود : «در این بلند جای فرود آیید» .

.

1- .جایی در عراق در نزدیکی مدائن وبَهُرَسیر که به «ساباط کسرا» شناخته می شود (معجم البلدان: ج 3 ص 166) .
2- .جایی از توابع بغداد ، نزدیک مدائن و ساباط در غرب دجله (معجم البلدان : ج 1 ص 515) .

ص: 524

6321.امام علی علیه السلام :وقعه صفّین عن الأصبغ بن نباته :إنَّ رَجُلاً سَأَلَ عَلِیّا بِالمَدائِنِ عَن وُضوءِ رَسولِ اللّهِ عَلَیهِ الصَّلاهُ وَالسَّلامُ ، فَدَعا بِمِخضَبٍ (1) مِن بِرامٍ قَد نَصَفَهُ الماءُ . قالَ عَلِیٌّ : مَنِ السّائِلُ عَن وُضوءِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟

فَقامَ الرَّجُلُ ، فَتَوَضَّأَ عَلِیٌّ ثَلاثا ثَلاثا ، ومَسَحَ بِرَأسِهِ واحِدَهً ، وقالَ : هکَذا رَأَیتُ رَسولَ اللّهِ یَتَوَضَّأُ . (2)6320.امام علی علیه السلام :وقعه صفّین عن حَبّه العُرَنی :أمَرَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ الحارِثَ الأَعوَرَ فَصاحَ فی أهلِ المَدائِنِ : مَن کانَ مِنَ المُقاتِلَهِ فَلیُوافِ أمیرَ المُؤمِنینَ صَلاهَ العَصرِ . فَوافَوهُ فی تِلکَ السّاعَهِ ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ وقالَ :

أمّا بَعدُ فَإِنّی قَد تَعَجَّبتُ مِن تَخَلُّفِکُم عَن دَعوَتِکُم ، وَانقِطاعِکُم عَن أهلِ مِصرِکُم فی هذِهِ المَساکِنِ الظّالِمِ أهلُها ، وَالهالِکِ أکثَرُ سُکّانِها ، لا مَعروفا تَأمرونَ بِهِ ، ولا مُنکَرا تَنهَونَ عَنهُ .

قالوا : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! إنّا کُنّا نَنتَظِرُ أمرَکَ ورَأیَکَ ، مُرنا بِما أحبَبتَ .

فَسارَ وخَلَّفَ عَلَیهِم عَدِیَّ بنَ حاتِمٍ ، فَأَقامَ عَلَیهِم ثَلاثا ثُمَّ خَرَجَ فی ثَمانِمِائَهٍ ، وخَلَّفَ ابنَهُ یَزیدَ فَلَحِقَهُ فی أربَعِمِائَهِ رَجُلٍ مِنهُم ، ثُمَّ لَحِقَ عَلِیّا . (3) .

1- .المِخضَب : هی إجّانهٌ تُغْسَلُ فیها الثیاب (النهایه : ج 2 ص 39 «خضب») .
2- .وقعه صفّین : ص 146 .
3- .وقعه صفّین : ص 143 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 423 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 203 ولیس فیه «ثمّ لحق علیّا» .

ص: 525

6319.امام علی علیه السلام :وقعه صِفّین به نقل از اصبغ بن نُباته : در مدائن ، مردی درباره وضوی پیامبر خدا درود و سلام بر او باد پرسید . وی (علی علیه السلام ) تشت سنگی ای را خواست که تا نیمه اش آب بود . سپس گفت : «که بود که از وضوی پیامبر خدا پرسید؟» .

مرد برخاست . علی علیه السلام سه اندامش (دو دست و صورت ) را سه بار شُست وسرش را یک بار مسح کشید و گفت : «دیدم که پیامبر خدا این گونه وضو می ساخت» .6324.عنه علیه السلام ( فیما أوصَی إلی ابنِهِ الحسنِ علیه السلام ) وقعه صِفّین به نقل از حَبّه عُرَنی : علی بن ابی طالب علیه السلام به حارث اَعوَر فرمان داد و او در میان مردم مدائن ، ندا سرداد : «هر که از رزمندگان است ، در نماز عصر به امیر مؤمنان بپیوندد» .

