گروه نرم افزاری آسمان

6 / 13 عبد اللّه بن عبّاس



الأمالی ، مفید به نقل از عیاض : علی بن ابی طالب به جمعی که در بین آنان سلمان هم بود ، گذشت . سلمان به آنان گفت : برخیزید و دامن این مرد را بگیرد. سوگند به خدا، جز او کسی رازهای پیامبرتان را به شما نخواهد گفت.

6 / 13عبد اللّه بن عبّاستاریخ بغداد به نقل از عبد اللّه بن عبّاس ، در تفسیر این سخن خداوند : «بگو : به فضل و رحمت خداست که ...» : «فضل خدا» پیامبر صلی الله علیه و آله است و «رحمت خدا» علی است.

.


ص: 518

شرح نهج البلاغه عن ابن عبّاس :فَرَضَ اللّهُ تَعالَی الِاستِغفارَ لِعَلِیٍّ علیه السلام فِی القُرآنِ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ بِقَولِهِ تَعالی : «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَ لِاءِخْوَ نِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْاءِیمَنِ» (1) فَکُلُّ مَن أسلَمَ بَعدَ عَلِیٍّ فَهُوَ یَستَغفِرُ لِعَلِیٍّ علیه السلام . (2)

تاریخ دمشق عن ابن عبّاس :لِعَلِیٍّ أربَعُ خِصالٍ : هُوَ أوَّلُ عَرَبِیٍّ وعَجَمِیٍّ صَلّی مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، وهُوَ الَّذی کانَ لِواؤُهُ مَعَهُ فی کُلِّ زَحفٍ ، وهُوَ الَّذی صَبَرَ مَعَهُ یَومَ المِهراسِ (3) ، انهَزَمَ النّاسُ کُلُّهُم غَیرَهُ ، وهُوَ الَّذی غَسَّلَهُ ، وهُوَ الَّذی أدخَلَهُ قَبرَهُ . (4)

تاریخ دمشق عن ابن عبّاس : کُنّا نَتَحَدَّثُ : أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله عَهِدَ إلی عَلِیٍّ علیه السلام سَبعینَ عَهداً لَم یَعهَدها إلی غَیرِهِ . (5)

المعجم الأوسط عن ابن عبّاس : کانَت لِعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ثَمانِیَ عَشرَهَ (6) مَنقَبَهً ، لَو لَم یَکُن لَهُ إلّا واحِدَهٌ مِنها لَنَجی بِها ، ولَقَد کانَت لَهُ ثَلاثَ عَشرَهَ (7) مَنقَبَهً ، ما کانَت لِأَحَدٍ مِن هذِهِ الاُمَّهِ . (8)

.

1- .الحشر : 10 .
2- .شرح نهج البلاغه : ج 13 ص 224 ؛ تأویل الآیات الظاهره : ج 2 ص 681 ح 8 .
3- .المِهراس : ماء باُحد ، وبه فسّر الحدیث : «أنّه عطش یوم اُحد فجاءه علیّ رضی الله عنه فی درقه بماء من المهراس» (تاج العروس : ج 9 ص 38 «هرس») .
4- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 72 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 120 ح 4582 ، الاستیعاب : ج 3 ص 197 الرقم 1875 ، المناقب للخوارزمی : ص 58 ح 26 ؛ الإرشاد : ج 1 ص 79 ، الخصال : ص 210 ح 33 ، کنز الفوائد : ج 1 ص 264 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 80 کلّها نحوه .
5- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 391 ، المعجم الصغیر : ج 2 ص 69 ، تاریخ أصبهان : ج 2 ص 225 الرقم 1525 ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 68 ، کفایه الطالب : ص 291 ، السنّه لابن أبی عاصم : ص 550 ح 1186 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 361 ح 286 و 287 ؛ الأمالی للطوسی : ص 113 ح 173 کلاهما نحوه وفیهما «ثمانین» بدل «سبعین» .
6- .فی المصدر : «ثمانیه عشر» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی الخصال .
7- .فی المصدر : «ثلاثه عشر» ، والصحیح ما أثبتناه .
8- .المعجم الأوسط : ج 8 ص 212 ح 8432 ؛ الخصال : ص 509 ح 1 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 3 ولیس فیه صدره وفیهما «ثمانی عشره» بدل «ثلاث عشره» .

ص: 519

شرح نهج البلاغه به نقل از ابن عبّاس : خداوند در قرآن ، به وسیله آیه : «پروردگارا! بر ما و بر آن برادرانمان که در ایمان آوردنْ پیشی گرفته اند، ببخشای» ، استغفار بر علی را بر هر مسلمانی واجب کرده است؛ چون هر کس که پس از علی ایمان آورده است ، بر او استغفار می کند.

تاریخ دمشق به نقل از ابن عبّاس : علی ، چهار ویژگی داشت : او اوّلین فرد از بین عرب و غیر عرب بود که با پیامبر صلی الله علیه و آله نماز گزارْد ؛ و او کسی است که پرچم پیامبر صلی الله علیه و آله در هر جنگی با او بود؛ و او کسی است که در جنگ اُحد ، با پیامبر صلی الله علیه و آله پایداری کرد و همه مردم بجز او فرار کردند؛ و او همان کسی است که پیامبر صلی الله علیه و آله را غسل داد و همان کسی است که او را در قبر گذاشت.

تاریخ دمشق به نقل از ابن عبّاس : ما می گفتیم که پیامبر صلی الله علیه و آله هفتاد وصیّت نزد علی گذاشت که نزد غیر او نگذاشت.

المعجم الأوسط به نقل از ابن عبّاس : علی بن ابی طالب ، هجده فضیلت داشت که اگر تنها یکی از آنها را می داشت ، باز هم رستگار می شد ، و از سیزده فضیلت برخوردار بود که هیچ یک از امّت ، از آنها برخوردار نبودند.

.


ص: 520

المحاسن والمساوئ عن ابن عبّاس : لَقَد سَبَقَ لِعَلِیٍّ رضی الله عنه سَوابِقُ لَو أنَّ سابِقَهً مِنها قُسِّمَت عَلَی النّاسِ لَوَسِعَتهُم خَیرا . (1)

الفصول المختاره عن ابن عبّاس : وَاللّه ِ ، ما مَلَأتُ طَرفی قَطُّ مِنهُ؛ هَیبَهً لَهُ علیه السلام . (2)

تاریخ دمشق عن ابن عبّاس : عَقِمَ النِّساءُ أن یَأتینَ بِمِثلِ أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ . (3)

تاریخ دمشق عن ابن عبّاس : وَاللّه ِ ، ما رَأَیتُ ولا سَمِعتُ رَئیسا یوزَنُ بِهِ . (4)

تفسیر فرات عن ابن عبّاس : لَکانَ وَاللّه ِ عَلِیٌّ أمیرُ المُؤمِنینَ یُشبِهُ القَمَرَ الزّاهِرَ ، وَالأَسَدَ الخادِرَ (5) ، وَالفُراتَ الزّاخِرَ ، وَالرَّبیعَ الباکِرَ ، فَأَشبَهَ مِنَ القَمَرِ ضَوءَهُ وبَهاءَهُ ، ومِنَ الأَسَدِ شَجاعَتَهُ ومَضاءَهُ ، ومِنَ الفُراتِ جودَهُ وسَخاءَهُ ، ومِنَ الرَّبیعِ خِصبَهُ وحِباءَهُ ، عَقِمَ النِّساءُ أن یَأتینَ بِمِثلِ عَلِیٍّ علیه السلام بَعدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، تَاللّه ِ ما سَمِعتُ ولا رَأَیتُ إنسانا مُحارِبا مِثلَهُ . (6)

وقعه صفّین عن ابن عبّاس : أمیرُ المُؤمِنینَ ، وَابنُ عَمِّ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، الآمِرُ بِالمَعروفِ ، وَالنّاهی عَنِ المُنکَرِ ، وَالصّادِعُ بِالحَقِّ ، وَالقَیِّمُ بِالهُدی ، وَالحاکِمُ بِحُکمِ الکِتابِ ، الَّذی لا یَرتَشی فِی الحُکمِ ، ولا یُداهِنُ الفُجّارَ ، ولا تَأخُذُهُ فِی اللّه ِ لَومَهُ لائِمٍ . (7)

.

