گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد هفتم
6 / 5 سخن معاویه، آن گاه که خبر وفات امام را به او دادند



6 / 6 قصاص ابن ملجم

6 / 5سخن معاویه، آن گاه که خبر وفات امام را به او دادندتاریخ دمشق به نقل از مغیره : چون خبر درگذشت علی علیه السلام به معاویه رسید، وی که با همسرش دختر قرظه در نیم روز یک روز گرم تابستانی خوابیده بود گفت: إنا للّه وإنّا إلیه راجعون ! چه دانش و بردباری و فضیلت و فقهی را از دست دادند! همسرش گفت: تو دیروز نیزه بر چشمش می زدی، امروز در مرگ او «إنا للّه ...» می گویی؟! گفت: وای بر تو! تو نمی دانی که با مرگ او چه علم و فضل و سوابقی را از کف دادند.

6 / 6قصاص ابن ملجمتهذیب الأحکام به نقل از ابو مطر : چون ابن ملجم فاسق که لعنت خدا بر او باد امیر مؤمنان را ضربت زد، حسن علیه السلام به امام علیه السلام گفت: او را بکشم؟ فرمود: «نه؛ ولی زندانی اش کن. اگر من مُردم ، او را بکُشید و اگر مُردم، مرا در همین پُشت، در قبر دو برادرم هود و صالح علیهماالسلام به خاک سپارید».

.


ص: 412

فضائل الصحابه لابن حنبل عن الحسن بن کثیر عن أبیه :قُلتُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، خَلِّ بَینَنا وبَینَ مُرادٍ ؛ فَلا تَقومُ لَهُم زاعِبَهٌ (1) أو راعِیَهٌ أبَدا ، قالَ : لا ، ولکِنِ احبِسُوا الرَّجُلَ ، فَإِن أنَا مُتُّ فَاقتُلوهُ ، وإن أعِش فَالجُروحُ قِصاصٌ . (2)

مقاتل الطالبیّین عن عبد اللّه بن محمّد الأزدی :اُدخِلَ ابنُ مُلجَمٍ لَعَنَهُ اللّهُ عَلی عَلِیٍّ ، ودَخَلتُ عَلَیهِ فیمَن دَخَلَ ، فَسَمِعتُ عَلِیّا یَقولُ : «النَّفْسَ بِالنَّفْسِ» (3) إن أنَا مُتُّ فَاقتُلوهُ کَما قَتَلَنی ، وإن سَلِمتُ رَأَیتُ فیهِ رَأیی . (4)

الإرشاد :جاءَ النّاسُ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَقالوا لَهُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ مُرنا بِأَمرِکَ فی عَدُوِّ اللّهِ ؛ فَلَقَد أهلَکَ الاُمَّهَ وأفسَدَ المِلَّهَ ! فَقالَ لَهُم أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : إن عِشتُ رَأَیتُ فیهِ رَأیی ، وإن هَلَکتُ فَاصنَعوا بِهِ ما یُصنَع بِقاتِلِ النَّبِیِّ ، اُقتُلوهُ ثُمَّ حَرِّقوهُ بَعدَ ذلِکَ بِالنّارِ . (5)

مسند ابن حنبل عن أبی تحیی :لَمّا ضَرَبَ ابنُ مُلجَمٍ عَلِیّا علیه السلام الضَّربَهَ قالَ عَلِیٌّ : اِفعَلوا بِهِ ما أرادَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أن یَفعَلَ بِرَجُلٍ أرادَ قَتلَهُ ، فَقالَ : اُقتُلوهُ ثُمَّ حَرِّقوهُ . (6)

.

1- .زَعَبَ البعیرُ بحملهِ : مَرّ به مُثقلاً (لسان العرب : ج 1 ص 449 «زعب») . وفی تاریخ دمشق : «راعیه أو راغیه» ، والراغیه : الناقه (اُنظر لسان العرب : ج 14 ص 330 «رغا») .
2- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 560 ح 944 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 555 وراجع البدایه والنهایه : ج 8 ص 13 .
3- .المائده : 45 .
4- .مقاتل الطالبیّین : ص 49 ، المعجم الکبیر : ج 1 ص 99 ح168 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 146 ، المناقب للخوارزمی : ص 383 ح 401 والثلاثه الأخیره عن محمّد ابن الحنفیّه ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 435 نحوه ؛ الإرشاد : ج 1 ص 21 ، إعلام الوری : ج 1 ص 391 ، روضه الواعظین : ص 150 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 312 نحوه .
5- .الإرشاد : ج 1 ص 21 ، إعلام الوری : ج 1 ص 391 ، روضه الواعظین : ص 150 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 312 نحوه وفیه من «إن عشت ...» .
6- .مسند ابن حنبل : ج 1 ص 200 ح 713 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 560 ح 9065 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 155 ح 4692 عن أبی یحیی ، تهذیب الآثار (مسند علیّ بن أبی طالب) : ص 70 ح 6 کلاهما نحوه .

ص: 413

فضائل الصحابه ، ابن حنبل به نقل از حسن بن کثیر ، از پدرش : گفتم: ای امیر مؤمنان! قبیله مراد را به ما واگذار کن، که برای آنان هرگز بار شتر و گله گوسفندی باقی نمانَد و نابودشان کنیم. فرمود: «نه ؛ ولی این مرد را زندانی کنید. اگر من مُردم ، او را بکُشید و اگر زنده ماندم، برای زخم [ من ]قصاص است».

مقاتل الطالبیّین به نقل از عبد اللّه بن محمّد ازدی : ابن ملجم ملعون را بر علی علیه السلام وارد کردند. من نیز با کسانی که وارد شدند، داخل رفتم. شنیدم که علی علیه السلام می فرمود: «جان در برابر جان» . اگر مُردم، او را بکشید، همچنان که مرا کشت و اگر سالم ماندم، درباره آن فکر خواهم کرد».

الإرشاد:مردم نزد امیر مؤمنان آمدند و گفتند: ای امیر مؤمنان! دستور خود را درباره این دشمن خدا بفرما، که امّت را هلاک کرد و آیین را تباه ساخت. امیر مؤمنان به آنان فرمود: «اگر زنده ماندم، خودم می دانم که چه کنم و اگر از دنیا رفتم، با او همان کنید که با قاتل پیامبر می کنند . او را بکشید، پس از آن به آتش بسوزانید».

مسند ابن حنبل به نقل از ابو تحیی : چون ابن ملجم به علی علیه السلام آن ضربت را زد، علی علیه السلام فرمود: «با او همان کنید که پیامبر خدا می خواست با کسی انجام دهد که قصد کشتن حضرتش را داشت» . پس فرمود: «بکشیدش و سپس بسوزانیدش».

.


