گروه نرم افزاری آسمان

سوره مُزّمّل




اي جامه به خود پیچیده بهپا خیز !
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
بنام خداوند بخشنده بخشایشگر
1 یا اَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ
اي جامه به خود پیچیده !
2 قُمِ اللَّیْلَ اِلاّ قَلیلًا
شب را ، جز کمی ، به پا خیز !
3 نِصْفَهُ اَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلیلًا
نیمی از شب را ، یا کمی از آن کم کن !
4 اَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرآنَ تَرْتیلًا
یا بر نصف آن بیفزا و قرآن را با دقت و تأمل بخوان !
که به معنی همردیف « زَمیل » به معنی پیچیدن پارچهاي بر خویش است و « تَزَمُّل » بوده ، از ماده « مُتَزَمِّل » در اصل « مُزَّمِّل »
( جزء بیست و نهم ( 135
( کسی که همراه انسان بر مرکبی سوار میشود ) و سپس به معنی رفیق آمده ، به خاطر این است که ارتباط و پیوند
نزدیکی دارد .
همانگونه که از لحن آغاز این سوره برمیآید ، دعوتی است آسمانی از پیامبر صلیاللهعلیهوآله براي استقامت و آمادگی جهت
صفحه 52 از 78
پذیرش یک وظیفهبزرگ و سنگین، که بدون خودسازي قبلی انجام آن ممکن نیست.
بلکه به عنوان « یا اَیُّهَا النَّبِیّ » و « یا اَیُّهَا الرَّسُول » جالب اینکه مخاطب در این آیات ، پیامبر صلیاللهعلیهوآله است ولی نه به عنوان
و درگوشه انزوانشستن نیست،بلکهدورانقیام و خودسازي و « جامه به خود پیچیدن » اشاره به اینکه دوران ، « یا اَیُّهَا الْمُزَّمِّل »
آمادگی براي انجام رسالتی عظیم است .
و انتخاب شب براي این کار به خاطر این است که اولاً چشم و گوش دشمنان در خواب است و ثانیا کارهاي زندگی تعطیل
میباشد و بههمیندلیلانسانآمادگیبیشتريبراياندیشه و تفکر و تربیتنفس دارد.
به عنوان متن اصلی این برنامه ، به خاطر « قرآن » همچنین انتخاب
136 ) سوره مُزّمّل )
آن است که تمام درسهاي لازم را در این زمینه دربردارد و بهترین وسیله تقویت ایمان و استقامت است و تقوا و پرورش
نفوس است .
که در اصل به معنی تنظیم و ترتیب موزون است ، در اینجا بهمعنی خواندن آیات قرآن با تأنی و نظم لازم ، اداء « ترتیل » تعبیر به
صحیح حروف ، تبیین کلمات ، دقت و تأمّل در مفاهیم آیات و اندیشه در نتایج آن است .
بدیهی است چنین قرآن خواندنی میتواند به سرعت به انسان رشد و نمو معنوي ، شهامت اخلاقی ، تقوا و پرهیزگاري ببخشد .
به معنی برخاستن در مقابل خوابیدن است، نه فقط روي پا ایستادن . « قُمِ اللَّیْل » در جمله « قیام » تعبیر به
است و در واقع پیامبر « تخییر » در این آیات آمده، درحقیقت براي بیان « شبزندهداري » و اما تعبیرات مختلفی که درباره مقدار
» صلیاللهعلیهوآله را مخیّر میکند که نیمی از شب یا چیزي کمتر ، یا چیزي بیشتر را بیدار بماند و تلاوت قرآن کند در مرحله اول
را جز مقدار کمی « تمام شب
( جزء بیست و نهم ( 137
ذکر میکند و بعد تخفیف داده و آن را به نیمی از شب میرساند و سپس کمتراز نیم .
قیام شبانه براي تلاوت قرآن و نیایش
گفتیم گرچه مخاطب در این آیات ، شخص پیامبر صلیاللهعلیهوآله است ، ولی ذیل سوره نشان میدهد که مؤمنان هم در این
برنامه با شخص پیامبر صلیاللهعلیهوآله همگام بودند ، اکنون سخن در این است که آیا این قیام و شبزندهداري در اوایل دعوت
پیامبر صلیاللهعلیهوآله بر همگان واجب بوده است یا نه ؟
بعضی از مفسران معتقدند این امر واجب بوده ، بعدا آیه آخر سوره این حکم را نسخ کرده و فاصله آن حدود یکسال بوده است .
