فصل سوم : ویژگی های عملی
3 / 1 پیشوای نمازگزاران
3 / 1 1 نخستین نمازگزار با پیامبر
فصل سوم : ویژگی های عملی3 / 1پیشوای نمازگزاران3 / 1 1نخستین نمازگزار با پیامبر955.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اوّلین کسی که با من نماز گزارد ، علی بود .956.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در وصف علی علیه السلام : این ، نخستین کسی است که به من ایمان آورد ، مرا تصدیق کرد و با من نماز گزارد .957.الفردوس عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! تو نخستین کسی هستی که به من ایمان آوردی و مرا تصدیق کردی . تو نخستین کسی هستی که مرا در کارم یاری کردی و همراه من با دشمنم جنگیدی . تو نخستین کسی هستی که با من نماز گزاردی و مردم در آن روز ، در غفلت نادانی بودند .
.
ص: 8
958.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :أنَا أَوّلُ مَن صَلّی مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . (1)959.عنه صلی الله علیه و آله ( لِسَلمانَ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لَقَد صَلَّتِ المَلائِکَهُ عَلَیَّ وعَلی عَلِیٍّ سَبعَ سِنینَ ؛ لِأَ نّا کُنّا نُصَلّی لَیسَ مَعَنا أحَدٌ یُصَلّی غَیرَنا . (2)960.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی أوَّلُ مَن أنابَ ، وسَمِعَ وأجابَ ، لَم یَسبِقنی إلّا رَسولُ اللّه صلی الله علیه و آله بِالصَّلاهِ . (3)961.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :لَم یَسبِقنی بِصَلاتی مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله أحَدٌ (4) . (5)962.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :صَلَّیتُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله کَذا وکَذا لا یُصَلّی مَعَهُ غَیری إلّا خَدیجَهُ . (6)963.السنن الکبری عن ابن عبّاس :عنه علیه السلام :أنَا عَبدُ اللّهِ وأخو رَسولِهِ صلی الله علیه و آله ، وأنَا الصِّدّیقُ الأَکبَرُ ، لا یَقولُها بَعدی إلّا کَذّابٌ ، صَلَّیتُ قَبلَ النّاسِ لِسَبعِ سِنینَ . (7) .
1- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 590 ح 999 ، خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 32 ح 1 ، اُسد الغابه : ج 4 ص 90 الرقم 3789 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 346 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 31 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 297 ح 1191 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 498 ح 22 وفیهما «أنا أوّل رجل ...» ، الطبقات الکبری : ج 3 ص 21 وفیه «أنا أوّل من صلّی» ؛ المناقب للکوفی : ج 1 ص 269 ح 180 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 15 کلّها عن حبّه العرنی .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 39 ح 8364 ؛ کنز الفوائد : ج 1 ص 272 ، الفصول المختاره : ص 262 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 283 ح 198 کلّها عن أبی أیّوب الأنصاری .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 131 .
4- .فی المصدر : «حد» وهو تصحیف .
5- .وقعه صفّین : ص 314 ، الأمالی للصدوق : ص 491 ح 668 نحوه ؛ شرح نهج البلاغه : ج 5 ص 248 کلّها عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام .
6- .الاستیعاب : ج 3 ص 201 ح 1875 .
7- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 44 ح 120 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 121 ح 4584 وفیه «إنّی» بدل «أنا» ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 587 ح 993 ، خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 38 ص 6 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 498 ح 21 ، السنّه لابن أبی عاصم : ص 584 ح 1324 ، تاریخ الطبری : ج 2 ص 310 ، البدایه والنهایه : ج 3 ص 26 ؛ المناقب للکوفی : ج 1 ص 260 ح 172 وزاد فی الأربعه الأخیره «مفترٍ» بعد «کذّاب» ، الخصال : ص 402 ح 110 کلّها عن عباد بن عبد اللّه .
ص: 9
964.الإمام الباقر والإمام الصادق علیهماالسلام :امام علی علیه السلام :من نخستین کسی هستم که با پیامبر خدا نماز گزاردم .965.الإمام الکاظم علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فرشتگان بر من و بر علی ، هفت سال درود فرستادند ؛ چون ما نماز می خواندیم و کسی همراهمان نماز نمی گزارد .966.طبّ الأئمّه عن الوشّاء عن الإمام الرضا علیه السلاامام علی علیه السلام :پروردگارا ! من نخستین کسی هستم که روی آورد ، شنید و اجابت کرد و جز پیامبر خدا ، کسی در نماز بر من پیشی نگرفت .967.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :هیچ کس در نمازگزاری با پیامبر خدا بر من پیشی نگرفت .968.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :با پیامبر خدا ، چنین و چنان نماز گزاردم و جز خدیجه ، کس دیگری همراه من با او نماز نگزارد .969.الإمام زین العابدین علیه السلام :امام علی علیه السلام :من ، بنده خدا و برادر پیامبر خدایم . من صِدّیق اکبرم و پس از من ، جز دروغگو این ادّعا را نخواهد کرد . هفت سال پیش از مردم ، نماز گزاردم . .
ص: 10
970.عدّه الداعی :عنه علیه السلام :لَقَد صَلَّیتُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله سَبعَ حِجَجٍ ، ما یُصَلّی مَعَهُ غَیری إلّا خَدیجَهُ بِنتُ خُوَیلِدٍ ، ولَقَد رَأَیتُنی أدخُلُ مَعَهُ الوادِیَ ، فَلا نَمُرُّ بِحَجَرٍ ولا شَجَرٍ إلّا قالَ : السَّلامُ عَلَیکَ یا رَسولَ اللّهِ ، وأنَا أسمَعُهُ . (1)971.الإمام زین العابدین علیه السلام :عنه علیه السلام :لَقَد صَلَّیتُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ثَلاثَ سِنینَ قَبلَ أن یُصَلِّیَ مَعَهُ أحَدٌ مِنَ النّاسِ . (2)972.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :سنن الترمذی عن ابن عبّاس :أوَّلُ مَن صَلّی عَلِیٌّ علیه السلام . (3)973.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مسند ابن حنبل عن زید بن أرقم :أوَّلُ مَن صَلّی مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ علیه السلام . (4)974.عنه صلی الله علیه و آله :الطبقات الکبری عن مجاهد :أوَّلُ مَن صَلّی عَلِیٌّ علیه السلام وهُوَ ابنُ عَشرِ سِنینَ . (5)975.عنه صلی الله علیه و آله :مسند ابن حنبل عن ابن عبّاس :أوَّلُ مَن صَلّی مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بَعدَ خَدیجَهَ عَلِیٌّ علیه السلام . (6)976.عنه صلی الله علیه و آله :سنن الترمذی عن أنس :بُعِثَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَومَ الإِثنَینِ ، وصَلّی عَلِیٌّ یَومَ الثُّلاثاءِ . (7) .
1- .کنز الفوائد : ج 1 ص 272 عن عباد بن یزید .
2- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 682 ح 1166 و ح 1165 ؛ الأمالی للطوسی : ص 261 ح 473 کلّها عن عبد اللّه بن نجیّ ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 297 ح 221 عن نجیّ الحضرمی ، الفصول المختاره : ص 261 عن عبد اللّه بن یحیی الحضرمی نحوه ، شرح الأخبار : ج 1 ص 177 ح 135 عن ابن یحیی .
3- .سنن الترمذی : ج 5 ص 642 ح 3734 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 35 ، تاریخ الطبری : ج 2 ص 310 ، البدایه والنهایه : ج 3 ص 26 .
4- .مسند ابن حنبل : ج 7 ص 79 ح 19304 وص 82 ح 19322 ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 610 ح 1040 ، خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 33 ح 2 و ص 34 ح 4 ، مسند الطیالسی : ص 93 ح 678 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 37 و 38 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 347 ، الاستیعاب : ج 3 ص 201 الرقم 1875 ، المناقب للخوارزمی : ص 56 ح 22 ؛ الفصول المختاره : ص 263 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 14 ، الخصال : ص 210 ح 33 عن ابن عبّاس .
5- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 21 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 26 .
6- .مسند ابن حنبل : ج 1 ص 799 ح 3542 ، مسند الطیالسی : ص 360 ح 2753 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 35 ، الاستیعاب : ج 3 ص 198 الرقم 1875 ، شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 117 .
7- .سنن الترمذی : ج 5 ص 640 ح 3728 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 29 ، الاستیعاب : ج 3 ص 200 الرقم 1875 ، تاریخ الطبری : ج 2 ص 310 ، البدایه والنهایه : ج 3 ص 26 کلاهما عن جابر ؛ المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 14 .
ص: 11
977.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :با پیامبر خدا ، هفت سال نماز گزاردم . جز من کسی همراه او نماز نمی گزارد ، غیر از خدیجه دختر خُوَیلِد ، و تو مرا می دیدی که همراه او وارد وادی ای می شدم و به سنگی و درختی نمی گذشتیم ، جز آن که می گفت : «سلام بر تو ای پیامبر خدا!» و من می شنیدم .978.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :سه سال با پیامبر خدا نماز می گزاردم ، پیش از آن که کسی همراه او نماز بگزارد .979.عنه علیه السلام :سنن التِّرمَذی به نقل از ابن عبّاس : اوّلین کسی که نماز گزارد ، علی علیه السلام بود .980.الإمام الباقر علیه السلام :مسند ابن حنبل به نقل از زید بن ارقم : نخستین کسی که با پیامبر خدا نماز گزارد ، علی علیه السلام بود .981.الإمام زین العابدین علیه السلام :الطبقات الکبری به نقل از مجاهد : اوّلین کسی که نماز گزارد ، علی علیه السلام بود ، در حالی که ده سال داشت .982.الإمام الصادق علیه السلام :مسند ابن حنبل به نقل از ابن عبّاس : اوّلین کسی که پس از خدیجه همراه پیامبر صلی الله علیه و آله نماز گزارد ، علی علیه السلام بود .983.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام ) سنن الترمذی به نقل از اَنَس : پیامبر صلی الله علیه و آله روز دوشنبه برانگیخته شد و علی علیه السلام روز سه شنبه نماز گزارد . .
ص: 12
984.الإمام الباقر علیه السلام :المستدرک علی الصحیحین عن بریده :اِنطَلَقَ أبو ذَرٍّ ونُعَیمٌ ابنُ عَمِّ أبی ذَرٍّ وأنَا مَعَهُم نَطلُبُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وهُوَ بِالجَبَلِ مُکتَتِمٌ ، فَقالَ أبو ذَرٍّ : یا مُحَمَّدُ ، أتَیناکَ نَسمَعُ ما تَقولُ وإلی ما تَدعو ؟ فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أقولُ : لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وإنّی رَسولُ اللّهِ . فَآمَنَ بِهِ أبو ذَرٍّ وصاحِبُهُ وآمَنتُ بِهِ ، وکانَ عَلِیٌّ فی حاجَهٍ لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله أرسَلَهُ فیها . واُوحِیَ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَومَ الإِثنَینِ ، وصَلّی عَلِیٌّ یَومَ الثُّلاثاءِ . (1)985.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :المعجم الکبیر عن أبی رافع :صَلَّی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله غَداهَ الإِثنَینِ ، وصَلَّت خَدیجَهُ یَومَ الإِثنَینِ مِن آخِرِ النَّهارِ ، وصَلّی عَلِیٌّ علیه السلام یَومَ الثُّلاثاءِ ، فَمَکَثَ عَلِیٌّ علیه السلام یُصَلّی مُستَخفِیا سَبعَ سِنینَ وأشهُرا قَبلَ أن یُصَلِّیَ أحَدٌ . (2)986.عنه صلی الله علیه و آله :المستدرک علی الصحیحین عن أبی رافع :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله صَلّی یَومَ الإِثنَینِ ، وصَلَّت مَعَهُ خَدیجَهُ ، وإنَّهُ عَرَضَ عَلی عَلِیٍّ یَومَ الثُّلاثاءِ الصَّلاهَ فَأَسلَمَ وقالَ : دَعنی اُوامِرُ أبا طالِبٍ فِی الصَّلاهِ ، قالَ : فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّما هُوَ أمانَهٌ . قالَ : فَقالَ عَلِیٌّ : فَاُصَلّی إذا . فَصَلّی مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَومَ الثُّلاثاءِ . (3)987.عنه صلی الله علیه و آله :تذکره الخواصّ عن ابن عبّاس :أوَّلُ مَن رَکَعَ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام ، فَنَزَلَت فیهِ هذِهِ الآیَهُ : «وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوهَ وَ ءَاتُواْ الزَّکَوهَ وَ ارْکَعُواْ مَعَ الرَّ کِعِینَ» (4) . (5)988.عنه صلی الله علیه و آله :المناقب للخوارزمی عن ابن عبّاس فی قَولِهِ تَعالی : «وَ ارْکَعُواْ مَعَ الرَّ کِعِینَ» : إنَّها نَزَلَت فی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وعَلِیٍّ خاصَّهً ، وهُما أوَّلُ مَن صَلّی ورَکَعَ . (6) .
1- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 121 ح 4586 .
2- .المعجم الکبیر : ج 1 ص 320 ح 952 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 28 ، المناقب للخوارزمی : ص 57 ح 24 ؛ المناقب للکوفی : ج 1 ص 285 ح 202 ، کنز الفوائد : ج 1 ص 272 کلّها نحوه ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 15 وفیه إلی «یوم الثلاثاء» .
3- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 201 ح 4841 .
4- .البقره : 43 .
5- .تذکره الخواصّ : ص 13 .
6- .المناقب للخوارزمی : ص 280 ح 274 ، النور المشتعل : ص 40 ح 1 ، شواهد التنزیل : ج 1 ص 111 ح 124 ؛ تفسیر فرات : ص 59 ح 20 ، تفسیر الحبری : ص 237 ح 5 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 325 ، تأویل الآیات الظاهره : ج 1 ص 53 ح 29 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 13 عن ابن عبّاس والإمام الباقر علیه السلام .
ص: 13
989.عنه صلی الله علیه و آله :المستدرک علی الصحیحین به نقل از بُرَیده : ابوذر و نعیم (پسر عموی ابوذر) به راه افتادند و من هم با آنان بودم و پیامبر خدا را که در کوه مخفی بود ، می جُستیم . ابوذر گفت : ای محمّد! آمده ایم بشنویم چه می گویی و به چه چیزی فرا می خوانی .
پیامبر خدا فرمود : «می گویم : خدایی جز اللّه نیست و من پیامبر خدا هستم» .
