گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد هشتم
6 / 15 عبد اللّه بن عیّاش



ر . ک : ج 3 ص 515 (عبد اللّه بن عمر بن خطّاب) .

6 / 15عبد اللّه بن عیّاش اُسد الغابه : سعید بن عمرو بن سعید بن عاص به عبد اللّه بن عیّاش بن ابی ربیعه گفت : ای عمو! چرا مردم به علی گرایش دارند؟ گفت : ای برادرزاده! علی ، هر آنچه که بخواهی ، در دانش ، از برهان قاطع برخوردار بود و شرافت خانوادگی داشت. در اسلام ، پیش قدم بود . داماد پیامبر خدا و در سنّت او دین شناس بود. در جنگ، دلیر و در مال ، بخشنده بود.

فضائل الصحابه ، ابن حنبل به نقل از سعید بن عمرو قرشی : به عبد اللّه بن عیّاش زرقی گفتم : از علی بن ابی طالب به ما خبر بده. گفت : ما [ با او] در شرف و نَسَب ، اشتراک داریم و دوست نداریم درباره وی ، آنچه را که پسر عموهایمان می گویند ، بگوییم. آن گاه گفت : علی ، مردی شوخ طبع بود و هرگاه جدّی بود ، به «ضرس حدید» ، جدّی بود. گفتم : ضرس حدید چیست؟ گفت : خواندن قرآن ، شناخت در دین ، شجاعت، و گذشت.

.


ص: 542

6 / 16عَبدُ اللّه ِ بنُ مَسعودٍ فضائل الصحابه لابن حنبل عن عبد اللّه بن مسعود : کُنّا نَتَحَدَّثُ أنَّ أفضَلَ أهلِ المَدینَهِ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ . (1)

تاریخ دمشق عن عبد اللّه بن مسعود: إنَّ القُرآنَ اُنزِلَ عَلی سَبعَهِ أحرُفٍ ، ما مِنها حَرفٌ إلّا لَهُ ظَهرٌ وبَطنٌ ، وإنَّ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ عِندَهُ مِنهُ عِلمُ الظّاهِرِ وَالباطِنِ . (2)

6 / 17عَدِیُّ بنُ حاتِمٍ الإمامه والسیاسه فی ذِکرِ اختِلافِ أصحابِ الإِمامِ فِی استِمرارِ القِتالِ یَومَ صِفّینَ : قامَ عَدِیُّ بنُ حاتِمٍ ، فَقالَ : أیُّهَا النّاسُ ! إنَّهُ وَاللّه ِ لَو غَیرُ عَلِیٍّ دَعانا إلی قِتالِ أهلِ الصَّلاهِ ما أجَبناهُ ولا وَقَعَ بِأَمرٍ قَطُّ إلّا ومَعَهُ مِنَ اللّه ِ بُرهانٌ ، وفی یَدَیهِ مِنَ اللّه ِ سَبَبٌ ، وإنَّهُ وَقَفَ عَن عُثمانَ بِشُبهَهٍ ، وقاتَلَ أهلَ الجَمَلِ عَلَی النَّکثِ ، وأهلَ الشّامِ عَلَی البَغیِ ، فَانظُروا فی اُمورِکُم وأمرِهِ ؛ فَإِن کانَ لَهُ عَلَیکُم فَضلٌ فَلَیسَ لَکُم مِثلُهُ ، فَسَلِّموا لَهُ ، وإلّا فَنازِعوا عَلَیهِ . وَاللّه ِ لَئِن کانَ إلَی العِلمِ بِالکِتابِ وَالسُّنَّهِ إنَّهُ لَأَعلَمُ النّاسِ بِهِما ، ولَئِن کانَ إلَی الإِسلامِ إنَّهُ لَأَخو نَبِیِّ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، وَالرَّأسُ فِی الإِسلامِ ، ولَئِن کانَ إلَی الزُّهدِ وَالعِبادَهِ إنَّهُ لَأَظهَرُ النّاسِ زُهدا ، وأنهَکُهُم عِبادَهً ، ولَئِن کانَ إلَی العُقولِ وَالنَّحائِزِ (3) إنَّهُ لَأَشَدُّ النّاسِ عَقلاً ، وأکرَمُهُم نَحیزَهً ، ولَئِن کانَ إلَی الشَّرَفِ وَالنَّجدَهِ ، إنَّهُ لَأَعظَمُ النّاسِ شَرَفا ونَجدَهً . (4)

.

1- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص646 ح1097 و ص604 ح1033 ، مسند البزّار : ج 5 ص 55 ح 1616 ، الریاض النضره : ج3 ص182، المستدرک علی الصحیحین: ج3ص145 ح4656، الطبقات الکبری : ج 2 ص 338 ، الاستیعاب : ج 3 ص 206 الرقم 1875 وفی الثلاثه الأخیره «أقضی» بدل «أفضل» .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 400 ، فرائد السمطین : ج 1 ص355 ح 281 ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 65 ولیس فیه «منه» .
3- .نحیزه الرجل : طبیعته (المحیط فی اللغه : ج 3 ص 13 «نحز») .
4- .الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 141 .

ص: 543



6 / 16 عبد اللّه بن مسعود

6 / 17 عَدی بن حاتم

6 / 16عبد اللّه بن مسعود فضائل الصحابه ، ابن حنبل به نقل از عبد اللّه بن مسعود : ما همواره گفتگو می کردیم که برترینِ مردم مدینه ، علی بن ابی طالب است.

تاریخ دمشق به نقل از عبد اللّه بن مسعود : قرآن بر هفت حرف نازل شده است که هر حرفی ، ظاهری و باطنی دارد و نزد علی بن ابی طالب ، دانش ظاهر و باطن آن بود.

6 / 17عَدی بن حاتم الإمامه والسیاسه دربیان اختلاف یاران امام در جنگ صفّین در مورد ادامه جنگ : عدیّ بن حاتم برخاست و گفت : ای مردم! به خدا سوگند ، اگر غیر از علی، کسی ما را به جنگ با اهل نماز فرا می خوانْد ، پاسخش نمی دادیم. او هیچ گاه وارد جریانی نمی شود ، جز آن که دلیلی خدایی بر آن دارد و در دستانش سببی الهی است. او به خاطر یک شبهه در مورد عثمان ، دست نگه داشت ، با جملیان به خاطر شکستن بیعت جنگید ، و با شامیان ، به خاطر ستمکاری شان جنگید. به کارهای خود و کارهای او بنگرید. اگر او نسبت به شما برتری دارد و شما مانند او نیستید ، پس تسلیم او شوید؛ و گرنه با او جدال کنید. سوگند به خدا، اگر دانش قرآن و سنّتْ ملاک باشد ، او داناترینِ مردم به آن دو است ، و اگر اسلامْ ملاک باشد ، او برادر پیامبر خدا و در اسلامْ سرآمد است. اگر زهد و عبادتْ ملاک باشد ، او زاهدترین و سخت عبادت ترینِ مردم است ، و اگر خِرَد و سرشتْ ملاک باشد ، او خردمندترینِ مردم است و ریشه دارترین سرشت را دارد ، و اگر بزرگ مَنشی و یاری رسانی ملاک باشد ، او بزرگوارترین و یاری رسان ترینِ مردم است.

.


ص: 544

مروج الذهب : ذُکِرَ أنَّ عَدِیَّ بنَ حاتِمٍ الطّائِیَّ دَخَلَ عَلی مُعاوِیَهَ ، فَقالَ لَهُ مُعاوِیَهُ : ما فَعَلتِ الطُّرُفاتُ یَعنی أولادَهُ ؟ قالَ : قُتِلوا مَعَ عَلِیٍّ . قالَ : ما أنصَفَکَ عَلِیٌّ ؛ قَتَلَ أولادَکَ وبَقّی أولادَهُ ! فَقالَ عَدِیٌّ : ما أنصَفتُ عَلِیّا؛ إذ قُتِلَ وبَقیتُ بَعدَهُ . فَقالَ مُعاوِیَهُ : أما إنَّهُ قَد بَقِیَت قَطرَهٌ مِن دَمِ عُثمانَ ما یَمحوها إلّا دَمٌ شَریفٌ مِن أشرافِ الیَمَنِ ، فَقالَ عَدِیٌّ : وَاللّه ِ، إنَّ قُلوبَنَا الَّتی أبغَضناکَ بِها لَفی صُدورِنا، وإنَّ أسیافَنَا الَّتی قاتَلناکَ بِها لَعَلی عَواتِقِنا ، ولَئِن أدنَیتَ إلَینا مِن الغَدرِ فِترا (1) لَنُدنِیَنَّ إلَیکَ مِنَ الشَّرِّ شِبرا ، وإنَّ حَزَّ الحُلقومِ ، وحَشرَجَهَ (2) الحَیزومِ (3) ، لَأَهوَنُ عَلَینا مِن أن نَسمَعَ المَساءَهَ فی عَلِیٍّ . (4)

.

1- .الفِتْر : ما بین طرف السَّبّابه والإبهام إذا فتحتهما (الصحاح : ج 2 ص 777 «فتر») .
2- .الحَشْرَجه : الغَرغَره عند الموت وتردّد النفس (النهایه : ج 1 ص 389 «حشرج») .
3- .الحیزوم : الصدر (لسان العرب : ج 12 ص 132 «حزم») .
4- .مروج الذهب : ج 3 ص 13 ، العقد الفرید : ج 3 ص 86 ؛ الأمالی للسیّد المرتضی : ج 1 ص 217 وفیه «یعنی : طریفا وطرافا وطرفه» بدل «یعنی أولاده» وکلاهما نحوه وفیهما صدره إلی «بعده» .