حتی بعضی معتقدند که این حکم قبل از تشریع نمازهاي پنجگانه بوده و پس از آنکه نمازهاي پنجگانه تشریع شد ، این حکم
نسخ گردید .
باشد ، به « نسخ » نیز آورده ، در ظاهر آیات این سوره چیزي که دلیل بر « مجمع البیان » در « طبرسی » ولی همانطور که مرحوم
چشم
138 ) سوره مُزّمّل )
نمیخورد و بهتر آن است که گفته شود این قیام و عبادت ، مستحب و سنت مؤکد بوده و هرگز جنبه وجوب نداشته است ، جُز در
مورد شخص پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله که طبق بعضی از آیات دیگر قرآن نماز شب بر او واجب بوده است و مانعی ندارد که این
» مسأله براي پیامبر صلیاللهعلیهوآله واجب باشد و بر مسلمین مستحب ، از این گذشته آنچه در آیات فوق آمده ، منحصر به
صفحه 53 از 78
نیست ، چراکه نماز شب نیمی از شب یا دو ثلث از شب و یا حتی یک ثلث از شب را اشغال نمیکند ، آنچه در « نماز شب
آیه مطرح است ، قیام براي ترتیل قرآن است
بنابراین در اوایل کار این حکم به صورت مستحب مؤکدي بوده و بعد تخفیف داده شده است و با توجه به اینکه در آغاز هر کار
مخصوصا در اوایل یک انقلاب بزرگ همیشه توان و نیروي بیشتري لازماست،جايتعجبنیستکهیکچنیندستورفوقالعادهبهپیامبر
صلیاللهعلیهوآله و مسلمانان داده شده باشد ، که قسمت زیادي از شب را بیدار بمانند و به محتواي این برنامه جدید و تعلیمات
انقلابی آن آشنا گردند و علاوه بر آگاهی ، خود را براي پیاده کردن آن از نظر روحیه بسازند .
( جزء بیست و نهم ( 139
فضیلت نماز شب
این آیات بار دیگر اهمیت شبزندهداري و نماز شب و تلاوت قرآن را در آن هنگام که غافلان در خوابند ، گوشزد میکند .
عبادت در شب و مخصوصا در سحرگاهان و نزدیک طلوع فجر ، اثر فوقالعادهاي در صفاي روح و تهذیب نفوس و تربیت معنوي
انسان و پاکی قلب و بیداري دل و تقویت ایمان و اراده و تحکیم پایههاي تقوا در دل و جان انسان دارد ، که حتی با یکمرتبه
آزمایش انسان آنرا به روشنی در خود احساس میکند. و به همین دلیل علاوه بر آیات قرآن ، در روایات اسلامی نیز تأکید
فراوانی روي آن شده است .
اِنَّ مِنْ رَوْحِ اللّهِ تَعالی ثَلاثَۀٌ : اَلتَّهَجُّدُ بِاللَّیْلِ وَ اِفْطارُ الصّائِمِ وَ لِقاءُ الاِْخْوانِ : سه » : از جمله در حدیثی از امام صادق میخوانیم
(1). « چیز از عنایات مخصوص الهی است : عبادت شبانه ( نماز شب ) و افطار دادن به روزهداران و ملاقات برادران مسلمان
140 ) سوره مُزّمّل )
اِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ( کارهاي نیک، اثر کارهاي بد را » و در حدیث دیگري از همان حضرت میخوانیم که در تفسیر آیه
(1). « صَلاةُ اللَّیْلِ تُذْهِبُ بِذُنُوبِ النَّهارِ : نماز شب، گناهان روز را از بین میبرد » : از بینمیبرد ) فرمود
معنی ترتیل چیست ؟
است . « ترتیل » آنچه در آیات فوق روي آن تکیه شده ، مسأله قرائت قرآن نیست ، بلکه مسأله
روایاتی از معصومین علیهمالسلام نقل شده که هرکدام به یکی از ابعاد وسیع آن اشاره « ترتیل » در تفسیر
میکند .