ابوذر و همراهش به وی ایمان آوردند و من هم ایمان آوردم و علی علیه السلام در پی کاری رفته بود که پیامبر خدا او را فرستاده بود . روز دوشنبه به پیامبر خدا وحی شد و علی علیه السلام روز سه شنبه نماز گزارد .990.عنه صلی الله علیه و آله :المعجم الکبیر به نقل از ابو رافع : پیامبر صلی الله علیه و آله صبح دوشنبه نماز گزارد و خدیجه ، روز دوشنبه ، اواخر روز ، نماز گزارد و علی علیه السلام روز سه شنبه نماز به جا آورد و علی علیه السلام هفت سال و چند ماه مخفیانه نماز می گزارد ، پیش از آن که کسی نماز بگزارد .991.عنه صلی الله علیه و آله :المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابو رافع : پیامبر خدا ، روز دوشنبه نماز گزارد و خدیجه نیز با او نماز به جا آورد و وی روز سه شنبه ، نماز را به علی علیه السلام عرضه کرد . اسلام آورد و گفت : اجازه بده تا ابوطالب را به نماز فرا خوانم . پیامبر خدا فرمود : این [ نماز] ، نزد تو امانت است . علی علیه السلام گفت : «پس نماز می گذارم» و با پیامبر خدا ، روز سه شنبه نماز گزارد .992.عنه صلی الله علیه و آله :تذکره الخواصّ به نقل از ابن عبّاس : نخستین کسی که با پیامبر صلی الله علیه و آله رکوع کرد ، علی بن ابی طالب علیه السلام بود و این آیه ، درباره وی نازل شد : «و نماز را به پا دارید ، و زکات بدهید ، و با رکوع کنندگان ، رکوع کنید» .993.عنه صلی الله علیه و آله :المناقب ، خوارزمی به نقل از ابن عبّاس ، درباره سخن خدا «با رکوع کنندگان رکوع کنید» : این آیه در مورد پیامبر خدا و علی علیه السلام نازل شده است و آن دو نخستین کسانی بودند که نماز گزاردند و رکوع کردند . .
ص: 14
3 / 1 2اِهتِمامُهُ بِأَوَّلِ الوَقتِ996.الإمام علیّ علیه السلام :إرشاد القلوب :کانَ [عَلِیٌّ علیه السلام ] یَوما فی حَربِ صِفّینَ مُشتَغِلاً بِالحَربِ وَالقِتالِ ، وهُوَ مَعَ ذلِکَ بَینَ الصَّفَّینِ یَرقُبُ الشَّمسَ ، فَقالَ لَهُ ابنُ عَبّاسٍ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، ما هذَا الفِعلُ ؟ فَقالَ علیه السلام : أنظُرُ إلَی الزَّوالِ حَتّی نُصَلِّیَ . فَقالَ لَهُ ابنُ عَبّاسٍ : وهَل هذا وَقتُ صَلاهٍ ؟ ! إنَّ عِندَنا لَشُغُلاً بِالقِتالِ عَنِ الصَّلاهِ . فَقالَ علیه السلام : عَلامَ نُقاتِلُهُم ؟ إنَّما نُقاتِلُهُم عَلَی الصَّلاهِ . (1)3 / 1 3صَلاتُهُ صَلاهُ رَسولِ اللّهِ999.عنه علیه السلام :صحیح البخاری عن مطرف بن عبد اللّه :صَلَّیتُ خَلفَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، أنَا وعِمرانُ بنُ حُصَینٍ ، فَکانَ إذا سَجَدَ کَبَّرَ ، وإذا رَفَعَ رَأسَهُ کَبَّرَ ، وإذا نَهَضَ مِنَ الرَّکعَتَینِ کَبَّرَ ، فَلَمّا قَضَی الصَّلاهَ ، أخَذَ بِیَدی عِمرانُ بنُ حُصَینٍ فَقالَ : قَد ذَکَّرَنی هذا صَلاهَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، أو قالَ : لَقَد صَلّی بِنا صَلاهَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله . (2)1000.عنه علیه السلام :مسند ابن حنبل عن مطرف بن عبد اللّه بن الشخیر :صَلَّیتُ أنَا وعِمرانُ بنُ حُصَینٍ بِالکوفَهِ خَلفَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، فَکَبَّرَ بِنا هذَا التَّکبیرَ حینَ یَرکَعُ وحینَ یَسجُدُ فَکَبَّرَهُ کُلَّهُ ، فَلَمَّا انصَرَفنا قالَ لی عِمرانُ : ما صَلَّیتُ مُنذُ حینَ أو قالَ : مُنذُ کَذا وکَذا أشبَهَ بِصَلاهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِن هذِهِ الصَّلاهِ ، یَعنی صَلاهَ عَلِیٍّ علیه السلام . (3) .
1- .إرشاد القلوب : ص 217 ، بحار الأنوار : ج 83 ص 23 ح 43 .
2- .صحیح البخاری : ج 1 ص 272 ح 753 و ص 284 ح 792 ، سنن النسائی : ج 2 ص 204 ، سنن أبی داوود : ج 1 ص 221 ح 835 کلّها عن مطرف .
3- .مسند ابن حنبل : ج 7 ص 200 ح 19881 .
ص: 15
3 / 1 2 اهتمام به نماز اوّل وقت
3 / 1 3 نماز او مانند نماز پیامبر
3 / 1 2اهتمام به نماز اوّل وقت1003.عنه صلی الله علیه و آله :إرشاد القلوب :در جنگ صفّین [ علی علیه السلام ]مشغول جنگ و مبارزه بود و در عین حال ، بین دو سپاه ، مراقب خورشید بود . ابن عبّاس گفت : ای امیر مؤمنان! این چه کاری است؟
فرمود : «منتظر زوال خورشیدم تا نماز به جای آوریم» .
ابن عبّاس گفت : آیا اکنون وقت نماز است ؟! جنگ ، فرصتی برای نماز باقی نگذاشته است .
فرمود : «برای چه با آنان می جنگیم؟! همانا ما برای نماز با آنان می جنگیم» .3 / 1 3نماز او مانند نماز پیامبر1006.عنه علیه السلام ( فیما یُقالُ فی کُلِّ یَومٍ مِن رَجَبٍ ) صحیح البخاری به نقل از مطرف بن عبد اللّه : من و عمران بن حصین ، پشت سرِ علی بن ابی طالب علیه السلام نماز به جا آوردیم . هرگاه سجده می کرد ، تکبیر می گفت و هرگاه سر بلند می کرد ، تکبیر می گفت و هرگاه برمی خاست ، تکبیر می گفت .
هنگام پایان نماز ، عمران بن حصین دست مرا گرفت و گفت : این نماز ، نماز محمّد صلی الله علیه و آله را به یاد من آورد (و یا گفت : با ما نماز محمّد صلی الله علیه و آله را به جا آورد) .1007.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مسند ابن حنبل به نقل از مطرف بن عبد اللّه بن شخیر : من و عمران بن حصین ، در کوفه پشت سرِ علی بن ابی طالب علیه السلام نماز گزاردیم . هرگاه رکوع می کرد یا به سجده می رفت ، همراه ما تکبیر می گفت . در همه تکبیر گفت .
هنگامی که از نماز فارغ شدیم ، عمران به من گفت : از مدّت ها پیش (یا گفت : از فلان وقت) ، نمازی شبیه تر از این (یعنی از نماز علی علیه السلام )به نمازِ پیامبر خدا به جا نیاورده بودم .
.
ص: 16
3 / 1 4حالُهُ عِندَ حُضورِ وَقتِ الصَّلاهِ1010.الإمام الصادق علیه السلام ( مِمّا قالَهُ علیه السلام فی جَوابِ الصّوفِیَّهِ ) الإمام الصادق علیه السلام فِی الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام : وإن کانَ لَیَقومُ إلَی الصَّلاهِ ، فَإِذا قالَ : وَجَّهتُ وَجهی تَغَیَّرَ لَونُهُ ، حَتّی یُعرَفُ ذلِکَ فی وَجهِهِ . (1)1011.الکافی عن الولید بن صبیح عن الإمام الصادق علیه التنبیه الغافلین :إنَّهُ [عَلِیّا علیه السلام ] کانَ إذا حَضَرَ وَقتُ الصَّلاهِ ارتَعَدَت فَرائِصُهُ (2) وتَغَیَّرَ لَونُهُ ، فَسُئِلَ عَن ذلِکَ ، فَقالَ : جاءَ وَقتُ الأَمانَهِ الَّتی عَرَضَهَا اللّهُ عَلَی السَّماواتِ وَالأَرضِ وَالجِبالِ فَأَبَینَ أن یَحمِلنَها وأشفَقنَ مِنها ، وحَمَلَهَا الإِنسانُ ، فَلا أدری أ اُحسِنُ أداءَ ما حُمِّلتُ أم لا ؟ (3)3 / 1 5حُضورُ قَلبِهِ فِی الصَّلاهِ1014.مجمع البیان عن عمرو بن زید عن الإمام الصادق علیهالمناقب لابن شهر آشوب عن ابن عبّاس :اُهدِیَ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ناقَتانِ عَظیمَتانِ سَمینَتانِ ، فَقالَ لِلصَّحابَهِ : هَل فیکُم أحَدٌ یُصَلّی رَکعَتَینِ بِقیامِهِما ورُکوعِهِما وسُجودِهِما ووُضوئِهِما وخُشوعِهِما لا یَهتَمُّ فیهِما مِن أمرِ الدُّنیا بِشَیءٍ ، ولا یُحَدِّثُ قَلبَهُ بِفِکرِ الدُّنیا ، اُهدی إلَیهِ إحدی هاتَینِ النّاقَتَینِ ؟ فَقالَها : مَرَّهً ومَرَّتَینِ وثَلاثَهً ، لَم یُجِبهُ أحَدٌ مِن أصحابِهِ .
فَقامَ أمیرُ المُؤمِنینَ فَقالَ : أنَا یا رَسولَ اللّهِ ، اُصَلّی رَکعَتَینِ اُکَبِّرُ تَکبیرَهَ الاُولی إلی أن اُسَلِّمَ مِنهُما ، لا اُحَدِّثُ نَفسی بِشَیءٍ مِن أمرِ الدُّنیا ، فَقالَ : یا عَلِیُّ ، صَلِّ صَلَّی اللّهُ عَلَیکَ .
فَکَبَّرَ أمیرُ المُؤمِنینَ ودَخَلَ فِی الصَّلاهِ ، فَلَمّا سَلَّمَ مِنَ الرَّکعَتَینِ هَبَطَ جَبرَئیلُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، إنَّ اللّهَ یُقرِئُکَ السَّلامَ ویَقولُ لَکَ : أعطِهِ إحدَی النّاقَتَینِ ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنّی شارَطتُهُ أن یُصَلِّیَ رَکعَتَینِ لا یُحَدِّثُ فیهِما بِشَیءٍ مِنَ الدُّنیا اُعطیهِ إحدَی النّاقَتَینِ إن صَلّاهُما ، وإنَّهُ جَلَسَ فِی التَّشَهُّدِ فَتَفَکَّرَ فی نَفسِهِ أیَّهُما یَأخُذُ ؟ فَقالَ جَبرَئیلُ : یا مُحَمَّدُ ، إنَّ اللّهَ یُقرِئُکَ السَّلامَ ویَقولُ لَکَ : تَفَکَّرَ أیَّهُما یَأخُذُها أسمَنَهُما وأعظَمَهُما فَیَنحَرَها ویَتَصَدَّقَ بِها لِوَجهِ اللّهِ ؟ فَکانَ تَفَکُّرُهُ لِلّهِ عَزَّ وجَلَّ لا لِنَفسِهِ ولا لِلدُّنیا ، فَبَکی رَسولُ اللّهِ وأعطاهُ کِلَیهِما .
وأنزَلَ اللّهُ فیهِ : «إِنَّ فِی ذَ لِکَ لَذِکْرَی» لَعِظَهٌ «لِمَن کَانَ لَهُ قَلْبٌ» عَقلٌ «أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ» یَعنی یَستَمِعُ أمیرُ المُؤمِنینَ بِاُذُنَیهِ إلی مَن تَلاهُ بِلِسانِهِ مِن کَلامِ اللّهِ «وَ هُوَ شَهِیدٌ» (4) یَعنی وأمیرُ المُؤمِنینَ شاهِدُ القَلبِ لِلّهِ فی صَلاتِهِ ، لا یَتَفَکَّرُ فیها بِشَیءٍ مِن أمرِ الدُّنیا . (5) .
1- .شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 110 عن زراره .
2- .الفرائص : جمع فریصه ؛ وهی المضغه التی بین الثدی ومرجع الکتف من الرجل والدابّه (لسان العرب : ج 7 ص 64 «فرص») .
3- .تنبیه الغافلین : ص 539 ح 872 ؛ المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 124 ، عوالی اللآلی : ج 1 ص 324 ح 62 کلاهما نحوه .
4- .ق : 37 .
5- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 20 ، تأویل الآیات الظاهره : ج 2 ص 612 ح 8 ، بحار الأنوار : ج 36 ص 161 ح 142 .
ص: 17
3 / 1 4 حال او به هنگام رسیدن وقت نماز
3 / 1 5 حضور قلب در نماز
3 / 1 4حال او به هنگام رسیدن وقت نماز1017.الکافی عن کلیب الصیداوی :امام صادق علیه السلام درباره امام علی علیه السلام : به نماز می ایستاد ، و آنگاه که می گفت : «به سوی آفریننده آسمان و زمینْ رو کردم ...» ، رنگش تغییر می کرد ، به گونه ای که این دگرگونی در چهره اش نمایان می گشت .1018.الکافی عن أیّوب أخی أدیم بیّاع الهروی :تنبیه الغافلین :[ علی علیه السلام ] هنگامی که وقت نماز می شد، شانه هایش به لرزه درمی آمد و رنگش تغییر می کرد . از وی درباره این حالت پرسیده شد . فرمود : «هنگام [ ادا کردنِ ]امانتی است که خداوند ، آن را بر آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه داشت و آنان از این که آن را بر دوش کشند ، سر باز زدند و آن را نپذیرفتند و انسانْ آن را پذیرفت (1) و من نمی دانم آیا آنچه را بر دوشم نهاده اند، به نیکی ادا خواهم کرد ، یا نه؟» .3 / 1 5حضور قلب در نماز1021.عنه صلی الله علیه و آله :المناقب ، ابن شهر آشوب به نقل از ابن عبّاس : دو ناقه (ماده شتر) چاق و بزرگ به پیامبر خدا هدیه شد . به صحابیان فرمود : «آیا بین شما کسی هست که دو رکعت نماز با قیام ، رکوع ، سجود ، وضو و فروتنی به جا آورد و در آن به چیزی از دنیا اهتمام نورزد و دلش به فکر دنیا نیفتد تا یکی از این دو ناقه را به او هدیه بدهم؟». یک بار ، دو بار و سه بار فرمود و هیچ کدام از یارانش پاسخ ندادند .
امیر مؤمنان برخاست و گفت : من ، ای پیامبر خدا! دو رکعت نماز به جا می آورم و تکبیره الإحرام می گویم و تا آن هنگام که سلام بدهم، به یاد چیزی از دنیا نخواهم افتاد.
فرمود : «ای علی! درود خدا بر تو باد ! بخوان» .
امیر مؤمنان ، تکبیر گفت و وارد نماز شد . هنگامی که سلام داد ، جبرئیل علیه السلام بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمد و گفت : ای محمّد! خداوند به تو سلام می رساند و می گوید : یکی از دو ناقه را به او بده .