ص: 545

مُرُوج الذهب : عدیّ بن حاتم طایی بر معاویه وارد شد. معاویه به وی گفت : فرزندانت چه شدند؟ گفت : در رکاب علی ، کشته شدند. معاویه گفت : علی در حقّ تو انصاف نکرد ؛ فرزندان تو را به کشتن داد و فرزندان خودش را باقی گذاشت . عدی گفت : من در حقّ علی انصاف نکردم؛ چون او کشته شده است و من پس از او زنده مانده ام. معاویه گفت : قطره ای از خون عثمان باقی مانده است که جز خون شریفی از شریفانِ یمن ، آن را از بین نمی برد. عدی گفت : سوگند به خدا، قلب هایمان که با آن تو را دشمن می داشتیم ، هنوز در سینه هایمان است و شمشیرهایمان که با آنها با تو جنگیدیم ، بر دوشمان است. اگر به اندازه نیم وجبْ علیه ما به نیرنگْ نزدیک شوی ، به اندازه یک وجب به شر علیه تو پیش خواهیم آمد. بریده شدن گلو و خِرخِر کردنِ [ گلوی بُریده مان ]در هنگام مرگ، برای ما از شنیدن بدگویی نسبت به علی ، آسان تر است.

.


ص: 546

6 / 18عُقبَهُ بنُ عَمرٍو تاریخ الیعقوبی فی ذِکرِ مَجلِسِ بَیعَهِ النّاسِ لِعَلِیٍّ علیه السلام : ثُمَّ قامَ عُقبَهُ بنُ عَمرٍو فَقالَ : مَن لَهُ یَومٌ کَیَومِ العَقَبَهِ وبَیعَهٌ کَبَیعَهِ الرِّضوانِ ؟ وَالإِمامُ الأَهدَی الَّذی لا یُخافُ جَورُهُ ، وَالعالِمُ الَّذی لا یُخافُ جَهلُهُ . (1)

6 / 19عَمّارُ بنُ یاسِرٍ الفتوح عن عمّار بن یاسر مِن کَلامِهِ فی حَربِ صِفّینَ لِعَمرِو بنِ العاصِ : أیُّهَا الأَبتَرُ ! أ لَستَ تَعلَمُ أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قالَ : مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ ، وعادِ مَن عاداهُ ، وَانصُر مَن نَصَرَهُ ، وَاخذُل مَن خَذَلَهُ ؟ (2)

الأمالی للطوسی عن مالک بن أوس : کانَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام أکثَرَ ما یَسکُنُ القَناهَ (3) ، فَبَینا نَحنُ فِی المَسجِدِ بَعدَ الصُّبحِ إذ طَلَعَ الزُّبَیرُ وطَلحَهُ ، فَجَلَسا فی ناحِیَهٍ عَن عَلِیٍّ علیه السلام ، ثُمَّ طَلَعَ مَروانُ وسَعیدٌ وعَبدُ اللّه ِ بنُ الزُّبُیرِ وَالمِسوَرُ بنُ مَخرَمَهَ فَجَلَسوا ، وکانَ عَلِیٌّ علیه السلام جَعَلَ عَمّارَ بنَ یاسِرٍ عَلَی الخَیلِ ، فَقالَ لِأَبِی الهَیثَمِ بنِ التَّیِّهانِ ولِخالِدِ بنِ زَیدٍ أبی أیّوبَ ولِأَبی حَیَّهَ ولِرِفاعَهَ بنِ رافِعٍ فی رِجالٍ مِن أصحابِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : قوموا إلی هؤُلاءِ القَومِ ؛ فَإِنَّهُ بَلَغَنا عَنهُم ما نَکرَهُ مِن خِلافِ أمیرِ المُؤمِنینَ إمامِهِم ، وَالطَّعنِ عَلَیهِ ، وقَد دَخَلَ مَعَهُم قَومٌ مِن أهلِ الجَفاءِ وَالعَداوَهِ ، وإنَّهُم سَیَحمِلونَهُم عَلی ما لَیسَ مِن رَأیِهِم . قالَ : فَقاموا ، وقُمنا مَعَهُم حَتّی جَلَسوا إلَیهِم ، فَتَکَلَّمَ أبُو الهَیثَمِ بنُ التَّیِّهانِ ، فَقالَ : إنَّ لَکُما لَقِدَما فِی الإِسلامِ ، وسابِقَهً وقَرابَهً مِن أمیرِ المُؤمِنینَ ، وقَد بَلَغَنا عَنکُما طَعنٌ وسَخَطٌ لِأَمیرِ المُؤمِنینَ ، فَإِن یَکُن أمرٌ لَکُما خاصَّهً فَعاتِبَا ابنَ عَمَّتِکُما وإمامَکُما ، وإن کانَ نَصیحَهً لِلمُسلِمینَ فلا تُؤَخِّراهُ عَنهُ ، ونَحنُ عَونٌ لَکُما ، فَقَد عَلِمتُما أنَّ بَنی أُمیَّهَ لَن تَنصَحَکُما أبَدا ، وقَد عَرَفتُما عَداوَتَهُم لَکُما ، وقَد شَرِکتُما فی دَمِ عُثمانَ ومالَأتُما ، فَسَکَتَ الزُّبَیرُ وتَکَلَّمَ طَلحَهُ ، فَقالَ : اِفرَغوا جَمیعا مِمّا تَقولونَ ؛ فَإِنّی قَد عَرَفتُ أنَّ فی کُلِّ واحِدٍ مِنکُم خِبطَهً (4) . فَتَکَلَّمَ عَمّارُ بنُ یاسِرٍ رحمه الله فَحَمِدَ اللّه َ وأثنی عَلَیهِ ، وصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وقالَ : أنتُما صاحِبا رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، وقَد أعطَیتُما إمامَکُمَا الطّاعَهَ وَالمُناصَحَهَ ، وَالعَهدَ وَالمیثاقَ عَلَی العَمَلِ بِطاعَهِ اللّه ِ وطاعَهِ رَسولِهِ ، وأنَ یَجعَلَ کِتابَ اللّه ِ إمامَنا ، وهُوَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ، طَلَّقَ النَّفسَ عَنِ الدُّنیا ، وقَدَّمَ کِتابَ اللّه ِ ، فَفیمَ السَّخَطُ وَالغَضَبُ عَلی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ؟ ! فَغَضَبُ الرِّجالِ فِی الحَقِّ ، اُنصُرا نَصَرَکُمَا اللّه ُ . فَتَکَلَّمَ عَبدُ اللّه ِ بنُ الزُّبَیرِ ، فَقالَ : لَقَد تَهَذَّرتَ یا أبَا الیَقظانِ ، فَقالَ لَهُ عَمّارٌ : ما لَکَ تَتَعَلَّقُ فی مِثلِ هذا یا أعبَسُ،ثُمَّ أمَرَ فَاُخرِجَ،فَقامَ الزُّبَیرُ فَالتَفَتَ إلی عَمّارٍ رحمه اللهفَقالَ : عَجَّلتَ یا أبَا الیَقظانِ عَلَی ابنِ أخیکَ رَحِمَکَ اللّه ُ . فَقالَ : عَمّارُ بنُ یاسِرٍ : یا أبا عَبدِ اللّه ِ ، أنشُدُکَ اللّه َ أن تَسمَعَ قَولَ مَن رَأَیتَ ، فَإِنَّکُم مَعشَرَ المُهاجِرینَ لَم یَهلِک مَن هَلَکَ مِنکُم حَتَّی استَدخَلَ فی أمرِهِ المُؤَلَّفَهَ قُلوبُهُم . فَقالَ الزُّبَیرُ : مَعاذَ اللّه ِ أن نَسمَعَ مِنهُم . فَقالَ عَمّارٌ : وَاللّه ِ یا أبا عَبدِ اللّه ِ ، لَو لَم یَبقَ أحَدٌ إلّا خالَفَ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ لَما خالَفتُهُ ، ولا زالَت یَدی مَعَ یَدِهِ ؛ وذلِکَ لاِنَّ عَلِیّا لَم یَزَل مَعَ الحَقِّ مُنذُ بَعَثَ اللّه ُ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله ، فَإِنّی أشهَدُ أنَّهُ لا یَنبَغی لِأَحَدٍ أن یُفَضِّلَ عَلَیهِ أحَدا . (5)

.

1- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 179 .
2- .الفتوح : ج 3 ص 77 ؛ وقعه صفّین : ص 338 نحوه .
3- .قناه : وادٍ بالمدینه ، وهی أحد أودیتها الثلاثه (معجم البلدان : ج 4 ص 401) .
4- .الخِبطه : ما بقی فی الوعاء من طعامٍ أو غیره (لسان العرب : ج 7 ص 284 «خبط») .
5- .الأمالی للطوسی : ص 730 ح 1530 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 28 ح 9 .