ص: 414

تاریخ الیعقوبی :إجتَمَعَ النّاسُ ، فَبایَعُوا الحَسَنَ بنَ عَلِیٍّ ، وخَرَجَ الحَسَنُ ابنُ عَلِیٍّ إلَی المَسجِدِ الجامِعِ ، فَخَطَبَ خُطبَهً لَهُ طَویلَهً ، ودَعا بِعَبدِ الرَّحمنِ بنِ مُلجَمٍ ، فَقالَ عَبدُ الرَّحمنِ : مَا الَّذی أمَرَکَ بِهِ أبوکَ ؟ قالَ : أمَرَنی أن لا أقتُلَ غَیرَ قاتِلِهِ ، وأن اُشبِعَ بَطنَکَ ، واُنعِمَ وِطاءَکَ ، فَإِن عاشَ أقتَصُّ أو أعفو ، وإن ماتَ اُلحِقَنَّکَ بِهِ . فَقالَ ابنُ مُلجَمٍ : إن کانَ أبوکَ لِیَقولُ الحَقَّ ویَقضی بِهِ فی حالِ الغَضَبِ وَالرِّضا ، فَضَرَبَهُ الحَسَنُ بِالسَّیفِ ، فَالتَقاهُ بِیَدِهِ فَنَدَرَت (1) ، وقَتَلَهُ . (2)

الإرشاد :لَمّا قُضِیَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام وفَرَغَ أهلُهُ مِن دَفنِهِ جَلَسَ الحَسَنُ علیه السلام وأَمَرَ أن یُؤتِیَ بِابنِ مُلجَمٍ ، فَجیءَ بِهِ ، فَلَمّا وَقَفَ بَینَ یَدَیهِ قالَ لَهُ : یا عَدُوَّ اللّهِ ! ! قَتَلتَ أمیرَ المُؤمِنینَ ، وأعظَمتَ الفَسادَ فِی الدّینِ . ثُمَّ أمَرَ بِهِ فَضُرِبَت عُنُقُهُ ، وَاستَوهَبَت اُمُّ الهَیثَمِ بِنتُ الأَسوَدِ النَّخَعِیَّهُ جیفَتَهُ مِنهُ لِتَتَوَلّی إحراقَها ، فَوَهَبَها لَها ، فَأَحرَقَتها بِالنّارِ . (3)

تاریخ الطبری :وقَد کانَ عَلِیٌّ نَهَی الحَسَنَ عَنِ المُثلَهِ ، وقالَ : یا بَنی عَبدِ المُطَّلِبِ ، لا اُلفِیَنَّکُم تَخوضونَ دِماءَ المُسلِمینَ ، تَقولونَ : قُتِلَ أمیرُ المُؤمِنینَ ، قُتِلَ أمیرُ المُؤمِنینَ ! ألا لا یُقتَلَنَّ إلّا قاتِلی . انظُر یا حَسَنُ ؛ إن أنَا مُتُّ مِن ضَربَتِهِ هذِهِ فَاضرِبهُ ضَربَهً بِضَربَهٍ ، ولا تُمَثِّل بِالرَّجُلِ ؛ فَإِنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : إیّاکُم وَالمُثلَهَ ولَو أنَّها بِالکَلبِ العَقورِ . فَلَمّا قُبِضَ علیه السلام بَعَثَ الحَسَنُ إلَی ابنِ مُلجَمٍ ، فَقالَ لِلحَسَنِ : هَل لَکَ فِیَّ خَصلَهٌ ؟ إنّی وَاللّهِ ما أعطَیتُ اللّهَ عَهدا إلّا وَفَیتُ بِهِ ، إنّی کُنتُ قَد أعطَیتُ اللّهَ عَهدا عِندَ الحَطیمِ أن أقتُلَ عَلِیّا ومُعاوِیَهَ أو أموتَ دونَهُما ، فَإِن شِئتَ خَلَّیتَ بَینی وبَینَهُ ، ولَکَ اللّهَ عَلَیَّ إن لَم أقتُلهُ أو قَتَلتُهُ ثُمَّ بَقیتُ أن آتِیَکَ حَتّی أضَعَ یَدی فی یَدِکَ . فَقالَ لَهُ الحَسَنُ : أما وَاللّهِ حَتّی تُعایِنَ النّارَ فَلا . ثُمَّ قَدَّمَهُ فَقَتَلَهُ ، ثُمَّ أخَذَهُ النّاسُ فَأَدرَجوهُ فی بَواری ، ثُمَّ أحرَقوهُ بِالنّارِ . (4)

.

1- .نَدَرَتْ : سَقَطت ووَقَعت (النهایه : ج 5 ص 35 «ندر») .
2- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 214 .
3- .الإرشاد : ج 1 ص 22 عن أبی مخنف وإسماعیل بن راشد وأبی هشام الرفاعی وأبی عمرو الثقفی وغیرهم ، روضه الواعظین : ص 150 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 313 ، إعلام الوری : ج 1 ص 391 کلاهما نحوه ؛ الفصول المهمّه : ص 134 وراجع مقاتل الطالبیّین : ص 54 .
4- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 148 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 435 و 436 ، المعجم الکبیر : ج 1 ص 100 ح 168 نحوه ، تهذیب الآثار (مسند علیّ بن أبی طالب) : ص 75 ح 137 کلاهما عن إسماعیل بن راشد ولیس فیهما قول النبیّ صلی الله علیه و آله ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 331 ولیس فیه صدره نحوه .

ص: 415

تاریخ الیعقوبی:مردم جمع شدند و با حسن بن علی علیهماالسلام بیعت کردند. حسن بن علی علیهماالسلامبه مسجد جامع بیرون آمد و خطبه بلندی خواند و عبد الرحمان بن ملجم را فرا خواند. ابن ملجم گفت: پدرت تو را به چه چیز فرمان داد؟ فرمود: «مرا امر کرد که جز قاتلش را نکشم، شکمت را سیر کنم، جای تو را نرم سازم . اگر زنده ماند، خودش قصاص یا عفو می کند و اگر درگذشت، تو را به او ملحق کنم». ابن ملجم گفت: حقّا که پدرت در حال خشم و رضا حق می گفت و به حقْ داوری می کرد. حسن علیه السلام با شمشیر بر او ضربت زد. او ضربت را با دست گرفت . دستش قطع شد . آن گاه [ حسن علیه السلام ] او را کشت.

الإرشاد:چون علی علیه السلام درگذشت و خانواده اش از خاکسپاری او آسودند، حسن علیه السلام نشست و فرمود تا ابن ملجم را آوردند. چون در مقابل امام علیه السلام ایستاد، ایشان فرمود: «ای دشمن خدا! امیر مؤمنان را کشتی و فساد بزرگی در دین پدید آوردی». سپس دستور داد گردنش را زدند. امّ هیثم دختر اسود نخعی جسد او را درخواست کرد تا عهده دار سوزاندنش شود. امام علیه السلام جسدش را به او داد . او هم با آتش آن را سوزاند.