رزمندگان در آن زمان به وی پیوستند . او خداوند را حمد و ثنا گفت و فرمود :

«امّا بعد ؛ از وا نشستنِ شما در [ پذیرش ]فراخوان ، به شگفتی فرو شدم ؛ و نیز از این که در این خانه ها [ مانده ، ]از مردم شهرتان جدا گشتید ؛ خانه هایی که ساکنانش ستم پیشه [ بوده]اند و بیشینه ایشان هلاک شده اند . نه به معروفی امر می کنید و نه از منکری ، نهی!» .

گفتند : ای امیر مؤمنان! ما در انتظار فرمان و نظر تو بودیم . اکنون هر گونه می پسندی ، امر فرمای .

پس امام علیه السلام روانه شد و عَدیّ بن حاتم را بر ایشان گماشت . عدی سه روز در آن جا بماند و سپس با هشتصد تن [ از مدائن ]بیرون شد و پسرش یزید را به جای خود گماشت . او [ نیز] با چهار صد تنِ [ دیگر] به پدرش پیوست و آن گاه به علی علیه السلام ملحق شد . .


ص: 526

6 / 6مُرورُ الجَیشِ بِالأَنبارِ6498.امام علی علیه السلام :وقعه صفّین عن حبّه العُرَنی :وجاءَ عَلِیٌّ حَتّی مَرَّ بِالأَنبارِ ، فَاستَقبَلَهُ بَنو خُشنوشَک (1) دَهاقِنَتُها . فَلَمَّا استَقبَلوهُ نَزَلوا ثُمَّ جاؤوا یَشتَدّونَ مَعَهُ قالَ : ما هذِهِ الدَّوابُّ الَّتی مَعَکُم ؟ وما أرَدتُم بِهذَا الَّذی صَنَعتُم ؟

قالوا : أمّا هذَا الَّذی صَنَعنا فَهُو خُلُقٌ مِنّا نُعَظِّمُ بِهِ الاُمَراءَ . وأمّا هذِهِ البَراذینُ فَهَدِیَّهٌ لَکَ . وقَد صَنَعنا لَکَ ولِلمُسلِمینَ طَعاما ، وهَیَّأنا لِدَوابِّکُم عَلَفا کَثیرا .

قالَ : أمّا هذَا الَّذی زَعَمتُم أنَّهُ مِنکُم خُلُقٌ تُعَظِّمونَ بِهِ الاُمَراءَ فَوَاللّهِ ، ما یَنفَعُ هذَا الاُمَراءَ ، وإنَّکُم لَتَشُقّونَ بِهِ عَلی أنفُسِکُم وأبدانِکُم ، فَلا تَعودوا لَهُ . وأمّا دَوابُّکُم هذِهِ فَإِن أحبَبتُم أن نَأخُذَها مِنکُم فَنَحسَبَها مِن خَراجِکُم أخَذناها مِنکُم . وأمّا طَعامُکُمُ الَّذی صَنَعتُم لَنا فَإِنّا نَکرَهُ أن نَأکُلَ مِن أموالِکُم شَیئا إلّا بِثَمَنٍ .

قالوا : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، نَحنُ نُقَوِّمُهُ ثُمَّ نَقبَلُ ثَمَنَهُ .

قالَ : إذا لا تُقَوِّمونَهُ قیمَتَهُ ، نَحنُ نَکتَفی بِما دونَهُ .

قالوا : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، فَإِنَّ لَنا مِنَ العَرَبِ مَوالِیَ ومَعارِفَ ، فَتَمنَعُنا أن نُهدِیَ لَهُم وتَمنَعُهُم أن یَقبَلوا مِنّا ؟

قالَ : کُلُّ العَرَبِ لَکُم مَوالٍ ، ولَیسَ یَنبَغی لِأَحَدٍ مِنَ المُسلِمینَ أن یَقبَلَ هَدِیَّتَکُم . وإن غَصَبَکُم أحَدٌ فَأَعلِمونا .

قالوا : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنّا نُحِبُّ أن تَقبَلَ هَدِیَّتَنا وکَرامَتَنا .

قالَ لَهُم : وَیحَکُم ، نَحنُ أغنی مِنکُم . فَتَرَکَهُم ثُمَّ سارَ . (2) .