ص: 547



6 / 18 عُقْبه بن عَمرو

6 / 19 عمّار بن یاسر

6 / 18عُقْبه بن عَمرو تاریخ الیعقوبی در یاد کردِ جلسه بیعت مردم با علی علیه السلام : آن گاه ، عقبه بن عمرو برخاست و گفت : چه کسی مانند علی، روزی چون روز عَقَبه و بیعتی چون بیعت رضوان دارد؟ پیشوایِ هدایتگری که بیم ستمگریِ او نمی رود ، و دانشوری که بیم جهل او نمی رود.

6 / 19عمّار بن یاسر الفتوح از سخنان عمّار بن یاسر در جنگ صفّین ، خطاب به عمرو بن عاص : ای ابتر! آیا نمی دانی که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «هر کس که من مولای اویم ، علی مولای اوست. بار الها! آن که او را دوست می دارد ، دوست بدار و آن که او را دشمن می دارد ، دشمن بدار. آن که او را یاری می رسانَد ، یاری رسان ، و آن که او را بی یار می گذارَد ، بی یاور گذار»؟

الأمالی ، طوسی به نقل از مالک بن اوس : علی بن ابی طالب ، غالبا در منطقه «قناه» (1) به سر می بُرد. یک روز، بعد از [ نماز ]صبح ، ما در مسجد نشسته بودیم که طلحه و زبیر ، سر رسیدند و با فاصله از علی نشستند. سپس مروان ، سعید ، عبد اللّه بن زبیر و مسوّر بن مخرمه آمدند و نشستند. علی ، عمّار یاسر را فرمانده سواره نظام قرار داده بود. عمّار ، خطاب به ابو هیثم بن تَیّهان ، ابو ایّوب خالد بن زید ، ابو حَیّه و رفاعه بن رافع که در میان گروهی [ دیگر ]از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله [ نشسته ]بودند ، گفت : برخیزید و پیش این جماعت بروید؛ چون از آنان اخبار ناخوشایندی از مخالفت با پیشوایشان (امیر مؤمنان) وطعن بر وی به ما رسیده است. گروهی از مردمِ ستم پیشه و دشمن ، بین آنان نفوذ پیدا کرده اند که آنان را به کاری وادار خواهند کرد که نمی خواهند. آنان برخاستند و ما هم برخاستیم و نزد آنان رفتیم. ابو هیثم بن تَیّهان ، شروع به سخن گفتن کرد و گفت : شما دو نفر (طلحه و زبیر) در اسلام، کارهایی کرده اید و سابقه دارید و با امیر مؤمنان ، خویشی دارید و از شما دو نفر ، خبر طعن و خشم بر امیر مؤمنان ، رسیده است. اگر موضوعی خاص مربوط به شما دو نفر است ، پسر عمّه تان و پیشوایتان را مورد عتاب قرار دهید ، و اگر برای خیرخواهیِ مسلمانان است ، آن را از علی فروگذار نکنید و ما هم شما را یاری خواهیم کرد؛ در حالی که می دانید که بنی امیّه ، هیچ گاه خیرخواه شما نیستند و شما دشمنیِ آنان را با خود، می دانید و شما هر دو در خون عثمان ، مشارکت و همکاری داشتید. زبیر ، سکوت کرد و طلحه ، شروع به سخن گفتن کرد و گفت : همه تان حرف هایتان را بزنید؛ چون فکر می کنم که هر کدام، چیزی در دل دارید. عمّار بن یاسر ، سپاس و ثنای خدا گفت و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرستاد و گفت : شما دو نفر ، صحابی پیامبر خدا بودید و نسبت به امامتان، علی بن ابی طالب ، قول اطاعت و خیرخواهی دادید و بر عمل بر پایه اطاعت از خدا و پیامبر خدا و این که کتاب خدا را راهنمای ما قرار دهد ، عهد و پیمان بستید؛ [ امامی] که دل از دنیا کَنده و کتاب خدا را پیش داشته است. بنابراین ، خشم و غضب بر علی ابن ابی طالب ، بر چه اساسی است؟ خشمِ مردان ، برای حقّ است. او را یاری کنید. خدا شما را یاری رسانَد! عبد اللّه بن زبیر شروع به سخن گفتن کرد و گفت : ای ابو یقظان! یاوه گویی کردی. عمّار، خطاب به وی گفت : ای ترش رویِ اخمو! به تو چه مربوط است که در این مسائل ، دخالت کنی؟ آن گاه دستور داد او را اخراج کردند. زبیر برخاست و رو به عمّار کرد گفت : ای ابو یقظان! خدا تو را بیامرزد! درباره برادرزاده ات تندروی کردی. عمّار یاسر گفت : ای ابو عبد اللّه! سوگندت می دهم که مبادا به حرف آنهایی که [ سابقه شان را] دیده ای، گوش کنی. از شما مهاجران ، کسی به هلاکت نرسید، مگر آن که «مؤلفه قلوبهم» (2) را در کارهایش وارد کرد. زبیر گفت : به خدا پناه می برم از این که به حرف آنان گوش دهم. عمّار گفت : سوگند به خدا ای ابو عبد اللّه! اگر همه مردم با علی بن ابی طالبْ مخالف کنند، هرگز با او مخالفت نخواهم کرد و همواره دستم در دست اوست؛ چون علی ، از زمانی که خداوندْ پیامبرش را مبعوث کرده است ، همواره با حق بوده است و من گواهی می دهم که بر هیچ کس روا نیست که کسی را بر او مقدّم بدارد.

.

1- .نام وادی ای در مدینه است .
2- .مؤلفه قلوبهم ، به کسانی اطلاق می شود که پیامبر صلی الله علیه و آله به فرمان خداوند ، بخشی از غنایم را جهت ایجاد الفت به آنان داد و در آیه 60 سوره توبه بدان اشاره شده است . (م)

ص: 548

. .


ص: 549

. .


ص: 550

الأمالی للطوسی عن موسی بن عبد اللّه الأسدی : لَمَّا انهَزَمَ أهلُ البَصرَهِ أمَرَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام أن تَنزِلَ عائِشَهُ قَصرَ أبی خَلَفٍ ، فَلَمّا نَزَلَت جاءَها عَمّارُ بنُ یاسِرٍ فَقالَ لَها : یا اُمَّتَ ، کَیفَ رَأَیتِ ضَربَ بَنیکِ دون دینِهِم بِالسَّیفِ ؟ فَقالَت : اِستَبصَرتُ یا عَمّارُ مِن أجلِ أنَّکَ غَلَبتَ . قالَ : أنَا أشَدُّ استِبصارا مِن ذلِکَ ، أما وَاللّه ِ لَو ضَرَبتُمونا حَتّی تَبلُغونا سَعَفاتِ هَجَرَ لَعَلِمنا أنّا عَلَی الحَقِّ ، وأنَّکُم عَلَی الباطِلِ . فَقالَت لَهُ عائِشَهُ : هکَذا یُخَیَّلُ إلَیکَ ، اتَّقِ اللّه َ یا عَمّارُ ، فَإِنَّ سِنَّکَ قَد کَبِرَ ، ودَقَّ عَظمُکَ ، وفَنِیَ أجَلُکَ ، وأذهَبتَ دینَکَ لِابنِ أبی طالِبٍ . فَقالَ عَمّارٌ : إنّی وَاللّه ِ اختَرتُ لِنَفسی فی أصحابِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، فَرَأَیتُ عَلِیّا أقرَأَهُم لِکِتابِ اللّه ِ عَزَّ وجَلَّ ، وأعلَمَهُم بِتَأویلِهِ ، وأشَدَّهُم تَعظیما لِحُرمَتِهِ ، وأعرَفَهُم بِالسُّنَّهِ مَعَ قَرابَتِهِ مِن رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، وعِظَمِ عَنائِهِ وبَلائِهِ فِی الإِسلامِ ، فَسَکَتَت . (1)

6 / 20عُمَرُ بنُ الخَطّابِ تاریخ دمشق عن عمر بن الخطّاب : اللّهُمَّ لا تُنزِلَنَّ شَدیدَهً إلّا وأبُو الحَسَنِ إلی جَنبی . (2)

.

1- .الأمالی للطوسی : ص 143 ح 233 ، بشاره المصطفی : ص 281 وفیه «ابن أبی خلف» بدل «أبی خلف» ، الشافی : ج 4 ص 355 .
2- .تاریخ دمشق : ج 53 ص 35 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 343 ح 264 ، ذخائر العقبی : ص 149 ، الریاض النضره : ج 3 ص 162 .

ص: 551



6 / 20 عمر بن خطّاب

الأمالی ، طوسی به نقل از موسی بن عبد اللّه اسدی : وقتی مردم بصره شکست خوردند ، علی بن ابی طالب ، دستور داد عایشه را در قصر ابو خلف، جای دهند. وقتی در آن جای گرفت ، عمّار بن یاسر به نزدش آمد و گفت : ای مادر! شمشیر زدن فرزندانت برای دینشان را چگونه دیدی؟ عایشه گفت : ای عمّار! آیا چون پیروز شدی ، خود را برحق می پنداری؟ گفت : من بیشتر از این [که ربطی به پیروزی ام داشته باشد] ، خود را بر حق می دانم . سوگند به خدا، اگر ما را با شمشیر می زدید ، به گونه ای که ما را به نخلستان های منطقه هَجَر می راندید ، باز هم می دانستیم که ما بر حقّیم و شما بر باطلید. عایشه به وی گفت : چنین توهّم کرده ای؟ ای عمّار! از خدا بترس. تو کهنْ سال شده ای ، استخوانت فرسوده و عمرت پایان یافته است و به خاطر فرزند ابو طالب ، دینت را از دست دادی. عمّار گفت : سوگند به خدا، من از بینِ یاران پیامبر خدا برای خودم انتخابی کردم و دیدم که علی ، از همه آنان نسبت به کتاب خداوند عز و جل پُرخوان تر است و نسبت به تأویل آن ، آگاه تر است و از همه آنان ، بیشتر حرمت آن را نگه می دارد و به سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله ، آشناتر است؛ افزون بر خویشاوندی او با پیامبر خدا و زیادی گرفتاری و رنجش او در راه اسلام. آن گاه ، عایشه ساکت شد.