تاریخ الطبری :علی علیه السلام حسن علیه السلام را از مُثله کردن [ قاتلش ] نهی کرده و فرموده بود: «ای فرزندان عبد المطّلب! مبادا شما را چنین بیابم که به ریختن خون های مسلمانان پرداخته اید و می گویید: امیر مؤمنان کشته شد، امیر مؤمنان کشته شد ! آگاه باشید، به قصاص خون من جز قاتلم کشته نشود. حسن! بنگر اگر من از این ضربتْ جان باختم، او را تنها یک ضربت درمقابل آن ضربت بزن و این مرد را مُثله نکن ، که من از پیامبر خدا شنیدم می فرمود: از مثله کردن بپرهیزید، هرچند که درباره سگ هار و درنده باشد! ». چون حضرت وفات یافت، امام حسن علیه السلام فرستاد ابن ملجم را آوردند. ابن ملجم به امام علیه السلام گفت: آیا می خواهی برایت چیزی بگویم؟ به خدا سوگند ، من هرگز عهدی با خدا نبستم ، مگر آن که به آن وفا کردم. من کنار خانه خدا با خدا عهد بستم که علی و معاویه را بکشم یا در این راه کشته شوم. اگر بخواهی، مرا آزاد کن تا در پی کشتن معاویه بروم . برای توست عهد خدا بر گردن من که اگر او را نکشتم، یا اگر کشتم و زنده ماندم، که پیش تو آیم و دستم را در دستت بگذارم . حسن علیه السلام فرمود: «نه به خدا سوگند، مگر آن که آتش را ببینی!». سپس او را پیش کشید و کشت. آن گاه مردم جسدش را گرفته ، در حصیر پیچاندند و به آتش کشیدند.

.


ص: 416

6 / 7مَکانُ قَبرِ الإِمامِالإمام الباقر علیه السلام :کانَ فی وَصِیَّهِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : أن أخرِجونی إلَی الظَّهر فَإِذا تَصَوَّبَت أقدامُکُم وَاستَقبَلَتکُم ریحٌ فَادفِنونی ، وهُوَ أوَّلُ طورِ سَیناءَ ، فَفَعَلوا ذلِکَ . (1)

الإمام الصادق علیه السلام :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیٌّ یَأتِی النَّجَفَ ویَقولُ : وادِی السَّلامِ ومَجمَعُ أرواحِ المُؤمِنینَ ونِعمَ المَضجَعُ لِلمُؤمِنِ هذَا المَکانُ . وکانَ یَقولُ : اللّهُمَّ اجعَل قَبری بِها . (2)

فرحه الغری عن أحمد بن حباب :نَظَرَ أمیرُ المُؤمِنینَ إلی ظَهرِ الکوفَهِ فَقالَ : ما أحسَنَ ظَهرَکَ ، وأطیَبَ قَعرَکَ ! اللّهُمَّ اجعَل قَبری بِها . (3)

.

1- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 34 ح 69 ، فرحه الغری : ص 50 کلاهما عن الثمالی ، جامع الأخبار : ص 73 ح 94 .
2- .تاریخ دمشق : ج 1 ص 213 عن محمّد بن مسلم .
3- .فرحه الغری : ص 31 ، إرشاد القلوب : ص 439 .

ص: 417



6 / 7 جای قبر امام

6 / 7جای قبر امامامام باقر علیه السلام :در وصیّت امیر مؤمنان بود که مرا به پشتِ کوفه بیرون ببرید، هر جا که گام هایتان پایین آمد و بادی به سوی شما وزید، آن جا دفنم کنید. آن جا آغاز طور سیناست. پس چنان کردند.

امام صادق علیه السلام :امیر مؤمنان به نجف می رفت و می فرمود: «وادی السّلام ، محلّ گرد آمدن روح های مؤمنان است و این جا برای مؤمنْ آرامگاه خوبی است» و می فرمود: «خداوندا ! قبر مرا در این جا قرار بده».

فَرحه الغَریّ به نقل از احمد بن حباب : امیر مؤمنان به پشت کوفه نگاه کرد و فرمود: «چه نیکوست پشت تو و چه پاک است ژرفای تو! خدایا ، قبر مرا در این جا قرار بده!».

.


ص: 418

تهذیب الأحکام عن أبی طالب :سَأَلتُ الحَسَنَ بنَ عَلِیٍّ علیهماالسلام : أینَ دَفَنتُم أمیرَ المُؤمِنینَ ؟ قالَ : عَلی شَفیرِ الجُرُفِ ، ومَرَرنا بِهِ لَیلاً عَلی مَسجِدِ الأَشعَثِ ، وقالَ : اِدفِنونی فی قَبرِ أخی هودٍ علیه السلام . (1)

الإرشاد عن جابر بن یزید :سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍّ الباقِرَ علیه السلام : أینَ دُفِنَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام قالَ : دَفَنَ بِناحِیَهِ الغَرِیَّینِ ، ودُفِنَ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ ، ودَخَلَ قَبرَهُ الحَسَنُ وَالحُسَینُ ومُحَمَّدٌ بَنو عَلِیٍّ علیه السلام وعَبدُ اللّهِ بنُ جَعفَرٍ علیه السلام . (2)

فرحه الغری عن أبی بصیر :سَأَلتُ أباجَعفَرٍ علیه السلام عَن قَبرِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ؛ فَإِنَّ النّاسَ قَدِ اختَلَفوا فیهِ ، قالَ : إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام دُفِنَ مَعَ أبیهِ نوحٍ فی قَبرِهِ ، قُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ مَن تَوَلّی دَفنَهُ ؟ فَقالَ : رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مَعَ الکِرامِ الکاتِبینَ بِالرَّوحِ وَالرَّیحانِ . (3)

تهذیب الأحکام عن أبی بصیر:قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : أینَ دُفِنَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام قالَ : دُفِنَ فی قَبرِ أبیهِ نوحٍ علیه السلام قُلتُ : وأینَ قَبرُ نوحٍ ؟ النّاسُ یَقولونَ : إنَّهُ فِی المَسجِدِ ، قالَ : لا ، ذاکَ فی ظَهرِ الکوفَهِ . (4)

الإمام الصادق علیه السلام :لَمّا قُبِضَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام أخرَجَهُ الحَسَنُ وَالحُسَینُ ورَجُلانِ آخَرانِ ، حَتّی إذا خَرَجوا مِنَ الکوفَهِ تَرَکوها عَن أیمانِهِم ، ثُمَّ أخَذوا فِی الجَبّانَهِ حَتّی مَرّوا بِهِ إلَی الغَرِیِّ ، فَدَفَنوهُ وسَوَّوا قَبرَهُ فَانصَرَفوا . (5)

.

1- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 34 ح 67 ، جامع الأخبار : ص 72 ح 92 ، فرحه الغری : ص 38 وزاد فی آخره «وصالح» ؛ مقاتل الطالبیّین : ص 54 عن الحسن بن علیّ الخلال عن جدّه نحوه وفیه «حتی خرجنا به إلی الظهر بجنب الغری» بدل «قال : ادفنونی ...» .
2- .الإرشاد : ج1 ص24 ، إعلام الوری : ج 1 ص 393 ، فرحه الغری : ص 51 ، بحار الأنوار : ج42 ص220 ح26 .
3- .فرحه الغری : ص 48 ، بحار الأنوار : ج 42 ص 218 ح 22 .
4- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 34 ح 68 ، جامع الأخبار : ص 73 ح 93 ، فرحه الغری : ص 70 وص 64 .
5- .الکافی : ج 1 ص 458 ح 11 ، فرحه الغری : ص 90 کلاهما عن عبد اللّه بن بکیر عن بعض أصحابنا .

ص: 419

تهذیب الأحکام به نقل از ابو طالب : از حسن بن علی علیهماالسلام پرسیدم: امیر مؤمنان را کجا به خاک سپردید؟ گفت: «بر کناره سراشیبی. یک شب با او بر مسجد اشعث گذشتیم و فرمود: مرا در قبر برادرم هود علیه السلام دفن کنید».