1- .المحاسن والمساوئ : ص 45 ، شواهد التنزیل : ج 1 ص 29 ح 11 نحوه وراجع تاریخ دمشق : ج 42 ص 418 والمصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 505 ح 65 والأمالی للطوسی : ص 391 ح 859 .
2- .الفصول المختاره : ص 214 ، الصراط المستقیم : ج 1 ص 144 .
3- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 460 ، المحاسن والمساوئ : ص 45 ؛ نثر الدرّ : ج 1 ص 269 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 75 ، بشاره المصطفی : ص 141 ، عیون المعجزات : ص 48 کلّها نحوه .
4- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 460 ، عیون الأخبار لابن قتیبه : ج1 ص110؛ عیون المعجزات: ص48، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص75 وفیه «رئیسا مجرّبا» بدل «ولا سمعت رئیساً» وکلّها نحوه .
5- .أسدٌ خادرٌ : مقیم فی عَرِینه داخلٌ فی الخدر (لسان العرب : ج 4 ص 231 «خدر») .
6- .تفسیر فرات : ص 431 ح 569 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 605 ح 478 .
7- .وقعه صفّین : ص 116 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 187 .

ص: 521

المحاسن و المساوئ به نقل از ابن عبّاس : علی ، سوابقی داشت که اگر یکی از آنها بین همه مردم بخش می شد ، خیر ، همه آنان را فرا می گرفت.

الفصول المختاره به نقل از ابن عبّاس : سوگند به خدا، از هیبت علی ، هیچ گاه نتوانستم به او چشم بدوزم.

تاریخ دمشق به نقل از ابن عبّاس : زنان از این که فردی چون امیرمؤمنان علی بن ابی طالب بزایند ، ناتوان اند.

تاریخ دمشق به نقل از ابن عبّاس : سوگند به خدا، رئیسی همسنگ علی ، نه دیدم و نه شنیدم.

تفسیر فرات به نقل از ابن عبّاس : سوگند به خدا، علی، امیر مؤمنان ، چون ماه درخشان ، شیرِ در آشیانه ، فرات خروشنده ، و بهار طراوت زاست . شباهتش به ماه ، در نور و روشنایی ، و شباهتش به شیر ، در شجاعت و دلیری ، و شباهتش به فرات ، در دست و دل بازی و بخشش ، و شباهتش به بهار ، در سبزی و بخشندگی بود. از پیامبر صلی الله علیه و آله که بگذریم ، زنان در آوردن مردی چون علی ، ناتوان اند. سوگند به خدا، انسانِ جنگجویی چون علی ، نه دیدم و نه شنیدم.

وقعه صفّین به نقل از ابن عبّاس : امیر مؤمنان و پسر عموی پیامبر خدا ، آمرِ به معروف و ناهی از منکر بود. آشکارکننده حق، برپادارنده [پرچمِ ]هدایت و داور طبق حکم قرآن بود. آن که در داوری ، رشوه نمی گرفت و با بدکاران ، سازش نمی کرد و در راه خدا ، ملامتِ هیچ ملامتگری را به چیزی نمی گرفت.

.


ص: 522

تاریخ دمشق عن ابن عبّاس فی عَلِیٍّ علیه السلام : کانَ وَاللّه ِ فی عِلمی عَلیما حَکیما ، إن سَمِعتُهُ یَقولُ شَیئا إلّا أحسَنَهُ . (1)

خصائص أمیر المؤمنین للنسائی عن عمرو بن میمون : إنّی لَجالِسٌ إلَی ابنِ عَبّاسٍ إذ أتاهُ تِسعَهُ رَهطٍ ، فَقالوا : یَابنَ عَبّاسٍ ! إمّا أن تَقومَ مَعَنا ، وإمّا أن تَخلُوَنا هؤُلاءِ ، قالَ: فَقالَ ابنُ عَبّاسٍ : بَل أقومُ مَعَکُم ، قالَ : وهُوَ یَومَئِذٍ صَحیحٌ قَبلَ أن یَعمی . قالَ : فَابتَدَؤوا فَتَحَدَّثوا فَلا نَدری ما قالوا ، قالَ : فَجاءَ ابنُ عَبّاسٍ وهُوَ یَنفُضُ ثَوبَهُ، وهُوَ یَقولُ: اُفٍّ وتُفٍّ! وَقَعوا فی رَجُلٍ لَهُ عَشرُ خِصالٍ، وَقَعوا فی رَجُلٍ قالَ لَهُ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : لَأَبعَثَنَّ رَجُلاً یُحِبُّ اللّه َ ورَسولَهُ، ویُحِبُّهُ اللّه ُ ورَسولُهُ، لا یُخزیهِ اللّه ُ أبدا. قالَ : فَاستَشرَفَ لَها مَنِ استَشرَفَ ، فَقالَ : أینَ ابنُ أبی طالِبٍ ؟ قیلَ : هُوَ فِی الرَّحی یَطحَنُ . قالَ : وما کانَ أحَدُکُم لِیَطحَنَ ؟ ! قالَ : فَدَعاهُ وهُوَ أرمَدُ ، لا یَکادُ یُبصِرُ ، فَنَفَثَ (2) فی عَینَیهِ ، ثُمَّ هَزَّ الرّایَهَ ثَلاثا ، فَدَفَعَها إلَیهِ ، فَجاءَ بِصَفِیَّهَ بِنتِ حُیَیٍّ . وبَعَثَ أبا بَکرٍ بِسورَهِ التَّوبَهِ ، وَبَعثَ عَلِیّا خَلفَهُ فَأَخَذَها مِنهُ ، فَقالَ : قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : لا یَذهَبُ بِها إلّا رَجُلٌ مِنّی وأنَا مِنهُ . قالَ: وقالَ صلی الله علیه و آله لِبَنی عَمِّهِ : أیُّکُم یُوالینی فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ ؟ قالَ : وعَلِیٌّ علیه السلام مَعَهُ جالِسٌ ، فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : أنَا اُوالیکَ فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ . قالَ : وکانَ أوَّلَ مَن أسلَمَ مِنَ النّاسِ بَعدَ خَدیجَهَ . قالَ : وأخَذَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ثَوبَهُ فَوَضَعَهُ عَلی عَلِیٍّ وفاطِمَهَ وحَسَنٍ وحُسَینٍ ، فَقالَ : «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا» (3) . قالَ : وشَری عَلِیٌّ نَفسَهُ ؛ لَبِسَ ثَوبَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ نامَ مَکانَهُ . قالَ : وکانَ المُشرِکونَ یَرمونَ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، فَجاءَ أبو بَکرٍ ، وعَلِیٌّ نائِمٌ ، قالَ : وأبو بَکرٍ یَحسَبُهُ أنَّهُ نَبِیُّ اللّه ِ . قالَ: فَقالَ لَهُ عَلِیٌّ : إنَّ نَبِیَّ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قَدِ انطَلَقَ نَحوَ بِئرِ مَیمونٍ فَأَدرِکهُ . قالَ : فَانطَلَقَ أبو بَکرٍ فَدَخَلَ مَعَهُ الغارَ . قالَ : وجَعَلَ عَلِیٌّ یُرمی بِالحِجارَهِ ، کَما کانَ یُرمی نَبِیُّ اللّه ِ وهُوَ یَتَضَوَّرُ (4) قَد لَفَّ رَأسَهُ فِی الثَّوبِ لا یُخرِجُهُ حَتّی أصبَحَ ، ثُمَّ کَشَفَ عَن رَأسِهِ ، فَقالوا : إنَّکَ لَلَئیمٌ ، کانَ صاحِبُکَ نَرمیهِ فَلا یَتَضَوَّرُ ، وأنتَ تَتَضَوَّرُ ، وقَدِ استَنکَرنا ذلِکَ مِنکَ . قالَ : وخَرَجَ بِالنّاسِ فی غَزوَهِ تَبوکَ ، قالَ : فَقالَ لَهُ عَلِیٌّ : أخرُجُ مَعَکَ ؟ فَقالَ لَهُ نَبِیُّ اللّه ِ : لا ، فَبَکی عَلِیٌّ ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ : أما تَرضی أن تَکونَ مِنّی بِمَنزِلَهِ هارونَ مِن موسی إلّا أنَّکَ لَستَ بِنَبِیٍّ ؟ ! إنَّهُ لا یَنبَغی أن أذهَبَ إلّا وأنتَ خَلیفَتی . قالَ: وقالَ لَهُ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : أنتَ وَلِیّی فی کُلِّ مُؤمِنٍ بَعدی . قالَ : وسَدَّ أبوابَ المَسجِدِ غَیرَ بابِ عَلِیٍّ علیه السلام ، قالَ : فَکانَ یَدخُلُ المَسجِدَ جُنُبا ، وهُوَ طَریقُهُ ، لَیسَ لَهُ طَریقٌ غَیرُهُ . قالَ: وقالَ : مَن کُنتُ وَلِیَّهُ فَعَلِیٌّ وَلِیُّهُ . (5)

.

1- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 413 وفی روایه اُخری «ما سمعت یصف شیئا قطّ إلّا أحسنه» .
2- .النَّفْثُ : أقلّ من التَّفْل ؛ لأنّ التفل لا یکون إلّا معه شیء من الریق ، والنفث شبیه بالنفخ (لسان العرب : ج2 ص 195 «نفث») .
3- .الأحزاب : 33 .
4- .أی یتلوّی ویضجّ ویتقلّب ظهرا لبطن (النهایه : ج 3 ص 105 «ضور») .
5- .خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 70 ح 23 ، مسند ابن حنبل : ج1 ص708 ح 3062 ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 682 ح 1168 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 143 ح 4652 ، المعجم الکبیر : ج 12 ص 77 ح 12593 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 97 ح 8439 8443 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 338 ، المناقب للخوارزمی : ص 125 ح 140 ، السنّه لابن أبی عاصم : ص 588 ح 1351 ، ذخائر العقبی : ص 156 کلّها نحوه وراجع أنساب الأشراف : ج 2 ص 355 .

ص: 523

تاریخ دمشق به نقل از ابن عبّاس ، درباره علی علیه السلام : سوگند به خدا، در نظرم او دانا و حکیم بود. هیچ گاه چیزی از او نمی شنیدم ، مگر آن که نیکو می گفت.

خصائص أمیر المؤمنین ، نسایی به نقل از عمرو بن میمون : ما در کنار ابن عبّاس نشسته بودیم که نُه گروه پیشش آمدند و گفتند : ای ابن عبّاس! یا با ما بیا و یا اینها ما را تنها بگذارند. ابن عبّاس گفت : من با شما می آیم. [ راوی گفت : ]وی در آن روز ، سالم بود و چشم هایش را از دست نداده بود. آنان شروع کردند و حرف زدند و ما نفهمیدیم که چه گفتند. ابن عبّاس ، در حالی که لباسش را تکان می داد ، آمد و می گفت : اُف و تُف [بر اینان]! درباره مردی ایراد می گیرند که ده فضیلت داشت. درباره مردی ایراد می گیرند که پیامبر خدا به وی فرمود : «کسی را اعزام خواهم کرد که خدا و پیامبرش را دوست می دارد و خدا و پیامبرش او را دوست می دارند و هیچ گاه خداوند ، او را تنها نمی گذارَد». همه گردن کشیدند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «پسر ابو طالب کجاست؟». گفته شد : در آسیاب است و آرد می سازد. فرمود : «کسی از بین شما نیست که آرد کند؟». او را خواست و او چشمْ درد داشت ، به حدّی که نمی توانست ببیند. به چشمش دمید. آن گاه ، پرچم را سه بار به گَردش درآورد و به او داد و آن حضرت ، صفیّه ، دختر حُییّ (حاکم خیبریان) را با خود آورد. و با ابو بکر، سوره برائت را فرستاد و علی را به دنبال او فرستاد ، علی سوره را از او گرفت و گفت : پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «این سوره را کسی جز آن که از من است ، نمی بَرَد» و من از اویم . و پیامبر صلی الله علیه و آله به پسر عموهایش فرمود : «کدام یک از شما در دنیا و آخرت، مرا همراهی می کند؟». علی علیه السلام با او نشسته بود. گفت : من تو را در دنیا و آخرت ، همراهی می کنم. و او پس از خدیجه ، اوّلین کسی بود که اسلام آورد. و پیامبر خدا لباسش را برداشت و روی علی ، فاطمه و حسن و حسین افکند و گفت : «خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [ پیامبر ]بزداید و شما را پاک و پاکیزه گردانَد» . و علی ، جان خود را معامله کرد ، لباس پیامبر صلی الله علیه و آله را پوشید و در جای او خوابید و مشرکان [ در آن زمان] ، پیامبر صلی الله علیه و آله را [ از بیرون خانه] آماج سنگ ها قرار می دادند. ابو بکر آمد و علی خوابیده بود و ابو بکر پنداشت که او پیامبر صلی الله علیه و آله است. علی ، به او فرمود : «پیامبر خدا به طرف چاه میمون رفته است. خود را به او برسان». ابو بکر به راه افتاد و با پیامبر صلی الله علیه و آله وارد غار شد. و همان گونه که بر پیامبر صلی الله علیه و آله سنگ پراکنی می کردند ، به سوی علی هم سنگ پرتاب می کردند و او [ از درد] به خود می پیچید؛ ولی سرش را در مَلحفه پیچیده بود و تا صبح ، سرش را بیرون نیاورد. صبح ، سرِ خود را از زیر ملحفه بیرون آورد. آنان گفتند : تو ناکسی! به یار تو که سنگ پرتاب می کردیم ، به خود نمی پیچید؛ ولی تو به خود می پیچیدی و این کار تو برای ما غریب بود. و پیامبر صلی الله علیه و آله در جنگ تبوک با مردم به راه افتاد. علی به وی گفت : من هم با شما بیایم؟ پیامبر خدا فرمود : «نه». علی گریست. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «آیا خشنود نیستی که نسبت به من ، چون هارون نسبت به موسی علیه السلام باشی ، جز آن که تو پیامبر نیستی؟ آگاه باش که سزاوار نیست من بروم ، جز آن که تو جانشین من باشی». و پیامبر خدا به او فرمود : «تو پس از من ، ولیّ هر مؤمنی». و پیامبر صلی الله علیه و آله همه درهای [ باز شده به] مسجد ، جز در [ خانه] علی را بست و او در جنابت ، وارد مسجد می شد و مسجد ، محلّ گذر او بود و او راهی جز مسجد نداشت. و پیامبر خدا فرمود : «هر کسی که من ولیّ اویم ، علی ولیّ اوست».

.


ص: 524

مروج الذهب عن ابن عبّاس فی جَوابِ مُعاوِیَهَ لَمّا قالَ لَهُ : فَما تَقولُ فی عَلِیٍّ ؟ : رَضِیَ اللّه ُ عَن أبِی الحَسَنِ ! کانَ وَاللّه ِ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَمَ الهُدی ، وکَهفَ التُّقی ، ومَحَلَّ الحِجا (1) ، وبَحرَ النَّدی ، وطَودَ النُّهی ، وکَهفَ العُلا لِلوَری، داعِیا إلَی المَحَجَّهِ العُظمی ، مُتَمَسِّکا بِالعُروَهِ الوُثقی ، خَیرَ مَن آمَنَ وَاتَّقی ، وأفضَلَ مَن تَقَمَّصَ وَارتَدی ، وأبَرَّ مَنِ انتَعَلَ وسَعی ، وأفصَحَ مَن تَنَفَّسَ وقَرا ، وأکثَرَ مَن شَهِدَ النَّجوی ، سِوَی الأَنبِیاءِ وَالنَّبِیِّ المُصطَفی صلی الله علیه و آله ، صاحِبَ القِبلَتَینِ فَهَل یُوازِیهِ أحَدٌ ؟ وهُوَ أبُو السِّبطَینِ علیهماالسلامفَهَل یُقارِنُهُ بَشَرٌ ؟ وزَوجُ خَیرِ النِّساءِ علیهاالسلامفَهَل یَفوقُهُ قاطِنُ (2) بَلَدٍ ؟ لِلاُسودِ قَتّالٌ ، وفِی الحُروبِ خَتّالٌ ، لَم تَرَ عَینی مِثلَهُ ولَن تَری ، فَعَلی مَنِ انتَقَصَهُ لَعنَهُ اللّه ِ وَالعِبادِ إلی یَومِ التَّنادِ . قالَ : إیها یَابنَ عَبّاسٍ ! لَقَد أکثَرتَ فِی ابنِ عَمِّکَ . (3)

.

1- .الحِجا : العقل والفطنه (لسان العرب : ج 14 ص 165 «حجا») .
2- .قطن بالمکان : أقام به وتوطّن (لسان العرب : ج 13 ص 342 «قطن») .
3- .مروج الذهب : ج 3 ص 60 وراجع ذخائر العقبی : ص 142 والمسترشد : ص 306 ح 113 وبحار الأنوار : ج 44 ص 112 ح 9 .