6 / 20عمر بن خطّاب تاریخ دمشق به نقل از عمر بن خطّاب : خداوندا! هیچ گرفتاری و سختی ای نازل مکن ، جز آن که ابو الحسن ، کنار من باشد.

.


ص: 552

المناقب للخوارزمی عن عمر بن الخطّاب : اللّهُمَّ لا تُبقِنی لِمُعضِلَهٍ لَیسَ لَهَا ابنُ أبی طالِبٍ حَیّا . (1)

أنساب الأشراف عن عمر بن الخطّاب : لا أبقانِیَ اللّه ُ لِمُعضِلَهٍ لَیسَ لَها أبو حَسَنٍ . (2)

الکافی عن عمر بن الخطّاب : لَولا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ . (3)

کنز العمّال عن عمر بن الخطّاب : یَابنَ أبی طالِبٍ ! فَما زِلتَ کاشِفَ کُلِّ شُبهَهٍ ، ومُوَضِّحَ کُلِّ حُکمٍ . (4)

فضائل الصحابه لابن حنبل عن سعید بن المسیّب : کانَ عُمَرُ یَتَعَوَّذُ بِاللّه ِ مِن مُعضِلَهٍ لیَسَ لَها أبو حَسَنٍ . (5)

الإمام الصادق علیه السلام : مَرَّ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ عَلَی الحَجَرِ الأَسوَدِ ، فَقالَ : وَاللّه ِ یا حَجَرُ ! إنّا لَنَعلَمُ انَّکَ حَجَرٌ لا تَضُرُّ ولا تَنفَعُ ! إلّا أنّا رَأَینا رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یُحِبُّکَ ، فَنَحنُ نُحِبُّکَ . فَقالَ لَهُ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : کَیفَ یَابنَ الخَطّابِ ؟ فَوَاللّه ِ ، لَیَبعَثَنَّهُ اللّه ُ یَومَ القِیامَهِ ، ولَهُ لِسانٌ وشَفَتانِ ، فَیَشهَدُ لِمَن وافاهُ ، وهُوَ یَمینُ اللّه ِ فی أرضِهِ ، یُبایِعُ بِها خَلقُهُ . فَقالَ عُمَرُ : لا أبقانَا اللّه ُ فی بَلَدٍ لا یَکونُ فیهِ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ . (6)

.

1- .المناقب للخوارزمی : ص 97 ح 98 ، مقتل الحسین للخوارزمی : ج 1 ص 45 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 344 ح 266 ؛ شرح الأخبار : ج 2 ص 317 ح 651 وفیه «کان عمر یقول . ..» ولیس فیه «حیّا» .
2- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 351 ؛ المناقب لابن شهر آشوب : ج2 ص31 و 361 وفیه «لم یکن» بدل «لیس»، بحار الأنوار: ج 40 ص 227 ح 6 .
3- .الکافی : ج 7 ص 424 ح 6 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 306 ح 849 و ج 10 ص 50 ح 186 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 36 ح 5025 ، تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 75 ح 155 ، الفضائل لابن شاذان : ص 95 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 85 ، الإیضاح : ص 191 و 192 ، شرح الأخبار : ج 2 ص 319 ح 655 ، المسترشد : ص 583 ح 253 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 31 ؛ ذخائر العقبی : ص 149 .
4- .کنز العمّال : ج 5 ص 834 ح 14509 نقلاً عن أبی طالب علیّ بن أحمد .
5- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 647 ح 1100 ، الطبقات الکبری : ج 2 ص 339 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 406 ، اُسد الغابه : ج 4 ص 96 الرقم 3789 ، الاستیعاب : ج 3 ص 206 الرقم 1875 ، الإصابه : ج 4 ص 467 الرقم 5704 ، الصواعق المحرقه : ص 127 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 360 نحوه ، صفه الصفوه : ج 1 ص 132 ، کنز العمّال : ج 10 ص 300 ح 2950 .
6- .علل الشرائع : ص 426 ح 8 عن عبد الرحمن بن کثیر الهاشمی .

ص: 553

المناقب ، خوارزمی به نقل از عمر بن خطّاب : پروردگارا! مرا با مشکلی وانگذار که پسر ابو طالب برای چاره جویی آن ، زنده نباشد.

أنساب الأشراف به نقل از عمر بن خطّاب : خداوند، مرا در مشکلی وانگذارد که ابو الحسن برای حلّ آن حاضر نباشد.

الکافی به نقل از عمر بن خطّاب : اگر علی نبود ، عمر هلاک می شد.

کنز العمّال به نقل از عمر بن خطّاب : ای پسر ابو طالب! همواره تو برطرف کننده هر شبهه و روشن کننده هر حکمی هستی.

فضائل الصحابه ، ابن حنبل به نقل از سعید بن مُسَیّب : عمر ، همواره از این که مشکلی پیش آید و ابو الحسن برای حلّ آن حاضر نباشد ، به خدا پناه می بُرد .

امام صادق علیه السلام : عمر بن خطّاب بر حجر الأسود گذر کرد و [ خطاب به آن ]گفت : به خدا، ای سنگ! ما می دانیم که تو سنگی هستی که سود و زیانی نمی رسانی ، جز آن که پیامبر خدا را دیدیم که تو را دوست می دارد، پس ما هم تو را دوست می داریم. امیر مؤمنان [ در انتقاد از دعای عمر] ، فرمود : «چه طور ، ابن خَطّاب؟ سوگند به خدا که خداوند ، آن را روز قیامت بر می انگیزانَد ، در حالی که زبان و دو لب دارد و برای هر کس که حج گزارده ، گواهی خواهد داد. او دست خدا در روی زمین است که توسط آن با بندگانش بیعت می کند» . عمر گفت : خداوند در هیچ سرزمینی ما را بدون حضور علی بن ابی طالب ، نگه ندارد.

.


ص: 554

المستدرک علی الصحیحین عن أبیسعید الخدری: حَجَجنا مَعَ عُمَرَ بنِ الخَطّابِ ، فَلَمّا دَخَلَ الطَّوافَ استَقبَلَ الحَجَرَ ، فَقالَ : إنّی أعلَمُ أنَّکَ حَجَرَ لا تَضُرُّ ولا تَنفَعُ ! ولَولا أنّی رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قَبَّلَکَ ما قَبَّلتُکَ ، ثُمَّ قَبَّلَهُ . فَقالَ لَهُ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ : بَلی یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! إنَّهُ یَضُرُّ ویَنفَعُ . قالَ: ثُمَّ قالَ : بِکِتابِ اللّه ِ تَبارَکَ وتَعالی . قالَ : وأینَ ذلِکَ مِن کِتابِ اللّه ِ ؟ قالَ : قالَ اللّه ُ عَزَّ وجَلَّ : «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِیءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَی» (1) خَلَقَ اللّه ُ آدَمَ ومَسَحَ عَلی ظَهرِهِ فَقَرَّرَهُم بِأَنَّهُ الرَّبُّ وأَنَّهُمُ العَبیدُ ، وأخَذَ عُهودَهُم ومَواثیقَهُم وکَتَبَ ذلِکَ فی رَقٍّ ، وکانَ لِهذَا الحَجَرِ عَینانِ ولِسانٌ ، فَقالَ لَهُ : اِفتَح فاکَ ، قالَ : فَفَتَحَ فاهُ فَأَلقَمَهُ ذلِکَ الرَّقَّ ، وقالَ : اِشهَد لِمَن وافاکَ بِالمُوافاهِ یَومَ القِیامَهِ ، وإنّی أشهَدُ لَسَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله [یَقولُ] : یُؤتی یَومَ القِیامَهِ بِالحَجَرِ الأَسوَدِ ، ولَهُ لِسانٌ ذَلقٌ (2) ، یشَهَدُ لِمَن یَستَلِمُهُ بِالتَّوحیدِ ، فَهُوَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! یَضُرُّ ویَنفَعُ . فَقالَ عُمَرُ : أعوذُ بِاللّه ِ أن أعیشَ فی قَومٍ لَستَ فیهِم یا أبَا الحَسَنِ . (3)

.