پیامبر خدا فرمود : «من با او شرط کردم که دو رکعت نماز بگزارد و در آن ، هیچ به یاد چیزی از دنیا نیفتد تا اگر نماز گزارد ، یکی از دو ناقه را به وی بدهم و او در تشهّد نشست و پیش خود فکر کرد که کدام یک از آن دو را بگیرد» .
جبرئیل علیه السلام گفت : ای محمّد! خداوند به تو سلام می رساند و می گوید : او اندیشید که کدام یک را بگیرد که چاق تر و بزرگ تر باشد و آن را نحر کند و در راه خدا ، آن را صدقه بدهد . بنابراین ، تفکّر او برای خداوند عز و جل بود ، نه خودش و یا دنیا .
پیامبر خدا گریست و هر دو ناقه را به وی داد .
خداوند درباره او این آیه را نازل کرد : «قطعا در این یادآوری ای است» ، یعنی پندی است . «برای هر صاحبدلی» یعنی صاحب خردی . «و گوش فرادهنده ای» یعنی امیر مؤمنان به کسی که از زبان او کلام خدا را تلاوت کرد ، گوش فرا می دهد . «در حالی که گواه است» یعنی امیر مؤمنان در نمازش گواهِ بر دلی بود که از آنِ خداوند بود ، و در نمازش به هیچ کاری از کارهای دنیا نمی اندیشید .
.
1- .اشاره ای است به آیه 72 از سوره احزاب .
ص: 18
1022.عنه صلی الله علیه و آله :إرشاد القلوب فی عَلِیٍّ علیه السلام : لَقَد کانَ یُفرَشُ لَهُ بَینَ الصَّفَّینِ وَالسِّهامُ تَتَساقَطُ حَولَهُ ، وهُوَ لا یَلتَفِتُ عَن رَبِّهِ ولا یُغَیِّرُ عادَتَهُ ، ولا یَفتُرُ عَن عِبادَتِهِ ، وکانَ إذا تَوَجَّهَ إلَی اللّهِ تَعالی تَوَجَّهَ بِکُلِّیَّتِهِ ، وَانقَطَعَ نَظَرُهُ عَنِ الدُّنیا وما فیها ، حَتّی أنَّهُ یَبقی لا یُدرِکُ الأَلَمَ ؛ لِأَ نَّهُم کانوا إذا أرادوا إخراجَ الحَدیدِ وَالنُّشابَ مِن جَسَدِهِ الشَّریفِ تَرَکوهُ حَتّی یُصَلِّیَ ؛ فَإِذَا اشتَغَلَ بِالصَّلاهِ وأقبَلَ إلَی اللّهِ تَعالی أخرَجُوا الحَدیدَ مِن جَسَدِهِ ولَم یُحِسَّ ، فَإِذا فَرَغَ مِن صَلاتِهِ یَری ذلِکَ ، فَیَقولُ لِوَلَدِهِ الحَسَنِ علیه السلام : إن هِیَ إلّا فَعَلتُکَ یا حَسَنُ . (1) .
1- .إرشاد القلوب : ص 217 .
ص: 19
1023.الإمام الباقر علیه السلام :إرشاد القلوب درباره علی علیه السلام : در بین دو سپاه ، برای او بساط نماز می گستردند وتیرها از هرسو در اطرافش فرود می آمدند . با این حال ، او از پروردگارش غافل نمی شد و روشش را تغییر نمی داد و در عبادتش سستی نمی کرد .
هرگاه روی به سوی خدا می کرد ، با تمام وجود،به خدا توجّه می کرد و نظرش از دنیا و آنچه در آن است ، قطع می شد.حتی به گونه ای می شد که درد را حس نمی کرد ؛ چون هر وقت می خواستند آهن و یا پیکانی را از تنش خارج کنند، رهایش می کردند تا به نماز بِایستد و هنگامی که به نماز می ایستاد و رو به خدا می کرد ، آهن را از تنش درمی آوردند و او احساس نمی کرد و هنگامی که از نماز فارغ می شد ، آن را می دید و به پسرش حسن علیه السلام می فرمود : «ای حسن! این کار توست» . .
ص: 20
1024.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :المحجّه البیضاء :یُنسَبُ إلی مَولانا أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام أنَّهُ وَقَعَ فی رِجلِهِ نَصلٌ فَلَم یُمکِن مِن إخراجِهِ ، فَقالَت فاطِمَهُ علیهاالسلام : أخرِجوهُ فی حالِ صَلاتِهِ ؛ فَإِنَّهُ لا یُحِسُّ بِما یَجری عَلَیهِ حینَئِذٍ ، فَاُخرِجَ وهُوَ علیه السلام فی صَلاتِهِ . (1)3 / 1 6اِهتِمامُهُ بِصَلاهِ اللَّیلِ1027.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :ما تَرَکتُ صَلاهَ اللَّیلِ مُنذُ سَمِعتُ قَولَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : صَلاهُ اللَّیلِ نورٌ ، فَقالَ ابنُ الکَوّاء : ولا لَیلَهَ (2) الهَریرِ (3) ؟ قالَ : ولا لَیلَهَ الهَریرِ . (4)1028.الکافی عن إسحاق بن عمّار :إرشاد القلوب :لَم یَترُک [عَلِیٌّ علیه السلام ] صَلاهَ اللَّیلِ قَطُّ حَتّی لَیلَهَ الهَریرِ . (5)راجع : ص 40 (اهتمامه بالذکر) .
.
1- .المحجّه البیضاء : ج 1 ص 397 .
2- .فی المصدر : «للیله» ، والصواب ما أثبتناه کما فی بحار الأنوار .
3- .لَیلهُ الهَرِیر : من لیالی صفّین ، قُتل فیها ما یقرُب من سبعین ألف قتیل (تاج العروس : ج 7 ص 621 «هرر») .
4- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 123 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 17 ح 10 .
5- .إرشاد القلوب : ص 217 ، بحار الأنوار : ج 83 ص 23 ح 42 .
ص: 21
3 / 1 6 اهتمام به نماز شب
1030.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :المَحَجّه البیضاء :درباره مولایمان امیر مؤمنان گفته اند که در پایش پیکانی فرو رفته بود که نمی شد آن را درآورد . فاطمه علیهاالسلام فرمود : «در حال نماز ، خارجش کنید؛ چون در این هنگام ، آنچه را بر وی بگذرد ، احساس نمی کند» . پس در هنگامی که در نماز بود ، آن را بیرون آوردند .3 / 1 6اهتمام به نماز شب1033.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :از زمانی که سخن پیامبر صلی الله علیه و آله را شنیدم که : «نماز شب ، نور است» ، نماز شب را ترک نکرده ام . ابن کوّاء گفت : حتی در شب هریر (لیله الهریر) (1) ؟ فرمود : «حتی در شب هریر» .1034.عدّه الداعی عن کعب الأحبار :إرشاد القلوب :[ علی علیه السلام ] نماز شب را حتی در شب هریر ، ترک نکرد .ر . ک : ص 41 (اهتمام به ذکر) .
.
1- .لیله الهریر ، به یکی از شب های جنگ صفّین که نبرد شدّت یافته و دو سپاه به سختی در کارزار بودند و شمار زیادی از طرفین کشته شدند ، اطلاق می شود . (م)
ص: 22
3 / 1 7رُکوعُهُ1038.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :کانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَرکَعُ فَیَسیلُ عَرَقُهُ حَتّی یَطَأَ فی عَرَقِهِ مِن طولِ قِیامِهِ . (1)1039.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إنَّ عَلِیّا علیه السلام کانَ یَعتَدِلُ فِی الرُّکوعِ مُستَوِیا حَتّی یُقالَ : لَو صُبَّ الماءُ عَلی ظَهرِهِ لَاستَمسَکَ ... وکانَ یَکرَهُ أن یَحدُرَ رَأسَهُ ومَنکِبَیهِ فِی الرُّکوعِ . (2)3 / 2إمامُ العابِدینَ3 / 2 1أوَّلُ مَن عَبَدَ اللّهَ مِنَ الاُمَّهِ1044.عنه علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :عَبَدتُ اللّهَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله سَبعَ سِنینَ قَبلَ أن یَعبُدَهُ أحَدٌ مِن هذِهِ الاُمَّهِ . (3)1045.الدرّ المنثور عن الدیلمی :عنه علیه السلام :ما أعرِفُ أحَدا مِن هذِهِ الاُمَّهِ عَبَدَ اللّهَ بَعدَ نَبِیِّنا غَیری ؛ عَبَدتُ اللّهَ قَبلَ أن یَعبُدَهُ أحَدٌ مِن هذِهِ الاُمَّهِ سَبعَ سِنینَ . (4) .
1- .فلاح السائل : ص 213 ح 123 عن أبی الصباح ، بحار الأنوار : ج 85 ص 110 ح 20 .
2- .الذکری : ص 198 عن إسحاق بن عمّار ، بحار الأنوار : ج 85 ص 118 ح 27 .
3- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 121 ح 4585 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 334 کلاهما عن حبّه جوین .
4- .خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 40 ح 7 عن عبد اللّه بن أبی الهذیل ، وفی بعض النسخ «تسع سنین» ، ولکن بما أنّ سبع سنین هو المشهور فالظاهر أنّ تسع تصحیف ، مسند أبی یعلی : ج 1 ص 238 ح 443 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 30 ، اُسد الغابه : ج 4 ص 90 الرقم 3789 وفی الثلاثه الأخیره «أعلم» بدل «أعرف» ؛ المناقب للکوفی : ج 1 ص 269 ح 181 و ص 281 ح 196 کلّها عن حبّه بن جوین و ص 256 ح 169 عن حبّه العرنی وفیهما «اعترف» بدل «أعرف» وزاد فیها «أو خمس سنین» ، کنز الفوائد : ج 1 ص 265 نحوه إلی «غیری» .
3 / 1 7 رکوع او
3 / 2 پیشوای عبادت کنندگان
3 / 2 1 نخستین عبادت کننده از بین امّت
3 / 1 7رکوع او1048.الإمام الصادق علیه السلام :امام صادق علیه السلام :علی علیه السلام ، چنان رکوع به جا می آورد که عرقش جاری می شد ، به گونه ای که از طولانی شدن نماز ، غرق در عرق می شد.1049.الدعوات :امام صادق علیه السلام :علی علیه السلام در حال رکوع ، چنان صاف و کشیده می ایستاد که می گفتند : اگر آب بر پشتش ریخته شود ، آن را نگه می دارد .. . و دوست نداشت که سر و زانوانش در رکوع خمیده باشند.3 / 2پیشوای عبادت کنندگان3 / 2 1نخستین عبادت کننده از بین امّت1054.الإمام الباقر علیه السلام ( فی حَدیثٍ ) امام علی علیه السلام :همراه پیامبر خدا ، هفت سالْ خدا را پرستیدم ، پیش از آن که از این امّت ، کسی او را بپرستد .1055.الإمام الصادق علیه السلام ( فِی الرَّجُلِ یَحزُنُهُ الأَمرُ أو یُریدُ الحاج ) امام علی علیه السلام :هیچ کس جز خودم را از بینِ این امّت نمی شناسم که پس از پیامبرمان خدا را پرستیده باشد . پیش از آن که کسی از این امّتْ خدا را بپرستد ، هفت سالْ خدا را پرستش کردم .
.
ص: 24
1056.عنه علیه السلام :فضائل الصحابه عن حبّه العرنی عن الإمام علیّ علیه السلام :اللّهُمَّ لا أعتَرِفُ أنَّ عَبدا لَکَ مِن هذِهِ الاُمَّهِ عَبَدَکَ قَبلی غَیرَ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله . قالَ : فَقالَ ذلِکَ ثَلاثَ مِرارٍ ، ثُمَّ قالَ : لَقَد صَلَّیتُ قَبلَ أن یُصَلِّیَ أحَدٌ سَبعا . (1)1057.عنه علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :لَقَد عَبَدتُ اللّهَ قَبلَ أن یَعبُدَهُ أحَدٌ مِن هذِهِ الاُمَّهِ خَمسَ سِنینَ . (2)1058.الإمام الباقر علیه السلام :عنه علیه السلام :ما عَبَدَ اللّهَ أحَدٌ قَبلی مَعَ نَبِیِّهِ . (3)راجع : ج 9 ص 402 (أوّل من أسلم) و ص 420 (عمره یوم أسلم) و ص 424 (یوم إسلامه) .
3 / 2 2صِفَهُ عِبادَتِهِ1062.الإمام الباقر علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام مُناجِیا لِرَبِّهِ : إلهی ما عَبَدتُکَ خَوفا مِن عِقابِکَ ، ولا رَغبَهً فی ثَوابِکَ ، ولکِن وَجَدتُکَ أهلاً لِلعِبادَهِ فَعَبَدتُکَ . (4)1063.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :لَم أعبُدهُ خَوفا ولا طَمَعا ، لکِنی وَجَدتُهُ أهلاً لِلعِبادَهِ فعَبَدتُهُ . (5) .
1- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 681 ح 1164 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 213 ح 776 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 32 ، ذخائر العقبی : ص 114 ؛ المناقب للکوفی : ج 1 ص 288 ح 205 کلاهما نحوه ، الفصول المختاره : ص 261 ، شرح الأخبار : ج 1 ص 177 ح 136 ، مسند زید : ص 405 نحوه .
2- .الاستیعاب : ج 3 ص 200 الرقم 1875 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 30 وزاد فیه «أو سبع سنین» ، شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 118 کلّها عن حبّه بن الجوین .
3- .الغارات : ج 2 ص 587 عن أبی الجحاف عن رجل ؛ شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 104 عن أبی غسّان النهدی نحوه وفیه «إلّا» بدل «مع» .
4- .شرح المائه کلمه : ص 219 ، شرح نهج البلاغه لابن میثم : ج 5 ص 361 ح 223 وفیه «طمعا» بدل «رغبهً» ، عوالی اللآلی : ج 1 ص 404 ح 63 وج 2 ص 11 ح 18 والثلاثه الأخیره نحوه ، نهج الحقّ : ص 248 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 14 ح 4 .
5- .شرح نهج البلاغه : ج 10 ص 157 .
ص: 25
3 / 2 2 ویژگی عبادت او
1064.الکافی عن ابن الولید بن صبیح ، عن أبیه :فضائل الصحابه به نقل از حَبّه عُرَنی ، از امام علی علیه السلام : «بار الها! بجز پیامبرت بنده ای از این امّت را نمی شناسم که پیش از من تو را پرستش کرده باشد» . این را سه بار تکرار کرد و آن گاه گفت : «پیش از آن که کسی نماز بگزارد ، هفت سالْ نماز گزاردم» .1065.الکافی عن ابن طیّار :امام علی علیه السلام :پنج سال پیش از آن که کسی از این امّتْ خدا را بپرستد ، خدا را پرستیدم .1066.الکافی عن محمّد بن الحسن العطّار عن رجل من أصحابنامام علی علیه السلام :هیچ کس پیش از من با پیامبر خدا ، خداوند را نپرستید .ر . ک : ج 9 ص 403 (نخستین مسلمان) و ص 421 (سنّ وی در زمان ایمان آوردن) و ص 425 (روز اسلام آوردنش) .