ص: 525

مُرُوج الذهب به نقل از ابن عبّاس ، در جواب معاویه که از وی پرسید : نظرت درباره علی چیست؟ : خداوند ، از ابو الحسن، خشنود باشد. سوگند به خدا، علی ، پرچم هدایت و پناه پرهیزگاری ، مرکز خِرَد و دریای بخشش ، کوه عقل و پناهگاه بزرگی برای مردم بود. به شاه راه ، فرا می خوانْد و چنگ زننده به دستاویز استوار بود. بهترین کس در بین ایمان آورندگان و پرهیزگاران بود. برترین کسی بود که لباس پوشید و ردا افکند ، و نیکوکارترینْ کسی بود که پای افزاری پوشید و تلاش کرد. فصیح ترین کسی بود که نفس کشید و خوانْد ، و فردی بود که جز پیامبران و محمّد مصطفی ، بیشتر از همه از نجوا باخبر بود و صاحب دو قبله بود . پس آیا کسی همپای او می شود؟ او پدر سبطین بود. آیا بشری همسنگ او می شود؟ او شوهر بهترینِ زنان بود. آیا هیچ کدام از مردم شهر بر او برتری می یابد؟ کُشنده شیران بود و در جنگ ها کمین کننده بود. چشم من چون او ندید و نخواهد دید. بر هر کسی که به او عیب می گیرد ، نفرین خدا و بندگانش تا روز واپسین باد! معاویه گفت : آرام، ای ابن عبّاس! درباره پسر عمویت بسیار گفتی.

.


ص: 526

المناقب للخوارزمی عن مجاهد : قیلَ لِابنِ عَبّاسٍ : ما تَقولُ فی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ؟ فَقالَ : ذَکَرتَ وَاللّه ِ أحَدَ الثَّقَلَینِ ، سَبَقَ بِالشَّهادَتَینِ ، وصَلَّی القِبلَتَینِ ، وبایَعَ البَیعَتَینِ ، واُعطِیَ السِّبطَینِ ، وهُوَ أبُو السِّبطَینِ الحَسَنِ وَالحُسَینِ علیهماالسلام ورُدَّت عَلَیهِ الشَّمسُ مَرَّتَینِ بَعدَما غابَت عَنِ الثَّقَلَینِ ، وجَرَّدَ السَّیفَ تارَتَینِ ، وهُوَ صاحِبُ الکَرَّتَینِ ، فَمَثَلُهُ فِی الاُمَّهِ مَثَلُ ذِی القَرنَینِ ، ذاکَ مَولایَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام . (1)

المناقب للخوارزمی عن عیسی بن عبد اللّه عن أبیه عن جدّه : قالَ رَجُلٌ لِابنِ عَبّاسٍ : سُبحانَ اللّه ِ ! ما أکثَرَ مَناقِبَ عَلِیٍّ علیه السلام وفَضائِلَهُ ؟ إنّی لَأَحسَبُها ثَلاثَهَ آلافٍ . فَقالَ ابنُ عَبّاسٍ : أوَلا تَقولُ : إنَّها إلی ثَلاثینَ ألفا أقرَبُ . (2)

.

1- .المناقب للخوارزمی : ص 330 ح 349 ؛ مائه منقبه : ص 130 ح 75 نحوه .
2- .المناقب للخوارزمی : ص 33 ح 3 ، کفایه الطالب : ص 252 ، تذکره الخواصّ : ص 13 عن مجاهد نحوه ، ینابیع المودّه : ج 1 ص 363 ح 3 .

ص: 527

المناقب، خوارزمی به نقل از مجاهد : از ابن عبّاس پرسیده شد : نظر تو درباره علی بن ابی طالب چیست؟ گفت : سوگند به خدا که یکی از ثقلین (1) را یاد کردی : آن که به گفتن شهادتین پیشی گرفت؛ به دو قبله نماز گزارد؛ دوبار بیعت کرد؛ دو نوه پیامبر خدا به او داده شد؛ پدر نوه های پیامبر (حسن و حسین علیهماالسلام) بود؛ خورشید ، دوبار پس از غروب کردن برای او برگشت؛ دوبار شمشیر از نیام کشید. او صاحبِ دو هجوم است. مَثَل او در بین امّت ، چون ذو القرنین است. او مولای من ، علی بن ابی طالب است.

المناقب ، خوارزمی به نقل از عیسی بن عبد اللّه ، از پدرش ، از جدّش : مردی به ابن عبّاس گفت : سبحان اللّه! چه قدر مناقب و فضایل علی ، فراوان است! من فکر می کنم سه هزار تا باشد. ابن عبّاس گفت : چرا نمی گویی نزدیک به سیصد هزار تاست؟

.

1- .ثقلین در روایت ، به روایت مشهور ثقلین اشاره دارد که قرآن و عترت را دو ثقلِ باقی مانده از پیامبر خدا شمرده است . دو قبله ، منظور بیت المقدس و کعبه است ، دوبار شمشیر از نیام کشیدن ، منظور جهاد برای اقامه اسلام همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و مبارزه با سه گروه قاسطین ، مارقین و ناکثین برای بازگرداندن اسلام به مسیر اصلی خود است . (م)

ص: 528

تفسیر فرات : أبصَرَ [ابنُ عَبّاسٍ] رَجُلاً یَطوفُ حَولَ الکَعبَهِ وهُوَ یَقولُ : اللّهُمَّ إنّی أبرَأُ إلَیکَ مِن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ! فَقالَ لَهُ ابنُ عَبّاسٍ : ثَکِلَتکَ اُمُّکَ وعَدِمَتکَ فَلِمَ تَفعَل ذلِکَ ! فَوَاللّه ِ لَقَد سَبَقَت لِعَلِیٍّ علیه السلام سَوابِقُ لَو قَسِّمَ واحِدَهٌ مِنهُنَّ عَلی أهلِ الأَرضِ لَوَسِعَتهُم . قالَ : أخبِرنی بِواحِدَهٍ مِنهُنَّ ؟ قالَ : أمّا اُولاهُنَّ : فَإِنَّهُ علیه السلام صَلّی مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله القِبلَتَینِ ، وهاجَرَ مَعَهُ ، وَالثّانی لَم یَعبُد صَنَما قَطُّ . قالَ : یَابنَ عَبّاسٍ ، زِدنی فَإِنّی تائِبٌ ، قالَ : لَمّا فَتَحَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَکَّهَ دَخَلَها فَإِذا هُوَ بِصَنَمٍ عَلَی الکَعبَهِ یَعبُدونَهُ مِن دونِ اللّه ِ ، فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : أطمَئِنُّ لَکَ فَتَرقی عَلَیَّ ، فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : لَو أنَّ اُمَّتِی اطمَأَنّوا لی لَم یُعَلّونی لِمَوضِعِ الوَحیِ ، ولکِن أطمَئِنُّ لَکَ فَتَرقی عَلَیَّ ، فَاطمَأَنَّ لَهُ فَرَقِیَ ، فَأَخَذَ الصَّنَمَ فَضَرَبَ بِهِ الصَّفا ، فَصارَت إربا إربا ، ثُمَّ طَفَرَ عَلِیٌّ علیه السلام إلَی الأَرضِ وهُوَ ضاحِکٌ ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : ما أضحَکَکَ ؟ قالَ علیه السلام : عَجِبتُ لِسَقطَتی ولَم أجِد لَها ألَما . فَقالَ صلی الله علیه و آله : وکَیفَ تَألَمُ مِنها وإنَّما حَمَلَکَ مُحَمَّدٌ ، وأنزَلَکَ جَبرَئیلُ علیه السلام ! ... فَقالَ الرَّجُلُ لِابنِ عَبّاسٍ : زِدنی فَإِنّی تائِبٌ . قالَ : أخَذَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِیَدی ویَدِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام فَانتَهی بِنا إلی سَفحِ الجَبَلِ ، فَرَفَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَدَیهِ ، فَقالَ : اللّهُمَّ اجعَل لی وَزیرا مِن أهلی ، عَلِیّا اشدُد بِهِ أزری . فَقالَ ابنُ عَبّاسٍ : لَقَد سَمِعتُ مُنادِیا یُنادی مِنَ السَّماءِ : لَقَد اُعطیتَ سُؤلَکَ یا مُحَمَّدُ ! فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : اُدعُ . فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : اللّهُمَّ اجعَل لی عِندَک عَهدا ، اللّهُمَّ وَاجعَل لی عِندَکَ وُدّا . فَأَنزَلَ اللّه ُ : «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا» الآیَهَ (1) . (2)

.