1- .الأعراف : 172 .
2- .أی طَلْق (لسان العرب : ج 10 ص 110 «ذلق») .
3- .المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 628 ح 1682 ، شعب الإیمان : ج 3 ص 451 ح 4040 ، الدرّ المنثور : ج 3 ص 605 ، أخبار مکّه للأزرقی : ج 1 ص 323 ، تاریخ دمشق : ج42 ص 406 ، شرح نهج البلاغه : ج 12 ص 100 وفیه «لا أبقانی اللّه بأرضٍ لست بها یا أبا الحسن» والثلاثه الأخیره نحوه ، کنز العمّال : ج5 ص177 ح12521 ؛ الأمالی للطوسی : ص476 ح 1041 نحوه وراجع الریاض النضره : ج 3 ص 166 وذخائر العقبی : ص 150 وشرح الأخبار : ج 2 ص 317 ح 652 .

ص: 555

المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابو سعید خُدری : همراه عمر بن خطّاب به حج رفتیم. وقتی شروع به طواف کرد ، رو به حجر الأسود کرد و گفت : من می دانم که سنگی هستی که سود و زیانی نمی رسانی و اگر نمی دیدم که پیامبر خدا تو را بوسیده ، نمی بوسیدمت ، و آن گاه ، آن را بوسید. علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود : «چرا ، ای امیر مؤمنان! او سود و زیان می رسانَد». آن گاه افزود : «طبق کتاب خداوند تبارک و تعالی ». عمر گفت : این [مطلب] در کجای کتاب خداست؟ فرمود : «خداوند عز و جل می فرماید : «و هنگامی که پروردگارت از پشت فرزندان آدم ، ذرّیه آنان را بر گرفت و ایشان را بر خودشان گواه ساخت که آیا پروردگار شما نیستم؟ گفتند : چرا » . خداوند ، آدم را آفرید و پشتش را مسح کرد و از ذرّیه اش اقرار گرفت که او پروردگار است ، و آنان ، بنده او هستند و از آنان عهد و پیمان گرفت و آن را بر پوستی نوشت و این سنگ ، دو چشم و یک زبان داشت. به وی گفت : "دهانت را بگشا" . دهانش را گشود و خداوند ، آن پوست را در دهانش گذاشت و فرمود : " در روز قیامت ، بر حجّ آنان که حج می گزارند ، گواهی ده " . و من گواهی می دهم که از پیامبر خدا شنیدم : " روز واپسین ، حجر الأسود را با زبانی گویا می آورند و برای هر کس که او را بر اساس توحید ، لمس کرده ، گواهی می دهد ". بنا بر این ، ای امیر مؤمنان! او (حجر الأسود) ، سود و زیان می رسانَد». عمر گفت : به خدا پناه می برم از این که در بین مردمی زندگی کنم که تو ای ابو الحسن در بین آنان نباشی.

.


ص: 556

المناقب للخوارزمی عن یحیی بن عقیل : کانَ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ یَقولُ لِعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام فیما کانَ یَسأَلُهُ عَنهُ فَیُفَرِّجُ عَنهُ : لا أبقانِی اللّه ُ بَعدَکَ یا عَلِیُّ . (1)

الاستیعاب : وقالَ [عُمَرُ] فِی المَجنونَهِ الَّتی أمَرَ بِرَجمِها ، وفِی الَّتی وَضَعَت لِسِتَّهِ أشهُرٍ ، فَأَرادَ عُمَرُ رَجمَها ، فَقالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام : إنَّ اللّه َ تَعالی یَقولُ : «وَ حَمْلُهُ وَ فِصَلُهُ ثَلَثُونَ شَهْرًا» (2) الحَدیثَ ، وقالَ علیه السلام لَهُ : إنَّ اللّه َ رَفَعَ القَلَمَ عَنِ المَجنونِ ، الحَدیثَ ، فَکانَ عُمَرُ یَقولُ : لَولا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ . (3)

الإمام الباقر علیه السلام : جاءَ أعرابِیّانِ إلی عُمَرَ یَختَصِمانِ ، فَقالَ عُمَرُ : یا أبَا الحَسَنِ ! اقضِ بَینَهُما ، فَقَضی عَلِیٌّ علیه السلام عَلی أحَدِهِما ، فَقالَ المَقضِیُّ عَلَیهِ [لِعُمَرَ] : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! هذا یَقضی بَینَنا ؟ ! فَوَثَبَ إلَیهِ عُمَرُ ، فَأَخَذَ بِتَلبیبِهِ (4) ثُمَّ قالَ : وَیحَکَ ! ما تَدری مَن هذا ؟ هذا مَولایَ ومَولی کُلِّ مُؤمِنٍ ، ومَن لَم یَکُن مَولاهُ فَلَیسَ بِمُؤمِنٍ . (5)

شرح نهج البلاغه : إنَّ عَلِیّا علیه السلام جَلَسَ إلی عُمَرَ فِی المَسجِدِ ، وعِندَهُ ناسٌ ، فَلَمّا قامَ عَرَضَ واحِدٌ بِذِکرِهِ ، ونَسَبَهُ إلَی التِّیهِ (6) وَالعُجبِ . فَقالَ عُمَرُ : حَقٌّ لِمِثلِهِ أن یُتیهَ ! وَاللّه ِ لَولا سَیفُهُ لَما قامَ عَمودُ الإِسلامِ ، وهُوَ بَعدُ أقضَی الاُمَّهِ ، وذو سابِقَتِها ، وذو شَرَفِها . (7)

.

1- .المناقب للخوارزمی : ص 101 ح 104 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 349 ح 274 ، فیض القدیر : ج 4 ص 357 نقلاً عن الدارقطنی عن أبی سعید نحوه ، الریاض النضره : ج 3 ص 166 ، ذخائر العقبی : ص 150 ؛ شرح الأخبار : ج 2 ص 316 ح 650 عن سلمان بن حرب ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 31 عن أبانه بن بطّه .
2- .الأحقاف : 15 .
3- .الاستیعاب : ج 3 ص 206 الرقم 1875 .
4- .یقال : أخذ بتَلْبیبه : إذا جمعتَ ثیابه عند صدره ونحره ، ثمّ جررتَه (النهایه : ج 1 ص 193 «تلب») .
5- .المناقب للخوارزمی : ص 161 ح 191 عن إبراهیم بن حیّان ، ذخائر العقبی : ص 126 من دون إسنادٍ إلی المعصوم ؛ المناقب للکوفی : ج 2 ص 386 ح 861 عن إبراهیم بن حبّان ، بشاره المصطفی : ص 236 عن إبراهیم بن حیّان ، شرح الأخبار : ج 1 ص 110 ح 31 عن إبراهیم بن خیار وکلّها نحوه ، کشف الغمّه : ج 1 ص 299 .
6- .التِّیْه : الصَّلَف والکِبر (لسان العرب : ج 13 ص 482 «تیه») .
7- .شرح نهج البلاغه : ج 12 ص 82 نقلاً عن أبی بکر الأنباری فی أمالیه .

ص: 557

المناقب ، خوارزمی به نقل از یحیی بن عقیل : عمر بن خطّاب ، هرگاه که [ مسئله ای ]از علی بن ابی طالب می پرسید و او مشکلش را می گشود ، به وی می گفت : خداوند ، مرا پس از تو زنده نگه ندارد!

الاستیعاب : درباره زن دیوانه ای که [ عمر ]دستور به رَجم وی داده بود و درباره زنی که شش ماهه زاییده بود و عمر می خواست او را رجم کند و علی علیه السلام به وی فرمود که خداوند متعال می فرماید : «و بار برداشتن و از شیر گرفتن او سی ماه است ...» و به وی فرمود : «خداوند ، از دیوانه ، قلم [ محاسبه] را برداشته است...» . عمر می گفت : اگر علی نبود ، عمر هلاک می شد.

امام باقر علیه السلام : دو بادیه نشین ، پیشِ عمر آمدند و داوری خواستند. عمر گفت : ای ابو الحسن! بین آنان داوری کن. علی علیه السلام به ضرر یکی از آن دو داوری کرد. آن که به ضرر او داوری شده بود ، به [ عمر] گفت : ای امیر مؤمنان! این بین ما داوری کند؟! عمر به وی حمله کرد و یقه اش را گرفت و گفت : وای بر تو! می دانی این کیست؟ این ، مولای من و مولای هر مؤمن است و هر کس که او مولایش نباشد ، مؤمن نیست.

شرح نهج البلاغه : علی علیه السلام در مسجد ، کنار عمر نشست و در حضورش تعدادی از مردم بودند. وقتی علی علیه السلام برخاست ، یکی از آنان، از وی به بدی یاد کرد و او را به تکبّر و خودْ بزرگْ بینی متّهم ساخت. عمر گفت : کسی چون او، رواست که تکبّر بورزد. سوگند به خدا، اگر شمشیر او نبود ، هرگز ستون اسلام، افراشته نمی شد ، وانگهی او برترین داور و پُرسابقه ترین و پرشرف ترینِ امّت است.

.