الإرشاد به نقل از جابر بن یزید : از حضرت باقر علیه السلام پرسیدم: امیر مؤمنان کجا به خاک سپرده شد؟ فرمود: «در سمتِ غَریَّین دفن شد. دفن او پیش از دمیدن صبح بود. حسن و حسین علیهماالسلام و محمّد بن حنفیّه فرزندان علی علیه السلام و عبد اللّه بن جعفر ، وارد قبر او شدند».

فَرحه الغَریّ به نقل از ابو بصیر : از امام باقر علیه السلام درباره مدفن امیر مؤمنان پرسیدم، چون مردم درباره آن اختلاف داشتند. فرمود: «امیر مؤمنان همراه پدرش نوح علیه السلام در قبر او دفن شد». گفتم: فدایت شوم! چه کسی او را به خاک سپرد؟ فرمود: «پیامبر خدا همراه با فرشتگان کاتب و روح و ریحان».

تهذیب الأحکام به نقل از ابو بصیر : به امام صادق علیه السلام گفتم : امیر مؤمنان کجا دفن شد؟ فرمود: «در قبر پدرش نوح علیه السلام دفن شد». پرسیدم: قبر نوح کجاست؟ مردم می گویند که در مسجد است. فرمود: «نه؛ در پشتِ کوفه است».

امام صادق علیه السلام :چون امیر مؤمنان جان باخت، حسن و حسین علیهماالسلام و دو مرد ، دیگر او را بیرون بردند، تا آن که از کوفه بیرون شدند و کوفه را در سمت راست خویش قرار دادند و از سمت گورستان [کوفه ]رفتند تا به غَری رسیدند. او را آن جا به خاک سپردند و قبر را صاف کردند و برگشتند.

.


ص: 420

فرحه الغری عن عبد الرحیم القصیر :سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام عَن قَبرِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَقالَ : أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام مَدفونٌ فی قَبرِ نوحٍ . قالَ : قُلتُ : ومَن نوحٌ ؟ قالَ : نوحٌ النَّبِیُّ علیه السلام . قُلتُ : کَیفَ صارَ هکَذا ؟ فَقالَ : إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ صِدّیقٌ ، هَیَّأَ اللّهُ لَهُ مَضجَعَهُ فی مَضجَعِ صِدّیقٍ . یا عَبدَ الرَّحیمِ ، إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله أخبَرَنا بِمَوتِهِ وبِالمَوضِعِ الَّذی دُفِنَ فیهِ ، وأنزَلَ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ لَهُ حَنوطا مِن عِندِهِ مَعَ حَنوطِ أخیهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وأخبَرَهُ أنَّ المَلائِکَهَ تُنزِلُهُ قَبرَهُ ، فَلَمّا قُبِضَ علیه السلام کانَ فیما أوصی بِهِ ابنَیهِ الحَسَنَ والحُسَینَ علیهماالسلامإذ قالَ لَهُما : إذا مُتُّ فَغَسِّلانی وحَنِّطانی وَاحمِلانی بِاللَّیلِ سِرّا ، وَاحمِلا یا بَنِیَّ بِمُؤَخَّرِ السَّریرِ وَاتبَعاهُ ، فَإِذا وُضِعَ فَضَعا ، وَادفِنانی فِی القَبرِ الَّذی یوضَعُ السَّریرُ عَلَیهِ ، وَادفِنانی مَعَ مَن یُعینُکُما عَلی دَفنی فِی اللَّیلِ ، وسَوِّیاهُ . (1)

فرحه الغری عن أبی بکر بن عیّاش :سَأَلتُ أبا حَصینٍ وَالأَعمَشَ وغَیرَهُم فَقُلتُ : أخبَرَکُم أحَدٌ أنَّهُ صَلّی عَلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام أو شَهِدَ دَفنَهُ ؟ قالوا : لا ، فَسَأَلتُ أباکَ مُحَمَّدَ بنَ السّائِبِ فَقالَ : اُخرُج بِهِ لَیلاً ، وخَرَجَ بِهِ الحَسَنُ وَالحُسَینُ علیهماالسلام ومُحَمَّدُ بنُ الحَنَفِیَّهِ وعَبدُ اللّهِ بنُ جَعفَرٍ وعِدَّهٌ مِن أهلِ بَیتِهِ ، فَدُفِنَ فی ظَهرِ الکوفَهِ ، فَقُلتُ لِأَبیکَ : لِمَ فَعَلَ بِهِ ذلِکَ ؟ قالَ : مَخافَهَ أن یَنبُشُهُ الخَوارِجُ وغَیرُهُم . (2)

تاریخ الیعقوبی :دُفِنَ بِالکوفَهِ فی مَوضِعٍ یُقالُ لَهُ : الغَرِیُّ . (3)

.

1- .فرحه الغری : ص 49 ، بحار الأنوار : ج 42 ص 219 ح 23 .
2- .فرحه الغری : ص 124 ، بحار الأنوار : ج 42 ص 222 ح 30 ؛ مقتل أمیر المؤمنین : ص 79 .
3- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 213 .

ص: 421

فَرحه الغَریّ به نقل از عبدالرحیم قصیر : از امام باقر علیه السلام درباره قبر امیر مؤمنان پرسیدم. فرمود: امیر مؤمنان در قبر نوح علیه السلام دفن شده است». گفتم: نوح کیست؟ فرمود: «نوحِ پیامبر». گفتم چگونه چنین شد؟ فرمود: امیر مؤمنان صدّیق است . خداوندْ آرامگاه او را در قبر یک صدّیق قرار داد . ای عبد الرحیم! پیامبر خدا ما را از رحلت آن حضرت و محلّ دفن وی خبر داده بود. خداوند متعال برای او از پیشِ خود ، حنوطی با حنوط برادرش پیامبر خدا فرستاده بود و به وی خبر داده بود که فرشتگانْ او را وارد قبرش می کنند. چون حضرت درگذشت، جزو وصیّت هایش به دو فرزندش حسن و حسین علیهماالسلام چنین بود: هرگاه جان دادم، مرا غسل دهید، حنوط کنید و شبانه و مخفیانه مرا بردارید . فرزندانم! عقبِ تابوت را بردارید و در پی آن روید، هرگاه [جلوی تابوت ]پایین آمد، شما هم زمین بگذارید و مرا در قبری دفن کنید که تابوت بر روی آن گذاشته می شود و مرا به کمک کسانی که برای دفنم یاری تان می کنند، شبانه به خاک بسپارید و محلّ دفن را هموار کنید ».

فَرحه الغَریّ به نقل از ابو بکر بن عیّاش : از ابو حُصَین و اَعمش و دیگران پرسیدم : آیا کسی به شما خبر داده است که بر امیرمؤمنان نماز خوانده یا شاهد دفن او بوده؟ گفتند: نه. از پدرت محمّد بن سائب پرسیدم . گفت: حضرت را شبانه بیرون بردند. حسن و حسین علیهماالسلام ، محمّد حنفیّه، عبد اللّه بن جعفر و تعدادی از افراد خانواده اش او را بیرون بردند و در پشت کوفه به خاک سپرده شد. به پدرت گفتم: چرا چنین کردند؟ گفت: بیم آن داشتند که خوارج و دیگران قبر او را بشکافند.