1- .مریم : 96 .
2- .تفسیر فرات : ص 249 ح 337 ، بحار الأنوار : ج 40 ص 60 ح 94 .

ص: 529

تفسیر فرات : [ ابن عبّاس] ، کسی را دید که گِرد خانه خدا می چرخد و می گوید : پروردگار من! من در پیشگاه تو ، از علی بن ابی طالب بیزاری می جویم! ابن عبّاس گفت : مادرت به عزایت نشیند! [کاش ]تو را از دست می داد تا چنین کاری نمی کردی! سوگند به خدا، علی ، دارای سوابقی است که اگر یکی از آنها بین ساکنان روی زمین تقسیم شود ، برای همه آنان ، کافی است. گفت : یکی از آنها را به من بگو. گفت : امّا اولین آنها این که او همراه پیامبر خدا به سوی دو قبله نماز گزارْد و با او مهاجرت کرد؛ و دومی آن که هیچ بتی را پرستش نکرد. گفت : ای ابن عبّاس! باز هم بگو که من توبه کردم. گفت : هنگامی که پیامبر خدا مکّه را فتح کرد ، بالای کعبه ، بتی یافت که مردم به جای خدا او را می پرستیدند. علی به پیامبر خدا گفت : من خود را تکیه گاه تو می سازم و تو [ برای شکستن بت] ، بالای دوش من برو. پیامبر خدا فرمود : «اگر امّت من تکیه گاه من قرار گیرند ، به خاطر [ سنگینیِ ]وحی ، نمی توانند مرا بالا نگه دارند؛ ولی من تکیه گاه تو می شوم و تو روی دوش من بالا برو» ، و پیامبر خدا تکیه گاه او شد و او بالا رفت و بت را گرفت و بر سنگْ فرش حرم ، پرتاب کرد که تکّه تکّه شد. آن گاه ، علی، روی زمین پرید و خندید. پیامبر خدا فرمود : «چه چیزی تو را به خنده انداخت؟» . علی گفت : در شگفتم که روی زمین افتادم و هیچ احساس درد نکردم. پیامبر خدا فرمود : «چه طور احساس درد کنی ، در حالی که محمد صلی الله علیه و آله تو را به دوش کشید و جبرئیل علیه السلام ، تو را به زمین گذاشت؟». ... آن مرد به ابن عبّاس گفت : بیشتر بگو. من توبه کردم. گفت : پیامبر ، دست من و دست علی بن ابی طالب را گرفت و تا پای کوه بُرد. آن گاه پیامبر خدا ، دست هایش را بلند کرد و فرمود : «پروردگارا! برای من، وزیری از بینِ کسانم قرار ده ؛ علی را ، و به وسیله او پشتم را قوی ساز». [ ابن عبّاس گفت :] شنیدم که منادی از آسمان ندا سرداد که : درخواستت داده شد ، ای محمّد! پیامبر صلی الله علیه و آله به علی فرمود : «دعا کن». علی گفت : پروردگارا! نزد خود ، برایم عهدی قرار ده. پروردگارا! برای من نزد خودت محبّتی قرار ده . و خداوند متعال ، این آیه را فرو فرستاد : «کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند ، به زودی [ خدای ]مهربان ، برای آنان ، محبّتی [ در دل ها ]قرار می دهد» .

.


ص: 530

علل الشرائع عن عبایه بن ربعی : جاءَ رَجُلٌ إلَی ابنِ عَبّاسٍ ، فقَالَ لَهُ : أخبِرنی عَنِ الأَنزَعِ البَطینِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ؛ فَقَدِ اختَلَفَ النّاسُ فیهِ ؟ فَقالَ لَهُ ابنُ عَبّاسٍ : أیُّهَا الرَّجُلُ ! وَاللّه ِ لَقَد سَأَلتَ عَن رَجُلٍ ما وَطِئَ الحَصی بَعدَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله أفضَلُ مِنهُ ، وإنَّهُ لَأَخو رَسولِ اللّه ِ ، وَابنُ عَمِّهِ ووَصِیُّهُ وخَلیفَتُهُ عَلی اُمَّتِهِ ، وإنَّهُ الأَنزَعُ مِنَ الشِّرکِ ، بَطینٌ مِنَ العِلمِ ، ولَقَد سَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : «مَن أرادَ النَّجاهَ غَدا فَلیَأخُذ بِحُجزَهِ هذَا الأَنزَعِ» یَعنی عَلِیّا علیه السلام . (1)

الأمالی للصدوق عن الضحّاک بن مزاحم : ذُکِرَ عَلِیٌّ علیه السلام عِندَ ابنِ عَبّاسٍ بَعدَ وَفاتِهِ ، فَقالَ : وا أسَفاه عَلی أبِی الحَسَنِ ! مَضی وَاللّه ِ ، ما غَیَّرَ ولا بَدَّلَ ، ولا قَصَرَ ولا جَمَعَ ، ولا مَنَعَ ولا آثَرَ إلّا لِلّهِ . وَاللّه ِ ، لَقَد کانَتِ الدُّنیا أهوَنَ عَلَیهِ مِن شِسعِ نَعلِهِ ، لَیثٌ فِی الوَغی ، بَحرٌ فِی المَجالِسٍ ، حَکیمٌ فِی الحُکَماءِ ، هَیهاتَ ! قَد مَضی إلَی الدَّرجاتِ العُلی . (2)

الأمالی للصدوق عن سعید بن جبیر : أتَیتُ عَبدَ اللّه ِ بنَ عَبّاسٍ ، فَقُلتُ لَهُ : یابنَ عَمِّ رَسولِ اللّه ِ ! إنّی جِئتُکَ أسأَلُکَ عَن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام وَاختِلافِ النّاسِ فیهِ ؟ فَقالَ ابنُ عَبّاسٍ : یَابنَ جُبَیرٍ ! جِئتَنی تَسأَلُنی عَن خَیرِ خَلقِ اللّه ِ مِنَ الاُمَّهِ بَعدَ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، جِئتَنی تَسأَلُنی عَن رَجُلٍ کانَت لَهُ ثَلاثَهُ آلافِ مَنقَبَهٍ فی لَیلَهٍ واحِدَهٍ وهِیَ لَیلَهُ القِربَهِ (3) ؟ یَابنَ جُبَیرٍ ! جِئتَنی تَسأَلُنی عَن وَصِیِّ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ووَزیرِهِ ، وخَلیفَتِهِ ، وصاحِبِ حَوضِهِ ولِوائِهِ وشَفاعَتِهِ ، وَالَّذی نَفسُ ابنِ عَبّاسٍ بِیَدِهِ ، لَو کانَت بِحارُ الدُّنیا مِدادا ، وأشجارُها أقلاما ، وأهلُها کُتّابا ، فَکَتَبوا مَناقِبَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام وفَضائِلَهُ مِن یَومَ خَلَقَ اللّه ُ عَزَّ وجَلَّ الدُّنیا إلی أن یُفنِیَها ، ما بَلَغوا مِعشارَ ما آتاهُ اللّه ُ تَبارَکَ وتَعالی . (4)

.

1- .علل الشرائع : ص 159 ح 3 ، معانی الأخبار : ص 63 ح 11 .
2- .الأمالی للصدوق : ص 492 ح 670 ، روضه الواعظین : ص 135 .
3- .لیله القربه : إشاره إلی لیله بدر ، حیث ذهب لیأتی بالماء ، ومناقبه : سلام جبرئیل علیه فی ألف من الملائکه ومیکائیل فی ألف وإسرافیل فی ألف ، فکان کلّ سلام من الملائکه منقبه (بحار الأنوار : ج 40 ص 8) .
4- .الأمالی للصدوق : ص 651 ح 887 ، روضه الواعظین : ص 142 وفیه «ألف منقبه» بدل «ثلاثه آلاف» ، بحار الأنوار : ج 40 ص 7 ح 17 ؛ ینابیع المودّه : ج 1 ص 365 ح 7 نحوه .