بَیِّنْهُ بَیانا وَ لا تَهُذُّهُ هَذَّ الشِّعْرِ وَ لا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لکِنِ اقْرَعْ بِهِ الْقُلُوبَ الْقاسِیَۀِ وَ لا یَکُونَنَّ » : در حدیثی از علی میخوانیم
یعنی « ترتیل » : هَمُّ اَحَدِکُمْ آخِرَ السُّورَةِ
. جلد 87 ، صفحه 143 ، « بحار الانوار » - 1
. جلد 87 ، صفحه 143 ، « بحار الانوار » - 1
( جزء بیست و نهم ( 141
آن را به طور روشن بیان کن ، نه مانند اشعار ، سریع و پشت سر هم بخوان و نه مانند دانههاي شن آن را پراکنده ساز ،
لکن چنان بخوان که دلهاي سنگین را با آن بکوبی و بیدار کنی ، هرگز هدف شما این نباشد که حتما به آخر سوره
(1). « ( برسید ( مهم آن است که محتواي آیات را درك کنید
اِذا مَرَرْتَ بِآیَۀٍ فیها ذِکْرُ الْجَنَّۀِ فَاسْأَلِ اللّهَ الْجَنَّۀَ ، وَ اِذا مَرَرْتَ » : میخوانیم « ترتیل » در حدیث دیگري از امام صادق در تفسیر
صفحه 54 از 78
بِآیَۀٍ فیها ذِکْرُ النّارِ فَتُعَوِّذْ بِاللّهِ مِنَ النّارِ : وقتی از کنار آیهاي میگذري که در آن نامی از بهشت است ، توقف کن و از خدا
بهشترا بطلب ( و خودرا برايآن بساز ) و هنگامیکه از آیهاي میگذري که درآن نام دوزخ است، ازآن بهخدا پناهببر ( و
(2). «( خویشتنرا ازآن دوربدار
. جلد 10 ، صفحه 378 ،« مجمعالبیان » - 1 و 2
142 ) سوره مُزّمّل )
هُوَ اَنْ تَتَمَکَّثَ فیهِ وَ تُحَسِّنَ بِهِ صَوْتَکَ : ترتیل آن است که در آیات » : فرموده « ترتیل » آن امام در روایت دیگري در تفسیر
(1) . « مکثکنی و با صدايخوب آنرا بخوانی
اِنَّ الْقُرْآنَ لایُقْرَأْهَذْرَمَۀً وَ لکِنْ یُرَتَّلُ تَرْتیلًا ، اِذا مَرَرْتَ بِآیَۀٍ فیها ذِکْرُ » : و نیز در حدیث دیگري از همان حضرت چنین نقلشدهاست
النّارِ وَقَفْتَ عِنْدَها وَ تَعَوَّذْتَ بِاللّهِ مِنَ النّارِ : قرآن را سریع و تند نباید خواند ، بلکه با ترتیل خوانده شود ، هرگاه از آیهاي میگذري
(2). « که در آنسخنیاز دوزخاست، میایستی و ازآتش دوزخ بهخدا پناهمیبري
و بالاخره در حالات پیامبر صلیاللهعلیهوآله نقل شده که ایشان آیات را از یکدیگر جدا میکرد و صداي خود را
( میکشید .( 3
این روایت و روایات دیگري که به همین معنی نقل شده ، همگی
. جلد 10 ، صفحه 378 ، « مجمع البیان » -1
. جلد 5 ، صفحه 447 ، « نورالثقلین » -2
ذیل آیات مورد بحث . ، « مجمع البیان » -3
( جزء بیست و نهم ( 143
گواه بر این حقیقت است که نباید آیات قرآن را به عنوان الفاظی خالی از محتوا و پیام تلاوت کرد ، بلکه باید به تمام اموري
که تأثیر آن را در خواننده و شنونده عمیق میسازد ، توجه داشت و فراموش نکرد که این پیام الهی است و هدف تحقق بخشیدن
به محتواي آن است .
ولیمتأسفانهامروز بسیارياز مسلمانان از این واقعیت فاصله گرفته و ازآنقرآن تنها بهالفاظیاکتفا نمودهاند و همّشان فقط ختم سوره
و ختم قرآناست،بیآنکهبداننداینآیات برايچه نازل شده؟و چهپیامیرا ابلاغ میکند؟درستاست که الفاظ قرآننیزمحترم و
خواندنآنداراي فضیلت است،ولینبایدفراموشکردکهاینالفاظ و تلاوت، مقدمهبیان محتواست.