3 / 2 2ویژگی عبادت او1070.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام در مناجات با خدا : پروردگارا! نه از ترس مجازاتت عبادتت می کنم و نه به شوق پاداشت ؛ بلکه چون تو را شایسته پرستش یافتم ، عبادتت می کنم .1071.عنه علیه السلام ( فِی الأَمرِ یَطلُبُهُ الطّالِبُ مِن رَبِّهِ ) امام علی علیه السلام :خدا را از ترس و یا طمع نمی پرستم ؛ بلکه او را شایسته پرستش یافتم و او را می پرستم .
.
ص: 26
3 / 2 3شِدَّهُ عِبادَتِهِ1074.مصباح المتهجّد :الإمام الباقر علیه السلام فی عَلِیٍّ علیه السلام : ما أطاقَ أحَدٌ عَمَلَهُ ، وإن کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیهماالسلاملَیَنظُرُ فِی الکِتابِ مِن کُتُبِ عَلِیٍّ علیه السلام فَیَضرِبُ بِهِ الأَرضَ ویَقولُ : مَن یُطیقُ هذا ؟ (1)1075.الکافی عن أبی علیّ الخزّاز :الإمام الصادق علیه السلام فی عَلِیٍّ علیه السلام : وَاللّهِ ، ما أطاقَ عَمَلَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِن بَعدِهِ أحَدٌ غَیرُهُ ، وَاللّهِ ما نَزَلَت بِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله نازِلَهٌ قَطُّ إلّا قَدَّمَهُ فیها ثِقهً مِنهُ بِهِ . (2)1076.تهذیب الأحکام عن صفوان بن یحیی ومحمّد بن سهیل عنشرح نهج البلاغه :قیلَ لِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیهماالسلام وکانَ الغایَهَ فِی العِبادَهِ : أینَ عِبادَتُکَ مِن عِبادَهِ جَدِّکَ ؟ قالَ : عِبادَتی عِندَ عِبادَهِ جَدّی کَعِبادَهِ جَدّی عِندَ عِبادَهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . (3)1077.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :نهج البلاغه عن نوف البکالی فی وَصفِ عَلِیٍّ علیه السلام : کَأَنَّ جَبینَهُ ثَفِنَهُ (4) بَعیرٍ . (5)3 / 2 4کَثرَهُ صَلاتِهِ وصَومِهِ1080.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ عَلِیّا علیه السلام فی آخِرِ عُمُرِهِ کانَ یُصَلِّی فی کُلِّ یَومٍ ولَیلَهٍ ألفَ رَکعَهٍ . (6) .
1- .الکافی : ج 8 ص 130 ح 100 عن محمّد بن مسلم و ص 163 ح 172 عن عبد الرحمن بن الحجّاج وحفص بن البختری وسلمه بیّاع السابری عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلامنحوه ، الأمالی للطوسی : ص 693 ح 1470 عن محمّد بن مسلم ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 84 عن عمر بن سعید بن هلال عن الإمام الصادق علیه السلام .
2- .الکافی : ج 8 ص 165 ح 175 عن معاویه بن وهب ، الإرشاد : ج 2 ص 141 ، شرح الأخبار : ج 3 ص 271 ح 1175 کلاهما نحوه ، إعلام الوری : ج 1 ص 487 وفیه صدره وکلّها عن سعید بن کلثوم ، الخرائج والجرائح : ج 2 ص 891 نحوه وفیه «علم» بدل «عمل» .
3- .شرح نهج البلاغه : ج 1 ص 27 ؛ بحار الأنوار : ج 41 ص 149 ح 45 .
4- .الثَّفِنه : ما وَلی الأرض من کلّ ذات أربع إذا بَرَکت ، کالرکبتین وغیرهما ، ویحصل فیه غلظ من أثر البروک (النهایه : ج 1 ص 215 «ثفن») .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 182 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 313 ح 40 .
6- .الکافی : ج 4 ص 154 ح 1 ، تهذیب الأحکام : ج 3 ص 64 ح 215 کلاهما عن أبی بصیر و ص 61 ح 209 عن جمیل بن صالح ، الأمالی للصدوق : ص 356 ح 437 عن محمّد بن قیس عن الإمام الباقر علیه السلام ، روضه الواعظین : ص 131 عن الإمام الباقر علیه السلام ولیس فی الثلاثه الأخیره «فی آخر عمره» .
ص: 27
3 / 2 3 شدّت عبادت او
3 / 2 4 فراوانی نماز و روزه اش
3 / 2 3شدّت عبادت او1083.إثبات الوصیّه عن سعید بن المسیّب :امام باقر علیه السلام درباره علی علیه السلام : هیچ کس توان رفتار کردن همانند او را نداشت و حتّی علی بن حسین علیهماالسلام به نوشته ای از نوشته های علی علیه السلام نگاه می کرد و آن را بر زمین می گذاشت و می فرمود : «چه کسی توان این [ عبادت سنگین ]را دارد؟!» .1084.الخرائج والجرائح :امام صادق علیه السلام درباره علی علیه السلام : به خدا سوگند ، هیچ کس پس از پیامبرخدا ، جز علی علیه السلام طاقت رفتار کردن همانند او را نداشت . به خدا سوگند ، هیچ گاه حادثه ای برای پیامبرخدا پیش نمی آمد، جز آن که به خاطر اعتماد به او، او را پیش می داشت.1085.الکافی عن جمیل :شرح نهج البلاغه :به علی بن حسین علیهماالسلام که در عبادت ، نهایت تلاش را داشت ، گفته شد : عبادت تو نسبت به عبادت جدّت در چه سطحی است؟
فرمود : «عبادت من در مقابل عبادت جدّم مثل عبادت جدّم در مقابل عبادت پیامبر خداست» .1086.الکافی عن إسماعیل بن الأرقط ( ابنِ اُمِّ سَلَمَهَ اُختِ الإِمامِ الصّادِقِ عل ) نهج البلاغه به نقل از نوف بکالی ، در وصف علی علیه السلام : گویی پیشانی وی [ از شدّت عبادت] مثل زانوی شتر بود .3 / 2 4فراوانی نماز و روزه اش1089.الکافی عن یونس بن عمّار :امام صادق علیه السلام :علی علیه السلام در آخر عمر خود ، در هر شبانه روز ، هزار رکعت نماز می گزارد .
.
ص: 28
1090.الکافی عن إسحاق بن عمّار :المناقب لابن شهر آشوب عن سلیمان بن المغیره عن اُمّه :سَأَلتُ اُمَّ سَعیدٍ سُرِّیَّهَ عَلِیٍّ عَن صَلاهِ عَلِیٍّ علیه السلام فی شَهرِ رَمَضانَ . فَقالَت : رَمَضانُ وشَوّالٌ سَواءٌ ، یُحیِی اللَّیلَ کُلَّهُ . (1)1091.کتاب من لا یحضره الفقیه عن شیخ من آل سعد :سنن الترمذی عن جمیع بن عمیر التیمی :دَخَلتُ مَعَ عَمَّتی عَلی عائِشَهَ فَسُئِلَت : أیُّ النّاسِ کانَ أحَبَّ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ قالَت : فاطِمَهُ ، فَقیلَ : مِنَ الرِّجالِ ؟ قالَت : زَوجُها ؛ إن کانَ ما عَلِمتُ صَوّاما قَوّاما . (2)1092.تهذیب الأحکام عن علیّ بن مهزیار :کفایه الطالب عن الأسود بن یزید :کانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَصومُ شَطرَ الدَّهرِ . (3)1093.عدّه الداعی :الإمام الصادق علیه السلام :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام یَدخُلُ إلی أهلِهِ ویَقولُ : عِندَکُم شَیءٌ ؟ وإلّا صُمتُ ، فَإِن کانَ عِندَهُم شَیءٌ أتَوهُ بِهِ وإلّا صامَ . (4)1094.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :شرح نهج البلاغه فی بَیانِ فَضائِلِ عَلِیٍّ علیه السلام : أمَّا العِبادَهُ ؛ فَکانَ أعبَدَ النّاسِ وأکثَرَهُم صَلاهً وصَوما ، ومِنهُ تَعَلَّمَ النّاسُ صَلاهَ اللَّیلِ ، ومُلازَمَهَ الأَورادِ ، وقِیامَ النّافِلَهِ ، وما ظَنُّکَ بِرَجُلٍ یَبلُغُ مِن مُحافَظَتِهِ عَلی وِردِهِ أن یُبسَطَ لَهُ نِطَعٌ بَینَ الصَّفَّینِ لَیلَهَ الهَریرِ ، فَیُصَلّی عَلَیهِ وِردَهُ ، وَالسِّهامُ تَقَعُ بَینَ یَدَیهِ وتَمُرُّ عَلی صِماخَیهِ یَمینا وشِمالاً ، فَلا یَرتاعُ لِذلِکَ ، ولا یَقومُ حَتّی یَفرُغَ مِن وَظیفَتِهِ ! وما ظَنُّکَ بِرَجُلٍ کانَت جَبهَتُهُ کَثَفِنَهِ البَعیرِ لِطولِ سُجودِهِ ! (5) .
1- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 123 ؛ کفایه الطالب : ص 399 .
2- .سنن الترمذی : ج 5 ص 701 ح 3874 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 171 ح 4744 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 263 ، ذخائر العقبی : ص 77 ؛ کشف الغمّه : ج 2 ص 88 .
3- .کفایه الطالب : ص 399 .
4- .تهذیب الأحکام : ج 4 ص 188 ح 531 ، عوالی اللآلی : ج 3 ص 135 ح 15 کلاهما عن هشام بن سالم .
5- .شرح نهج البلاغه : ج 1 ص 27 ؛ بحار الأنوار : ج 41 ص 148 ح 45 .
ص: 29
1095.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :المناقب ، ابن شهر آشوب به نقل از سلیمان بن مُغَیره ، از مادرش : از اُمّ سعید (کنیز علی علیه السلام ) از نماز علی علیه السلام در ماه رمضان پرسیدم . گفت : رمضان و شوّال ، یک سان بود . تمام شب را شب زنده داری می کرد .1096.الإمام الصادق علیه السلام :سنن الترمذی به نقل از جمیع بن عمیر تیمی : همراه عمّه ام نزد عایشه رفتیم . از وی پرسیده شد : چه کسی در نزد پیامبر خدا محبوب تر بود؟ گفت : فاطمه . گفته شد : از بینِ مردان ؟ گفت : شوهرش (علی علیه السلام ) . تا آن جا که من می دانم ، او پُر روزه و پُر نماز بود .1097.الإمام الکاظم علیه السلام :کفایه الطالب به نقل از اسود بن یزید : علی علیه السلام نصف سال را روزه می گرفت .1098.محاسبه النفس عن طلحه :امام صادق علیه السلام :امیر مؤمنان نزد خانواده اش می آمد و می فرمود : «چیزی دارید؟ اگر نیست ، روزه می گیرم» . اگر چیزی [ برای خوردن ] داشتند ، نزدش می آوردند ، وگرنه ، روزه می گرفت .1099.الأمالی للصدوق عن لیث بن أبی سلیم :شرح نهج البلاغه در بیان فضایل علی علیه السلام : امّا در عبادت ، عابدترینِ مردم و روزه گیرترین و نمازگزارترینِ آنان بود . مردم ، نماز شب ، پیگیری برنامه عبادت شبانه و نافله شب را از او یاد گرفتند .
چه گمان می بری درباره کسی که از شدّت پیگیری برنامه شبانه عبادتش در لیله الهریر در صفّین [ نیز ]سجاده اش پهن بود ؟! او نماز می خوانْد و دعا می کرد ، در حالی که تیرها پیش پایش می افتادند و از چپ و راستِ گوشش می گذشتند و باعث ترسش نشدند و تا از وظیفه عبادی اش فارغ نشد ، برنخاست .
و گمان تو نسبت به مردی که پیشانی او به خاطر سجده های طولانی چون زانوی شتر ، پینه بسته بود ، چیست؟! .
ص: 30
3 / 2 5قِصَصٌ مِن عِبادَتِهِ1102.عنه صلی الله علیه و آله :حلیه الأولیاء عن أبی صالح :دَخَلَ ضِرارُ بنُ ضَمرَهَ الکِنانِیُّ عَلی مُعاوِیَهَ ، فَقالَ لَهُ : صِف لی عَلِیّا . فَقالَ : أ وَتُعفینی یا أمیرَ المُؤمِنینَ ؟ قالَ : لا اُعفیکَ ، قالَ : أمّا إذ لابُدَّ ؛ فَإِنَّهُ کانَ وَاللّهِ بَعیدَ المَدی ، شَدیدَ القُوی ، یَقولُ فَصلاً ، ویَحکُمُ عَدلاً ، یَتَفَجَّرُ العِلمُ من جَوانِبِهِ ، وتَنطِقُ الحِکمَهُ مِن نَواحِیهِ ، یَستَوحِشُ مِن الدُّنیا وزَهرَتِها ، ویَستَأنِسُ بِاللَّیلِ وظُلمَتِهِ .
کانَ وَاللّهِ غَزیرَ العَبرَهِ ، طَویلَ الفِکرَهِ ، یُقَلِّبُ کَفَّهُ ، ویُخاطِبَ نَفسَهُ ، یُعجِبُهُ مِن اللِّباسِ ما قَصُرَ ، ومِنَ الطَّعامِ ما جَشَبَ ، کانَ وَاللّهِ کَأَحَدِنا ؛ یُدنینا إذا أتَیناهُ ، ویُجیبُنا إذا سَأَلناهُ ، وکانَ مَعَ تَقَرُّبِهِ إلَینا وقُربِهِ مِنّا لا نُکَلِّمُهُ هَیبَهً لَهُ ؛ فَإِن تَبَسَّمَ فَعَن مِثلِ اللُّؤلُؤِ المَنظومِ ، یُعَظِّمُ أهلَ الدِّینِ ، ویُحِبُّ المَساکینَ ، لا یَطمَعُ القَوِیُّ فی باطِلِهِ ، ولا یَیأَسُ الضَّعیفُ مِن عَدلِهِ .
فَأَشهَدُ بِاللّهِ لَقَد رَأَیتُهُ فی بَعضِ مَواقِفِهِ وقَد أرخَی اللَّیلُ سُدولَهُ ، وغارَت نُجومُهُ یَمیلُ فی مِحرابِهِ ، قابِضا عَلی لِحیَتِهِ ، یَتَمَلمَلُ تَمَلمُلَ السَّلیمِ (1) ، ویَبکی بُکاءَ الحَزینِ ، فَکَأَنّی أسمَعُهُ الآنَ وهُوَ یَقولُ : یا رَبَّنا یا رَبَّنا یَتَضَرَّعُ إلَیهِ ثُمَّ یَقولُ لِلدُّنیا : إلَیَّ تَغَرَّرتِ ! إلَیَّ تَشَوَّفتِ ! هَیهاتَ هَیهاتَ ، غُرّی غَیری ، قَد بَتَتُّکِ ثَلاثا ، فَعُمُرُکِ قَصیرٌ ، ومَجلِسُکِ حَقیرٌ ، وخَطَرُکِ یَسیرٌ ، آهِ آهِ مِن قِلَّهِ الزّادِ ، وبُعدِ السَّفَرِ ، ووَحشَهِ الطَّریقِ .