ص: 558

الصراط المستقیم عن شهر بن حوشب : إنَّ عُمَرَ لَمّا بَدَأَ بِالحَسَنَینِ علیهماالسلام فِی العَطاءِ ، قالَ لَهُ ابنُهُ : قَدَّمتَهُما عَلَیَّ ، ولی صُحبَهٌ وهِجرَهٌ دونَهُما ؟ فَقالَ : اُسکُت لا اُمَّ لَکَ ، أبوهُما وَاللّه ِ خَیرٌ مِن أبیکَ ، واُمُّهُما خَیرٌ مِن اُمِّکَ . (1)

بشاره المصطفی عن عمر بن الخطّاب : اِعلَموا أنَّهُ لا یَتِمُّ لِأَحَدٍ شَرَفٌ إلّا بِوِلایَهِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ وحُبِّهِ . (2)

تاریخ بغداد عن عمر بن الخطّاب لَمّا رَأی رَجُلاً یَسُبُّ عَلِیّا علیه السلام : إنّی أظُنُّکَ مُنافِقا ؛ سَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : إنَّما عَلِیٌّ مِنّی بِمَنزِلَهِ هارونَ مِن موسی ، إلّا أنَّهُ لا نَبِیَّ بَعدی . (3)

فضائل الصحابه لابن حنبل عن عروه بن الزبیر : إنَّ رَجُلاً وَقَعَ فی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام بِمَحضَرٍ مِن عُمَرَ ، فَقالَ لَهُ عُمَرُ : تَعرِفُ صاحِبَ هذَا القَبرِ ؟ هُوَ مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ اللّه ِ بنِ عَبدِ المُطَّلِبِ صلی الله علیه و آله ، وعَلِیٌّ ابنُ أبی طالِبِ بنِ عَبدِ المُطَّلِبِ ، فَلا تَذکُر عَلِیّا إلّا بِخَیرٍ ؛ فَإِنَّکَ إن أبغَضتَهُ آذَیتَ هذا فی قَبرِهِ . (4)

المستدرک علی الصحیحین عن أبی هریره : قالَ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ : لَقَد اُعطِیَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ثَلاثَ خِصالٍ لَأَن تَکونَ لی خَصلَهٌ مِنها أحَبُّ إلَیَّ مِن أن اُعطی حُمرَ النَّعَمِ . قیلَ : وما هُنَّ یا أمیرَ المُؤمِنینَ ؟ قالَ : تَزَوُّجُهُ فاطِمَهَ بِنتَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، وسُکناهُ المَسجِدَ مَعَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَحِلُّ لَهُ فیهِ ما یَحِلُّ لَهُ ، واَلرّایَهُ یَومَ خَیبَرَ . (5)

.

1- .الصراط المستقیم : ج 2 ص 70 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 71 ، المسترشد : ص 284 ح 95 کلاهما نحوه .
2- .بشاره المصطفی : ص 249 .
3- .تاریخ بغداد : ج 7 ص 453 الرقم 4023 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 166 ح 8578 8580 ، الریاض النضره : ج 3 ص 118 .
4- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 641 ح 1089 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 519 ، الریاض النضره : ج 3 ص 123 ؛ الأمالی للطوسی : ص 431 ح 965 عن الزبیر وفیهما «تنقصه» بدل «أبغضته» ، الأمالی للصدوق : ص 472 ح 633 وفیه «تنقّصته» بدل «أبغضته » .
5- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 135 ح 4632 ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 659 ح 1123 عن أبی صالح ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 500 ح 36 عن ابن عمر وکلاهما نحوه ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 120 ، الصواعق المحرقه : ص 127 وفیهما «لا یحلّ لی» بدل «یحلّ له» ، المناقب للخوارزمی : ص 332 ح 354 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 342 ، الریاض النضره : ج 3 ص 158 نحوه ، کنز العمّال : ج 13 ص 116 ح 36376 عن الإمام علیّ علیه السلام .

ص: 559

الصراط المستقیم به نقل از شهر بن حَوشَب : هنگامی که عمر تقسیم بیت المال را از حسن و حسین علیهماالسلام شروع کرد ، پسرش به وی گفت : آن دو را بر من پیش داشتی ، در حالی که من صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله بودم و مهاجرت کردم و آن دو نبودند؟ عمر گفت : ساکت ، بی مادر! سوگند به خدا پدر آن دو ، بهتر از پدر تو ، و مادرشان بهتر از مادر تو بود.

بشاره المصطفی به نقل از عمر بن خطّاب : آگاه باشید که جز با ولایت و محبّت علی بن ابی طالب ، شرافت هیچ کس کامل نمی شود.

تاریخ بغداد به نقل از عمر بن خطّاب ، هنگامی که فردی را دید که علی علیه السلام را بد می گوید : به نظر من تو منافقی. از پیامبر خدا شنیدم که می فرمود : «علی نسبت به من ، چون هارون نسبت به موسی علیه السلام است ، جز آن که پس از من پیامبری نیست».

فضائل الصحابه ، ابن حنبل به نقل از عروه بن زبیر : در نزد عمر ، مردی نسبت به علی علیه السلام بد گفت. عمر به وی گفت : صاحب این قبر را می شناسی؟ او محمّد ، پسر عبد اللّه ، پسر عبد المطلّب است و علی ، پسر ابو طالب ، پسر عبد المطّلب است. علی را جز به نیکی نام نبر؛ چون اگر با او دشمنی کنی ، این (پیامبر صلی الله علیه و آله ) را در قبرش آزار می دهی.

المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابو هُرَیره : عمر بن خطّاب گفت : سه ویژگی به علی بن ابی طالب داده شده است که اگر یکی از آنها برای من بود ، برایم از این که شتران سرخ موی به من بدهند ، دوست داشتنی تر بود. گفته شد : ای امیر مؤمنان! آن ویژگی ها چیست؟ گفت : ازدواج او با فاطمه ، دختر پیامبر خدا ؛ سکونتش در کنار پیامبر صلی الله علیه و آله در مسجد که آنچه بر پیامبر صلی الله علیه و آله در مسجد حلال بود ، بر او حلال بود؛ و پرچم جنگ خیبر [ که پیامبر خدا به وی سپرد] .

.


ص: 560

تاریخ دمشق عن عمر بن الخطّاب : أمّا عَلِیٌّ فَسَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَقولُ فیهِ ثَلاثَ خِصالٍ لَوَدِدتُ أنَّ لی واحِدَهً مِنهُنَّ ، فَکانَ أحَبَّ إلَیَّ مِمّا طَلَعَت عَلَیهِ الشَّمسُ ؛ کُنتُ أنَا وأبو عُبَیدَهَ وأبو بَکرٍ وجَماعَهٌ مِنَ الصَّحابَهِ ، إذ ضَرَبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِیَدِهِ عَلی مَنکِبِ عَلِیٍّ فَقالَ لَهُ : یا عَلِیُّ ! أنتَ أوَّلُ المُؤمِنینَ إیمانا ، وأوَّلُ المُسلِمینَ إسلاما ، وأنتَ مِنّی بِمَنزِلَهِ هارونَ مِن موسی . (1)

تاریخ دمشق عن عمر بن الخطّاب : کُفّوا عَن عَلِیٍّ علیه السلام ؛ فَإِنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله [یَقولُ ]فیهِ خِصالاً ، لَو أنَّ خَصلَهً مِنها فی جَمیعِ آلِ الخَطّابِ کانَ أحَبَّ إلَیَّ مِمّا طَلَعَت عَلَیهِ الشَّمسُ ؛ إنّی کُنتُ ذاتَ یَومٍ ، وأبو بَکرٍ ، وعَبدُ الرَّحمنِ ، وعُثمانُ بنُ عَفّانَ ، وأبو عُبَیدَهَ بنُ الجَرّاحِ ، فی نَفَرٍ مِن أصحابِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، فَانتَهَینا إلی بابِ اُمِّ سَلَمَهَ إذا نَحنُ بِعَلِیٍّ مُتَّکِئا (2) عَلی نَجَفِ البابِ (3) ، فَقُلنا : أرَدنا رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله . فَقالَ : هُوَ فِی البَیتِ یَخرُجُ عَلَیکُمُ الآنَ . فَخَرَجَ عَلَینا رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله فَثُرنا (4) حَولَهُ ، فَاتَّکَأَ عَلی عَلِیٍّ ثُمَّ ضَرَبَ یَدَهُ عَلی مَنکِبِهِ ، وقالَ : اُکسُ (5) ابنَ أبی طالِبٍ ؛ فَإِنَّکَ مُخاصَمٌ بِسَبعِ خِصالٍ لَیسَ لِأَحَدٍ بَعدَهُنَّ إلّا فَضلُکَ : إنَّکَ أوَّلُ المُؤمِنینَ مَعی إیمانا ، وأعلَمُهُم بأَیّامِ اللّه ِ ، وأوفاهُم بِعَهدِهِ ، وأرأَفُهُم بِالرَّعِیَّهِ ، وأقسَمُهُم بِالسَّوِیَّهِ ، وأعظَمُهُم عِندَ اللّه ِ مَزِیَّهً . (6)

.

1- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 167 ح 8581 ، المناقب للخوارزمی : ص 55 ح 19 ، کنز العمّال : ج 13 ص 122 ح 36392 نقلاً عن الحسن بن بدر والحاکم فی الکنی والشیرازی فی الألقاب وابن النجّار و ص 124 ح 36395 کلاهما نحوه .
2- .فی المصدر : «متّکئ» ، والصحیح ما أثبتناه.
3- .أی عتَبَته وأعلاه (تاج العروس : ج 12 ص 491 «نجف») .
4- .ثار إلیه : وثب (لسان العرب : ج 4 ص 108 «ثور») .
5- .من الکَساء ؛ وهو المجد والشرف والرفعه ، وکاساهُ : فاخرهُ (تاج العروس : ج 20 ص 126 و ص 127 «کسو») ، فیکون المعنی : افخر یابن أبی طالب .
6- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 58 ح 8398 . قال المصنّف بعد ذکر الحدیث : وسقطت منه واحده ، کنز العمّال : ج 13 ص 116 ح 36378 نحوه ؛ بشاره المصطفی : ص 271 نحوه وفیه «بأمر اللّه» بدل «بأیّام اللّه» .