ازچهنظر قرآن"، قولسنگین "است ؟
5 اِنّا سَنُلْقی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقیلًا
چراکه ما بهزودي سخنی سنگینرا به تو القاء خواهیم کرد.
در این آیه هدف نهایی این دستور سخت و مهم بیانمیشود .
هرکدام بیانی دارند که ناظر بر « قَوْل ثَقیل » گرچهمفسران در تفسیر
144 ) سوره مُزّمّل )
یکیازابعادمسأله است،ولی چنینبهنظر میرسد که سنگینبودناین قول که منظور از آن بدونشک قرآن مجیداست، ازششجهت
مختلف است؛
1 سنگین از نظر محتوا و مفهوم آیات .
صفحه 55 از 78
لَوْ اَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعا » : 2 سنگین از نظر تحمل آن بر قلوب و دلها ، تا آنجا که خود قرآن میگوید
21 / حشر ) . ) . « مُتَصَدِّعا مِنْ خَشْیَۀِ اللّهِ : اگر این قرآن را بر کوهها نازل میکردیم ، آن را خاشع و از هم شکافته میدیدي
3 سنگین از نظر وعدهها ، وعیدها و بیان مسؤولیتها .
4 سنگین از نظر تبلیغ و مشکلات راه دعوت .
5 سنگین در ترازوي عمل و در عرصه قیامت .
6 سنگین از نظر برنامهریزي و اجراي کامل آن .
خواندن قرآن گرچه آسان و زیبا و دلنشین است ، ولی تحقق بخشیدن به مفاد آن به همان نسبت سنگین و مشکل میباشد ،
مخصوصا در آغاز دعوت پیامبر صلیاللهعلیهوآله و قیام او در مکه که محیط را ابرهاي تیره و تار جهل و بتپرستی و خرافات
فراگرفته بود و دشمنان لجوج و متعصب و بیرحم در برابر او دست به دست هم داده بودند ، ولی پیامبر صلیاللهعلیهوآله و یاران
اندکش با استمداد از تربیت قرآن مجید و استعانت از نماز شب و استفاده از تقرب به ذات پاك پروردگار ، توانستند بر
را بر دوش کشند و به منزل مقصود برسانند . « قَوْل ثَقیل » تمام این مشکلات فائق آیند و بار این
( جزء بیست و نهم ( 145
تأثیر نیایش در دل شب
6 اِنَّ ناشِئَۀَ اللَّیْلِ هِیَ اَشَدُّ وَطْأً وَ اَقْوَمُ قیلًا
مسلمابرنامه (عبادت) شبانه پابرجاتروبا استقامتتر است .
این آیات همچنین به بحث پیرامون عبادت شبانه و آموزشهاي معنوي در پرتو تلاوت قرآن در دل شب ادامه میدهد و در
این دستور عبادت و تلاوت شبانه به » : حقیقت به منزله بیان دلیلی است براي آنچه در آیات قبل آمده است ، میفرماید
. « خاطر آناست که برنامه ( عبادت و تعلیم ) شب پابرجاتر و بااستقامتتر است
146 ) سوره مُزّمّل )
به معنی" حادثه "است و منظور از آن در اینجا مطابق حدیثی از امام صادق در تفسیر « نَشْیء » از ماده « ناشِئَۀ »
(1). « قِیامُهُ عَنْ فِراشِهِ لا یُریدُ اِلاَّ اللّه : برخاستن از بستر است که هدفی جُز خدا نداشته باشد » : این آیه
است که در جان انسان در این ساعات مخصوص « نشاط و جذبه ملکوتی » و « حالات معنوي و روحانی » و نیز منظور آن
شب ایجاد میشود که آثارش عمیقتر و دوامش بیشتر است .
به معنی تأثیرات ثابت و راسخی است « اَشَدُّ وَطْأً » در اصل به معنی گام نهادن و نیز به معنی توافقکردن است . تعبیر به « وَطْأ »
که در پرتو این عبادات در روح و جان انسان پیدا میشود .
این احتمال نیز وجود دارد که به معنی توافق بیشتري است که در این لحظات در میان قلب و چشم و گوش انسان و بسیج همه
آنها در مسیر عبادت پیدا میشود .
