ب حمدهای او
1173.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :منزّه است آن که سیاهی تیره و تار و شب آرام و پایدار در گوشه های ژرفناهای زمین و در بلندی های به هم نزدیک و زنجیره وار، بر وی پوشیده نیست و [ نیز] غرّشی که رعد در کرانه آسمان پدید می آورد و برق هایی که از ابر می جهند و پراکنده و نابود می شوند.1174.کفایه الطالب عن أنس ( فی خَبَرِ تَزویجِ فاطِمَهَ بِعَلِیٍّ علیهماالسل ) امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : منزّه است آن که ما به خاطر بهره خویشْ او را می خوانیم ، به شتابْ پاسخ می دهد و ما را برای بهره خودمان می خوانَد و ما کُندی می کنیم! خوبی او به سوی ما فرود می آید و بدی ما به سوی او فراز می رود ، در حالی که او مالکی تواناست.1175.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : منزّه است یکتایی که جز او نیست . منزّه است جاودانه ای که پایان ندارد . منزّه است قدیمی که آغازی برای او نیست . منزّه است آن که از هر چیزی بی نیاز است و هیچ چیزی از او بی نیاز نیست.ب حمدهای او1177.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( فی عَلِیٍّ وفاطِمَهَ علیهماالسلام ) امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که در نزدش از فراموش شدگان نبودم . سپاسْ خدایی را که نام مرا در دفتر خوبان نوشت، و سپاسْ خدای شکوهمندِ بزرگوار را .
.
ص: 52
1178.تاریخ دمشق عن ابن عبّاس :عنه علیه السلام :الحَمدُ للّهِ الَّذی أنعَمَ عَلَیَّ بِالإِسلامِ ، وعَلَّمَنِی القُرآنَ ، وحَبَّبَنی إلی خَیرِ البَرِیَّهِ خاتَمِ النَّبِیّینَ وسَیِّدِ المُرسَلینَ ؛ إحسانا مِنهُ [ إلَیَّ ] (1) ، وفَضلاً مِنهُ عَلَیَّ . (2)1179.السنن الکبری عن بریده :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذی لا مِن شَیءٍ کانَ ، ولا مِن شَیءٍ کَوَّنَ ما قَد کانَ ؛ المُستَشهِدِ بِحُدوثِ الأَشیاءِ عَلی أزَلِیَّتِهِ ، وبِما وَسَمَها بِهِ مِنَ العَجزِ عَلی قُدرَتِهِ ، وبِمَا اضطَرَّها إلَیه مِنَ الفَناءِ عَلی دَوامِهِ . (3)1180.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ وفاطِمَهَ علیهماالسلام لَیلَهَ الزِّف ) عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذی جَعَلَ الحَمدَ مِفتاحا لِذِکرِهِ ، وسَبَبا لِلمَزیدِ مِن فَضلِهِ ، ودَلیلاً عَلی آلائِهِ وعَظَمَتِهِ . (4)1181.المناقب لابن شهرآشوب ( فی ذِکرِ زَواجِ فاطِمَهَ مِن عَلِیٍّ علیهماالسل ) عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ خالِقِ العِبادِ ، وساطِحِ المِهادِ (5) ، ومُسیلِ الوِهادِ (6) ، مُخصِبِ النِّجادِ (7) ؛ لَیسَ لِأَوَّلِیَّتِهِ ابتِداءٌ ، ولا لِأَزَلِیَّتِهِ انقِضاءٌ . (8)1182.صحیح البخاری عن البراء :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذی لا تُواری عَنهُ سَماءٌ سَماءً ، ولا أرضٌ أرضا . (9)1183.المناقب لابن شهرآشوب عن أبی هریره :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذی نَصَرَ وَلِیَّهُ ، وخَذَلَ عَدُوَّهُ ، وأعَزَّ الصّادِقَ المُحِقَّ ، وأذَلَّ الکاذِبَ المُبطِلَ . (10) .
1- .ما بین المعقوفین أثبتناه من إعلام الوری .
2- .الأمالی للصدوق : ص 157 ح 150 ، بشاره المصطفی : ص 155 کلاهما عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری ، إعلام الوری : ج 1 ص 366 وفیه «مَنَّ» بدل «أنعَمَ» ، بحار الأنوار : ج 39 ص 19 ح 2 .
3- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 121 ح 15 ، التوحید : ص 69 ح 26 کلاهما عن الهیثم بن عبد اللّه الرمّانی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 4 ص 221 ح 2 .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 157 .
5- .المَهْد : الأرض ، کالمِهاد (تاج العروس : ج 5 ص 263 «مهد») .
6- .الوَهْدُ والوَهده : المطمئنّ من الأرض والمکان المنخفض کأنّه حُفره ، وجمعها : أوْهُدٌ و وِهاد (تاج العروس : ج 5 ص 329 «وهد») .
7- .النِّجاد : جمع نَجْد : ما أشرَفَ من الأرض وارتَفَع واستَوَی وصَلُب وغَلُظَ (تاج العروس : ج 5 ص 268 «نجد») .
8- .نهج البلاغه : الخطبه 163 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 306 ح 35 و ج 57 ص 27 ح 3 .
9- .نهج البلاغه : الخطبه 172 .