ص: 531

علل الشرائع به نقل از عَبایه بن ربعی : مردی نزد ابن عبّاس آمد و گفت : از انزع بطین ، (1) علی بن ابی طالب به من بگو؛ چون مردم درباره او اختلاف نظر دارند. ابن عبّاس به وی گفت : ای مرد! درباره کسی پرسیدی که پس از پیامبر خدا ، کسی بهتر از او بر روی زمین ، گام ننهاده است و او ، برادر پیامبر خدا ، پسر عموی او ، وصیّ او ، و جانشین او در میان امّتش است ، و او جدا از شرک و فربه از دانش است. از پیامبر خدا شنیدم که می فرمود : «هر کس نجات در فردا[ ی قیامت] را می خواهد ، به دامن این اَنزَع چنگ زند» ، یعنی [ به دامن ]علی .

الأمالی ، صدوق به نقل از ضحّاک بن مُزاحم : پس از درگذشت علی علیه السلام ، از وی نزد ابن عبّاس ، یاد شد. گفت : افسوس بر ابو الحسن! سوگند به خدا که او رفت و تغییر نداد و تبدیل نکرد ، و فرو نگذاشت و انباشته نکرد ، و باز نداشت و برنگزید ، مگر برای خدا. سوگند به خدا، دنیا برای او از بند کفشش کم ارزش تر بود. در جنگ ، شیر بود و در محافل ، دریا[ ی علم] ، و فرزانه فرزانگان. هیهات! او به درجه های والا رفت.

الأمالی ، صدوق به نقل از سعید بن جُبَیر : نزد عبد اللّه بن عباس رفتم و گفتم : ای پسر عموی پیامبر خدا! آمده ام تا از تو درباره علی بن ابی طالب و اختلاف مردم درباره او بپرسم. ابن عبّاس گفت : ابن جبیر! آمده ای از من درباره بهترینِ خلق خدا پس از محمّد ، پیامبر خدا ، بپرسی؟ آمده ای از من درباره کسی بپرسی که تنها در یک شب ، شب بَدر، (2) سه هزار منقبت برای او بود؟ ابن جبیر! آمده ای تا از من درباره وصیّ پیامبر خدا ، وزیر او ، جانشین او ، صاحب حوض او ، صاحب پرچم و شفاعت او بپرسی؟ سوگند به آن که جان ابن عبّاس به دست اوست، اگر دریاهای دنیا مُرکّب ، درخت هایش قلم ، و ساکنان آن نویسنده باشند و از روزی که خداوند عز و جل دنیا را آفرید تا آن روزی که آن را پایان می دهد ، به نگارش فضایل و مناقب علی بن ابی طالب بپردازند ، یک دهمِ آنچه را که خداوند به او داده است ، نمی توانند بنویسند.

.

1- .از القاب علی علیه السلام است . ر . ک : ج 1 ص 97 (لقب ها) .
2- .در حدیث ، «لیله القربه» آمده است که اشاره به شب بدر دارد ، هنگامی که آن حضرت برای آوردن آب رفت. مناقب علی علیه السلام در آن شب ، اینها هستند : جبرئیل علیه السلام به همراه هزار فرشته و میکائیل علیه السلام به همراه هزار فرشته و اسرافیل علیه السلام به همراه هزار فرشته ، بر او سلام کردند و سلام هر فرشته، منقبتی است.

ص: 532

الأمالی للطوسی عن عبد الوارث : بَینَا ابنُ عَبّاسٍ یَخطُبُ عِندَنا عَلی مِنبَرِ البَصرَهِ ، إذ أقبَلَ عَلَی النّاسِ بِوَجهِهِ ، ثُمَّ قالَ : أیَّتُهَا الاُمَّهُ المُتَحَیِّرَهُ فی دینِها ! أما وَاللّه ِ لَو قَدَّمُتم مَن قَدَّمَ اللّه ُ ، وأخَّرتُم مَن أخَّرَ اللّه ُ ، وجَعَلتُمُ الوِراثَهَ وَالوِلایَهَ حَیثُ جَعَلَهَا اللّه ُ ، ما عالَ سَهمٌ مِن فَرائِضِ اللّه ِ ، ولا عالَ وَلِیُّ اللّه ِ ، ولَا اختَلَفَ اثنانِ فی حُکمِ اللّه ِ ، فَذوقوا وَبالَ ما فَرَّطتُم فیهِ بِما قَدَّمَت أیدیکُم «وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُواْ أَیَّ مُنقَلَبٍ یَنقَلِبُونَ » (1) . (2)

فضائل الصحابه لابن حنبل عن أبی صالح : لَمّا حَضَرَت عَبدَ اللّه ِ بنَ عَبّاسٍ الوَفاهُ قالَ : اللّهُمَّ إنّی أتَقَرَّبُ إلَیکَ بِوِلایَهِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام . (3)

.

1- .الشعراء : 227 .
2- .الأمالی للطوسی : ص 64 ح 93 وص 100 ح 154 ، بشاره المصطفی : ص 254 ، الأمالی للمفید : ص 286 ح 4 وص 47 ح 7 عن عبیداللّه بن أحمد الربعیوزاد فیه «ولا تنازعت الاُمّه فی شیءٍ من کتاب اللّه» بعد «حکم اللّه» .
3- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 662 ح 1129 ، الریاض النضره : ج 3 ص 130 عن أبی مقدم صالح ؛ بشاره المصطفی : ص 239 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 200 ، کفایه الأثر : ص 22 عن عطاء .

ص: 533

الأمالی، طوسی به نقل از عبد الوارث : هنگامی که ابن عبّاس بر منبر بصره برای ما سخنرانی می کرد ، رو به مردم کرد و گفت : ای امّتی که در دین خود ، سرگردان است! به خدا سوگند ، اگر آن کسی را که خدا پیش داشته ، پیش می داشتید و آن کسی را که خدا پس داشته ، پس می داشتید ، و وراثت و ولایت را در جایی می نهادید که خداوند نهاده است ، نه چیزی از واجبات الهی از مسیر خود خارج می شد ، و نه ولیّ خدا گرفتار می شد ، و نه هیچ دو نفری در حکم خدا اختلاف می کردند. حال، پیامد تخلّفاتی را که با دست خود انجام دادید ، بچشید : «و کسانی که ستم کرده اند ، به زودی خواهند دانست به کدام بازگشتگاه بر خواهند گشت» .

فضائل الصحابه ، ابن حنبل به نقل از ابو صالح : هنگامی که مرگ عبد اللّه بن عباس نزدیک شد ، گفت : پروردگارا! من با ولایت علی بن ابی طالب، به تو نزدیکی می جویم.

.


ص: 534

راجع : ج 9 ص 398 (لم یکفر باللّه طرفه عین) . ج 10 ص 522 (أعلم الاُمّه) و ص 550 (علم القرآن) و ص 566 (علم الدین) . ج 12 ص 520 (ابن عبّاس) .

6 / 14عَبدُ اللّه ِ بنُ عُمَرَ مسند ابن حنبل عن ابن عمر: لَقَد اُوتِیَ ابنُ أبی طالِبٍ ثَلاثَ خِصالٍ لَأَن تَکونَ لی واحِدَهٌ مِنهُنَّ أحَبُّ إلَیَّ مِن حُمرِ النَّعَمِ : زَوَّجَهُ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ابنَتَهُ ، ووَلَدَت لَهُ ، وسَدَّ الأَبوابَ إلّا بابَهُ فِی المَسجِدِ ، وأعطاهُ الرّایَهَ یَومَ خَیبَرَ . (1)

تاریخ دمشق عن کثیر النواء عن جمیع بن عمیر عن ابن عمر : یَسُرُّکَ أن اُحَدِّثَکَ عَن عَلِیٍّ ؟ قُلتُ : نَعَم . قالَ : إنّا جُلوسٌ عِندَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله إذ قالَ : لَاُعطِیَنَّ الرّایَهَ الیَومَ رَجُلاً یُحِبُّ اللّه َ ورَسولَهُ ، ویُحِبُّهُ اللّه ُ ورَسولُهُ ، اُدعوا لی عَلِیّا . فَقالَ بَعضُ القَومِ : یا رَسولَ اللّه ِ إنَّهُ أرمَدُ ما یُبصِرُ شَیئا ، فَجاءَ بِهِ غُلامٌ یَقودُهُ حَتّی أقامَهُ بَینَ یَدَیهِ ، فَتَفَلَ فی عَینَیهِ ، وأعطاهُ الرّایَهَ ، فَسِرنا مَعَ عَلِیٍّ وبَیعَهِ (2) رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله . قالَ : فَوَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ ، ما صَعِدَ آخِرُنا حَتّی فَتَحَ اللّه ُ عَلی أوَّلِنا . ثُمَّ قالَ : اُحَدِّثُکَ عَن عَلِیٍّ ؟ قُلتُ : نَعَم . قالَ : آخی رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله بَینَ أصحابِهِ ، وآخی بَینَ أبی بَکرٍ وعُمَرَ ، وبَینَ فُلانٍ وفُلانٍ ، حَتّی بَقِیَ عَلِیٌّ ، وکانَ رَجُلاً شُجاعا ماضِیا عَلی أمرِهِ إذا أرادَ شَیئا . فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ! بَقیتُ أنَا ، فَقالَ صلی الله علیه و آله : أ ما تَرضی أن أکونَ أخاکَ ؟ قالَ : بَلی ، قالَ : فَأَنتَ أخی فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ . قالَ : قُلتُ : فَأَنتَ تَشهَدُ بِهذا عَلَی ابنِ عُمَرَ ؟ قالَ : نَعَم . قالَ : فَشَهِدَ ثَلاثَ مَرّاتٍ بِاللّه ِ الَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ لَسَمِعَهُ مِنِ ابنِ عُمَرَ . (3)

.