. جلد 5 ، صفحه 448 ، حدیث 16 ، « نور الثقلین » -1
( جزء بیست و نهم ( 147
به معنی سخن گفتن است که در اینجا اشاره به ذکر خدا و « قیلَ » و به معنی پابرجاتر و صافتر است و « قیام » از ماده « اَقْوَم »
تلاوت قرآن است .
و نیایش سحرگاهان و راز « عبادت شبانه » رويهمرفته این آیه از آیاتی است که با تعبیرات پرمحتوایش ، رساترین سخن را درباره
صفحه 56 از 78
و نیاز با محبوب ، در ساعاتی که اسباب فراغت خاطر از هر زمان فراهمتر است و همچنین تأثیر آن در تهذیب نفس و پرورش
روح و جان انسانی ، بیان کرده است و نشان میدهد که روح آدمی در آن ساعات آمادگی خاصی براي نیایش
و مناجات و ذکر و فکر دارد .
7 اِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحا طَویلًا
و تو در روز تلاش مستمر و طولانی خواهی داشت .
در اصل به معنی حرکت و رفت و آمد است و « سَبْح »
148 ) سوره مُزّمّل )
گاه به شنا کردن نیز اطلاق میگردد ، چراکه حرکات مداومی دارد .
گویی جامعه انسانی را به اقیانوس بیکرانی تشبیه میکند که گروه کثیري در آن در حال غرقشدن میباشند، امواج خروشانش به
هرسو حرکت میکند، کشتیهاي سرگردان در آن پناهگاهی میجویند و پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله تنها منجی غریق در این دریا
و قرآنش تنها کشتی نجات درایناقیانوساست.
این شناگر بزرگ باید با عبادات شبانه خود را براي این مأموریت و رسالت عظیم روزانه آماده سازد .
دستورهاي پنجگانه مکمّل نماز شب
8 وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَ تَبَتَّلْ اِلَیْهِ تَبْتیلًا
نام پروردگارت را یادکن و تنها به او دلببند .
بعد از دستور قیام براي عبادت شبانه و اشاره اجمالی به آثار عمیق آن ، پنج دستور را که مکمّل آن است ، به شرح زیر بیان
میفرماید :
1 ذکر پروردگار : مسلماست منظور تنها ذکر نام نیست، بلکه
( جزء بیست و نهم ( 149
توجه به معنی است ، چراکه یاد لفظی مقدمه یاد قلبی است و ذکر قلبی روح و جانرا صفامیبخشد و نهالمعرفتوتقوارادردل
آبیاري میکند .
اشاره به این است که هر گاه نام مقدس او را میبري ، توجه به نعمتهاي بیپایان و « رَبّ » تعبیر به
تربیت مستمر او نسبت به خویش داشته باش .
گفته شده ، چراکه هیچ همسري براي خود « بتول » ، در اصل به معنی انقطاع است و لذا به مریم « بَتْل » 2 تَبَتُّل : از ماده
گفته میشود، به خاطر این است که او از زنان عصر « بتول » انتخاب نکردهبود و اگر به بانوي اسلام فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز
خود از نظر اعمال و رفتار و معرفت جدا و برتر و به حالت انقطاع الیاللّه رسیده بود .
آن است که انسان با تمام قلبش متوجه به خدا گردد و از ما سِوَي اللّه منقطع شده و اعمالش را فقط براي او به جا آورد و « تَبَتُّل »
غرق در اخلاص گردد .
9 رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکیلًا
150 ) سوره مُزّمّل )
همان پروردگار مشرق و مغرب که معبودي جز او نیست ، او را نگاهبان و وکیل خود انتخاب کن .
مرحله توکل و واگذاري همه کارها به خدا فرامیرسد ، خداوندي ، « اخلاص » و « ذکر اللّه » 3 توکل : در اینجا بعد از مرحله
صفحه 57 از 78
که مشرق و مغرب عالم ، یعنی مجموعه جهان هستی در زیر سیطره حکومت و ربوبیت او قرار دارد و تنها معبود شایسته پرستش
اوست ، این تعبیر به منزله دلیلی است براي موضوع توکل بر خدا ، چگونه انسان بر او توکل نکند و کار خویش را بهاو نسپارد
، در حالی که در پهنه جهان هستی غیر از او حاکم ، فرمانروا ، منعم ، مربی و معبود نیست .