10- .الإرشاد : ج 1 ص 259 ، الأمالی للمفید : ص 127 ح 5 عن عبد الرحمن بن عبید بن الکنود ، وقعه صفّین : ص 4 عن عبد الرحمن بن عبید بن أبی الکنود وغیره وفیه «الناکث» بدل «الکاذب» ، بحار الأنوار : ج 32 ص 351 ح 334 و335 .
ص: 53
1184.تاریخ دمشق عن أبی هریره :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که به من ، نعمت اسلام داد و قرآن را به من آموخت، و مرا نزد بهترینِ بندگان ، خاتم پیامبران و سرور رسولان ، محبوب ساخت که [ نشانه ]نیکویی او بر من و لطف او با من است .1185.کفایه الطالب عن أبی هریره :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که نه بودش از چیزی است و نه آنچه را هست از چیزی پدید آورده است ؛ آن که به پیدایش چیزها بر ازلیّت خویش و به ناتوانی که اشیا را بدان نشان کرده ، بر توانایی خود و به خاطر نیاز چیزها در حفظ از نابودی، بر دوامش گواهی گرفته است.1186.المناقب لابن المغازلی عن البراء بن عازب :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که سپاسگویی را کلید ذکرش و سببی برای فزونی لطفش و دلیلی بر نعمت ها و عظمت خود قرار داده است.1187.کفایه الأثر عن ابن عبّاس :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که آفریننده بندگان، گسترنده زمین، جاری سازنده آب در پستی های زمین و رویاننده گیاه در بلندی های آن است. برای اوّل بودنِ او آغازی نیست و برای جاودان بودنش پایانی نیست .1188.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( فِی الحَسَنِ وَالحُسَینِ علیهماالسلام ) امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که آسمانی او را از آسمان دیگر و زمینی از زمین دیگر ، پوشیده نمی دارد.1189.خصائص أمیرالمؤمنین عن اُسامه بن زید :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که ولیّ خود را یاری کرد، دشمنش را واگذاشت ، راستگوی به حق را عزّت بخشید و دروغگوی نا به حق را ذلیل گردانْد. .
ص: 54
1190.المستدرک عن ابن عبّاس :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذی إلَیهِ مَصائِرُ الخَلقِ ، وعَواقِبُ الأَمرِ . نَحمَدُهُ عَلی عَظیمِ إحسانِهِ ، ونَیِّرِ بُرهانِهِ ، ونَوامی (1) فَضلِهِ وَامتِنانِهِ ؛ حَمدا یَکونُ لِحَقِّهِ قَضاءً ، ولِشُکرِهِ أداءً ، وإلی ثَوابِهِ مُقَرِّبا ، ولِحُسنِ مَزیدِهِ موجِبا . ونَستَعینُ بِهِ استِعانَهَ راجٍ لِفَضلِهِ ، مُؤَمِّلٍ لِنَفعِهِ ، واثِقٍ بِدَفعِهِ . (2)1191.تاریخ دمشق عن أبی إسحاق السبیعی ( فی خَبَرِ ابنِ زِیادٍ ونَکتِهِ ثَنایَا الحُسَین ) عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الأَوَّلِ فَلا شَیءَ قَبلَهُ ، وَالآخِرِ فَلا شَیءَ بَعدَهُ ، وَالظّاهِرِ فَلا شَیءَ فَوقَهُ ، وَالباطِنِ فَلا شَیءَ دونَهُ . (3)1192.تاریخ دمشق عن اُمّ سلمه :عنه علیه السلام :أحمَدُهُ استِتماما لِنِعمَتِهِ ، وَاستِسلاما لِعِزَّتِهِ ، وَاستِعصاما مِن مَعصِیَتِهِ . وأستَعینُهُ فاقَهً إلی کِفایَتِهِ ؛ إنَّهُ لا یَضِلُّ مَن هَداهُ . (4)1193.مسند ابن حنبل عن اُمّ سلمه :عنه علیه السلام :أحمَدُهُ شُکرا لِاءِنعامِهِ ، وأستَعینُهُ عَلی وَظائِفِ حُقوقِهِ ؛ عَزیزَ الجُندِ ، عَظیمَ المَجدِ . (5)1194.مسند ابن حنبل عن شهر بن حوشب عن اُمّ سلمه :عنه علیه السلام :نَحمَدُهُ عَلی ما کانَ ، ونَستَعینُهُ مِن أمرِنا عَلی ما یَکونُ ، ونَسأَ لُهُ المُعافاهَ فِی الأَدیانِ ، کَما نَسأَلُهُ المُعافاهَ فِی الأَبدانِ . (6)1195.تاریخ دمشق عن شهر بن حوشب :عنه علیه السلام :نَحمَدُهُ عَلی ما وَفَّقَ لَهُ مِنَ الطّاعَهِ ، وذادَ (7) عَنهُ مِنَ المَعصِیَهِ ، ونَسأَ لُهُ لِمِنَّتِهِ تَماما ، وبِحَبلِهِ اعتِصاما . (8) .
1- .نَمَی الشیءُ ینمی ویَنمُو : إذا زاد وارتفع (النهایه : ج 5 ص 121 «نما») .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 182 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 313 ح 40 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 96 .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 2 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 331 ح 19 ؛ مطالب السؤول : ص 58 .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 190 .
6- .نهج البلاغه : الخطبه 99 .
7- .الذَّوْد : السَّوْق والطَّرْد والدَّفْع (لسان العرب : ج 3 ص 167 «ذود») .