1- .قال سلیمان بن الربیع بن هشام النهدی أحد رواه کتاب صفّین : خُشْ : طیب . نُوشَک : راض . یعنی بنی الطیّب الراضی ، بالفارسیّه (راجع وقعه صفّین : ص 144) .
2- .وقعه صفّین : ص 143 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 424 .

ص: 527



6 / 6 گذشتن سپاه از شهر انبار

6 / 6گذشتن سپاه از شهر انبار6495.الکافی ( به نقل از عبد الاعلی ، از بستگان آل سام ) وقعه صِفّین به نقل از حَبّه عُرَنی : علی علیه السلام آمد تا گذرش به شهر انبار افتاد . دهقانان بنی خُشنوشَک (1) از او استقبال کردند ؛ پس از استقبال ، پیاده شدند و در رکاب او دویدن آغازیدند . فرمود : «این چارپایان که با خود دارید ، چیستند و از این کار که کردید ، چه قصدی دارید؟» .

گفتند : امّا این کار که کردیم ، عادتِ ما در بزرگداشتِ امیران است . وامّا این استران را برای تو هدیه آورده ایم . [نیز] برای تو و مسلمانان غذا فراهم آورده ایم و برای چارپایانتان علوفه بسیار آماده کرده ایم .

گفت : «امّا این عادت که پندارید مایه بزرگداشتِ امیران است ؛ به خدا سوگند که ایشان را سودی ندارد و با این کار ، تنها خود و بدن هاتان را به رنج می افکنید . پس دیگر این کار را نکنید . و امّا این چارپایانتان ؛ اگر دوست می دارید که آنها را از شما بستانیم ، آن را به منزله خراج از شما می گیریم [ نه هدیه] . و امّا غذایی که برای ما فراهم کرده اید ؛ خوش نمی داریم از دارایی شما ، جز با پرداخت بهای آن بخوریم» .

گفتند : ای امیر مؤمنان! آن را قیمت می نهیم و سپس بهایش را دریافت می کنیم .

گفت : «در این صورت ، قیمت [ واقعیِ ] آن را نمی نهند . [ لذا ] ما به آنچه داریم ، بسنده می کنیم» .

گفتند : ای امیر مؤمنان! ما هم پیمانان و آشنایانی از عرب داریم . آیا مَنعِمان می کنی که به ایشان هدیه بدهیم و ایشان را منع می کنی که از ما بپذیرند؟

گفت : «همه عرب ، هم پیمانان شمایند . هیچ یک از مسلمانان را نمی سزد که هدیه شما را بپذیرد . و هر که به زور ، [مالی را] از شما ستانْد ، ما را آگاه کنید» .

گفتند : ای امیر مؤمنان! ما خوش می داریم که هدیه و نیکوداشتِ ما را بپذیری .

به آنان گفت : «وای بر شما! ما از شما بی نیازتریم» . آن گاه ، تَرکشان گفت و روانه شد .

.

1- .سلیمان بن ربیع بن هشام نَهدی ، یکی از روایتگران کتاب صفّین می گوید : «خُش یعنی طیّب و نُوشَک ، یعنی راضی . پس مراد از بنی خشنوشک ، بنی طیّب راضی است» (ر . ک : وقعه صفّین : ص 144) .

ص: 528

6 / 7خَبَرُ ماءِ الدَّیرِ6496.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الفتوح :أقامَ عَلِیٌّ رضی الله عنه بِالأَنبارِ یَومَینِ ، فَلَمّا کانَ فِی الیَومِ الثّالِثِ سارَ بِالنّاسِ فی بَرِّیَّهٍ مَلساءَ ، وعَطِشَ النّاسُ وَاحتاجوا إلَی الماءِ . قالَ : وإذا بِراهِبٍ فی صَومَعَتِهِ ، فَدَنا مِنهُ عَلِیٌّ رضی الله عنهوصاحَ بِهِ فَأَشرَفَ عَلَیهِ ، فَقالَ لَهُ عَلِیٌّ رضی الله عنه : هَل تَعلَمُ بِالقُربِ مِنکَ ماءً نَشرَبُ مِنهُ ؟

فَقالَ : ما أعلَمُ ذلِکَ ، وإنَّ الماءَ لَیُحمَلُ إلَینا مِن قَریبٍ مِن فَرسَخَینِ .