ص: 561

تاریخ دمشق به نقل از عمر بن خطّاب : امّا علی ؛ از پیامبر خدا شنیدم که وی دارای سه ویژگی است که من دوست داشتم یکی از آنها از آنِ من بود و [ این] از همه آنچه خورشید بر آن می تابد ، برایم دوست داشتنی تر بود. من ، ابو عبیده ، ابو بکر و گروهی از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله ، جمع بودیم. پیامبر صلی الله علیه و آله با دستش بر شانه علی زد و فرمود : «ای علی! تو نخستین مؤمنی و اوّلین مسلمانی و نسبت به من ، چون هارون نسبت به موسی علیه السلام هستی».

تاریخ دمشق به نقل از عمر بن خطّاب : زبان از [ بدگوییِ ] علی نگه دارید. من از پیامبر خدا شنیدم که درباره او از ویژگی هایی سخن می گفت که اگر یکی از آنها در بین همه آل خَطّاب بود ، برای من از هر آنچه خورشید بر آن می تابد ، دوست داشتنی تر بود. روزی من ، ابو بکر ، عبد الرحمان [ بن عوف] ، عثمان بن عفّان و ابو عبیده جرّاح با جمعی از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله بودیم . به درِ خانه اُمّ سلمه آمدیم. دیدیم که علی به درگاه تکیه داده است. گفتیم : پیامبر خدا را می خواهیم. گفت : او در خانه است و الآن ، نزد شما می آید. پیامبر خدا خارج شد و ما دورش حلقه زدیم. بر علی تکیه زد و دست بر شانه علی زد و فرمود : «ای علی! به خود ببال ؛ چون تو با هفت ویژگی ای که در هیچ کس جز تو نیست ، بر دیگران غلبه داری. تو اوّلین مؤمنی هستی که همراه من ایمان آورد ، داناترینِ آنان به ایّام اللّه (روزهای خدا) ، با وفاترینِ آنان نسبت به پیمان الهی ، مهرورزترینِ آنان به شهروندان ، به تساوی تقسیم کننده ترینِ آنان ، و در پیش خدا ، پر مزیّت ترینِ آنانی.

.


ص: 562

المناقب للخوارزمی عن عمر بن الخطّاب : کانَت فی أصحابِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ثَمانِیَ عَشرَهَ سابِقَهً ، خُصَّ مِنها عَلِیٌّ بنُ أبی طالِبٍ بِثَلاثَ عَشرَهَ ، وشارَکنا فِی الخَمسِ . (1)

ربیع الأبرار : اِستَعدی رَجُلٌ عُمَرَ عَلی عَلِیٍّ ، وعَلِیٌّ جالِسٌ ، فَالتَفَتَ عُمَرُ إلَیهِ فَقالَ : یا أبَا الحَسَنِ ، قُم فَاجلِس مَعَ خَصمِکَ ، فَقامَ فَجَلَسَ مَعَ خَصمِهِ فَتَناظَرا ،وَانصَرَفَ الرَّجُلُ ، فَرَجَعَ عَلِیٌّ إلی مَجلِسِهِ ، فَتَبَیَّنَ عُمَرُ التَّغَیُّرَ فی وَجهِهِ ، فَقالَ : یا أبَا الحَسَنِ ، ما لی أراکَ مُتَغَیِّرا ؟ أکَرِهتَ ما کانَ ؟ قالَ : نَعَم . قالَ : وما ذاکَ ؟ قالَ : کَنَّیتَنی بِحَضرَهِ خَصمی ، فَأَلّا قُلتَ لی : یا عَلِیُّ ، قُم فَاجلِس مَعَ خَصمِکَ ؟ فَأَخَذَ عُمَرُ بِرَأسِ عَلِیٍّ فَقَبَّلَ بَینَ عَینَیهِ ، ثُمَّ قالَ : بِأَبی أنتُم ، بِکُم هَدانَا اللّه ُ ، وبِکُم أخرَجَنا مِنَ الظُّلُماتِ إلَی النّورِ . (2)

.

1- .المناقب للخوارزمی : ص 331 ح 352 و ص 99 ح 101 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 344 ح 265 .
2- .ربیع الأبرار : ج 3 ص 595 ، المناقب للخوارزمی : ص 98 ح 99 عن عبد اللّه بن عبّاس ، شرح نهج البلاغه : ج 17 ص 65 کلاهما نحوه .

ص: 563

المناقب ، خوارزمی به نقل از عمر بن خطّاب : در بین یاران محمد صلی الله علیه و آله ، هجده سابقه بود که علی بن ابی طالب ، سیزده تا از آنها را به تنهایی داشت و ما در پنج تای آنها با وی شریک بودیم.

ربیع الابرار : در مجلسی که علی علیه السلام نیز نشسته بود ، مردی علیه آن حضرت از عمر دادخواهی کرد . عمر به علی علیه السلام رو کرد و گفت : ای ابو الحسن! برخیز و در کنار مخالف خود بنشین. علی علیه السلام برخاست و در کنار او نشست و با هم به گفتگو پرداختند. آن گاه ، آن مرد از ادامه گفتگو منصرف شد و علی علیه السلام هم به جای خود بازگشت . عمر در چهره علی علیه السلام دگرگونی مشاهده کرد و پرسید : ای ابوالحسن! چرا چهره ات را دگرگون می بینم؟ آیا از آنچه پیش آمد ، ناراحتی؟ فرمود : «آری» . عمر گفت : برای چه؟ فرمود : «در حضور مخالف من ، مرا با کُنیه صدا کردی . چرا نگفتی : "ای علی! برخیز و در کنار مخالفت بنشین"؟» . عمر ، سر علی علیه السلام را گرفت و پیشانیِ آن حضرت را بوسید و گفت : پدرم فدای شما باد! خداوند به وسیله شما ما را هدایت کرد ، و از ظلمت به نور آورد.

.


ص: 564

مسند زید عن زید بن علیّ عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام أنَّهُ قالَ لِعُمَرَ فِی امرَأَهٍ حامِلٍ اعتَرَفَت بِالفُجورِ فَأَمَرَ بِها أن تُرجَمَ : فَلَعَلَّکَ انتَهَرتَها أو أخَفتَها ؟ قالَ : قَد کانَ ذلِکَ ، فَقالَ : أ وَما سَمِعتَ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : لا حَدَّ عَلی مُعتَرِفٍ بَعدَ بَلاءٍ ، إنَّهُ مَن قَیَّدتَ أو حَبَستَ أو تَهَدَّدتَ فَلا إقرارَ لَهُ . قالَ : فَخَلّی عُمَرُ سَبیلَها ، ثُمَّ قالَ : عَجَزَتِ النِّساءُ أن تَلِدَ مِثلَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، لَو لا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ . (1)

راجع : ج 9 ص 432 (أرجح أهل الأرض إیماناً) . ج 10 ص 566 (علم الدین) . ج 11 ص 488 (نماذج من قضایاه بعد النبیّ) . ج 3 ص 16 (استشاره عمر الإمامَ فیالمعضلات) ، و ص 18 (استنجاد عمر برأی الإمام) و ص 38 (رأی عمر فیمن رشّحهم للخلافه) .

6 / 21عَمرُو بنُ الحَمِقِ وقعه صفّین عن عبد اللّه بن شریک : قالَ عَمرُو بنُ الحَمِقِ : إنّی وَاللّه ِ یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! ما أجَبتُکَ ولا بایَعتُکَ عَلی قَرابَهٍ بَینی وبَینَکَ ، ولا إرادَهِ مالٍ تُؤتینیهِ ، ولَا التِماسِ سُلطانٍ یُرفَعُ ذِکری بِهِ ، ولکِن أحبَبتُکَ لِخِصالٍ خَمسٍ : أنَّکَ ابنُ عَمِّ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، وأوَّلُ مَن آمَنَ بِهِ ، وزَوجُ سَیِّدهِ نِساءِ الاُمَّهِ فاطِمَهَ بِنتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، وأبُو الذُّرِّیَّهِ الَّتی بَقِیَت فینا مِن رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، وأعظَمُ رَجُلٍ مِنَ المُهاجِرینَ سَهما فِی الجِهادِ . فَلَو أنّی کُلِّفتُ نَقلَ الجِبالِ الرَّواسی ، ونَزحَ البُحورِ الطَّوامی ، حَتّی یَأتِیَ عَلَیَّ یومی فی أمرٍ اُقَوّی بِهِ وَلِیَّکَ ، واُوهِنُ بِهِ عَدُوَّکَ ، ما رَأَیتُ أنّی قَد أدَّیتُ فیهِ کُلَّ الَّذی یَحِقُّ عَلَیَّ مِن حَقِّکَ . فَقالَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیٌّ علیه السلام : اللّهُمَّ نُوِّر قَلبَهُ بِالتُّقی ، وَاهدِهِ إلی صِراطٍ مُستَقیمٍ ، لَیتَ أنَّ فی جُندی مِئَهً مِثلَکَ . (2)

.