8- .نهج البلاغه : الخطبه 194 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 176 ح 6 .
ص: 55
1196.تاریخ دمشق عن عبد اللّه بن معین مولی اُمّ سلمه عن ( أنّها قالت ) امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که بازگشت بندگان و پایان کار ، به سوی اوست و او را به خاطر بزرگی بخشش و روشنی دلیل و افزونی های عطا و لطفش سپاس می گوییم ؛ سپاسی که گزاردن حق او ، به جای آوردن شکر او ، نزدیک کننده به ثواب او و فزونی بخش نعمت اوست و از او ، چون انسانی که امید به فضل، آرزوی سود و اعتماد به دفع [زیان] از سوی او دارد ، یاری می جوییم.1197.المعجم الکبیر عن عمرو بن شعیب :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که نخست است و پیش از او چیزی نبوده است ، و آخری است که بعد از او هیچ چیز نیست . آشکاری است که هیچ چیزی آشکارتر از او نیست و پنهانی است که چیزی پنهان تر از او نیست.1198.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :سپاسْ او را به خاطر درخواست تکمیل نعمتش و تسلیم به عزّتش و پناهجویی از نافرمانی اش به جا می آورم و از او به خاطر نیازم به کفایتش یاری می جویم . هر کس که او هدایتش کند ، گم راه نمی گردد.1199.الأمالی للصدوق عن ابن عبّاس :امام علی علیه السلام :او را به خاطر شکر نعمت هایش سپاس می گویم و برای انجام دادن حق هایش از او یاری می جویم ؛ از او که سپاهش پیروز و رتبه اش بزرگ است.1200.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :او را بر آنچه هست ، سپاس می گوییم و از او برای آنچه از کارهایمان در آینده پیش خواهد آمد ، یاری می جوییم . از او همان گونه که برای عافیت جسمی در خواست می کنیم ، برای سلامت دینی هم درخواست می کنیم.1201.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :او را به خاطر توفیقی که بر بندگی اش داده و از نافرمانی اش دور ساخته ، سپاس می گوییم و از او بر تکمیل امتنانش و به چنگ زدن بر ریسمانش یاری می طلبیم. .
ص: 56
1202.عنه صلی الله علیه و آله ( فِی الدُّعاءِ لِأَهلِ البَیتِ علیهم السلام ) عنه علیه السلام :نَحمَدُهُ عَلی ما أخَذَ وأعطی ، وعَلی ما أبلی وَابتَلی . الباطِنُ لِکُلِّ خَفِیَّهٍ ، وَالحاضِرُ لِکُلِّ سَریرَهٍ ، العالِمُ بِما تُکِنُّ الصُّدورُ ، وما تَخونُ العُیونُ . (1)1203.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :اللّهُمَّ لَکَ الحَمدُ عَلی ما تَأخُذُ وتُعطی ، وعَلی ما تُعافی وتَبتَلی ؛ حَمدا یَکونُ أرضَی الحَمدِ لَکَ ، وأحَبَّ الحَمدِ إلَیکَ ، وأفضَلَ الحَمدِ عِندَکَ ؛ حَمدا یَملَأُ ما خَلَقتَ ، ویَبلُغُ ما أرَدتَ ؛ حَمدا لا یُحجَبُ عَنکَ ، ولا یُقصَرُ دونَکَ ؛ حَمدا لا یَنقَطِعُ عَدَدُهُ ، ولا یَفنی مَدَدُهُ .
فَلَسنا نَعلَمُ کُنْهَ عَظَمَتِکَ ، إلّا أنّا نَعلَمُ أنَّکَ حَیٌّ قَیُّومٌ ، لا تَأخُذُکَ سِنَهٌ ولا نَومٌ ، لَم یَنتَهِ إلَیکَ نَظَرٌ ، ولَم یُدرِککَ بَصَرٌ ، أدرَکتَ الأَبصارَ ، وأحصَیتَ الأَعمالَ (2) ، وأخَذتَ بِالنَّواصی وَالأَقدامِ .
ومَا الَّذی نَری مِن خَلقِکَ ، ونَعجَبُ لَهُ مِن قُدرَتِکَ ، ونَصِفُهُ مِن عَظیمِ سُلطانِکَ ، وما تَغَیَّبَ عَنّا مِنهُ ، وقَصُرَت أبصارُنا عَنهُ ، وَانتَهَت عُقولُنا دونَهُ ، وحالَت سُتورُ الغُیوبِ بَینَنا وبَینَهُ أعظَمُ .
فَمَن فَرَّغَ قَلبَهُ ، وأعمَلَ فِکرَهُ ؛ لِیَعلَمَ کَیفَ أقَمتَ عَرشَکَ ، وکَیفَ ذَرَأتَ خَلقَکَ ، وکَیفَ عَلَّقتَ فِی الهَواءِ سَماواتِکَ ، وکَیفَ مَدَدتَ عَلی مَورِ (3) الماءِ أرضَکَ رَجَعَ طَرفُهُ حَسیرا (4) ، وعَقلُهُ مَبهورا (5) ، وسَمعُهُ والِها ، وفِکرُهُ حائِرا . (6) .
1- .نهج البلاغه : الخطبه 132 .
2- .فی نسخه : «الأعمار» .
3- .المَوْر : المَوْج ، والاضطراب ، والتحرُّک (تاج العروس : ج 7 ص 496 «مور») .