فَوَکَفَت (2) دُموعُ مُعاوِیَهَ عَلی لِحیَتِهِ ما یَملِکُها ، وجَعَلَ یَنشُفُها بِکُمِّهِ وقَدِ اختَنَقَ القَومُ بِالبُکاءِ ، فَقالَ : کَذا کانَ أبُو الحَسَنِ رحمه الله ! کَیفَ وَجدُکَ عَلَیهِ یا ضِرارُ ؟ قالَ : وَجدُ مَن ذُبِحَ واحِدُها فی حِجرِها ، لا تَرقَأُ (3) دَمعَتُها ، ولا یَسکُنُ حُزنُها . ثُمَّ قامَ فَخَرَجَ . (4) .
1- .السَّلیم : اللدیغ . یقال : سَلَمَتْهُ الحیّهُ ؛ أی لَدَغَتْهُ (لسان العرب : ج 12 ص 292 «سلم») .
2- .وَکَفَ الدمع : إذا تقاطر (النهایه : ج 5 ص 220 «وکف») .
3- .رقَأ الدمع : سکن وانقطع (النهایه : ج 2 ص 248 «رقأ») .
4- .حلیه الأولیاء : ج 1 ص 84 ، تاریخ دمشق : ج 24 ص 401 و402 ، الاستیعاب : ج 3 ص 209 الرقم 1875 ، المحاسن والمساوئ : ص 46 وفیه «عدی بن حاتم» بدل «ضرار» ، صفه الصفوه : ج 1 ص 133 ، الصواعق المحرقه : ص 131 ، تذکره الخواصّ : ص 118 ، ذخائر العقبی : ص 178 ، الفصول المهمّه : ص 127 ، مروج الذهب : ج 2 ص 433 ؛ نهج البلاغه : الحکمه 77 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 70 ، کنز الفوائد : ج 2 ص 160 ، عدّه الداعی : ص 194 ، إرشاد القلوب : ص 218 ، الفضائل لابن شاذان : ص 83 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 103 ، تنبیه الخواطر : ج 1 ص 79 کلّها نحوه .
ص: 31
3 / 2 5 داستان هایی از عبادتش
3 / 2 5داستان هایی از عبادتش1105.الأمالی للصدوق عن أبی بصیر :حلیه الأولیاء به نقل از ابو صالح : ضرار بن ضمره کنانی بر معاویه وارد شد . معاویه گفت : علی را برایم توصیف کن .
گفت : ای امیر مؤمنان! مرا معاف دار .
گفت : نه ، معافت نمی دارم .
ضرار گفت : حال که چاره ای نیست ، توصیف می کنم :
به خدا سوگند ، او بسیار دوراندیش و پر قدرت بود ، سخنش قاطع و روشنگر بود و به عدل حکم می کرد ، دانش از اطراف او می جوشید و وجودش از حکمت ، سرشار بود ، از دنیا و درخشش آن می ترسید و به شب و تاریکی اش اُنس داشت .
به خدا سوگند ، بسیار پُر اشک و پُر اندیشه بود . دریغ می خورد و خویشتن را مخاطب می ساخت . از لباس ، کوتاهش (1) را و از طعام ، درشت ناگوارش را دوست می داشت .
به خدا سوگند ، همچون یکی از ما بود . وقتی نزدش می رفتیم ، ما را نزدیک می ساخت و هرگاه می پرسیدیم ، پاسخمان می داد . با همه نزدیکی اش به ما و نزدیکی ما به او ، به خاطر هیبتش با او سخن نمی گفتیم . هرگاه لبخند می زد ، چون دُرّ به نظم کشیده بود . دینداران را بزرگ می شمرد و فقیران را دوست می داشت . فرد قوی ، امید به نادرستی او نمی بُرد و ضعیف از عدلش ناامید نمی گشت .
خدا را گواه می گیرم که او را در جایی دیدم ، در حالی که شبْ پرده فرو افکنده بود و ستارگان رو به غروب می نهادند ، رو به محرابش کرد و در حالی که مَحاسنش را در دست گرفته بود ، چون مار گزیدگان به خود پیچید و چون غمگینان ، اشک ریخت .
گویی هم اکنون صدایش را می شنوم که به تضرّع می گوید : «پروردگارا! پروردگارا!» و خطاب به دنیا می گوید : «مرا می فریبی؟ شیفته من گشته ای؟ هیهات! هیهات ! غیر مرا بفریب . تو را سه باره طلاق دادم . عمرت کوتاه و انجمنت حقیر و ارزشت کم است . آه آه ، از کمیِ توشه ، بلندی سفر و بیم راه!» .
اشک معاویه بی اختیار بر ریشش جاری شد که با آستینش آن را پاک کرد و همه شروع به گریه کردند . [ معاویه ]گفت : ابوالحسن خدا رحمتش کند ، چنین بود . ای ضرار ! غم تو بر او چگونه است؟
گفت : غم کسی که دُردانه اش را در دامنش سر ببُرند ، [ که] نه اشکش قطع می شود و نه غمش آرام می گیرد .
آن گاه برخاست و بیرون رفت .
.
1- .این جمله ناظر بر این معناست که چون برخی برای فخر فروشی لباس های بلند می پوشیدند ، علی علیه السلام برای پرهیز از فخرفروشی لباس های کوتاه به تن می کرد . (م)
ص: 32
1106.مهج الدعوات ( فیما ذَکَرَهُ مِن دُعاءِ یوسُفَ علیه السلام فی ) الأمالی للصدوق عن الأصبغ بن نباته :دَخَلَ ضِرارُ بنُ ضَمرَهَ النَّهشَلِیُّ عَلی مُعاوِیَهَ بنِ أبی سُفیانَ فَقالَ لَهُ : صِف لی عَلِیّا . قالَ : أوَتُعفینی ، فَقالَ : لا ، بَل صِفْهُ لی ، فَقالَ لَهُ ضِرارٌ : رَحِمَ اللّهُ عَلِیّا ! کانَ وَاللّهِ فینا کَأَحَدِنا ؛ یُدنینا إذا أتَیناهُ ، ویُجیبُنا إذا سَأَلناهُ ، ویُقَرِّبُنا إذا زُرناهُ ، لا یُغلَقُ لَهُ دونَنا بابٌ ، ولا یَحجُبُنا عَنهُ حاجِبٌ ، ونَحنُ وَاللّهِ مَعَ تَقریبِهِ لَنا وقُربِهِ مِنّا ، لا نُکَلِّمُهُ لِهَیبَتِهِ ، ولا نَبتَدیهِ لِعَظَمَتِهِ ، فَإِذا تَبَسَّمَ فَعَن مِثلِ اللُّؤلُوَ المَنظومِ .
فَقالَ مُعاوِیَهُ : زِدنی مِن صِفَتِهِ ، فَقالَ ضِرارٌ : رَحِمَ اللّهُ عَلِیّا ! کانَ وَاللّهِ طَویلَ السُّهادِ ، قَلیلَ الرُّقادِ ، یَتلو کِتابَ اللّهِ آناءَ اللَّیلِ وأطرافَ النَّهارِ ، ویَجودُ لِلّهِ بِمُهجَتِهِ ، ویَبوءُ إلَیهِ بِعَبرَتِهِ ، لا تُغلَقُ لَهُ السُّتورُ ، ولا یَدَّخِرُ عَنَّا البُدورَ ، ولا یَستَلینُ الاِتِّکاءَ ، ولا یَستَخشِنُ الجَفاءَ ، ولَو رَأیتَهُ إذ مُثِّلَ فی مِحرابِهِ ، وقَد أرخَی اللَّیلُ سُدولَهُ ، وغارَت نُجومُهُ ، وهُوَ قابِضٌ عَلی لِحیَتِهِ ، یَتَمَلمَلُ تَمَلمُلَ السَّلیمِ ، ویَبکی بُکاءَ الحَزینِ ، وهُوَ یَقولُ : یا دُنیا ! إلیَّ تَعَرَّضتِ أم إلَیَّ تَشَوَّقتِ ؟ هَیهاتَ هَیهاتَ ، لا حاجَهَ لی فیکِ ، أبَنْتُکِ ثَلاثا لا رَجعَهَ لی عَلَیکِ ، ثُمَّ یَقولُ : واهٍ واهٍ لِبُعدِ السَّفَرِ ، وقِلَّهِ الزّادِ ، وخُشونَهِ الطَّریقِ .
قالَ : فَبَکی مُعاوِیَهُ وقالَ : حَسبُکَ یا ضِرارُ ، کَذلِکَ کانَ وَاللّهِ عَلِیٌّ ! رَحِمَ اللّهُ أبَا الحَسَنِ ! (1) .
1- .الأمالی للصدوق : ص 724 ح 990 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 14 ح 6 .
ص: 33
1107.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الأمالی ، صدوق به نقل از اصبغ بن نُباتَه : ضرار بن ضمره نَهشَلی بر معاویه بن ابی سفیان وارد شد . معاویه به وی گفت : علی را برایم توصیف کن .
گفت : مرا معذور دار .
گفت : نه ، برایم توصیف کن .
ضرار گفت : خدا رحمت کند علی را ! در بین ما چون یکی از ما بود . هرگاه نزدش می رفتیم ، ما را نزدیک می ساخت و هرگاه می پرسیدیم ، پاسخمان می داد . هرگاه به دیدارش می رفتیم ، ما را مقرّب می ساخت . هیچ گاه در را بر روی ما نمی بست و هیچ دربانی ، ما را از او منع نمی کرد .
به خدا سوگند،ما با همه نزدیک ساختن خویش به او و نزدیک بودنش با ما،به خاطر هیبتش با او حرف نمی زدیم و به خاطر عظمتش شروع به سخن نمی کردیم . هرگاه لبخند می زد ، دندان هایش چون مرواریدهای چیده بود .
معاویه گفت : از اوصافش بیشتر برایم بگو .
ضرار گفت : خدا رحمت کند علی را! به خدا سوگند ، او بسیارْ بیدار و کمْ خواب بود . در دل شب و در طول روز ، کتاب خدا را می خواند . با تمام وجودش در راه خدا می بخشید و با اشک به سوی او روی می کرد . پرده ها او را جدا نمی کرد و شتاب ها او را از ما نمی گرفت . اعتماد ، وی را نرم نمی ساخت و ستم ، وی را به خشونت نمی کشانْد .
اگر در هنگامی که شب ، پرده خود را فرو افکنده بود و ستاره هایش رو به غروب می گذاشت ، او را در محرابش می دیدی،دست به مَحاسن خود گرفته بود و چون مار گزیده به خود می پیچید و غمگینانه اشک می ریخت و می گفت : «ای دنیا! به من خودنمایی می کنی یا دل به من می بندی؟ هیهات! هیهات ! من هیچ نیازی به تو ندارم . تو را سه طلاقه کرده ام و جایی برای رجوع من به تو نیست» و آن گاه می افزود: «آه، آه، از درازیِ سفر،کمی توشه و سختی راه!».
معاویه گریست و گفت : ای ضرار ! بس است . به خدا سوگند ، علی چنین بود . خدا ابو الحسن را بیامرزد ! .
ص: 34
1108.عنه صلی الله علیه و آله :الأمالی للصدوق عن عروه بن الزبیر :کُنّا جُلوسا فی مَجلِسٍ فی مَسجِدِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَتَذاکَرنا أعمالَ أهلِ بَدرٍ وبَیعَهَ الرِّضوانِ ، فَقالَ أبُو الدَّرداءِ : یا قَومُ ! ألا اُخبِرُکُم بِأَقَلِّ القَومِ مالاً ، وأکثَرِهِم وَرَعا ، وأشَدِّهِمُ اجتِهادا فِی العِبادَهِ ، قالوا : مَن ؟ قالَ : عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام .
قالَ : فَوَاللّهِ إن کانَ فی جَماعَهِ أهلِ المَجلِسِ إلّا مُعرِضٌ عَنهُ بِوَجهِهِ ، ثُمَّ انتَدَبَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الأَنصارِ فَقالَ لَهُ : یا عُوَیمِرُ ! لَقَد تَکَلَّمتَ بِکَلِمَهٍ ما وافَقَکَ عَلَیها أحَدٌ مُنذُ أتَیتَ بِها .
فَقالَ أبُو الدَّرداءِ : یا قَومُ ، إنّی قائِلٌ ما رَأَیتُ ، وَلیَقُل کُلُّ قَومٍ مِنکُم ما رَأَوا ، شَهِدتُ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام بِشُوَیحِطاتِ النَّجّارِ وقَدِ اعتَزَلَ عَن مَوالیهِ وَاختَفی مِمَّن یَلیهِ ، وَاستَتَرَ بِمُغَیِّلاتِ النَّخِلِ ، فَافتَقَدتُهُ وبَعُدَ عَلَیَّ مَکانُهُ ، فَقُلتُ : لَحِقَ بِمَنزِلِهِ ، فِإِذا أنَا بِصَوتٍ حَزینٍ ونَغمَهٍ سِحرٍ (1) شَجِیٍّ ، وهُوَ یَقولُ : إلهی کَم مِن موبِقَهٍ حَمَلتَ عَنّی فَقابَلتَها بِنِعمَتِکَ ، وکَم مِن جَریرَهٍ تَکَرَّمتَ عَن کَشفِها بِکَرَمِکَ ، إلهی إن طالَ فی عِصیانِکَ عُمُری ، وعَظُمَ فِی الصُّحُفِ ذَنبی ؛ فَما أنَا مُؤَمِّلٌ غَیرَ غُفرانِکَ ، ولا أنَا بِراجٍ غَیرَ رِضوانِکَ . فَشَغَلَنِی الصَّوتُ ، وَاقتَفَیتُ الأَثَرَ ، فَإِذا هُوَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام بِعَینِهِ ، فَاستَتَرتُ لَهُ وأخمَلتُ الحَرَکَهَ ، فَرَکَعَ رَکَعاتٍ فی جَوفِ اللَّیلِ الغابِرِ ، ثُمَّ فَزَعَ إلَی الدُّعاءِ وَالبُکاءِ وَالبَثِّ وَالشَّکوی . فَکانَ مِمّا ناجی بِهِ اللّهَ أن قالَ :
إلهی اُفَکِّرُ فی عَفوِکَ ؛ فَتَهونُ عَلَیَّ خَطیئَتی ، ثُمَّ أذکُرُ العَظیمَ مِن أخذِکَ ؛ فَتَعظُمُ عَلَیَّ بَلِیَّتی ، ثُمَّ قالَ : آهِ إن أنَا قَرَأتُ فِی الصُّحُفِ سَیِّئَهً أنَا ناسیها ، وأنتَ مُحصیها ، فَتَقولُ : خُذوهُ ! ! فَیالَهُ مِن مَأخوذٍ ، لا تُنجیهِ عَشیرَتُهُ ، ولا تَنفَعُهُ قَبیلَتُهُ ، یَرحَمُهُ المَلأَُ إذا اُذِنَ فیهِ بِالنِّداءِ ، ثُمَّ قالَ : آهِ مِن نارٍ تُنضِجُ الأَکبادَ وَالکُلی ، آهِ مِن نارٍ نَزّاعَهٍ لِلشَّوی ، آهِ مِن غَمرَهٍ مِن مُلهَباتِ لَظی .