قالَ : فَتَرَکَهُ عَلِیٌّ رضی الله عنه وأقبَلَ إلی مَوضِعٍ مِنَ الأَرضِ فَطافَ بِهِ ، ثُمَّ أشارَ إلی مَکانٍ مِنهُ فَقالَ : اِحفِروا ههُنا .

فَحَفَروا قَلیلاً وإذا هُم بِصَخرَهٍ صَفراءَ کَأَنَّما طُلِیَت بِالذَّهَبِ ، وإذا هِیَ عَلی سَبیلِ الرَّحی لا یَنتَقِلُها إلّا مِئَهُ رَجُلٍ .

فَقالَ عَلِیٌّ رضی الله عنه : اِقلِبوها فَالماءُ مِن تَحتِها .

فَاجتَمَعَ النّاسُ عَلَیها فَلَم یَقدِروا عَلی قَلبِها .

قالَ : فَنَزَلَ عَلِیٌّ رضی الله عنه عَن فَرَسِهِ ، ثُمَّ دَنا مِنَ الصَّخرَهِ وحَرَّکَ شَفَتَیهِ بِشَیءٍ لَم یُسمَع ، ثُمَّ دَنا مِنَ الصَّخرَهِ وقالَ : بِاسمِ اللّهِ ، ثُمَّ حَرَّکَها ورَفَعَها فَدَحاها ناحِیَهً .

قالَ : فَإِذا بِعَینٍ مِنَ الماءِ لَم تَرَ النّاسُ أعذَبَ مِنها ولا أصفی ولا أبرَدَ ، فَنادی فِی النّاسِ أن «هَلُمّوا إلَی الماءِ» .

قالَ : فَوَرَدَ النّاسُ فَنَزَلوا وشَرِبوا وسَقَوا ما مَعَهم مِنَ الظَّهرِ ، ومَلَؤوا أسقِیَتَهُم ، وحَمَلوا مِنَ الماءِ ما أرادوا . ثُمَّ حَمَلَ عَلَی الصَّخرَهِ وهُوَ یُحَرِّکُ شَفَتَیهِ بِمِثلِ کَلامِهِ الأَوَّلِ حَتّی رَدَّ الصَّخرَهَ إلی مَوضِعِها .

ثُمَّ سارَ حَتّی نَزَلَ فِی الماءِ الَّذی أرادوا وإذا ماؤُهُ مُتَغَیِّرٌ ، فَقالَ عَلِیٌ رضی الله عنه لِأَصحابِهِ :

أ فیکُم مَن یَعرِفُ مَکانَ المَاءِ الَّذی یُتِمُّ عَلَیهِ ؟

فَقالوا : نَعَم یا أمیرَ المُؤمِنینَ .

قالَ : فَانطَلَقوا إلَیهِ ، فَطَلَبوا مَکانَ الصَّخرَهِ فَلَم یَقدِروا عَلَیهِ ؛ فَانطَلَقوا إلَی الرّاهِبِ فَصاحوا بِهِ : یا راهِبُ ! فَأَشرَفَ عَلَیهِم ، فَقالوا : أینَ هذَا الماءُ الَّذی هُوَ بِالقُربِ مِن دَیرِکَ ؟

فَقالَ الرّاهِبُ : إنَّهُ ما بِقُربی شَیءٌ مِنَ الماءِ !

فَقالوا : بَلی ! قَد شَرِبنا مِنهُ . نَحنُ وصاحِبُنا ، وهُوَ الَّذی استَخرَجَ لَنَا الماءَ وقَد شَرِبنا مِنهُ .

فَقالَ الرّاهِبُ : وَاللّهِ ما بُنِیَ هذَا الدَّیرُ إلّا بِذلِکَ الماءِ ، وإنَّ لی فی هذِهِ الصَّومَعَهِ مُنذُ کَذا سَنَهً ما عَلِمتُ بِمَکانِ هذَا الماءِ ، وإنَّها عَینٌ یُقالُ لَها عَینُ راحوما ، مَا استَخرَجَها إلّا نَبِیٌّ أو وَصِیُّ نَبِیٍّ ، ولَقَد شَرِبَ مِنها سَبعونَ نَبِیّا وسَبعونَ وَصِیّا .