4- .بَصَرٌ حَسِیر : کَلِیل (لسان العرب : ج 4 ص 188 «حسر») .
5- .بَهَرَهُ : قَهَرَه وعَلاه وغَلَبَه (تاج العروس : ج 6 ص 119 «بهر») .
6- .نهج البلاغه : الخطبه 160 .
ص: 57
1204.امام علی علیه السلام :او را به خاطر آنچه گرفته و داده و به خاطر آنچه احسان و آزمایش کرده ، سپاس می گوییم. او آگاه هر پوشیده و بینای هر ضمیر است . آگاه به آنچه در سینه ها پنهان شده و آنچه دیدگان ، دزدانه می نگرند.1205.مسند ابن حنبل عن علباء بن أحمر عن أبی زید الأنصارامام علی علیه السلام :پروردگارا! تو را بر آنچه می گیری و می دهی و بر آنچه سلامت می دهی و مبتلا می سازی ، سپاس ؛ سپاسی که خشنودی آورترین سپاس برای تو و دوست داشتنی ترین سپاس برای تو و برترین سپاس پیش تو باشد ؛ سپاسی که هر آنچه را آفریدی ، در برگیرد و تا هر آن جا که اراده کردی ، برسد ؛ سپاسی که از تو پوشیده نباشد و از رسیدن به بارگاهت باز نمانَد ؛ سپاسی که شمارَش قطع نگردد و دوامش پایان نیابد.
ما کُنه عظمت تو را نمی دانیم ، و تنها می دانیم تو زنده و پایداری . خواب و چُرت ، تو را فرا نمی گیرد . هیچ نگاهی تو را در نمی یابد و هیچ چشمی تو را درک نکرده است . چشم ها را درک کرده ای و کردارها را شمارش کرده ای و پیشانی ها و گام ها را به بند گرفته ای.
نمونه هایی را از آفریدگانت می بینیم و از قدرت نمایی تو در آنها شگفت زده می شویم و آنها را از عظمت فرمانروایی ات می شماریم ، در حالی که آن چیزها که از دیدگان ما پنهان اند و از تیر رس چشم ما به دورند و خِرَدهایمان از آنها کوتاه است و بین ما و آنها ، پرده غیب افکنده شده ، بسیار شگفت ترند.
هر که دل را آزاد سازد و خِرد را به کار گیرد ، تا بداند چه سان عرشَت را به پا داشتی و بندگانت را آفریدی و آسمان هایت را در فضا معلّق ساختی و چه سان زمینت را بر امواج آب گستردی، دیده اش درمانده، خِرَدش سرگشته، گوشش آشفته و اندیشه اش حیران ، برخواهد گشت. .
ص: 58
1206.صحیح ابن حبّان عن أبی نهیک عن عمرو بن أخطب :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذی لا یَبلُغُ مِدحَتَهُ القائِلونَ ، ولا یُحصی نَعماءَهُ العادّونَ ، ولا یُؤَدّی حَقَّهُ المُجتَهِدونَ ؛ الَّذی لا یُدرِکُهُ بُعدُ الهِمَمِ ، ولا یَنالُهُ غَوصُ الفِطَنِ ؛ الَّذی لَیسَ لِصِفَتِهِ حَدٌّ مَحدودٌ ، ولا نَعتٌ مَوجودٌ ، ولا وَقتٌ مَعدودٌ ، ولا أجَلٌ مَمدودٌ . فَطَرَ الخَلائِقَ بِقُدرَتِهِ ، ونَشَرَ الرِّیاحَ بِرَحمَتِهِ ، ووَتَّدَ بِالصُّخورِ مَیَدانَ أرضِهِ . (1)1207.دلائل النبوّه عن أبی قرصافه صاحب رسول اللّه صلی اعنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ المُتَجَلّی لِخَلقِهِ بِخَلقِهِ ، وَالظّاهِرِ لِقُلوبِهِم بِحُجَّتِهِ ، خَلَقَ الخَلقَ مِن غَیرِ رَوِیَّهٍ ، إذ کانَتِ الرَّوِیّاتُ لا تَلیقُ إلّا بِذَوِی الضَّمائِرِ ، ولَیسَ بِذی ضَمیرٍ فی نَفسِهِ . (2)1208.المعجم الکبیر عن أبی مریم الغسّانی :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ النّاشِرِ فِی الخَلقِ فَضلَهُ ، وَالباسِطِ فیهِم بِالجودِ یَدَهُ . نَحمَدُهُ فی جَمیعِ اُمورِهِ ، ونَستَعینُهُ عَلی رِعایَهِ حُقوقِهِ . (3)1209.عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الفاشی فِی الخَلقِ حَمدُهُ ، وَالغالِبِ جُندُهُ ، وَالمُتَعالی جَدُّهُ (4) . أحمَدُهُ عَلی نِعَمِهِ التُّؤامِ (5) وآلائِهِ العِظامِ . الَّذی عَظُمَ حِلمُهُ فَعَفا ، وعَدَلَ فی کُلِّ ما قَضی ، وعَلِمَ ما یَمضی وما مَضی ، مُبتَدِعِ الخَلائِقِ بِعِلمِهِ ، ومُنشِئِهِم بِحُکمِهِ بِلَا اقتِداءٍ ولا تَعلیمٍ . (6)1210.المعجم الکبیر عن ابن عبّاس ( فی خَبرِ زِفافِ فاطِمَهَ علیهاالسلام ) عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذی بَطَنَ خَفِیّاتِ الاُمورِ ، ودَلَّت عَلَیهِ أعلامُ الظُّهورِ ، وَامتَنَعَ عَلی عَینِ البَصیرِ ، فَلا عَینُ مَن لَم یَرَهُ تُنکِرُهُ ، ولا قَلبُ مَن أثبَتَهُ یُبصِرُهُ . (7)1211.الطبقات الکبری عن أنس :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذی لا یَحویهِ مَکانٌ ، ولا یَحُدُّهُ زَمانٌ ؛ عَلا بِطَولِهِ ، ودَنا بِحَولِهِ ؛ سابِقِ کُلِّ غَنیمَهٍ وفَضلٍ ، وکاشِفِ کُلِّ عَظیمَهٍ وأَزلٍ (8) . أحمَدُهُ عَلی جودِ کَرَمِهِ ، وسُبوغِ نِعَمِهِ ؛ وأستَعینُهُ عَلی بُلوغِ رِضاهُ ، وَالرِّضی بِما قَضاهُ ؛ واُومِنُ بِهِ إیمانا ، وأتَوَکَّلُ عَلَیهِ إیقانا . (9) .