قالَ : ثُمَّ أنعَمَ فِی البُکاءِ ؛ فَلَم أسمَع لَهُ حِسّا ولا حَرَکَهً ، فَقُلتُ : غَلَبَ عَلَیهِ النَّومُ لِطولِ السَّهَرِ ، اُوقِظُهُ لِصَلاهِ الفَجرِ .
قالَ أبُو الدَّرداءِ : فَأَتَیتُهُ فَإِذا هُوَ کَالخَشَبَهِ المُلقاهِ ، فَحَرَّکتُهُ فَلَم یَتَحَرَّک ، وزَوَیتُهُ فَلَم یَنزَوِ ، فَقُلتُ : إنّا لِلّهِ وإنّا إلَیهِ راجِعونَ ، ماتَ وَاللّهِ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام ! قالَ : فَأَتَیتُ مَنزِلَهُ مُبادِرا أنعاهُ إلَیهِم ، فَقالَت فاطِمَهُ علیهاالسلام : یا أبَا الدَّرداءِ ، ما کانَ مِن شَأنِهِ ومِن قِصَّتِهِ ؟ فَأَخبَرتُهَا الخَبَرَ ، فَقالَت : هِیَ وَاللّهِ یا أبَا الدَّرداءِ الغَشیَهُ الَّتی تَأخُذُهُ مِن خَشیَهِ اللّهِ ، ثُمَّ أَتَوهُ بِماءٍ فَنَضَحوهُ عَلی وَجهِهِ ، فَأَفاقَ ونَظَرَ إلَیَّ وأنَا أبکی ، فَقالَ : مِمَّ بُکاؤُکَ یا أبَا الدَّرداءِ ؟
فَقُلتُ : مِمّا أراهُ تُنزِلُهُ بِنَفسِکَ ، فَقالَ : یا أبَا الدَّرداءِ ، فَکَیفَ لَو رَأَیتَنی ودُعِیَ بی إلَی الحِسابِ ، وأیقَنَ أهلُ الجَرائِمِ بِالعَذابِ ، وَاحتَوَشَتنی مَلائِکَهٌ غِلاظٌ ، وزَبانِیَهٌ فِظاظٌ ، فَوَقَفتُ بَینَ یَدَیِ المَلِکِ الجَبّارِ ، قَد أسلَمَنِی الأَحِبّاءُ ، ورَحِمَنی أهلُ الدُّنیا ، لَکُنتَ أشَدَّ رَحمَهً لی بَینَ یَدَی مَن لا تَخفی عَلَیهِ خافِیَهٌ . فَقالَ أبُو الدَّرداءِ : فَوَاللّهِ مارَأَیتُ ذلِکَ لِأَحَدٍ مِن أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . (2) .
1- .کلمه «سِحر» هنا ضروریّه ، أخذناه من روضه الواعظین .
2- .الأمالی للصدوق : ص 137 ح 136 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 156 ، روضه الواعظین : ص 125 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 124 وفیه من «أنا بصوت حزین ...» .
ص: 35
1109.عنه صلی الله علیه و آله :الأمالی ، صدوق به نقل از عُروه بن زبیر : در مسجد پیامبر خدا ، گِرد هم نشسته بودیم و کارهای اهل بدر و بیعت رضوان را یادآور می شدیم . ابودرداء [ عُوَیمِر بن مالک ]گفت : ای مردم! می خواهید به شما از کم ثروت ترین ، پارساترین و کوشاترینِ مردمان در عبادت خبر بدهم؟
گفتند : چه کسی است؟
گفت : علی بن ابی طالب .
به خدا سوگند ، در جمع ، همه از ابو درداء ، روی برگرداندند . یکی از انصار ، به او پاسخ داد و گفت : ای عُوَیمِر! سخنی گفتی که از زمان مطرح کردن آن ، هیچ کس با تو در آن سخن ، هم نوا نیست .
ابودرداء گفت : ای مردم! من آنچه که دیدم ، می گویم و هر کدام از شما هرچه دیده ، بگوید .
علی بن ابی طالب را در باغات بنی نجّار دیدم که از اطرافیانش جدا شد و از آنها مخفی شد و در انبوه درختان نخل ، پنهان شد . گُمش کردم و از من دور شد . با خود گفتم : حتما به خانه اش رفت . ناگهان ، ناله ای غمگین و نغمه سوزناک تأثیرگذاری شنیدم که می گفت : «پروردگارا! چه بسیار گرفتاری که از دوش من برداشتی و آن را با نعمت هایت عوض کردی ! و چه بسیار خطاهایی که به کَرَمت از آشکار ساختن آن ، پرهیز کردی ! پروردگارا! اگر عمر من در نافرمانی تو طولانی شد و گناه من در نامه عملم افزون گشت ، من جز بخشش تو را آرزومند نیستم و جز به خشنودی تو امید ندارم» .
صدای ناله ، نظرم را جلب کرد و به دنبال صدا رفتم . ناگهان دیدم خود علی بن ابی طالب است . خود را مخفی کردم و از حرکت باز ایستادم . در دل آن شبِ تاریک ، چند رکعت نماز گزارد و آن گاه فریادش به دعا ، گریه و ناله و زاری بلند شد و از جمله مناجات هایش با خدا این بود : «پروردگارا! به گذشتت می اندیشم ، خطاهایم برایم کوچک می گردد. آن گاه ، بازخواست عظیم تو یادم می افتد و گرفتاری ام برایم سنگین می نماید».
و آن گاه گفت : «آه از این که من در نامه عملم گناهی را بخوانم که فراموشش کرده ام و تو آن را نگه داشته باشی و بگویی : او را بگیرید! وای بر گرفتاری که عشیره اش نمی توانند نجاتش بدهند و قبیله اش سودی برای او ندارند و هرگاه به او ندا دهند ، همه به ترحّم می افتند!» .
آن گاه ، گفت : «آه از آتشی که دل و جگر را کباب می کند! آه از آتشی که پوست از سر می کَند! آه از فرو رفتن در شعله های سوزناک!» .
آن گاه ، علی علیه السلام بسیار گریست و سپس هیچ صدایی از او نشنیدم و حرکتی ندیدم . با خود گفتم : حتما به خاطر شبْ بیداری ، خواب بر او غلبه کرده است . [ بروم و ] وی را برای نماز صبح بیدار کنم .
نزدش آمدم . دیدم که مثل چوب افتاده است . تکانش دادم ، تکان نخورد و جمعش کردم ، جمع نشد . گفتم : إنّا للّه و إنا إلیه راجعون! به خدا سوگند ، علی بن ابی طالب درگذشت . سریع به خانه اش آمدم تا خبر درگذشتش را به خانواده اش بدهم .
فاطمه علیهاالسلام فرمود : «ابو درداء! چه طور بود و داستانش چیست؟» .
همه داستان را به وی گفتم .
فرمود : ای ابو درداء! به خدا سوگند که آن ، حالتِ بیخود شدنی است که از خوف خدا به او دست می دهد» .
آن گاه ، آبی آوردند و به صورتش پاشیدند . به هوش آمد . به من نگاه کرد . در حالی که من می گریستم ، فرمود : «ای ابو درداء! از چه چیزی می گِریی؟» .
گفتم : از این که تو را می بینم که چه بر سر خود می آوری .
فرمود : «ای ابو درداء! اگر مرا ببینی که برای حسابْ فراخوانده شده ام و اهل گناه ، به عذابْ یقین کنند و فرشتگان خشن و آتش دردناک ، مرا به وحشت اندازند و پیش خداوند جبّار بِایستم در حالی که دوستانم مرا تسلیم کرده اند و اهل دنیا بر من دل می سوزانند ، در پیشگاه آن که هیچ چیزی برایش مخفی نمی مانَد ، دلت بیشتر برای من خواهد سوخت» .
ابو درداء گفت : به خدا سوگند ، این حالت را در هیچ کدام از یاران پیامبر خدا ندیدم . .
ص: 36
. .
ص: 37
. .
ص: 38
1110.الإمام علیّ علیه السلام :فلاح السائل عن حبّه العرنی :بَینا أنَا ونَوفٌ نائِمینَ فی رَحَبَهِ القَصرِ ؛ إذ نَحنُ بِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فی بَقِیَّهٍ مِنَ اللَّیلِ واضِعا یَدَهُ عَلَی الحائِطِ شِبهَ الوالِهِ (1) وهُوَ یَقولُ : «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضِ» إلی آخِرِ الآیَهِ (2) قالَ : ثُمَّ جَعَلَ یَقرَأُ هذِهِ الآیاتِ ، ویَمُرُّ شِبهَ الطّائِرِ عَقلُهُ ، فَقالَ : أ راقِدٌ یا حَبَّهُ أم رامِقٌ ؟ قُلتُ : رامِقٌ ، هذا أنتَ تَعمَلُ هذَا العَمَلَ فَکَیفَ نَحنُ ؟ ! قالَ : فَأَرخی عَینَیهِ فَبَکی ، ثُمَّ قالَ لی : یا حَبَّهُ ، إنَّ لِلّهِ مَوقِفا ، ولَنا بَینَ یَدَیهِ مَوقِفٌ ، لا یَخفی عَلَیهِ شَیءٌ مِن أعمالِنا . یا حَبَّهُ ، إنَّ اللّهَ أقرَبُ إلَیکَ وإلَیَّ مِن حَبلِ الوَریدِ . یا حَبَّهُ ، إنَّهُ لَن یَحجُبَنی ولا إیّاکَ عَنِ اللّهِ شَیءٌ .
قالَ ثُمَّ قالَ : أراقِدٌ أنتَ یا نَوفٌ ؟ قالَ : لا یا أمیرَ المُؤمِنینَ ما أنَا بِراقِدٍ ، ولَقَد أطَلتَ بُکائی هذِهِ اللَّیلَهَ . فَقالَ : یا نَوفُ ، إن طالَ بُکاؤُکَ فِی هذَا اللَّیلِ مَخافَهً مِنَ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ ، قَرَّت عَیناکَ غَدا بَینَ یَدَیِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ . یا نَوفُ ، إنَّهُ لَیسَ مِن قَطرَهٍ قَطَرَت مِن عَینِ رَجُلٍ مِن خَشیَهِ اللّهِ إلّا أطفَأَت بِحارا مِنَ النّیرانِ .
یا نَوفٌ ، إنَّهُ لَیسَ مِن رَجُلٍ أعظَمَ مَنزِلَهً عِندَ اللّهِ مِن رَجُلٍ بَکی مِن خَشیَهِ اللّهِ ، وأحَبَّ فِی اللّهِ ، وأبغَضَ فِی اللّهِ . یا نَوفُ ، إنَّهُ مَن أحَبَّ فِی اللّهِ لَم یَستَأثِر عَلی مُحِبّیهِ ، ومَن أبغَضَ فِی اللّهِ لَم یُنِل مُبغِضیهِ خَیرا ، عِندَ ذلِکَ استَکمَلتُم حَقائِقَ الإِیمانِ .
ثُمَّ وَعَظَهُما وذَکَّرَهُما . وقالَ فی أواخِرِهِ : فَکونوا مِنَ اللّهِ عَلی حَذَرٍ فَقَد أنذَرتُکُما .
ثُمَّ جَعَلَ یَمُرُّ وهُوَ یَقولُ : لَیتَ شِعری فی غَفَلاتی ، أمُعرِضٌ أنتَ عَنّی أم ناظِرٌ إلَیَّ ؟ ولَیتَ شِعری فی طولِ مَنامی وقِلَّهِ شُکری فی نِعَمِکَ عَلَیَّ ، ما حالی ؟ قالَ : فَوَاللّهِ ما زالَ فِی هذَا الحالِ حَتّی طَلَعَ الفَجرُ . (3) .
1- .الوَلَه : ذهاب العقل ، والتحیّر من شدّه الوجد (النهایه : ج 5 ص 227 «وله») .
2- .البقره : 164 وآل عمران : 190 .
3- .فلاح السائل : ص 466 ح 315 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 22 ح 13 و ج 87 ص 201 ح 9 .
ص: 39
1111.الإمام زین العابدین علیه السلام ( وکانَ مِن دُعائِهِ علیه السلام لِوُلدِهِ علیهم ) فلاح السائل به نقل از حَبّه عُرَنی : در حالی که من و نَوف در فضای باز قصر (دار الحکومه) خوابیده بودیم ، امیر مؤمنان را در حالی که دست روی دیوار گذاشته بود ، چون آدم های متحیّر در دل شب دیدیم که می گوید : «مسلّما در آفرینش آسمان ها و زمین ، در پیِ یکدیگر آمدن شب و روز ، و کشتی هایی که در دریا روان اند با آنچه به مردم سود می رساند ، و [ همچنین ]آبی که خدا از آسمان فرو فرستاده و با آن ، زمین را پس از مردنش زنده گردانیده ، و در آن هرگونه جنبنده ای پراکنده کرده ، و [ نیز در ]گردانیدن بادها و ابری که میان آسمان و زمینْ آرمیده است ، برای گروهی که می اندیشند ، واقعا نشانه هایی [ گویا ]وجود دارد .» و شروع کرد این آیات را خواندن و همچون کسی که هوش خود را از دست داده باشد ، راه می رفت .
فرمود : «ای حبّه! خوابی یا بیدار؟» .
گفتم : بیدارم . تو چنین می کنی ، پس ما چه کنیم؟!
اشک از دیدگانش سرازیر شد و گریست و به من فرمود : «ای حبّه! خدای را ایستگاهی است و ما را در پیشگاهش ایستادنی . هیچ کاری از کارهای ما برایش پوشیده نیست . ای حبّه! خدا به من و تو از رگ گردن ، نزدیک تر است . ای حبّه! هیچ چیز ، من و تو را از [ چشم ] خدا پوشیده نمی دارد» .
سپس فرمود : «ای نَوف! تو خوابی؟» .
گفتم : نه ، ای امیر مؤمنان! من خواب نیستم . در این شب ، مرا بسیار گریان کردی .
فرمود : «ای نوف! اگر در این شب از خوف خداوند عز و جل گریه ات طولانی گشت ، فردا در پیشگاه خدای عز و جل دیدگانت روشن خواهد شد .
ای نوف! هیچ قطره ای از چشم کسی به خاطر ترس از خدا فرو نریخت ، جز آن که دریایی از آتش را خاموش ساخت .
ای نوف! در نزد خدا هیچ کس با منزلت تر از کسی نیست که از خوف خدا بگرید ، برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن بدارد .
ای نوف! هر کس برای خدا دوست بدارد کسی را بر دوستان خدا مقدّم ندارد و هر کس برای خدا دشمن بدارد به دشمنان خیری نرساند ، و در این صورت ، حقایق ایمان را کامل کرده است».