تاریخ الیعقوبی:امام علیه السلام در منطقه کوفه در محلّی به نام «غَریّ» به خاک سپرده شد.

.


ص: 422

6 / 8إخفاءُ قَبرِ الإِمامِالإمام الصادق علیه السلام :إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام أمَرَ ابنَهُ الحَسَنَ أن یَحفِرَ لَهُ أربَعَهَ قُبورٍ فی أربَعَهِ مَواضِعَ : فِی المَسجِدِ ، وفِی الرُّحبَهِ ، وفِیالغَرِیِّ ، وفی دارِ جَعدَهَ بنِ هُبَیرَهَ ، وإنَّما أرادَ بِهذا أن لا یَعلَمَ أحَدٌ مِن أعدائِهِ مَوضِعَ قَبرِهِ علیه السلام . (1)

إرشاد القلوب :لَمّا قُبِضَ وغُسِّلَ وکُفِّنَ اُخرِجَ إلی مَسجِدِ الکوفَهِ أربَعُ تَوابیتَ فَصُلِّیَ عَلَیها ، ثُمَّ اُدخِلَ تابوتٌ إلَی البَیتِ وَالثَّلاثَهُ الباقِیَهُ مِنها ما بُعِثَ إلی جَهَهِ بَیتِ اللّهِ الحَرامِ ، ومِنها ما حُمِلَ إلی مَدینَهِ الرَّسولِ ، ومِنها ما نُقِلَ إلَی البَیتِ المُقدِسِ ، وفَعَلَ ذلِکَ لِاءِخفائِهِ علیه السلام . (2)

6 / 9ظُهورُ قَبرِ الإِمامِکتاب من لا یحضره الفقیه عن صفوان عن الإمام الصادق علیه السلام :سارَ وأنَا مَعَهُ فِی القادِسِیَّهِ حَتّی أشرَفَ عَلَی النَّجَفِ ... ثُمَّ قالَ علیه السلام : اِعدِلِ بِنا ، قالَ : فَعَدَلتُ بِهِ فَلَم یَزَل سائِرا حَتّی أتَی الغَرِیَّ ، فَوَقَفَ عَلَی القَبرِ فَساقَ السَّلامَ مِن آدَمَ عَلی نَبِیٍّ نَبِیٍّ علیهم السلام وأنَا أسوقُ السَّلامَ مَعَهُ حَتّی وَصَلَ السَّلامُ إلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ خَرَّ عَلَی القَبرِ فَسَلَّمَ عَلَیهِ وعَلا نَحیبَهُ ، ثُمَّ قامَ فَصَلّی أربَعَ رَکَعاتٍ وفی خَبَرٍ آخَرَ : سِتَّ رَکَعاتٍ وصَلَّیتُ مَعَهُ ، وقُلتُ لَهُ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ما هذَا القَبرُ ؟ قالَ: هذَا القَبرُ قَبرُ جَدّی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام . (3)

.

1- .فرحه الغری : ص 32 عن محمّد بن الحسن الجعفری قال : وجدت فی کتاب أبی وحدّثتنی اُمیّ عن اُمّها ، بحار الأنوار : ج 42 ص 214 ح 15 وج 100 ص 250 ح 44 .
2- .إرشاد القلوب : ص 435 .
3- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 586 ح 3195 ، کامل الزیارات : ص 84 ح 83 ، فرحه الغری : ص 99 .

ص: 423



6 / 8 پنهان داشتن قبر امام

6 / 9 آشکار شدن قبر امام

6 / 8پنهان داشتن قبر امامامام صادق علیه السلام :امیر مؤمنان به فرزندش حسن علیه السلام دستور داد که برای او چهار قبر در چهار جا بکَند: در مسجد، در رَحبه، در غَری و در خانه جعده بن هبیره. با این کار می خواست کسی از دشمنانش جای قبر او را نداند.

إرشاد القلوب:چون علی علیه السلام درگذشت و او را غسل دادند و کفن کردند، چهار تابوت به سوی مسجد کوفه بردند و بر آنها نماز خواندند. آن گاه تابوتی را به خانه بردند و سه تابوت دیگر را، یکی به سوی بیت اللّه الحرام فرستادند، یکی را به سمت مدینه پیامبر صلی الله علیه و آله و یکی را به طرف بیت المقدس. چنین کردند، تا جای دفن او را مخفی کنند.

6 / 9آشکار شدن قبر امامکتاب من لا یحضره الفقیه به نقل از صفوان جمّال (ساربان) : در خدمت امام صادق علیه السلام بودم که در قادسیه (1) ره می سپرد، تا آن که بر نجفْ اِشراف یافت... سپس فرمود: «ما را بگردان». راه را برگرداندم . همچنان می رفت تا به غَری رسید، بر قبری ایستاد و شروع کرد به سلام دادن از آدم علیه السلام بر یکایک پیامبران علیهم السلام . من هم همراه او سلام می گفتم، تا آن که سلام به پیامبر صلی الله علیه و آله رسید . آن گاه به روی قبر افتاد، بر آن سلام داد و ناله اش بلند شد. سپس برخاست، چهار رکعت نماز خواند (در نقل دیگری شش رکعت آمده است) که من نیز با او نماز خواندم . سپس پرسیدم: ای پسر پیامبر! این قبر کیست؟ فرمود: «این قبر جدّم علی بن ابی طالب علیه السلام است».

.

1- .قادسیه، شهری در پانزده فرسخی کوفه که چهار میل تا عذیب فاصله دارد و جنگ معروف بین مسلمانان و ایرانیان در آن جا اتفاق افتاد (ر . ک : معجم البلدان : ج 4 ص 291) .

ص: 424

فرحه الغری عن صفوان الجمّال :خَرَجتُ مَعَ الصّادِقِ علیه السلام مِنَ المَدینَهِ اُریدُ الکوفَهَ ، فَلَمّا جُزنا بابَ الحیرَهِ قالَ : یا صَفوانُ . قُلتُ : لَبَّیکَ یَابنَ رَسولِ اللّهِ . قالَ : تُخرِجُ المَطایا إلَی القائِمِ وجِدَّ الطَّریقَ إلی الغَرِیِّ . قالَ صَفوانُ : فَلَمّا صِرنا إلی قائِمِ الغَرِیِّ أخرَجَ رِشاءً (1) مَعَهُ دَقیقا قَد عُمِلَ مِنَ الکِنبارِ (2) ، ثُمَّ تَبَعَّدَ مِنَ القائِمِ مَغرِبا خُطیً کَثیرَهً ، ثُمَّ مَدَّ ذلِکَ الرِّشاءَ حَتَّی انتَهی إلی آخِرِهِ فَوَقَفَ ، ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ إلَی الأَرضِ فَأَخرَجَ مِنها کَفّا مِن تُرابٍ فَشَمَّهُ مَلِیّا ، ثُمَّ أقبَلَ یَمشی حَتّی وَقَفَ عَلی مَوضِعِ القَبرِ الآنَ ، ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ المُبارَکَهِ إلَی التُّربَهِ ، فَقَبَضَ مِنها قَبضَهً ، ثُمَّ شَهِقَ شَهقَهً حَتّی ظَنَنتُ أنَّهُ فارَقَ الدُّنیا ، فَلَمّا أفاقَ قالَ: هاهُنا وَاللّهِ مَشهَدُ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ، ثُمَّ خَطَّ تَخطیطا ، فَقُلتُ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، ما مَنَعَ الأَبرارَ مِن أهلِ بَیتِهِ مِن إظهارِ مَشهَدِهِ ؟ قالَ : حَذَرا مِن بَنی مَروانَ وَالخَوارِجِ أن تَحتالَ فی أذاهُ . (3)