1- .نهج البلاغه : الخطبه 1 ، الاحتجاج : ج 1 ص 473 ح 113 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 247 ح 5 و ج 77 ص 300 ح 7 .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 108 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 100 .
4- .أی عَظَمَته وسُلطانه وجَلاله (اُنظر مجمع البحرین : ج 1 ص 273 «جدد») .
5- .تُؤام : جمع تَوْأَم (لسان العرب : ج 12 ص 61 «تأم») .
6- .نهج البلاغه : الخطبه 191 .
7- .نهج البلاغه : الخطبه 49 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 308 ح 36 و ج 77 ص 304 ح 8 .
8- .الأزْل : الشِّدَّه والضِّیق (النهایه : ج 1 ص 46 «أزل») .
9- .الأمالی للطوسی : ص 684 ح 1456 عن ابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 77 ص 373 ح 36 .
ص: 59
1212.الاستیعاب عن اُمّ سلیم :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی راست که ستایشِ گویندگان بدان نرسد و نعمت هایش را شمارشگران نتوانند شمارش کنند ، و تلاشگران حقّش را نتوانند به جای آورند؛ آن که ژرف پویی همّت ها درکش نکند و کاوش زیرکی ها بدان نرسد؛ آن که برای صفتش نه مرزی محدود است و نه وصفی موجود و نه وقتی شمارش شده و نه پایانی معیّن. به توانمندی اش آفریده ها را آفرید و به رحمتش بادها را پراکَند و با صخره ها (کوه ها) لرزش زمینش را مهار کرد.1213.الطبقات الکبری عن عبایه بن رفاعه :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدای راست که با آفریده هایش بر آفریدگانش تجلّی کرد و با حجّتش بر دل هایشان آشکار گردید . آفریده ها را بی کاربرد اندیشه آفرید ؛ چرا که اندیشه جز برای آنان که برخوردار از ذهن اند ، شایسته نیست و او در ذات خود دارای ذهن نیست.1214.الطبقات الکبری عن عبد اللّه بن زید بن عاصم :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که فضلش را در بین بندگانش پراکنده ساخته است و دست خویش را در بین آنان به بخشندگی گشوده است . او را در همه کارهایش سپاس می گوییم و از او برای رعایت حقوقش یاری می طلبیم.1215.سنن النسائی عن أبی الحسن مولی اُم قیس بنت محصن عنامام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که سپاسش در بین بندگانش منتشر است، سپاهش غالب، و عظمتش متعالی است. او را بر نعمت های پیاپی و نعمت های بزرگش سپاس می گویم ؛ همو که بردباری اش بزرگ است و می بخشد و در هر آنچه که حکم می کند ، داد می ورزد و بر آنچه که می آید و آمده ، داناست . به دانش خود آفریده ها را آفرید و بدون پیروی از نمونه و آموزش دیدن ، به حکمت خود ، آنان را پدید آورد.1216.الثقات عن ابن حبّان ( فی ذِکرِ هِجرَهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ) امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که کارهای مخفی را می داند و نشانه های آشکار بر هستی او گواه اند . چشم بینا او را نمی تواند دید . با این حال ، نه چشمی که او را ندیده ، [ می تواند او را ] انکار کند و نه دلی که او را اثبات کرده ، [می تواند] او را ببیند.1217.صحیح البخاری عن أنس :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که مکانی او را فرا نمی گیرد و زمانی او را محدود نمی کند . به قدرت خود ، برتری یافته و به توانمندی اش ، نزدیک گشته است . پیشی گیرنده در هر پیشکش و بخششی و گشاینده هر گرفتاری و سختی ای . او را بر بخشش کرمش و فراوانی نعمتش سپاس می گویم و برای دستیابی به خشنودی اش و رضایت به حکمش از او یاری می جویم . به او ایمان دارم و با یقین بر او توکّل می کنم. .