آن گاه ، آن دو تن را پند داد و به آنها تذکّر داد و در آخر فرمود : «همواره از خدا پروا کنید ، که من شما را بیم دادم» .
آن گاه شروع به راه رفتن کرد ، در حالی که می فرمود : «ای کاش می دانستم در هنگامی که در غفلت هستم ، تو از من رویگردانی یا بر من نظاره گری؟ و ای کاش می دانستم هنگامی که در خوابم و هنگامی که در برابر نعمت هایت کم شکرم ، حال من چگونه است» .
به خدا سوگند ، او پیوسته در این حال بود تا آن که فجر ، طلوع کرد . .
ص: 40
1112.الإمام الصادق علیه السلام :الخصال عن نوف البکالی :بِتُّ لَیلَهً عِندَ أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَکانَ یُصَلِّی اللَّیلَ کُلَّهُ ، ویَخرُجُ ساعَهً بَعدَ ساعَهٍ ؛ فَیَنظُرُ إلَی السَّماءِ ویَتلُو القُرآنَ قالَ : فَمُرَّ بی بَعدَ هُدوءٍ مِنَ اللَّیلِ ، فَقالَ : یا نَوفُ ، أراقِدٌ أنتَ أم رامِقٌ ؟ قُلتُ : بَل رامِقٌ ، أرمُقُکَ بِبَصَری یا أمیرَ المُؤمِنینَ . قالَ :
طوبی لِلزّاهِدینَ فِی الدُّنیا ، وَالرّاغِبینَ فِی الآخِرَهِ ، اُولئِکَ الَّذینَ اتَّخَذُوا الأَرضَ بَساطا ، وتُرابَها فِراشا ، وماءَها طیبا ، وَالقُرآنَ دِثارا ، وَالدُّعاءَ شِعارا ، وقَرَّضوا مِنَ الدُّنیا تَقریضا عَلی مِنهاجِ عیسَی بنِ مَریَمَ علیه السلام . (1)3 / 3إمامُ الدّاعینَ3 / 3 1اِهتِمامُهُ بِالدُّعاءِ1117.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام رَجُلاً دَعّاءً . (2)1118.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :ما مِن أحَدٍ ابتُلِیَ وإن عَظُمَت بَلواهُ بِأَحَقَّ بِالدُّعاءِ مِنَ المُعافَی الَّذی لا یَأمَنُ البَلاءَ . (3) .
1- .الخصال : ص 337 ح 40 ، الأمالی للمفید : ص 132 ح 1 ، نهج البلاغه : الحکمه 104 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 97 ، فلاح السائل : ص 465 ح 314 وفیه «الدین» بدل «الدعاء» ، المناقب للکوفی : ج 2 ص 578 ح 1087 ؛ تاریخ بغداد : ج 7 ص 162 ح 3608 ، تاریخ دمشق : ج 62 ص 304 ، دستور معالم الحکم : ص 76 کلّها نحوه .
2- .الکافی : ج 2 ص 468 ح 8 عن ابن القدّاح ، عدّه الداعی : ص 191 ، بحار الأنوار : ج 93 ص 304 ح 39 .
3- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 399 ح 5857 ، الأمالی للصدوق : ص 337 ح 395 کلاهما عن إسحاق بن عمّار عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، نهج البلاغه : الحکمه 302 وفیه «ما المُبتلی الذی قد اشتدّ به البلاء بأحوج إلی الدعاء الذی لا یأمن البلاء» ، بحار الأنوار : ج 93 ص 380 ح 2 و ص 382 ح 12 .
ص: 41
3 / 3 پیشوای دعا کنندگان
3 / 3 1 اهتمام به دعا
1119.عنه صلی الله علیه و آله :الخصال به نقل از نَوف بِکالی : شبی نزد علی بن ابی طالب علیه السلام به سر بردم . همه شب را نماز می خواند و ساعت به ساعت بیرون می رفت و به آسمان می نگریست و قرآن می خواند . پس از پاره ای از شب نزد من آمد و گفت : «ای نوف! بیداری یا خوابی؟».
گفتم : بیدارم ، ای امیر مؤمنان! با نگاه تو را دنبال می کنم .
فرمود : «خوشا بر دل کَندگان از دنیا و شیفتگان به آخرت! آنان همانهایی اند که زمین را بستر،خاکش را فرش، آبش را شربت گوارا، قرآن را لباسِ رو، و دعا را لباس زیر گرفته اند و به روش عیسی بن مریم علیهماالسلام از دنیا بُریده اند».3 / 3پیشوای دعا کنندگان3 / 3 1اهتمام به دعا1124.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :امیر مؤمنان ، مردی پُر دعا بود.1125.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :هیچ گرفتاری گرچه گرفتاری اش بسیار باشد ، از شخص آسوده ای که از بلا در امان نیست ، به دعا کردن سزاوارتر نیست .
.
ص: 42
1126.صحیح مسلم عن صفوان بن عبد اللّه بن صفوان ( وکانَت تَحتَهُ الدَّرداءُ ) عنه علیه السلام لِابنِهِ الإِمامِ الحَسَنِ علیه السلام : وَاعلَم أنَّ الَّذی بِیَدِهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَالأَرضِ قَد أذِنَ لَکَ فِی الدُّعاءِ ، وتَکَفَّلَ لَکَ بِالإِجابَهِ ، وأمَرَکَ أن تَسأَلَهُ لِیُعطِیَکَ ، وتَستَرحِمَهُ لِیَرحَمَکَ ، ولَم یَجعَل بَینَکَ وبَینَهُ مَن یَحجُبُکَ عَنهُ ، ولَم یُلجِئکَ إلی مَن یَشفَعُ لَکَ إلَیهِ ، ولَم یَمنَعکَ إن أَسَأتَ مِنَ التَّوبَهِ ... وفَتَحَ لَکَ بابَ المَتابِ ، وبابَ الاِستِعتابِ ؛ فَإِذا نادَیتَهُ سَمِعَ نِداکَ ، وإذا ناجَیتَهُ عَلِمَ نَجواکَ ؛ فَأَفضَیتَ إلَیهِ بِحاجَتِکَ ، وأبثَثتَهُ ذاتَ نَفسِکَ ، وشَکَوتَ إلَیهِ هُمومَکَ ، وَاستَکشَفتَهُ کُروبَکَ ، وَاستَعَنتَهُ عَلی اُمورِکَ ، وسَأَلتَهُ مِن خَزائِنِ رَحمَتِهِ ما لا یَقدِرُ عَلی إعطائِهِ غَیرُهُ ، مِن زِیادَهِ الأَعمارِ ، وصِحَّهِ الأَبدانِ ، وسَعَهِ الأَرزاقِ .
ثُمَّ جَعَلَ فی یَدَیکَ مَفاتیحَ خَزائِنِهِ بِما أذِنَ لَکَ مِن مَسأَلَتِهِ ، فَمَتی شِئتَ استَفتَحتَ بِالدُّعاءِ أبوابَ نِعمَتِهِ ، وَاستَمطَرتَ شَآبیبَ (1) رَحمَتِهِ . (2)1127.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :أکثِرِ الدُّعاءَ تَسلَم مِن سَورَهِ الشَّیطانِ . (3)1128.الإمام زین العابدین علیه السلام :عنه علیه السلام :أعلَمُ النّاسِ بِاللّهِ أکثَرُهُم لَهُ مَسأَلَهً . (4)1129.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :لِلمُؤمِنِ ثَلاثُ ساعاتٍ : فَساعَهٌ یُناجی فیها رَبَّهُ ، وساعَهٌ یَرُمُّ مَعاشَهُ ، وساعَهٌ یُخَلِّی بَینَ نَفسِهِ وبَینَ لِذَّتِها فیما یَحِلُّ ویَجمُلُ . (5) .
1- .الشآبیب من المطر : الدُّفعات (لسان العرب : ج 1 ص 479 «شأب») .
2- .نهج البلاغه : الکتاب 31 ، تحف العقول : ص 75 نحوه ، بحار الأنوار : ج 93 ص 301 ح 38 ؛ کنز العمّال : ج 16 ص 173 ح 44215 نقلاً عن وکیع والعسکری فی المواعظ نحوه .
3- .مطالب السؤول : ص 55 ؛ بحار الأنوار : ج 78 ص 9 ح 64 .
4- .غرر الحکم : ح 3260 .
5- .نهج البلاغه : الحکمه 390 ، تحف العقول : ص 203 وفیه «یحاسب فیها نفسه» بدل «یَرُمُّ معاشه» ، بحار الأنوار : ج 94 ص 94 ح 11 .
ص: 43
1130.الإمام الباقر علیه السلام :امام علی علیه السلام خطاب به پسرش امام حسن علیه السلام : بدان ، آن که گنجینه های آسمان ها و زمین در دست اوست ، به تو برای دعا کردن اذن داده است و پذیرش آن را تعهّد نموده و به تو فرمان داده است تا از او درخواست کنی تا به تو ببخشد ، و از او رحمت خواهی تا به تو رحم کند و[ نیز ] بین تو و او ، کسی را که مانعت شود ، قرار نداده و تو را به کسی که بین تو و او شفیع باشد ، حوالت نداده است ، و اگر بدی کرده ای ، از توبه منعت نساخته است... و برای تو درِ توبه و بازگشت را گشود .
هرگاه او را بخوانی ، صدایت را می شنود و هرگاه با او مناجات کنی ، مناجاتت را می داند . از این رو ، خواست دلت را به او می رسانی و راز دلت را در پیشش می گشایی و غم هایت را با او دردِ دل می کنی و گشودن غم هایت را از او می خواهی و در کارهایت از او یاری می جویی و از گنجینه رحمتش چیزهایی را که جز او بر دادنش توانمند نیست ، می خواهی ، از قبیل : فزونی عمر، سلامت بدن و فراوانی روزی.
آن گاه با اجازه دادن به تو در درخواست از او ، کلید گنجینه هایش را در دستان تو قرار داد، تا هرگاه خواستی ، درهای نعمتش را با دعا بگشایی و باران پیاپی رحمتش را از او بخواهی.1131.أبو الحسن علیه السلام ( إنَّهُ کانَ یَقولُ ) امام علی علیه السلام :بسیار دعا کن تا از سیطره شیطان ، در امان باشی.1132.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :داناترینِ مردم به خداوند ، پُردرخواست ترین آنان از اوست.1133.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :وقت مؤمن سه بخش است : وقتی که در آن با پروردگارش راز و نیاز می کند ؛ وقتی که به سامان دادن زندگی اش می پردازد ؛ و وقتی که در آن خویش را با لذّت های حلال و زیبا سپری می کند. .
ص: 44
1134.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :التَّقَرُّبُ إلَی اللّهِ تَعالی بِمَسأَلَتِهِ ، وإلَی النّاسِ بِتَرکِها . (1)1135.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :الحُظوَهُ عِندَ الخالِقِ بِالرَّغبَهِ فیما لَدَیهِ ، الحُظوَهُ عِندَ المَخلوقِ بِالرَّغبَهِ عَمّا فی یَدَیهِ . (2)1136.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الباقر علیه السلام لِأَبِی المِقدامِ : یا أبَا المِقدامِ ، إنَّما شیعَهُ عَلِیٍّ علیه السلام الشّاحِبونَ ، النّاحِلونَ ، الذّابِلونَ ... کَثیرٌ سُجودُهُم ، کَثیرَهٌ دُموعُهُم ، کَثیرٌ دُعاؤُهُم ، کَثیرٌ بُکاؤُهُم ، یَفرَحُ النّاسُ وهُم یَحزَنونَ . (3)3 / 3 2اِهتِمامُهُ بِالذِّکرِ1139.عنه صلی الله علیه و آله :صحیح البخاری عن عبد الرحمن بن أبی لیلی عن الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ فاطِمَهَ علیهاالسلامأتَتِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله تَسأَلُهُ خادِما ، فَقالَ : ألا اُخبِرُکِ ما هُوَ خَیرٌ لَکِ مِنهُ ؟ تُسَبِّحینَ اللّهَ عِندَ مَنامِکِ ثَلاثا وثَلاثینَ ، وتَحمَدینَ اللّهَ ثَلاثا وثَلاثینَ ، وتُکَبِّرینَ اللّهَ أربَعا وثَلاثینَ ، ثُمَّ قالَ سُفیانُ (4) : إحداهُنَّ أربَعٌ وثَلاثونَ ، فَما تَرَکتُها بَعدُ . قیلَ : ولا لَیلَهَ صِفّینَ ؟ قالَ : ولا لَیلَهَ صِفّینَ . (5) .
1- .غرر الحکم : ح 1801 .
2- .غرر الحکم : ح 2055 .
3- .الخصال : ص 444 ح 40 ، صفات الشیعه : ص 88 ح 19 نحوه وکلاهما عن أبی المقدام ، مشکاه الأنوار : ص 150 ح 363 ، بحار الأنوار : ج 68 ص 149 ح 2 .
4- .سفیان : أحد رواه الحدیث .
5- .صحیح البخاری : ج 5 ص 2051 ح 5047 ، صحیح مسلم : ج 4 ص 2091 ح 2727 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 309 ح 1249 عن هبیره بن مریم و ص 227 و 228 ح 838 عن السائب ، المنتخب من مسند عبد بن حمید : ص 55 ح 79 عن أبی جعفر مولی علیّ علیه السلام ، مسند الحمیدی : ج 1 ص 24 ح 43 کلّها نحوه .
ص: 45
3 / 3 2 اهتمام به ذکر
1140.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :نزدیک شدن به خداوند متعال ، با درخواست از اوست و نزدیک شدن به مردم ، به ترک درخواست است.1141.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :بهره مندی در نزد خالق ، به درخواستِ چیزهایی است که نزد اوست ، و بهره مندی در نزد مخلوق ، به رویگردانی از چیزهایی است که در دست اوست .1142.الإمام الباقر علیه السلام :امام باقر علیه السلام به ابو المقداد : ای ابو المقداد! پیروان علی علیه السلام ، نحیف ، نزار و تکیده اند ... سجده شان فراوان، اشکشان بسیار، دعایشان فزون، و گریه شان زیاد است . مردم ، شادی می کنند و آنان غمگین اند.3 / 3 2اهتمام به ذکر1145.عنه علیه السلام :صحیح البخاری به نقل از عبد الرحمان بن ابی لیلی ، از امام علی علیه السلام : فاطمه علیهاالسلامنزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و از او درخواست خدمتگزار کرد. فرمود : «آیا از چیزی که بهتر از این است ، تو را آگاه سازم؟ به گاه خواب ، 33 مرتبه سبحان اللّه ، 33 مرتبه الحمد للّه و 34 مرتبه اللّه اکبر بگو سفیان می گوید : یکی از آنها 34 مرتبه بود . آن را هیچ گاه ترک نکردم». گفته شد : حتی در شب صِفّین؟ گفت : حتی در شب صِفّین !
.