خداوند مشرق و مغرب ) اشاره به حاکمیت و ربوبیت او بر تمام جهان هستی است ، همانگونه ) « رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِب » تعبیر به
که در تعبیرات روزمره میگوییم: فلانکس شرق و غرب زمین را در سیطره خود قرار داد، یعنی تمام روي زمین را، نه فقط نقطه
مشرق و مغرب .
10 وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْرا جَمیلًا
( جزء بیست و نهم ( 151
و در برابر آنچه آنها ( دشمنان ) میگویند ، شکیبا باش و به طرزي شایسته از آنها دوري نما .
به عنوان چهارمین و پنجمین دستور در مسیر دعوت « هجران » و « صبر » 4 و 5 صبر و هجران : و به این ترتیب در اینجا مقام
به سوي حق ، بدگویی دشمنان و ایذاء و آزار آنان ، فراوان است و اگر باغبان بخواهد گلی را بچیند ، باید در برابر
زبان خار ، صبر و تحمل داشته باشد .
به علاوه گاهی در اینجا بیاعتنایی و دوري لازم است ، تا هم از شرّشان در امان بماند و هم درسی از این طریق به آنان بدهد
، ولی این هجران و دوري نباید به معنی قطع برنامههاي تربیتی و تبلیغ و دعوت به سوي خدا باشد .
به این ترتیبآیات فوق نسخه جامع و کاملی به پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله و تمام کسانی که در خط او گام برمیدارند ، میدهد
که از عبادات شبانه و نیایش پروردگار در سحرگاهان ، مدد بگیرند و سپس این نهال را با
152 ) سوره مُزّمّل )
آب" یاد خدا و اخلاص و توکل و صبر و هجران جمیل "آبیاري کنند ، چه نسخه جامع و جالبی .
ضرورت آمادگی عقیدتی و فرهنگی
براي انجام کارهاي مهم اجتماعی مخصوصا ایجاد یک انقلاب وسیع و گسترده در تمام شؤون زندگی قبل از هر چیز یک نیروي
مصمّم انسانی لازم است که با اعتقاد راسخ و آگاهی کامل و تعلیمات لازم فکري و فرهنگی و پرورشهاياخلاقی، براي این کار
ساخته شده باشد.
و این دقیقا کاري بود که پیغمبر اسلام صلیاللهعلیهوآله در مکه در سالهاي نخستین بعثت بلکه در تمام دوران عمرش انجام داد و
به همین دلیل و به خاطر وجود همین زیربناي محکم ، نهال اسلام به سرعت نمو کرد و جوانه زد و شاخ و برگ آورد .
آنچه در این سوره آمده است نمونه زنده و بسیار گویایی از این برنامه حساب شده است : دستور به عبادت دوسوم یا حداقل
» یکسوم از شب ، آن هم توأم با تلاوت و دقت در آیات قرآن مجید تأثیر عجیبی در روح مسلمانان گذارد و آنها را براي قبول
بود، « اَقْوَمُ قیلاً » و « اَشَ دُّ وَطْأً » آماده ساخت ، این حرکتها و نشئههاي شبانه که به تعبیر قرآن « سبح طویل » و « قول ثقیل
سرانجامکار خودرا کرد و گروهی اندك از تودههاي محروم و قشرهاي مستضعف و دربند چنان ساخته شدند که شایستگی براي
حکومت بر بخش عظیمی از جهان را پیدا کردند .
( جزء بیست و نهم ( 153
و امروز هم اگر ما مسلمانان بخواهیم عظمت و قدرت دیرین را بازیابیم ، راه همین راه و برنامه همین برنامه است ، هرگز نباید انتظار
» داشته باشیم باافرادي ضعیف وناتوان از نظر تفکر و ایمان ، افرادي که پرورشهاي لازم فرهنگی و اخلاقی را نیافتهاند ، سیطره
صفحه 58 از 78
را از قلب کشورهاي اسلامی براندازیم و دست زورگویان و اَبَرجنایتکاران را از ممالک اسلامی کوتاه کنیم، این سخنیاست « یهود
دامنهدار، اما آنجاکه کس است ، یک حرف بس است .
پایان سوره مُزّمّل
154 ) سوره مُزّمّل )
سوره