ص: 60
1218.المعجم الکبیر عن ملقام بن التّلب :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ غَیرَ مَقنوطٍ مِن رَحمَتِهِ ، ولا مَخلُوٍّ مِن نِعمَتِهِ ، ولا مَأیوسٍ مِن مَغفِرَتِهِ ، ولا مُستَنکَفٍ عَن عِبادَتِهِ ؛ الَّذی لا تَبرَحُ مِنهُ رَحمَهٌ ، ولا تُفقَدُ لَهُ نِعمَهٌ . (1)1219.المعجم الکبیر عن جریر :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الَّذِی استَخلَصَ الحَمدَ لِنَفسِهِ ، وَاستَوجَبَهُ عَلی جَمیعِ خَلقِهِ ؛ الَّذی ناصِیَهُ کُلِّ شَیءٍ بِیَدِهِ ، ومَصیرُ کُلِّ شَیءٍ إلَیهِ ؛ القَوِیُّ فی سُلطانِهِ ، اللَّطیفُ فی جَبَروتِهِ ؛ لا مانِعَ لِما أعطی ، ولا مُعطِیَ لِما مَنَعَ ؛ خالِقُ الخَلائِقِ بِقُدرَتِهِ ، ومُسَخِّرُهُم بِمَشیئَتِهِ ؛ وَفِیُّ العَهدِ ، صادِقُ الوَعدِ ، شَدیدُ العِقابِ ، جَزیلُ الثَّوابِ .
أحمَدُهُ وأستَعینُهُ عَلی ما أنعَمَ بِهِ مِمّا لا یَعرِفُ کُنهَهُ غَیرُهُ ، وأتَوَکَّلُ عَلَیهِ تَوَکُّلَ المُستَسلِمِ لِقُدرَتِهِ ، المُتَبَرّی مِنَ الحَولِ وَالقُوَّهِ إلّا إلَیهِ . (2)1220.المعجم الکبیر عن جعیل الأشجعی :عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ الواصِلِ الحَمدَ بِالنِّعَمِ ، وَالنِّعَمَ بِالشُّکرِ . نَحمَدُهُ عَلی آلائِهِ کَما نَحمَدُهُ عَلی بَلائِهِ . ونَستَعینُهُ عَلی هذِهِ النُّفوسِ البِطاءِ عَمّا اُمِرَت بِهِ ، السِّراعِ إلی ما نُهِیَت عَنهُ . ونَستَغفِرُهُ مِمّا أحاطَ بِهِ عِلمُهُ ، وأحصاهُ کِتابُهُ . (3) .
1- .نهج البلاغه : الخطبه 45 ، بحار الأنوار : ج 73 ص 81 ح 42 و ص 134 ح 139 .
2- .العقد الفرید : ج 3 ص 120 ، جواهر المطالب : ج 1 ص 344 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 114 .
ص: 61
1221.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که از رحمتش نا امیدی نیست ، و هیچ جا از نعمتش خالی نیست ، و از بخشش او ناامیدی وجود ندارد و از بندگی اش سربرتافتنی نیست ؛ همو که رحمتش پایدار است و نعمتش پایان نمی پذیرد.1222.تاریخ دمشق عن حذیفه :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که سپاس را ویژه خود ساخت و آن را بر همه بندگانش واجب گرداند ؛ آن که اختیار هر چیزی در یدِ قدرت اوست و سرانجام هر چیزی به سوی اوست؛ آن که در فرمانروایی اش قوی است و در عین جبروتش پُرلطف است . از آنچه که می بخشد ، مانعی نیست و برای آنچه که منع می کند ، دهنده ای وجود ندارد . آفریننده آفریده ها به قدرت خویش و مسخّر سازنده آنان ، طبق خواست خویش است . وفا کننده به پیمان، راستْ وعده، سخت مجازات و پُرثواب است.
او را سپاس می گویم و از او بر نعمت هایی که جز او کُنه آنها را نمی داند ، یاری می جویم و چون تسلیم شونده به قدرت او بر او توکّل می کنم و از هر توان و قدرتی جز توان و قدرت او بیزاری می جویم.1223.أُسد الغابه عن نهشل بن حسّان بن شدّاد عن أبیه :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدایی را که پیوند زننده شُکر به نعمت و نعمت به شکر است . او را بر نعمت هایش سپاس می گوییم ، همچنان که بر بلاهایش سپاس می گوییم، و از او بر این نفس های کندرو به سوی آنچه بدان امر شده اند، و تندرو به سوی آنچه که از آن نهی شده اند ، یاری می جوییم ، و از هر عملی که دانش او بدان احاطه دارد و کتابش آن را برشمرده، طلب بخشش می کنیم. .