1- .مسند ابن حنبل : ج 2 ص 256 ح 4797 ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 567 ح 955 ، مسند أبی یعلی : ج 5 ص 238 ح 5575 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 121 و 122 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 342 ؛ شرح الأخبار : ج 2 ص 181 ح 522 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 191 .
2- .فی المناقب للکوفی : «وشیّعنا» بدل «وبیعه» وهو الأصحّ .
3- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 96 ح 8437 ؛ المناقب للکوفی : ج 1 ص 345 ح 272 نحوه .

ص: 535



6 / 14 عبد اللّه بن عمر

ر . ک : ج 9 ص 399 (لحظه ای به خدا کفر نورزید) . ج 10 ص 523 (دانشورترینِ امّت) و ص 551 (قرآن شناسی) و ص 567 (دانش دین) . ج 12 ص 521 (ابن عبّاس) .

6 / 14عبد اللّه بن عمر مسند ابن حنبل به نقل از ابن عمر : سه ویژگی به علی بن ابی طالب داده شده که اگر یکی از آنها به من داده می شد، برای من از شتران سرخ موی ، دوستْ داشتنی تر بود : پیامبر خدا دخترش را به او داد و آن دختر ، برایش فرزند آورد؛ در مسجد ، همه درها بجز درِ [ خانه] او را بست؛ و در روز خیبر ، پرچم را به او سپرد.

تاریخ دمشق به نقل از کثیر النواء ، از جمیع بن عمیر : [ ابن عمر گفت :] دوست داری از علی برایت سخن بگویم؟ گفتم : آری. گفت : ما نزد پیامبر خدا نشسته بودیم که فرمود : «امروز ، پرچم را به دست کسی خواهم داد که خدا و پیامبرش را دوست دارد و خدا و پیامبرش او را دوست می دارند. علی را نزد من فرا خوانید». بعضی افراد گفتند : ای پیامبر خدا! او چشمْ درد دارد و چیزی را نمی بیند. غلامی دست او را گرفت و نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آورد . از آب دهان به چشمش زد و پرچم را به او سپرد. ما با مشایعت پیامبر خدا همراه علی رفتیم. سوگند به آن که جانم در دست اوست ، هنوز دنباله سپاه نرسیده بود که خداوند به پیشْ قراولِ سپاه ، پیروزی بخشید. [ ابن عمر] بار دیگر گفت : از علی برایت سخن بگویم؟ گفتم : آری . گفت : پیامبر خدا ، بین یارانش پیمان برادری بست. بین ابو بکر و عمر ، چنین پیمانی بست و بین فلانی و فلانی ، تا تنها علی باقی ماند و وی ، مردی شجاع بود و هر تصمیمی که می گرفت ، به انجام می رسانْد. گفت : ای پیامبر خدا! من باقی ماندم. پیامبر خدا فرمود : «خشنود نیستی که من برادر تو باشم؟». گفت : چرا. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «تو برادر من در دنیا و آخرتی». [ کثیر النواء] گفت که [ به جمیع بن عمیر] گفتم : آیا تو خود ، شاهد بودی که ابن عمر ، چنین گفت؟ گفت : آری . و سه بار به خدایی که جز او خدایی نیست ، سوگند خورد که این مطلب را از ابن عمر شنیده است.

.


ص: 536

المناقب لابن المغازلی عن نافع مولی ابن عمر : قُلتُ لِابنِ عُمَرَ : مَن خَیرُ النّاسِ بَعدَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ؟ قالَ : ما أنتَ وذاکَ لا اُمَّ لَکَ ؟ ! ثُمَّ قالَ : أستَغفِرُ اللّه َ ! خَیرُهُم بَعدَهُ مَن کانَ یَحِلُّ لَهُ ما کانَ یَحِلُّ لَهُ ، ویَحرُمُ عَلَیهِ ما کانَ یَحرُمُ عَلَیهِ . قُلتُ : مَن هُوَ ؟ قالَ : عَلِیٌّ ، سَدَّ أبوابَ المَسجِدِ وتَرَکَ بابَ عَلِیٍّ ، وقالَ لَهُ : لَکَ فی هذَا المَسجِدِ ما لی ، وعَلَیکَ فیهِ ما عَلَیَّ ، وأنتَ وارِثی ، ووَصِیّی ،تَقضی دَینی ، وتُنجِزُ عِداتی ، وتَقتُلُ عَلی سُنَّتی ، کَذَبَ مَن زَعَمَ أنَّهُ یُبغِضُکَ ویُحِبُّنی . (1)

الأمالی للطوسی عن ابن عمر : سَأَلَنی عُمَرُ بنُ الخَطّابِ ، فَقالَ لی : یا بُنَیَّ ! مَن أخیَرُ النّاسِ بَعدَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ؟ قُلتُ : مَن اُحِلَّ لَهُ ما حَرَّمَ اللّه ُ عَلَی النّاسِ ، وحَرَّمَ عَلَیهِ ما اُحِلَّ لِلنّاسِ . فَقالَ : وَاللّه ِ لَقَد قُلتَ فَصَدَقتَ ، حَرَّمَ عَلی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ الصَّدَقَهَ ، واُحِلَّت لِلنّاسِ ، وحَرَّمَ عَلَیهِم أن یَدخُلُوا المَسجِدَ وهُم جُنُبٌ ، وأحَلَّهُ لَهُ ، وغُلِّقَتِ الأَبوابُ وسُدَّت ، ولَم یُغلَق لِعَلِیٍّ بابٌ ولَم یُسَدَّ . (2)

.

1- .المناقب لابن المغازلی : ص 261 ح 309 .
2- .الأمالی للطوسی : ص 291 ح 565 .

ص: 537

المناقب ، ابن مغازلی به نقل از نافع ، آزاد شده ابن عمر : به ابن عمر گفتم : پس از پیامبر خدا ، چه کسی بهترینِ مردم است؟ گفت : بی مادر! تو را چه به این کارها؟ و آن گاه گفت : استغفر اللّه! بهترینِ مردم پس از پیامبر خدا ، کسی است که آنچه بر پیامبر صلی الله علیه و آله حلال بود ، بر او حلال است ، و آنچه بر پیامبر صلی الله علیه و آله حرام بود ، بر او حرام است. گفتم : او کیست؟ گفت : علی . [ پیامبر صلی الله علیه و آله ] درهای [ باز شده به ]مسجد را بست و درِ [ خانه] علی را باز گذاشت و به او فرمود : «هر آنچه در این مسجد بر من رواست ، برای تو هم رواست ، و آنچه در آن بر من روا نیست ، بر تو هم روا نیست ، و تو وارث من ، و وصیّ منی ، بدهی هایم را می پردازی و تعهّداتم را انجام می دهی ، و بر پایه سنّت من می جنگی. آن که تو را دشمن می دارد و می پندارد مرا دوست دارد ، دروغ می گوید».