قالَ : فَرَجَعوا إلی عَلِیٍّ رضی الله عنه فَأَخبَروهُ بِذلِکَ ، فَسَکَتَ ولَم یَقُل شَیئا . (1) .

1- .الفتوح : ج 2 ص 555 وراجع وقعه صفّین : ص 145 .

ص: 529



6 / 7 ماجرای آبِ صومعه

6 / 7ماجرای آبِ صومعه6494.رسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله :الفتوح :علی علیه السلام دو روز در شهر انبار ماندْ . روز سوم ، سپاه را در بیابانی هموار [ و بی آب و علف ]حرکت داد . آنان تشنه شدند و به آب نیازشان افتاد . ناگهان به راهبی برخوردند که در صومعه اش می زیست . علی علیه السلام به وی نزدیک شد و او را ندا داد . راهب پدیدار شد . علی علیه السلام به او گفت : «آیا در نزدیکی خویش ، آبی سراغ داری که از آن بیاشامیم؟» .

گفت : آبی نمی شناسم . برای ما ، از حدود دو فرسخ آن سوتر ، آب آورده می شود .

علی علیه السلام وی را ترک گفت و به نقطه ای از زمین روی کرد و گردِ آن چرخید . سپس به گوشه ای از آن اشاره کرد و گفت : «این جا را حفر کنید» .

پس اندکی کندند و به صخره ای زرد رنگ برخوردند ، گویی که از طلا پوشیده شده بود ؛ سنگی همچون سنگ آسیاب که نیروی صد تَن برای جا به جا کردنش بایسته بود.

علی علیه السلام گفت : «سنگ را برگردانید! آب زیر آن است» .

افراد ، پیرامون سنگ گِرد آمدند و [ هر چه کوشیدند ]نتوانستند آن را برگردانند .

پس علی علیه السلام از اسب خویش فرود آمد ، به صخره نزدیک شد ، به گونه ای که هیچ صدایی شنیده نشد ، زیر لب چیزی گفت ، سپس به صخره نزدیک[ تر] شد و گفت : «بسم اللّه !» . آن گاه ، آن را حرکت داد و از جای برداشته ، در گوشه ای افکند .

در این هنگام ، آبی از زمین جوشید که افراد [ تا آن روز] گواراتر ، زلال تر و خُنک تر از آن ندیده بودند . پس در مردم ندا داد : «به سوی آب آیید!» .

پس افراد فرود آمدند و نوشیدند و به ستوران خویش نوشاندند و آبدان هاشان را پُر کردند و هر چه خواستند ، با خود برداشتند . آن گاه ، علی علیه السلام صخره را بلند کرد و همانند بار پیش ، زیر لب چیزی گفت و آن را به جای خود بازگرداند .

پس روانه شد تا بر کناره آبی که قصد کرده بودند ، فرود آمد ؛ آبی که دیگرگون بود . پس علی علیه السلام به یارانش گفت : «آیا در شما کسی هست که جای آن آب را که بر آن برگذشتیم ، بداند؟» .

گفتند : آری ، ای امیر مؤمنان!

گفت : «پس به سوی آن روان شوید» .

سپس افراد [ رفتند و] در جستجوی مکان صخره برآمدند و آن را نیافتند . نزد راهب رفتند و بانگ زدند : ای راهب! وی پدیدار شد . گفتند : کجاست آبی که نزدیک صومعه تو قرار دارد؟

راهب گفت : نزدیک من هیچ آبی نیست .

گفتند : هست! ما خود از آن نوشیدیم ؛ هم ما و هم امیرمان که آب را برایمان برآورد ، و ما از آن نوشیدیم .

راهب گفت : به خدا سوگند ، این صومعه ، جز با همان آب ، بنا نشده است . من از فلان سال که در این صومعه بوده ام ، مکان این آب را ندانسته ام . و آن ، چشمه ای است به نام «راحوما» که جز پیامبر یا جانشین پیامبر ، کسی نمی تواند آن را برآورَد ؛ و از آن ، هفتاد پیامبر و هفتاد جانشین پیامبر نوشیده اند .