الکافی عن صفوان الجمّال :کُنتُ أنَا وعامِرٌ وعَبدُ اللّهِ بنُ جُذاعَهَ الأَزدِیُّ عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ : فَقالَ لَهُ عامِرٌ : جُعِلتُ فِداکَ إنَّ النّاسَ یَزعُمونَ أنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام دُفِنَ بِالرُّحبَهِ ؟ قالَ : لا ، قالَ : فَأَینَ دُفِنَ ؟ قالَ : إنَّهُ لَمّا ماتَ احتَمَلَهُ الحَسَنُ علیه السلام فَأَتی بِهِ ظَهرَ الکوفَهِ قَریبا مِنَ النَّجَفِ یَسرَهً عَنِ الغَرِیِّ یَمنَهً عَنِ الحیرَهِ ، فَدَفَنَهُ بَینَ ذَکَواتٍ 4 بیضٍ . فَلَمّا کانَ بَعدُ ذَهَبتُ إلَی المَوضِعِ فَتَوَهَّمتُ مَوضِعا مِنهُ ، ثُمَّ أتَیتُهُ فَأَخبَرتُهُ فَقالَ لی : أصَبتَ رَحِمَکَ اللّهُ ثَلاثَ مَرّاتٍ . (4)

.

1- .الرِّشاء : الحبل (لسان العرب : ج 14 ص 322 «رشا») .
2- .الکِنبار : حَبْلُ النارَجِیلِ ، وهو نخیل الهند تُتّخذ من لیفه حبال للسفن (لسان العرب : ج 5 ص 153 «کنبر») .
3- .فرحه الغری : ص 92 ، بحار الأنوار : ج 100 ص 235 ح 1 .
4- .الکافی : ج 1 ص 456 ح 5 ، کامل الزیارات : ص 81 ح 77 ، فرحه الغری : ص 62 وفیه «خزاعه» بدل «جذاعه» .

ص: 425

فَرحه الغَریّ به نقل از صفوان جمّال : همراه امام صادق علیه السلام از مدینه به قصد کوفه خارج شدم. چون از دروازه «حِیرَه» (1) گذشتیم، فرمود: «ای صفوان!». گفتم: بله، ای پسر پیامبر خدا! فرمود: «مَرکب ها را به سمت منطقه قائم بیرون می بری و راه را به سمتِ غَری جدا می کنی». چون به قائمِ غَری رسیدیم، ریسمان نازکی که همراه داشت و از لیفِ نارگیل درست شده بود، درآورد و سپس با گام هایی بسیار به سمت مغرب از قائم فاصله گرفت، طناب را تا آخرش باز کرد و ایستاد. دستش را به زمین زد و مشتی خاک برگرفت و مدّتی آن را بویید . آن گاه پیش رفت تا در جایگاه کنونی قبر ایستاد . دست مبارکش را بر خاک زد، مشتی خاک برداشت، سپس صیحه ای کشید که پنداشتم جان داد. چون به هوش آمد، فرمود: «به خدا سوگند ، قبر امیر مؤمنان همین جاست». آن گاه خطوطی رسم کرد. گفتم: ای پسر پیامبر! چه چیزی مانع از آن است که نیکانِ اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله قبر امیر مؤمنان را آشکار کنند؟ فرمود: «بیم از مروانیان و خوارج است که به آزار او بپردازند».

الکافی به نقل از صفوان جمّال : من و عامر و عبد اللّه بن جذاعه ازدی در خدمت امام صادق علیه السلام بودیم. عامر به آن حضرت گفت: فدایت شوم! مردم می پندارند که امیر مؤمنان در «رُحبه» (2) دفن شده است. فرمود: «نه». گفت: پس کجا؟ فرمود: «چون آن حضرت وفات یافت، حسن علیه السلام جسد او را برداشت و به پشت کوفه، نزدیک نجف، سمت چپ غَری و سمت راستِ حیره آورد و بین تپّه های سفیدی او را به خاک سپرد». [ راوی گوید :] بعدها به آن جایگاه رفتم و جایی از آن را همان قبر پنداشتم. نزد حضرت آمده ، خبر دادم . حضرت سه بار فرمود: «درست یافتی . خدای رحمتت کند!».

.

1- .شهری از دوران جاهلیت، پر نهر ، در یک فرسخی کوفه که منزلگاه خاندان نعمان بن منذر بود (تقویم البلدان : ص299).
2- .رُحبه، روستایی است مقابل قادسیه در یک منزلی کوفه (معجم البلدان : ج 3 ص 33) .

ص: 426

الکافی عن عبد اللّه بن سنان :أتانی عُمَرُ بنُ یَزیدَ فَقالَ لی : إرکَب ، فَرَکِبتُ مَعَهُ ، فَمَضَینا حَتّی أتَینا مَنزِلَ حَفصٍ الکُناسِیِّ ، فَاستَخرَجتُهُ فَرَکِبَ مَعَنا ، ثُمَّ مَضَینا حَتّی أتَینا الغَرِیَّ فَانتَهَینا إلی قَبرٍ ، فَقالَ : إنزِلوا هذا قَبرُ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ، فَقُلنا مِن أینَ عَلِمتَ ؟ فَقالَ : أتَیتُهُ مَعَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام حَیثُ کانَ بِالحیرَهِ غَیرَ مَرَّهٍ ، وخَبَّرَنی أنَّهُ قَبرُهُ . (1)

الإرشاد :تَوَلّی غُسلَهُ وتَکفینَهُ ابناهُ الحَسَنُ وَالحُسَینُ علیهماالسلامبِأَمرِهِ ، وحَمَلاهُ إلَی الغَرِیِّ مِن نَجَفٍ الکوفَهَ ، فَدَفَناهُ هُناکَ وعَفَیا مَوضِعَ قَبرِهِ بِوَصِیَّهٍ کانَت مِنهُ إلَیهِما فی ذلِکَ ؛ لِما کانَ یُعلِمُهُ علیه السلام مِن دَولَهِ بَنی اُمَیَّهَ مِن بَعدِهِ ، وَاعتِقادِهِم فی عَداوَتِهِ ، وما یَنتَهونَ إلَیهِ بِسوءِ النِّیّاتِ فیهِ مِن قَبیحِ الفِعالِ وَالمَقالِ بِما تَمَکَّنوا مِن ذلِکَ ، فَلَم یَزَل قَبرُهُ علیه السلام مخُفیً حَتّی دَلَّ عَلَیهِ الصّادِقُ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ علیهماالسلام فِی الدَّولَهِ العَبّاسِیَّهِ ، وزارَهُ عِندَ وُرودِهِ إلی أبی جَعفَرٍ [المَنصورِ] وهُوَ بِالحیرَهِ فَعَرَفَتهُ الشّیعَهُ وَاستَأنَفوا إذ ذاکَ زِیارَتَهُ عَلَیهِ السَّلامُ وعَلی ذُرِّیَّتِهِ الطّاهِرینَ ، وکانَ سِنُّهُ علیه السلام یَومَ وَفاتِهِ ثَلاثا وسِتّینَ سَنَهً . (2)