ص: 62
3 / 3 4أدعِیَتُهُ فِی الصَّلاهِ عَلی رَسولِ اللّهِ1226.أُسد الغابه ( فی ذِکرِ حُلَیسِ بنِ زَیدٍ ) الإمام علیّ علیه السلام فِی الصَّلاهِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : اللّهُمَّ اقسِم لَهُ مَقسَما مِن عَدلِکَ ، وَاجزِهِ مُضَعَّفاتِ الخَیرِ مِن فَضلِکَ . اللّهُمَّ أعلِ عَلی بِناءِ البانینَ بِناءَهُ ، وأکرِم لَدَیکَ نُزُلَهُ ، وشَرِّف عِندَکَ مَنزِلَهُ ، وآتِهِ الوَسیلَهَ ، وأعطِهِ السَّناءَ وَالفَضیلَهَ ، وَاحشُرنا فی زُمرَتِهِ غَیرَ خَزایا ، ولا نادِمینَ ، ولا ناکِبینَ ، ولا ناکِثینَ ، ولا ضالّینَ ، ولا مُضِلّینَ ، ولا مَفتونینَ . (1)1227.عنه علیه السلام :اللّهُمَّ داحِیَ المَدحُوّاتِ (2) ، وداعِمَ المَسموکاتِ (3) ، وجابِلَ القُلوبِ عَلی فِطرَتِها ؛ شَقِیِّها وسَعیدِهَا ؛ اجعَل شَرائِفَ صَلَواتِکَ ونَوامِیَ بَرَکاتِکَ عَلی مُحَمَّدٍ عَبدِکَ ورَسولِکَ ، الخاتِمِ لِما سَبَقَ ، وَالفاتِحِ لِمَا انغَلَقَ ، وَالمُعلِنِ الحَقَّ بِالحَقِّ ، وَالدّافِعِ جَیشاتِ (4) الأَباطیلِ ، وَالدّامِغِ صَولاتِ الأَضالیلِ ، کَما حُمِّلَ فَاضطَلَعَ ، قائِما بِأَمرِکَ ، مُستَوفِزا (5) فی مَرضاتِکَ ؛ غَیرِ ناکِلٍ عَن قُدُمٍ (6) ، ولا واهٍ فی عَزمٍ ، واعِیا لِوَحیِکَ ، حافِظا لِعَهدِکَ ، ماضِیا عَلی نَفاذِ أمرِکَ ؛ حَتّی أوری قَبَسَ القابِسِ (7) ، وأضاءَ الطَّریقَ لِلخابِطِ ، وهُدِیَت بِهِ القُلوبُ بَعدَ خَوضاتِ الفِتَنِ وَالآثامِ ، وأقامَ بِموضِحاتِ الأَعلامِ ونَیِّراتِ الأَحکامِ ؛ فَهُوَ أمینُکَ المَأمونُ ، وخازِنُ عِلمِکَ المَخزونُ ، وشَهیدُکَ یَومَ الدّینِ ، وبَعیثُکَ بِالحَقِّ ، ورَسولُکَ إلَی الخَلقِ .
اللّهُمَّ افسَح لَهُ مَفسَحا فی ظِلِّکَ ، وَاجزِهِ مُضاعَفاتِ الخَیرِ مِن فَضلِکَ .
اللّهُمَّ وأَعلِ عَلی بِناءِ البانینَ بِناءَهُ ، وأکرِم لَدَیکَ مَنزِلَتَهُ ، وأتمِم لَهُ نورَهُ ، وَاجزِهِ مِنِ ابتِعاثِکَ لَهُ مَقبولَ الشَّهادَهِ ، مَرضِیَّ المَقالَهِ ، ذا مَنطِقٍ عَدلٍ ، وخُطبَهٍ فَصلٍ .
اللّهُمَّ اجمَع بَینَنا وبَینَهُ فی بَردِ العَیشِ ، وقَرارِ النِّعمَهِ ، ومُنَی الشَّهَواتِ ، وأهواءِ اللَّذّاتِ ، ورَخاءِ الدَّعَهِ (8) ، ومُنتَهَی الطُّمَأنینَهِ ، وتُحَفِ الکَرامَهِ . (9) .
1- .نهج البلاغه : الخطبه 106 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 381 ح 93 .
2- .یعنی باسِطَ الأرَضِین ومُوَسِّعَها (لسان العرب : ج 14 ص 251 «دحا») .
3- .أی السَّماوات السَّبع . والسامِک : العالی المرتَفِع . وسَمَکَ الشیءَ : رَفَعَه (النهایه : ج 2 ص 403 «سمک») .
4- .هی جَمع جَیْشَه ؛ وهی المَرَّه من جاشَ إذا ارتَفَع (النهایه : ج 1 ص 324 «جیش») .
5- .الوَفْز والوَفَز : العَجَله (النهایه : ج 5 ص 210 «وفز») .
6- .القُدُم : المُضیّ أمامَ أمامَ . وهو یَمشی القُدُمَ : إذا مَضَی فی الحرب (لسان العرب : ج 12 ص 466 «قدم») .
7- .حتی أوْرَی قبسا لقابِس ؛ أی أظهر نورا من الحقّ لطالبه . والقابس : طالب النار (النهایه : ج 4 ص 4 «قبس») .
8- .الدَّعَه : الخَفْض ، والسُّکُون ، والراحه ، والسَّعَه فی العَیْش (تاج العروس : ج 11 ص 499 «ودع») .
9- .نهج البلاغه : الخطبه 72 ، الغارات : ج 1 ص 159 عن أبی السلام الکندی نحوه ، بحار الأنوار : ج 94 ص 83 ح 43 ؛ المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 83 ح 3 عن عبد اللّه الأسدی عن رجل ، المعجم الأوسط : ج 9 ص 43 ح 9089 ، غریب الحدیث لابن قتیبه : ج 1 ص 373 ح 37 کلاهما عن سلامه الکندی وزاد فی صدرها «کان علیّ علیه السلام یعلِّم الناس الصلاه علی نبیّ اللّه » والثلاثه الأخیره نحوه ، کنز العمّال : ج 2 ص 270 ح 3989 .