پس افراد نزد علی علیه السلام بازگشتند و او را از این ماجرا خبر دادند . وی سکوت کرد و هیچ نگفت .

.


ص: 530

. .


ص: 531

. .


ص: 532

6493.الدرّ المنثور ( به نقل از ابن ادرع ) الإرشاد فی بَیانِ قِصَّهِ عَطَشِ أصحابِ الإِمامِ علیه السلام لَمّا تَوَجَّهَ إلی صِفّینَ ولِقائِهِم مَعَ الرّاهِبِ : فَقالَ علیه السلام : اِکشِفُوا الأَرضَفی هذَا المَکانِ .

فَعَدَلَ جَماعَهٌ مِنهُم إلَی المَوضِعِ فَکَشَفوهُ بِالمَساحی ، فَظَهَرَت لَهُم صَخرَهٌ عَظیمَهٌ تَلمَعُ ، فَقالوا : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، هُنا صَخرَهٌ لا تَعمَلُ فیهَا المَساحی .

فَقالَ لَهُم : إنَّ هذِهِ الصَّخرَهَ عَلَی الماءِ فَإِن زالَت عَن مَوضِعِها وجََدتُمُ الماءَ .

فَاجتَهَدوا فی قَلبِها ، فَاجتَمَعَ القَومُ وراموا تَحریکَها فَلَم یَجِدوا إلی ذلِکَ سَبیلاً وَاستَصعَبَت عَلَیهِم ، فَلَمّا رَآهُم علیه السلام قَدِ اجتَمَعوا وبَذَلُوا الجُهدَ فی قَلعِ الصَّخرَهِ فَاستَصعَبَت عَلَیهِم ، لَوی علیه السلام رِجلَهُ عَن سَرجِهِ حَتّی صارَ عَلَی الأَرضِ ، ثُمَّ حَسَرَ عَن ذِراعَیهِ ووَضَعَ أصابِعَهُ تَحتَ جانِبِ الصَّخرَهِ فَحَرَّکَها ، ثُمَّ قَلَعَها بِیَدِهِ ودَحا بِها أذرُعا کَثیرَهً ، فَلَمّا زالَت عَن مَکانِها ظَهَرَ لَهُم بَیاضُ المَاءِ ، فَتَبادَروا إلَیهِ فَشَرِبوا مِنهُ ، فَکانَ أعذَبَ ماءٍ شَرِبوا مِنهُ فی سَفَرِهِم وأبرَدَهُ وأصفاهُ .

فَقالَ لَهُم : تَزَوَّدوا وَارتَووا .

فَفَعَلوا ذلِکَ . ثُمَّ جاءَ إلَی الصَّخرَهِ فَتَناوَلَها بِیَدِهِ ووَضَعَها حَیثُ کانَت . (1)6492.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شرح نهج البلاغه فی صِفَهِ قُوَّهِ الإِمامِ علیه السلام : وهُوَ الَّذی قَلَعَ بابَ خَیبَرَ وَاجتَمَعَ عَلَیهِ عُصبَهٌ مِنَ النّاسِ لِیَقلِبوهُ فَلَم یَقلِبوهُ ، وهُوَ الَّذِی اقتَلَعَ هُبَلَ مِن أعلَی الکَعبَهِ ، وکانَ عَظیما جِدّا وألقاهُ إلَی الأَرضِ ، وهُوَ الَّذِی اقتَلَعَ الصَّخرَهَ العَظیمَهَ فی أیّامِ خِلافَتِهِ علیه السلام بِیَدِهِ بَعدَ عَجزِ الجَیشِ کُلِّهِ عَنها وأنبَطَ الماءَ مِن تَحتِها . (2) .

1- .الإرشاد : ج 1 ص 335 ، إعلام الوری : ج 1 ص 346 نحوه وراجع خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 50 والخرائج والجرائح : ج1 ص 222 ح 67 والفضائل لابن شاذان : ص 89 .
2- .شرح نهج البلاغه : ج 1 ص 21 .