1- .مسند زید : ص 335 ، کشف الیقین : ص 73 ح 55 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 113 ؛ ذخائر العقبی : ص 146 ولیس فیه ذیله «ثمّ قال . ..» ، المناقب للخوارزمی : ص 81 ح 65 .
2- .وقعه صفّین : ص 103 ، الاختصاص : ص 14 ؛ جمهره خطب العرب : ج 1 ص 321 ، شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 181 کلّها نحوه .

ص: 565



6 / 21 عمرو بن حَمِق

مسند زید به نقل از زید بن علی از پدرش ، از جدش : امام علی علیه السلام درباره زنی آبستن که به زنا اعتراف کرده بود و عمر به سنگسار او حکم داده بود ، به عمر فرمود:«گویا او را تحت فشار گذاشته ای و یا ترسانده ای؟». عمر گفت : همین طور است. فرمود : «آیا نشنیده ای که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : "کسی که پس از گرفتار شدن ، اعتراف می کند ، حد بر او جاری نمی شود"؟ همانا کسی که در بند کشیده شود ، یا زندانی گردد و یا تهدید شود ، اقرارش اثری ندارد». عمر ، زن را رها کرد و گفت : زنان از زادنِ کسی چون علی بن ابی طالب ناتوانند. اگر علی نبود،عمر هلاک می شد.

ر . ک : ج 9 ص 433 (برترینِ اهل زمین در ایمان) . ج 10 ص 567 (دانش دین) . ج 11 ص 489 (نمونه هایی از داوری های امام علی پس از پیامبر) . ج 3 ص 17 (مشورت عمر با امام در مشکلات) و ص 19 (پذیرش آرای امام از سوی عمر) و ص 39 (شایستگان خلافت از دیدگاه عمر) .

6 / 21عمرو بن حَمِق وقعه صفین به نقل از عبد اللّه بن شریک : عمرو بن حمق گفت : سوگند به خدا، ای امیر مؤمنان! این که به تو پاسخ مثبت دادم و با تو بیعت کردم ، نه به خاطر خویشی بین من و تو بود ، و نه به امید مالی که به من بدهی ، و نه به خاطر قدرتی که موجب بلند آوازگی من شود؛ بلکه تو را به خاطر پنج ویژگی دوست دارم : تو پسر عموی پیامبر خدایی؛ و نخستین مؤمن به اویی؛ و شوهر بانوی زنان امّت ، فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله هستی؛ و پدر نسلی هستی که در بین ما از پیامبر خدا به جا مانده است؛ و در بین مهاجران، پُرسهم ترینِ آنان در جهادی. اگر من به جا به جایی کوه های استوار و کشیدن آب دریاهای پُر آب، مجبور شوم تا روزی بر من فرا رسد که در کاری به دوستداران تو کمک کنم و دشمنان تو را سست کنم ، [باز هم] گمان نمی کنم حقوقی را که تو بر گردنم داری ، گزارده باشم . امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمود : «پروردگارا! دلش را به تقوا نورانی کن و به راه راست، هدایتش فرما. ای کاش در سپاه من ، صد نفر چون تو بود!».

.


ص: 566

راجع : ج 13 ص 438 (عمرو بن الحمق الخزاعی) .

6 / 22قُثَمُ بنُ العَبّاسِ المستدرک علی الصحیحین عن أبی إسحاق : سَأَلتُ قُثَمَ بنَ العَبّاسِ : کَیفَ وَرِثَ عَلِیٌّ علیه السلام رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله دونَکُم ؟ قالَ : لِأَنَّهُ کانَ أوَّلَنا بِهِ لُحوقا ، وأشَدَّنا بِهِ لُزوقا . (1)

تاریخ دمشق عن إسماعیل بن أبی خالد : قُلتُ لِقُثَمَ : ما شَأنُ عَلِیٍّ علیه السلام کانَ لَهُ مِن رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله مَنزِلَهٌ لَم تَکُن لِلعَبّاسِ ؟ قالَ : لِأَنَّهُ کانَ أسرَعَنا بِهِ لُحوقا ، وأشَدَّنا بِهِ لُصوقا . (2)

.

1- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 136 ح 4633 ، المعجم الکبیر : ج 19 ص 40 ح 86 و 85 وفیه «دون العبّاس» بدل «دونکم» ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 393 ، اُسد الغابه : ج 4 ص 373 الرقم 4279 کلاهما نحوه ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 8 ص 348 ح 206 وزاد فیه «واللّه» قبل «کان» ، کنز العمّال : ج 13 ص 143 ح 36447 ؛ الطرائف : ص 284 نحوه وراجع الفصول المختاره : ص 264 و شرح الأخبار : ج 1 ص 212 ح 185 .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 392 .

ص: 567



6 / 22 قُثَم بن عبّاس

ر . ک : ج 13 ص 439 (عمرو بن حمق خُزاعی) .

6 / 22قُثَم بن عبّاس المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابو اسحاق : از قُثَم بن عبّاس پرسیدم : چه طور علی ، وارث پیامبر خدا شد و شما نشدید؟ گفت : چون او در پیوستن به پیامبر صلی الله علیه و آله ، نخستینِ ما و در همراهی با او، استوارترینِ ما بود.

تاریخ دمشق به نقل از اسماعیل بن ابی خالد : به قُثَم گفتم : چرا علی در نزد پیامبر خدا، جایگاهی داشت که عبّاس (عموی پیامبر صلی الله علیه و آله ) نداشت؟ گفت : چون در پیوستن به او ، علی پیشتاز ما بود و در همراهی با او ، استوارترینِ ما .

.


ص: 568

6 / 23قَیسُ بنُ سَعدِ بنِ عُبادَهَ الفصول المختاره عن قیس بن سعد بن عباده : قالَ وهُوَ مُتَوجِّهٌ إلی صِفّینَ : وعَلِیٌّ إمامُنا وإمامُ لِسِوانا أتی بِهِ التَّنزیلُ یَومَ قالَ النَّبِیُّ : مَن کُنتُ مَولا هُ فَهذا مَولاهُ خَطبٌ جَلیلُ إنَّما قالَهُ النَّبِیُّ عَلَی الاُمَّ هِ حَتما ما فیهِ قالٌ وقیلُ (1)

شرح نهج البلاغه : قالَ مُعاوِیَهُ لِقَیسِ بنِ سَعدٍ : رَحِمَ اللّه ُ أبا حَسَنٍ ! فَلَقَد کانَ هَشّا بَشّا ، ذا فُکاهَهٍ . قالَ قَیسٌ : نَعَم ، کانَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَمزَحُ ویَبتَسِمُ إلی أصحابِهِ ، وأراکَ تُسِرُّ حَسوا فِی ارتِغاءٍ (2) ، وتَعیبُهُ بِذلِکَ ! أما وَاللّه ِ لَقَد کانَ مَعَ تِلکَ الفُکاهَهِ وَالطَّلاقَهِ أهیَبَ مِن ذی لَبدَتَینِ ، قَد مَسَّهُ الطُّوی ، تِلکَ هَیبَهُ التَّقوی ، ولَیسَ کَما یَهابُکَ طَغامُ (3) أهلِ الشّامِ . (4)

.

1- .الفصول المختاره : ص 291 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 43، المناقب لابن شهرآشوب : ج 3 ص 28 .
2- .قال المیدانی : «یُسِرّ حسوا فی ارتغاء» الارتغاء : شرب الرِّغوه . أصله : الرجل یُؤتی باللَبن ؛ فیُظهر أنّه یرید الرغوه خاصّه ولا یرید غیرها ، فیشربها ، وهو فی ذلک ینال من اللبن . یضرب لمن یریک أنّه یعینک ، وإنّما یجرّ النفع إلی نفسه (مجمع الأمثال : ج 3 ص 525 الرقم 4680) .
3- .الطَّغام : من لا عقل له ولا معرفه ، وقیل : هم أوغاد الناس وأراذلهم (النهایه : ج 3 ص 128 «طغم») .
4- .شرح نهج البلاغه : ج 1 ص 25 ؛ بحار الأنوار : ج 41 ص 147 .

ص: 569



6 / 23 قیس بن سعد بن عُباده

6 / 23قیس بن سعد بن عُبادهالفصول المختاره :قیس بن سعد بن عباده ، در زمانی که به سوی صفّین می رفت ، سرود : علی، پیشوای ما و پیشوای غیر ماست به حکمی قرآنی که نازل شد . همان روزی که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «هر که را من مولایم این، مولای اوست» ، و زیبا فرمود. پیامبر خدا به عنوان فرمانی حتمی آن را بر امّت گفت و چون و چرایی در آن، راه ندارد.

شرح نهج البلاغه :معاویه به قیس بن سعد گفت : خداوند ، ابو الحسن را رحمت کند! او مردی خوش و بشّاش و اهل مزاح بود. قیس گفت : آری. پیامبر خدا هم با یارانش مزاح می کرد و بر چهره شان لبخند می زد. به نظرم تو کنایه می زنی و می خواهی با این سخن ، بر او خُرده بگیری ؛ ولی سوگند به خدا، با همه شوخ طبعی و گشاده رویی ، از شیر پُر یالِ گرسنه هم پُر هیبت تر بود. این ، هیبتِ تقوا بود و همچون تو نبود که اوباش شام، بزرگت می دارند.

.