الإرشاد عن عبد اللّه بن حازم :خَرَجنا یَوما مَعَ الرَّشیدِ مِنَ الکوفَهِ نَتَصَیَّدُ ، فَصِرنا إلی ناحِیَهِ الغَرِیَّینِ وَالثَّوِیَّهِ ، فَرَأَینا ظِباءً فَأَرسَلنا عَلَیهَا الصُّقورَهَ وَالکِلابَ ، فَجاوَلَتها ساعَهً ثُمَّ لَجَأَتِ الظِّباءُ إلی أکَمَهٍ (3) فَسَقَطَت عَلَیها فَسَقَطَتِ الصُّقورَهُ ناحِیَهً ورَجَعتِ الکِلابُ ، فَعَجِبَ الرَّشیدُ مِن ذلِکَ ، ثُمَّ إنَّ الظِّباءَ هَبَطَت مِنَ الأَکَمَهِ فَهَطبت الصُّقورَهُ وَالکِلابُ ، فَرَجَعَتِ الظِّباءُ إلَی الأَکَمَهِ فَتَراجَعَت عَنهَا الکِلابُ وَالصُّقورَهُ ، فَفَعَلَت ذلِکَ ثَلاثا ، فَقالَ الرَّشیدُ : اُرکُضوا ؛ فَمَن لَقیتُموهُ فَأَتَونی بِهِ ، فَأَتَیناهُ بِشَیخٍ مِن بَنی أسَدٍ ، فَقالَ لَهُ هارونُ : أخبَرَنی ما هذِهِ الأَکَمَهُ ؟ قالَ : إن جَعَلتَ لِیَ الأَمانَ أخبَرتُکَ . قالَ : لَکَ عَهدُ اللّهِ ومیثاقُهُ أن لا اهیجُکَ ولا اُؤذیکَ . قالَ : حَدَّثَنی أبی عَن آبائی أنَّهُم کانوا یَقولونَ : إنَّ فی هذِهِ الأَکَمَهِ قَبرَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، جَعَلَهُ اللّهُ حَرَما لا یَأوی إلَیهِ شَیءٌ إلّا أمِنَ . فَنَزَلَ هارونُ فَدَعا بِماءٍ وتَوَضَّأَ وصَلّی عِندَ الأَکَمَهِ وتَمَرَّغَ عَلَیها وجَعَلَ یَبکی ، ثُمَّ انصَرَفنا . (4)

.

1- .الکافی : ج 1 ص 456 ح 6 ، کامل الزیارات : ص 82 ح 79 ، فرحه الغری : ص 63 .
2- .الإرشاد : ج 1 ص 10 ، إعلام الوری : ج 1 ص 312 نحوه إلی «بالحیره» .
3- .الأکَمه : الرابِیَه ؛ وهی ما ارتفع من الأرض (النهایه : ج 1 ص 59 «أکم» وج 2 ص 192 «ربا») .
4- .الإرشاد : ج 1 ص 26 ، إرشاد القلوب : ص 435 ، فرحه الغری : ص 119 کلاهما عن عبد اللّه بن حازم ، الخرائج والجرائح : ج 1 ص 234 ح 78 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 42 ص 224 ح 33 .

ص: 427

الکافی به نقل از عبد اللّه بن سنان : عمر بن یزید به نزد من آمد و گفت: سوار شو. همراه او سوار بر مرکب شدم . رفتیم تا به خانه حفص کناسی رسیدیم. او را هم فراخواندیم . سوار شد و همراه ما آمد، تا آن که به غَری آمدیم و به قبری رسیدیم. گفت: فرود آیید . این قبر امیر مؤمنان است. گفتیم: از کجا دانسته ای؟ گفت: آن گاه که امام صادق علیه السلام در حیره بود، بارها همراه آن حضرت به این جا آمده ام و آن حضرت مرا خبر داده که این قبر اوست.

الإرشاد:فرزندانش حسن و حسین علیهماالسلام به فرمان امام علیه السلام عهده دار غسل و کفن آن حضرت شدند و او را به غَریّ نجف بردند و همان جا به خاک سپردند و طبق وصیّت آن حضرت به دو فرزندش، جای قبر را محو کردند، چون امام علیه السلام می دانست پس از او بنی امیّه به قدرت می رسند و دشمن آن حضرت اند و هرچه بتوانند با نیّت های شومشان از سخن ناروا و کارهای زشت درباره او انجام می دهند. بنا بر این، همچنان قبر آن حضرت پنهان بود، تا آن که امام صادق علیه السلام در عصر بنی عبّاس به آن راهنمایی کرد و آن گاه که بر منصور دوانیقی در حیره وارد می شد، [در بین راه،] آن قبر را زیارت کرد و شیعیان آن مکان را شناختند . از آن پس، پیروان او به زیارت آن حضرت پرداختند . درود خدا بر او و خاندان پاک او! سنّ آن حضرت هنگام شهادت 63 سال بود.

الإرشاد به نقل از عبد اللّه بن حازم : روزی همراه هارون الرشید به قصد شکار بیرون رفتیم . به طرف غَریَّین و ثَویّه (1) رفتیم . آهوانی را دیدیم . بازها و سگ های شکاری را در پی آنها روان کردیم . ساعتی چرخیدند تا آن که آهوها به تپّه هایی پناه بردند و خود را روی آنها افکندند. بازها در ناحیه ای فرود آمدند. سگ ها هم برگشتند. هارون از این واقعه شگفت زده شد. آن گاه آهوان از تپه ها به زیر آمدند . دوباره بازها به پرواز آمدند و سگ ها در پی آنها رفتند . دوباره آهوان به تپّه ها بازگشتند و سگ ها و بازها هم برگشتند. این صحنه سه بار تکرار شد. هارون گفت: بتازید و هرکس را در این منطقه یافتید ، بیاورید. پیرمردی از بنی اسد را نزد او آوردیم. هارون گفت: این تپّه ها چیست؟ گفت: اگر امانم دهی ، خبر می دهم. گفت: با خدا عهد و پیمان می بندم که با تو کاری نداشته باشم و آزارت نکنم. گفت: پدرم از پدرانش نقل کرده که می گفتند: قبر علی بن ابی طالب علیه السلام در این تپّه هاست . خداوندْ آن را حرم قرار داده است و هر چیزی که به آن جا پناهنده شود ، ایمن گردد. هارون فرود آمد و آبی طلبید . وضو گرفت و نزد آن تپه ها نماز خواند . خود را به آن خاک ها افکند و گریه آغاز کرد . آن گاه بازگشتیم.

.

1- .جایی نزدیک کوفه (معجم البلدان : ج 2 ص 87) .