ص: 533

6491.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإرشاد در بیان ماجرای تشنگی یاران امام علیه السلام به هنگامِ روی نهادن به صِفّین و دیدارشان با راهب : پس امام علیه السلام فرمود : «در این نقطه ، زمین را بشکافید!» .

گروهی از افراد ، به آن مکان روی کردند و با بیل به کاویدن زمین پرداختند . پس صخره ای بزرگ و تابان بر ایشان آشکار شد . گفتند : ای امیر مؤمنان! این جا صخره ای است که بیل ها در آن کارگر نمی افتند .

به آنان گفت : «این صخره بر آبی جای دارد و اگر از مکان خود کنار رود ، آب را خواهید یافت» .

پس افراد در جا به جا کردن صخره کوشیدند،گِرد آمدند و آهنگِ جا به جا نمودن آن کردند ؛ امّا به این مقصود راهی نیافتند و کار بر ایشان سخت دشوار شد .

آن گاه که امام علیه السلام دید آنان گِرد آمده ، کوشش خویش را در جا به جایی صخره به کار گرفته اند و کار بر ایشان چنان دشوار شده ، پایش را از روی زین برگرداند تا بر زمین فرود آمد ، سپس آستین بالا زد ، انگشتانش را زیر گوشه ای از صخره برد و آن را حرکت داد . آن گاه ، با دستش آن را برکَند و چندین قدم آن سوتر پرتاب کرد .

وقتی صخره جا به جا شد ، روشنایِ آب نزدشان نمودار گشت . به آن روی آوردند و از آن نوشیدند . آن آب گواراترین ، خنک ترین و زلال ترین آبی بود که در سفر[ های ]خویش نوشیده بودند .

به ایشان گفت : «توشه برگیرید و سیراب شوید» .

پس چنین کردند . آن گاه ، امام علیه السلام نزدیک صخره شد ، آن را با دست برگرفت و بر همان جای که بود ، باز نهاد .6490.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شرح نهج البلاغه در وصفِ نیرومندی امام علیه السلام : و اوست که دروازه خیبر را برکنْد و گروهی از مردم گِرد آمدند تا آن را برگردانند و نتوانستند . و اوست که [ بُتِ ]هُبَل را که بسیار بزرگ بود از فراز کعبه برکنْد و بر زمین فرو افکند . و اوست که در روزگار خلافتش صخره ای بزرگ را با دست خویش از جای کنْد آن گاه که همه سپاه از این کار ناتوان شدند و از زیر آن آب برآورْد . .


ص: 534

6 / 8النُّزولُ بِبَلیخٍ (1)6493.الدرّ المنثور عن ابنِ الأدرعِ :الفتوح :ونَظَرَ إلَیهِ [عَلِیٍّ علیه السلام ] راهِبٌ قَد کانَ هُنالِکَ فی صَومَعَهٍ لَهُ ، فَنَزَلَ مِنَ الصَّومَعَهِ وأقبَلَ إلی عَلِیٍّ رضی الله عنه ، فَأَسلَمَ عَلی یَدِهِ ؛ ثُمَّ قالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! إنَّ عِندَنا کِتابا تَوارَثناهُ عَن آبائِنا ، یَذکُرونَ أنَّ عیسَی بنَ مَریَمَ علیه السلام کَتَبَهُ ، أفَأَعرِضُهُ عَلَیکَ ؟

قالَ عَلِیٌّ رضی الله عنه : نَعَم فَهاتِهِ .

فَرَجَعَ الرّاهِبُ إلَی الصَّومَعَهِ وأقبَلَ بِکِتابٍ عَتیقٍ قَد کادَ أن یَندَرِسَ ، فَأَخَذَهُ عَلِیٌّ وقَبَّلَهُ ثُمَّ دَفَعَهُ إلَی الرّاهِبِ ، فَقالَ : اِقرَأهُ عَلَیَّ !