الأمالی ، طوسی به نقل از ابن عمر : عمر بن خطّاب از من پرسید و گفت : پسرم! پس از پیامبر خدا ، چه کسی بهترینِ مردم است؟ گفتم : آن که خداوند ، آنچه را که بر مردمْ حرام کرده ، بر او حلال ساخته ، و آنچه را که بر مردمْ حلال ساخته ، بر او حرام کرده است. گفت : سوگند به خدا که راست گفتی. خداوند بر علی بن ابی طالب ، صدقه را حرام ساخته و برای مردم ، حلال کرده است؛ و بر آنان ورود به مسجد در حال جنابت را حرام کرده و بر او حلال ساخته است؛ و همه درها بسته و مسدود شد و درِ [ خانه ]علی ، بسته و مسدود نشد.

.


ص: 538

شواهد التنزیل عن ابن عمر : عَلِیٌّ أعلَمُ النّاسِ بِما أنزَلَ اللّه ُ عَلی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله . (1)

تاریخ دمشق عن سعد بن عبیده : قالَ رَجُلٌ لِابنِ عُمَرَ : ما تَقولُ فی عَلِیٍّ ؟ فَإِنّی اُبغِضُهُ ! ! قال : أبغَضَکَ اللّه ُ فَإِنّی اُبغِضُکَ . (2)

خصائص أمیر المؤمنین للنسائی عن سعد بن عبیده : جاءَ رَجُلٌ إلَی ابنِ عُمَرَ ، فَسَأَلَهُ عَن عَلِیٍّ علیه السلام . فَقالَ : لا تَسأَلنی عَن عَلِیٍّ ، ولکِنِ انظُر إلی بَیتِهِ مِن بُیوتِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله . قالَ الرَّجُلُ : فَإِنّی اُبغِضُهُ . قالَ ابنُ عُمَرَ : أبغَضَکَ اللّه ُ عَزَّ وجَلَّ . (3)

کنز الفوائد عن خلف بن أبی هارون العبدی : کُنتُ جالِسا عِندَ عَبدِ اللّه ِ بنِ عُمَرَ ، فَأَتی نافِعُ بنُ الأَزرَقِ ، فَقالَ : وَاللّه ِ ، إنّی لِاُبغِضُ عَلِیّا ! فَرَفَعَ ابنُ عُمَرَ رَأسَهُ فَقالَ : أبغَضَکَ اللّه ُ ! أتُبغِضُ وَیحَکَ رَجُلاً سابِقَهٌ مِن سَوابِقِهِ خَیرٌ مِنَ الدُّنیا بِما فیها ؟ (4)

المعجم الأوسط عن العلاء بن عَرار : سُئِلَ ابنُ عُمَرَ عَن عَلِیٍّ وعُثمانَ . فَقالَ : أمّا عَلِیٌّ علیه السلام فَلا تَسأَلوا عَنهُ ، انظُروا إلی مَنزِلَتِهِ مِن رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ؛ فَإِنَّهُ سَدَّ أبوابَنا فِی المَسجِدِ ، وأقَرَّ بابَهُ ، وأمّا عُثمانُ فَإِنَّهُ أذنَبَ یَومَ التَقَی الجَمعانِ ذَنبا عَظیما ، فَعَفَا اللّه ُ عَنهُ ، وأذنَبَ فیکُم ذَنبا دونَ ذلِکَ فَقَتَلتُموهُ . (5)

.

1- .شواهد التنزیل : ج 1 ص 39 ح 29 .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 414 .
3- .خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 204 ح 107 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 495 ح 4 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 404 ؛ شرح الأخبار : ج 1 ص 162 ح 113 کلّها نحوه .
4- .کنز الفوائد : ج 1 ص 148 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 3 ؛ شواهد التنزیل : ج 1 ص 30 ح 12 .
5- .المعجم الأوسط : ج 2 ص 38 ح 1166 ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 595 ح 1012 ، المصنّف لعبد الرزّاق : ج 11 ص 232 ح 20408 ، خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 201 ح 104 و ص 202 ح 106 کلّها نحوه وراجع تاریخ دمشق : ج 42 ص 139 .

ص: 539

شواهد التنزیل به نقل از ابن عمر : علی، نسبت به آنچه که بر محمد صلی الله علیه و آله فرو فرستاده شده ، داناترینِ مردم است.

تاریخ دمشق به نقل از سعد بن عُبیده : مردی به ابن عمر گفت : درباره علی چه می گویی؟ چون من او را دشمن می دارم! [ ابن عمر] گفت : خداوند ، تو را دشمن بدارد! من تو را دشمن می دارم.

خصائص أمیر المؤمنین ، نسایی به نقل از سعد بن عبیده : مردی نزد ابن عمر آمد و از او درباره علی پرسید . گفت : از من درباره علی نپرس؛ بلکه بنگر که خانه او یکی از خانه های پیامبر خداست. آن مرد گفت : من او را دشمن می دارم. ابن عمر گفت : خداوند عز و جل تو را دشمن بدارد!

کنز الفوائد به نقل از خلف بن ابی هارون عبدی : من نزد عبد اللّه بن عمر نشسته بودم که نافع بن ازرق آمد و گفت : سوگند به خدا، من علی را دشمن می دارم. ابن عمر ، سرش را بلند کرد و گفت : خداوند ، تو را دشمن بدارد. وای بر تو! آیا کسی را دشمن می داری که یک سابقه او از بین سوابقش ، از دنیا و آنچه که در آن است ، بهتر است؟!

المعجم الأوسط به نقل از علاء بن عَرار : از ابن عمر ، درباره علی و عثمان پرسیده شد. گفت : از علی نپرسید؛ بلکه به جایگاه او نزد پیامبر خدا بنگرید. او همه درهای ما به مسجد را بست و درِ [ خانه] او را باز گذاشت. امّا عثمان ، در روز جنگ اُحد، [ با فرار کردن، ]گناه بزرگی کرد و خداوند از او درگذشت و در بین شما ، گناهی کم تر از آن کرد و شما او را کشتید.

.


ص: 540

راجع : ج 3 ص 514 (عبد اللّه بن عمر بن الخطّاب) .

6 / 15عَبدُ اللّه ِ بنُ عَیّاشٍ اُسد الغابه : قالَ سَعیدُ بنُ عَمرِو بنِ سَعیدِ بنِ العاصِ لِعَبدِ اللّه ِ بنِ عَیّاشِ بنِ أبی رَبیعَهَ : یا عَمِّ ! لِمَ کانَ صَغوُ (1) النّاسِ إلی عَلِیٍّ ؟ قالَ : یَابنَ أخی ! إنَّ عَلِیّا کانَ لَهُ ما شِئتَ مِن ضِرسٍ قاطِعٍ فِی العِلمِ ، وکانَ لَهُ البَسطَهُ فِی العَشیرَهِ ، وَالقِدَمُ فِی الإِسلامِ ، وَالصِّهرُ لِرَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، وَالفِقهُ فِی السُّنَّهِ ، وَالنَّجدَهُ فِی الحَربِ ، وَالجودُ بِالماعونِ . (2)

فضائل الصحابه لابن حنبل عن سعید بن عمرو القرشی عن عبد اللّه بن عیّاش الزرقی : قُلتُ لَهُ : أخبِرنا عَن هذَا الرَّجُلِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ؟ قالَ : إنَّ لَنا أخطارا وأحسابا ، ونَحنُ نَکرَهُ أن نَقولَ فیهِ ما یَقولُ بَنو عَمِّنا . قالَ : کانَ عَلِیٌّ رَجُلاً تِلعابَهً یَعنی مَزّاحا وکانَ إذا قَرَعَ قَرَعَ إلی ضِرسِ حَدیدٍ . قُلتُ : ما ضِرسُ حَدیدٍ ؟ قالَ : قِراءَهُ القُرآنِ ، وفِقهٌ فِی الدّینِ ، وشَجاعَهٌ ، وسَماحَهٌ . (3)

.

1- .فی المصدر : «ضغو» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی طبعه قدیمه وباقی المصادر . صَغا صَغوا : مالَ (لسان العرب : ج 14 ص 461 «صغا») .
2- .اُسد الغابه : ج 4 ص 96 الرقم 3789 ، الاستیعاب : ج 3 ص 208 الرقم 1875 ، تهذیب التهذیب : ج 4 ص 203 الرقم 5561 ، الصواعق المحرقه : ص 127 ، الریاض النضره : ج 3 ص 152 ؛ کشف الغمّه : ج 1 ص 117 عن عمر بن سعید وکلّها نحوه وفیه «السلطه» بدل «البسطه» وراجع تاریخ دمشق : ج 42 ص 417 .
3- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 576 ح 975 ، الریاض النضره : ج 3 ص 200 .

ص: 54