ص: 428

. .


ص: 429

. .


ص: 430

. .


ص: 431



بحثی در باره جای قبر امام

بحثی در باره جای قبر امامعلّامه مجلسی گفته است: بدان که در برخی زمان ها بین مخالفان در جای قبر شریف آن حضرت اختلاف بود. عدّه ای معتقد بوده اند که آن حضرت در صحن مسجد کوفه مدفون است و عده ای گفته اند در دارالحکومه دفن شده است. نیز گفته اند که امام حسن علیه السلام او را به مدینه برده و در بقیع دفن کرده است . برخی از جاهلان شیعه هم او را در آرامگاهی در کَرْخ زیارت می کردند. اجماع شیعه بر آن است که آن حضرت در غَری ، در جایگاهی که میان عام و خاص معروف است ، دفن شده و این نزد شیعه از متواترهاست و نسل در نسل از ائمّه دین علیهم السلام آن را روایت کرده اند. سبب این اختلاف هم پنهان داشتن قبر آن حضرت از بیم خوارج و منافقان بوده است و جای قبر را جز شیعیان خاصْ کسی نمی شناخت، تا آن که در زمان سَفّاح، امام صادق علیه السلام وارد حیره شد و قبر آن حضرت را برای پیروان او آشکار ساخت. از آن روز تاکنون همه شیعیانْ او را در همین مکان زیارت می کنند. عبد الکریم بن احمد بن طاووس ، کتابی در تعیین جایگاه قبر آن حضرت نوشته و گفته های مخالفان را رد کرده است. نام کتاب را فرحه الغریّ نامیده و در آن اخبار

.


ص: 432

متواتری را آورده است که ما در ابو اب مختلف کتاب خود آن را پراکندیم. عبد الحمید بن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه (1) از ابو الفرج اصفهانی نقل کرده است که : احمد بن عیسی، از حسین بن نصر، از زید بن معدّل، از یحیی بن شعیب، از ابو مِخنَف، از فضل بن جریح، از اسود کِندی واجلح نقل کرده که این دو گفته اند: علی علیه السلام در حالی که 64 سال داشت، در سال چهلم هجری، شب 21 ماه رمضان درگذشت. فرزندش حسن بن علی علیهماالسلام و عبد اللّه بن عبّاس او را غسل دادند . در سه جامه که پیراهن در بین آنها نبود ، کفن شد . فرزندش حسن علیه السلام بر او نماز خواند و پنج تکبیر گفت و در رُحبه، نزدیک درهای قبیله کِنده، هنگام نماز صبح به خاک سپرده شد. این روایت ابو مِخنَف است. ابو الفرج گفته است: روایت کرده است مرا احمد بن سعید، از یحیی بن حسن علوی، از یعقوب بن یزید، از ابن ابی عُمَیر، از حسن بن علی خلّال، از جدّش که گفت: به حسین بن علی علیهماالسلام گفتم: امیر مؤمنان را کجا دفن کردید؟ فرمود: «او را شبانه از خانه اش بیرون آوردیم، تا آن که به منزل اشعث گذشتیم و از آن جا او را به سوی پشت کوفه نزدیک غَرّی بردیم». مجلسی گوید : این روایت، درست است و عمل هم بر طبق همین است. در گذشته نیز گفتیم که فرزندان مردم بهتر از دیگران و بیگانگان قبر پدرانشان را می شناسند. همین قبری که در غَرّی است، همان است که فرزندان علی علیه السلام از دیرباز تاکنون زیارت می کردند و می گفتند: این قبر پدر ماست. هیچ کس از شیعه و دیگران در این موضوع تردیدی ندارند . یعنی فرزندان علی علیه السلام از نسل امام حسن و امام حسین علیهماالسلام و جز این دو از گذشتگان و متأخّران ، جز این قبر را زیارت نمی کردند و جز بر این آستان

.

1- .شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 122 .

ص: 433

نمی ایستادند. ابو الفرج علی بن عبد الرحمان جوزی از ابو الغنائم روایت کرده است که گفت: در کوفه سیصد تن از اصحاب در گذشته اند که از میان آنان جز قبر امیر مؤمنان شناخته شده نیست، و آن همان قبری است که هم اکنون مردمْ آن را زیارت می کنند. امام صادق علیه السلام و پدرش امام محمّد باقر علیه السلام آن گاه که آن جا قبر آشکاری نبود، آمده و آن را زیارت کرده اند. در آن ناحیه درختانِ شیوخ (1) نیز بود، تا آن که محمّد بن زید داعی، حاکم دیلم آمد و قُبّه ای بر قبر آن حضرت آشکار ساخت. (2)

.

1- .درختی از نوع مرکّبات که در جاهای زراعتی و کنار جاده ها می روید (المنجد) .
2- .بحار الأنوار : ج 42 ص 337 .

ص: 434

الفصل السابع: زیاره الإمام7 / 1ثَوابُ زِیارَتِهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن زارَ عَلِیّا بَعدَ وَفاتِهِ فَلَهُ الجَنَّهُ . (1)

الإمام الصادق علیه السلام :بَینَا الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ علیهماالسلام فی حِجرِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذ رَفَعَ رَأسَهُ فَقالَ : یا أبَه ، ما لِمَن زارَکَ بَعدَ مَوتِکَ ؟ فَقالَ : یا بُنَیَّ ، مَن أتانی زائِرا بَعدَ مَوتی فَلَهُ الجَنَّهُ ، ومَن أتی أباکَ زائِرا بَعدَ مَوتِهِ فَلَهُ الجَنَّهُ ، ومَن أتی أخاکَ زائِرا بَعدَ مَوتِهِ فَلَهُ الجَنَّهُ ، ومَن أتاکَ زائِرا بَعدَ مَوتِکَ فَلَهُ الجَنَّهُ . (2)

کامل الزیارات :قالَ الحَسَنُ علیه السلام لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا أبَهِ ما جَزاءُ مَن زارَکَ ؟ قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : بُنَیَّ مَن زارَنی حَیّا أو مَیِّتا ، أو زارَ أباکَ ، کانَ حَقّا عَلَی اللّهِ عَزَّ وجَلَّ أن أزورَهُ یَومَ القِیامَهِ فَاُخَلِّصَهُ مِن ذُنوبِهِ . (3)

.

1- .المقنعه : ص 462 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 40 کلاهما عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 317 ، عوالی اللآلی : ج 1 ص 305 ح 6 من دون إسنادٍ إلی المعصوم نحوه .
2- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 20 ح 44 ، المزار للمفید : ص 180 کلاهما عن عبد اللّه بن سنان ، روضه الواعظین : ص 186 ، جامع الأخبار : ص 75 ح 99 کلاهما عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام .
3- .کامل الزیارات : ص 91 ح 92 عن المعلّی بن أبی شهاب عن الإمام الصادق علیه السلام ، الأمالی للصدوق : ص 114 ح 94 ، بشاره المصطفی : ص 245 کلاهما عن العلاء بن المسیّب عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام وفیهما «من زارنی أو زار أباک أو زارک أو زار أخاک کان حقّا علیَّ أن أزوره . ..» بدل «من زارنی . ..» .

ص: 43