فَقَرَأَهُ الرّاهِبُ عَلی عَلِیٍّ رضی الله عنه ، فَإِذا فیهِ : بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ ، الَّذی قَضی فیما قَضی وسَطَرَ فیما سَطَرَ ، أنَّهُ باعِثٌ فِی الاُمِّیّینَ رَسولاً مِنهُم یُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَالحِکمَهَ ، ویَدُلُّهُم عَلی سَبیلِ الرَّشادِ ، لا فَظٌّ (2) ولا غَلیظٌ ولاصَخّابٌ (3) فِی الأَسواقِ ، لا یَجزِی السَّیِّئَهَ السَّیِّئَهَ ولکِن یَعفو ویَصفَحُ ، اُمَّتُهُ الحامِدونَ الَّذینَ یَحمَدونَ اللّهَ عَلی کُلِّ حالٍ فی هَبوطِ الأَرضِ وصَعودِ الجِبالِ ، ألسِنَتُهُم مُذَلَّلَهٌ بِالتَّسبیحِ وَالتَّقدیسِ وَالتَّکبیرِ وَالتَّهلیلِ ، یَنصُرُ اللّهُ هذَا النَّبِیَّ عَلی مَن ناواهُ ؛ فَإِذا تَوَفّاهُ اللّهُ اختَلَفَت اُمَّتُهُ مِن بَعدِهِ ، ثُمَّ یَلبَثونَ بِذلِکَ ما شاءَ اللّهُ ؛ فَیَمُرُّ رَجُلٌ مِن اُمَّتِهِ بِشاطِئِ هذَا النَّهرِ ، یَأمُرُ بِالمَعروفِ ویَنهی عَنِ المُنکَرِ ، یَقضی بِالحَقِّ ولا یَرتَشی فِی الحُکمِ ، الدُّنیا عَلَیهِ أهوَنُ مِن شُربِ الماءِ عَلَی الظَّمآنِ ، (4) یَخافُ اللّهَ عَزَّ وجَلَّ فِی السِّرِّ ویَنصَحُ اللّهَ فِی العَلانِیَهِ ، ولا یَأخُذُهُ فِی اللّهِ لَومَهُ لائِمٍ ، فَمَن أدرَکَ ذاکَ النَّبِیَّ فَلیُؤمِن بِهِ ، فَمَن آمَنَ بِهِ کانَ لَهُ رِضوانُ اللّهِ وَالجَنَّهُ ، ومَن أدرَکَ ذلِکَ العَبدَ الصّالِحَ فَلیَنصُرهُ فَإِنَّهُ وَصِیُّ خاتِمِ الأَنبِیاءِ ، وَالقَتلُ مَعهُ شَهادَهٌ .

قالَ : ثُمَّ إنَّهُ أقبَلَ هذَا الرّاهِبُ عَلی عَلِیٍّ فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! إنّی صاحِبُکَ لا اُفارِقُکَ أبَدا حَتّی یُصیبَنی ما أصابَکَ .

قالَ : فَبَکی عَلِیٌّ رضی الله عنه ثُمَّ قالَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی ذَکَرَنی عِندَهُ فی کُتُبِ الأَبرارِ .

قالَ : ثُمَّ سارَ وهذَا الرّاهِبُ مَعَهُ ، فَکانَ یَتَغَدّی ویَتَعَشّی مَعَ عَلِیٍّ ؛ حَتّی صارَ إلی صِفّینَ ، فَقاتَلَ فَقُتِلَ ، فَقالَ عَلِیٌّ لِأَصحابِهِ : اُطلُبوهُ ! فَطَلَبوهُ فَوَجَدوهُ ، فَصَلّی عَلَیهِ عَلِیٌّ رضی الله عنه ودَفَنَهُ وَاستَغفَرَ لَهُ ، ثُمَّ قالَ : هذا مِنّا أهلَ البَیتِ . (5) .

1- .موضع فی سوریا ، قرب الرقّه علی جانب الفرات .
2- .فظّ : سَیِّئالخُلق (لسان العرب : ج 7 ص 452 «فظظ») .
3- .الصَّخَب والسَّخَب : الضَّجَّه ، واضطرابُ الأصواتِ للخِصَام (النهایه : ج 3 ص 14 «صخب») .
4- .فی وقعه صفّین : «الدنیا أهون علیه من الرّماد فی یوم عصفت به الریح ، والموت أهون علیه من شرب الماء علی الظماء»؛ والظاهر وقوع السقط هنا فی المصدر .
5- .الفتوح : ج 2 ص 556 ؛ وقعه صفّین : ص 147 نحوه .

ص: 535