ص: 46
1146.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( مِن دُعائِهِ صلی الله علیه و آله فی شَهرِ رَمَض ) المناقب لابن شهر آشوب فی عَلِیٍّ علیه السلام : لَهُ لَیلَهَ الهَریرِ ثَلاثُمِئَهِ تَکبیرَهٍ ؛ أسقَطَ بِکُلِّ تَکبیرَهٍ عَدُوّا . وفی رِوایَهٍ خَمسُمِئَهٍ وثَلاثَهٌ وعِشرونَ ، رَواهُ الأَعثَمُ . وفی رِوایَهٍ سَبعُمِئَهٍ . (1)1147.دلائل الإمامه عن علیّ بن محمّد ( فی خَبرِ عَبدِ الحَمیدِ ) إرشاد القلوب :رُوِیَ أنَّهُ علیه السلام کانَ إذا یَفرَغُ مِنَ الجِهادِ یَتَفَرَّغُ لِتَعلیمِ النّاسِ وَالقَضاءِ بَینَهُم ، فَإِذا فَرَغَ مِن ذلِکَ اشتَغَلَ فی حائِطٍ لَهُ یَعمَلُ فیهِ بِیَدِهِ ، وهُوَ مَعَ ذلِکَ ذاکِرُ اللّهِ (2) تَعالی جَلَّ جَلالُهُ . (3)3 / 3 3أدعِیَتُهُ فی تَسبیحِ اللّهِ وتَحمیدِهِأ : التَّسبیحاتُ1151.الکافی عن إبراهیم بن أبی البلاد أو عبد اللّه بن جالإمام الصادق علیه السلام فی ذِکرِ تَسبیحِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام بَعدَ صَلاتِهِ : سُبحانَ مَن لا تَبیدُ مَعالِمُهُ ، سُبحانَ مَن لا تَنقُصُ خَزائِنُهُ ، سُبحانَ مَن لَا اضمِحلالَ لِفَخرِهِ ، سُبحانَ مَن لا یَنفَدُ ما عِندَهُ ، سُبحانَ مَن لَا انقِطاعَ لِمُدَّتِهِ ، سُبحانَ مَن لا یُشارِکُ أحَدا فی أمرِهِ ، سُبحانَ مَن لا إلهَ غَیرُهُ . (4)1152.الکافی عن إبراهیم بن هاشم :کامل الزیارات عن أبی سعید المدائنی :دَخَلتُ عَلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَقُلتُ : ... جُعِلتُ فِداکَ ، عَلِّمنی تَسبیحَ عَلِیٍّ وفاطِمَهَ علیهماالسلام . قالَ : نَعَم یا أبا سَعیدٍ ، تَسبیحُ عَلِیٍّ علیه السلام :
سُبحانَ الَّذی لا تَنفَدُ خَزائِنُهُ ، سُبحانَ الَّذی لا تَبیدُ مَعالِمُهُ ، سُبحانَ الَّذی لا یَفنی ما عِندَهُ ، سُبحانَ الَّذی لا یُشرِکُ أحَدا فی حُکمِهِ ، سُبحانَ الَّذی لَا اضمِحلالَ لِفَخرِهِ ، سُبحانَ الَّذی لَا انقِطاعَ لِمُدَّتِهِ ، سُبحانَ الَّذی لا إلهَ غَیرُهُ . (5) .
1- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 83 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 67 ح 2 .
2- .فی المصدر : «ذاکرا اللّه » ، والتصویب من بحار الأنوار . وفی عدّه الداعی : «ذاکر للّه » .
3- .إرشاد القلوب : ص 218 ، عدّه الداعی : ص 101 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 16 ح 70 .
4- .مصباح المتهجّد : ص 292 ح 403 ، جمال الاُسبوع : ص 163 ، المصباح للکفعمی : ص 539 ، کامل الزیارات : ص 413 ح 639 وفیه «یشاور» بدل «یشارک» ، بحار الأنوار : ج 91 ص 172 ح 5 .
5- .کامل الزیارات : ص 384 ح 631 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 167 ح 17 .
ص: 47
3 / 3 3 دعاهای وی در تسبیح و حمد خدا
الف تسبیح ها
1153.الکافی عن ابن أبی عمیر :المناقب ، ابن شهر آشوب درباره علی علیه السلام : در شب هریر (در جنگ صِفّین) سیصد بار تکبیر گفت و با هر تکبیرش دشمنی را به خاک افکند. در روایتی دیگر ، بنا به گزارش اعثم ، 523 بار گفت، و بنا بر روایتی دیگر ، هفتصد بار.1154.الاُصول الستّه عشر عن زید النرسی :إرشاد القلوب :روایت شده است که [ علی علیه السلام ]هرگاه از جنگْ رهایی می یافت ، به آموزش مردم و داوری بین آنان می پرداخت و هرگاه از این کارها فارغ می شد ، در باغی که از آنِ او بود ، با دست خود کار می کرد و با این حال ، به ذکر خداوند متعال مشغول بود.3 / 3 3دعاهای وی در تسبیح و حمد خداالف تسبیح ها1158.تفسیر القمّی :امام صادق علیه السلام در بیان تسبیح امیرمؤمنان علیه السلام پس از نمازش : منزّه است آن که نشانه هایش از بین نمی رود . منزّه است آن که گنجینه هایش کم نمی گردد . منزّه است آن که فخرش از بین نمی رود . منزّه است آن که آنچه در نزدش است ، پایان نمی یابد . منزّه است آن که روزگارش پایان نمی پذیرد . منزّه است آن که هیچ کس در کارش همباز او نیست . منزّه است خدایی که جز او خدایی نیست.1159.قرب الإسناد عن علیّ بن جعفر عن الإمام الکاظم علیهکامل الزیارات به نقل از ابو سعید مدائنی : نزد امام صادق علیه السلام رفتم و گفتم : ... فدایت گردم! تسبیح علی و فاطمه علیهماالسلام را به من بیاموز. فرمود : «ای ابو سعید! تسبیح علی علیه السلام چنین است:
منزّه است آن که گنجینه هایش پایان نمی یابد . منزّه است آن که نشانه هایش از بین نمی رود . منزّه است آن که هر آنچه در پیش اوست ، نابود نمی گردد . منزّه است آن که هیچ کس در فرمانروایی اش انباز نیست . منزّه است آن که فخرش از بین نمی رود. منزّه است آن که دورانش از بین نمی رود . منزّه است آن که جز او خدایی نیست».
.
ص: 48
1160.کشف الغمّه عن أبی سهل البلخی :الإمام علیّ علیه السلام :سُبحانَکَ مَلَأتَ کُلَّ شَیءٍ ، وبایَنتَ کُلَّ شَیءٍ ، فَأَنتَ الَّذی لا یَفقِدُکَ شَیءٌ ، وأنتَ الفَعّالُ لِما تَشاءُ . (1)1161.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :سُبحانَ الَّذی بَهَرَ العُقولَ عَن وَصفِ خَلقٍ جَلّاهُ لِلعُیونِ ، فَأَدرَکَتهُ مَحدودا مُکَوَّنا ، ومُؤَلَّفا مُلَوَّنا ، وأعجَزَ الأَلسُنَ عَن تَلخیصِ صِفَتِهِ ، وقَعَدَ بِها عَن تَأدِیَهِ نَعتِهِ ، وسُبحانَ مَن أدمَجَ قَوائِمَ الذَّرَّهِ وَالهَمَجَهِ (2) إلی ما فَوقَهُما مِن خَلقِ الحیتانِ وَالفِیَلَهِ ، ووَأی (3) عَلی نَفسِهِ أنْ لا یَضطَرِبَ شَبَحٌ مِمّا أولَجَ فِیهِ الرّوحَ ، إلّا وجَعَلَ الحِمامَ مَوعِدَهُ ، وَالفَناءَ غایَتَهُ . (4)1162.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :سُبحانَکَ ما أعظَمَ شَأنَکَ ! سُبحانَکَ ما أعظَمَ ما نَری مِن خَلقِکَ ! وما أصغَرَ کُلَّ عَظیمَهٍ فی جَنبِ قُدرَتِکَ ! وما أهوَلَ ما نَری مِن مَلَکوتِکَ ! وما أحقَرَ ذلِکَ فیما غابَ عَنّا مِن سُلطانِکَ ! وما أسبَغَ نِعَمَکَ فِی الدُّنیا ! وما أصغَرَها فی نِعَمِ الآخِرَهِ ... سُبحانَکَ خالِقا ومَعبودا بِحُسنِ بَلائِکَ عِندَ خَلقِکَ ! (5)1163.الإمام الرضا علیه السلام :عنه علیه السلام فی صِفَهِ الأَرضِ : سُبحانَ مَن أمسَکَها بَعدَ مَوَجانِ مِیاهِها ، وأجمَدَها بَعدَ رُطوبَهِ أکنافِها ؛ فَجَعَلَها لِخَلقِهِ مِهادا ، وبَسَطَها لَهُم فِراشا ! فَوقَ بَحرٍ لُجِّیٍّ راکِدٍ لا یَجری ، وقائِمٍ لا یَسری ، تُکَرکِرُهُ (6) الرِّیاحُ العَواصِفُ ، وتَمخَضُهُ (7) الغَمامُ الذَّوارِفُ . (8) .
1- .إثبات الوصیّه : ص 137 ، بحار الأنوار : ج 25 ص 28 ح 46 .
2- .الهَمَجَه : واحده الهَمَج ؛ وهو ذباب صغیر یسقط علی وجوه الغنم والحمیر ، وقیل : هو البَعوض (النهایه : ج 5 ص 273 «همج») .
3- .الوأْی : الوعد الذی یوثّقه الرجل علی نفسه ویعزم علی الوفاء به (النهایه : ج 5 ص 144 «وأی») .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 165 ، بحار الأنوار : ج 65 ص 32 ح 1 .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 109 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 318 ح 43 .
6- .الکَرْکَرَهُ : تصریفُ الریحِ السحابَ إذا جمَعَته بعد تفرُّق (لسان العرب : ج 5 ص 137 «کرر») .
7- .مَخَضَ الشیء : حرَّکه شدیدا (القاموس المحیط : ج 2 ص 343 «مخض») .
8- .نهج البلاغه : الخطبه 211 ، بحار الأنوار : ج 57 ص 39 ح 15 .
ص: 49
1164.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( فی عَلِیٍّ علیه السلام ) امام علی علیه السلام :منزّهی تو که همه جا را پُر کرده ای و با همه چیزْ فرق داری ، و تو همانی که هیچ چیز تو را گم نمی کند و تو هر آنچه را بخواهی ، انجام می دهی.1165.عنه صلی الله علیه و آله ( أیضا ) امام علی علیه السلام :منزّه است آن که خِرَدها را از توصیف آفریده هایی که او در پیش دیده ها متجلّی ساخته ، به حیرت انداخته است ، از این رو ، آنها را محدود و ساخته شده و ترکیب یافته و رنگ آمیزی شده ، دریافته است و زبان ها را از وصف وی ، عاجز گردانیده و نمی توانند اوصاف او را شرح کنند. منزّه است خدایی که پاهای موران خُرد و پشه های ریز و آفرینش جانداران بزرگ تر از آنها را چون فیلان و ماهیان استواری بخشید ، و [ نیز ]برخود بایسته ساخت که هیچ پیکری که وی جان در آن دمیده ، نجنبد ، جز آن که مرگ را وعده گاه و نیستی را پایان کارش قرار داده است.1166.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :پاکا ! چه قدر شأن تو بزرگ است! پاکا ! چه بزرگ است آنچه از خلقت تو می بینم ؛ و چه خُرد است هر حادثه بزرگی در کنار قدرت تو ؛ و چه با عظمت است آنچه از ملکوت تو می بینم ؛ و چه ناچیز است در برابر آنچه از سلطنت تو بر ما نهان است ؛ و چه فراگیر است نعمتِ تو در این جهان ؛ و چه اندک است در کنار نعمت های آن جهان ... به آفرینندگی و معبودی ستودنی تری به خاطر نیکْ آزمایی بندگانت .1167.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام درباره زمین : منزّه است آن که زمین را پس از تموّج آب های آن ، ساکن کرد و پس از رطوبت کرانه هایش ، آن را خشک نمود و آن را برای بندگانش مکان آرامش قرار داد و برای زندگیْ آن را گستراند، بر روی دریای ژرفِ آرامی که حرکت نمی کند و ایستاده ای که سِیر نمی کند، بادهای سخت ، آن را می بَرَند و برمی گردانند و ابرها آن را چون مَشک می جنباند. .
ص: 50
1168.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :سُبحانَ مَن لا یَخفی عَلَیهِ سَوادُ غَسَقٍ داجٍ ، ولا لَیلٍ ساجٍ ، فی بِقاعِ الأَرَضینَ المُتَطَأطِئاتِ ، ولا فی یَفاعِ (1) السُّفعِ (2) المُتَجاوِراتِ ، وما یَتَجَلجَلُ بِهِ الرَّعدُ فی اُفُقِ السَّماءِ ، وما تَلاشَت عَنهُ بُروقُ الغَمامِ . (3)1169.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : سُبحانَ مَن نَدعوهُ لِحَظِّنا فَیُسرِعُ ، ویَدعونا لِحَظِّنا فَنُبطِئُ . خَیرُهُ إلَینا نازِلٌ ، وشَرُّنا إلَیهِ صاعِدٌ ، وهُوَ مالِکٌ قادِرٌ . (4)1170.تاریخ دمشق عن عبد اللّه بن الحارث :عنه علیه السلام أیضا : سُبحانَ الواحِدِ الَّذی لَیسَ غَیرُهُ ، سُبحانَ الدّائِمِ الَّذی لا نَفادَ لَهُ ، سُبحانَ القَدیمِ الَّذی لَا ابتِداءَ لَهُ ، سُبحانَ الغَنِیِّ عَن کُلِّ شَیءٍ ، ولا شَیءَ مِنَ الأَشیاءِ یُغنی عَنهُ ! (5)ب : التَّحمیداتُ1172.عنه صلی الله علیه و آله ( أیضا ) الإمام علیّ علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذی لَم أکُن عِندَهُ مَنسِیّا ، الحَمدُِللّهِ الَّذی أثبَتَنی عِندَهُ فی صَحیفَهِ الأَبرارِ ، وَالحَمدُ للّهِِ ذِی الجَلالِ وَالإِکرامِ . (6) .
1- .الیَفاع : المشرف من الأرض والجبل ، وکلّ شیء مرتفع فهو یَفاع (لسان العرب : ج 8 ص 414 «یفع») .
2- .السُّفع : جمع سُفعه : نوع من السواد لیس بالکثیر ، وقیل : هو سواد مع لون آخر (النهایه : ج 2 ص 374 «سفع») .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 182 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 314 ح 40 و ج 77 ص 309 ح 13 .
4- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 348 ح 990 .
5- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 348 ح 997 .
6- .الکافی : ج 4 ص 183 ح 7 عن محمّد بن عمران عن الإمام الصادق علیه السلام ، الإرشاد : ج 1 ص 336 وفیه «الحمد للّه الذی کنت ممّا کتبه مذکورا» بدل «الحمد للّه الذی أثبتَنی» ، وقعه صفّین : ص 148 عن حبّه العرنی ، شرح الأخبار : ج 2 ص 368 ح 730 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 38 ص 62 ح 13 و ج 40 ص 290 ح 64 .