ص: 63
3 / 3 4 دعاهای وی در درود فرستادن بر پیامبر خدا
3 / 3 4دعاهای وی در درود فرستادن بر پیامبر خدا1230.صحیح البخاری عن السائب بن یزید :امام علی علیه السلام در درود فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله : بار خدایا! نصیبی از عدل خود به او ببخش و از احسان خود ، خیر دو چندان بدو پاداش ده .
بار خدایا! بنای [ دین ] او را برتر و بلندتر از بنای بنیانگذاران قرار ده و در پیش خود ، از او پذیرایی سرشار کن و جایگاهش را در نزدت شرافت بخش . به او وسیله[ ی قربت ] ببخش و فضیلت و بلندْ رتبگی را به او عنایت کن و ما را بدون سرافکندگی، یا پشیمانی،یا رو گردانی از حق و یا پیمان شکنی، نه گم راه و نه گم راه کننده و نه مردود در آزمایش ، در گروه او محشور فرما.1231.امام علی علیه السلام :بار خدایا! ای گسترنده زمین ها و برپا دارنده آسمان ها و سرشتنده دل های خوش بخت و بدبخت بر فطرتشان! شریف ترین درودها و روزافزون ترین برکاتت را بر محمّد ، بنده و پیامبر خود ، نثار کن که خاتم پیامبران پیشین و گشاینده درهای بسته است . اعلان کننده حق با برهان ، دفع کننده هیجان باطل ها و درهم کوبنده جولان گم راهی هاست .
بار رسالت را به دوش کشید و دلیرانه پیش برد ، برای انجام دادن فرمانت به پا خاست و در راه خشنودی ات درنگ نکرد و از اقدامی فروگذار نکرد و در عزمی سستی نورزید . وحیَت را به گوش گرفت و به عهدت وفا کرد . در راه اجرای فرمانت قدم زد تا آن که نور دین را در دل جویندگان ، شعله ور و راه را برای گمشدگان ، روشن ساخت و دل ها پس از فرو رفتن در فتنه و گناه ، به وسیله او هدایت شدند ، و نشانه های روشن و احکام نورانی را به پا داشت .
او امین مورد اعتماد و خزانه دار دانش و اسرار تو بود. او، گواه تو در روز قیامت و برانگیخته به حق تو و فرستاده ات به سوی مردم است.
بار خدایا! در سایه لطف خود ، جایگاهی برای او بگستران و از فضل خود ، خیر فراوانی نصیبش فرما .
بار خدایا! بنای او را از بنای دیگر بنا کنندگان ، بلندتر و برتر گردان و منزلت او را در پیش خود ، گرامی دار ؛ نورش را کامل فرما، و در مقابل این که او را به پیامبری مبعوث کردی ، به او قبولی شهادت و پسندیدگی گفتار و داشتن منطقی عادلانه و روشی جدا کننده [ بین حق و باطل ] را پاداش ده .
بار خدایا! بین ما و او را در آن جا که زندگی خوشگوار، نعمت پایدار، آرزوهای دل نشین، لذّت های خواستنی، زندگی پرگشایش، نهایت آرامش و برخورداری از تحفه های کرامت است ، جمع فرما.
.
ص: 64
1232.الأمالی للصدوق عن ابن عبّاس ( فی حَدیثٍ طَویلٍ یَذکُرُ فیهِ وَفاهَ النَّبِیِّ ) عنه علیه السلام :الحَمدُِللّهِ رَبِّ العالَمینَ ، وصَلَّی اللّهُ عَلی طَیِّبِ المُرسَلینَ مُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللّهِ ، المُنتَجَبِ الفاتِقِ الرّاتِقِ . اللّهُمَّ فَخُصَّ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله بِالذِّکرِ المَحمودِ ، وَالحَوضِ المَورودِ . اللّهُمَّ آتِ مُحَمَّدا صَلَواتُکَ عَلَیهِ وآلِهِ الوَسیلَهَ وَالرِّفعَهَ وَالفَضیلَهَ ؛ وَاجعَل فِی المُصطَفَینَ مَحَبَّتَهُ ، وفِی العِلِّیّینَ دَرَجَتَهُ ، وفِی المُقَرَّبینَ کَرامَتَهُ .
اللّهُمَّ أعطِ مُحَمَّدا صَلَواتُکَ عَلَیهِ وآلِهِ مِن کُلِّ کَرامَهٍ أفضَلَ تِلکَ الکَرامَهِ ، ومِن کُلِّ نَعیمٍ أوسَعَ ذلِکَ النَّعیمِ ، ومِن کُلِّ عَطاءٍ أجزَلَ ذلِکَ العَطاءِ ، ومِن کُلِّ یُسرٍ أنضَرَ ذلِکَ الیُسرِ ، ومِن کُلِّ قِسمٍ (1) أوفَرَ ذلِکَ القِسمِ ؛ حَتّی لا یَکونَ أحَدٌ مِن خَلقِکَ أقرَبَ مِنهُ مَجلِسا ، ولا أرفَعَ مِنهُ عِندَکَ ذِکرا ومَنزِلَهً ، ولا أعظَمَ عَلَیکَ حَقّا ، ولا أقرَبَ وَسیلَهً مِن مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وآلِهِ إمامِ الخَیرِ وقائِدِهِ وَالدّاعی إلَیهِ ، وَالبَرَکَهِ عَلی جَمیعِ العِبادِ وَالبِلادِ ، ورَحمَهٍ لِلعالَمینَ .
اللّهُمَّ اجمَع بَینَنا وبَینَ مُحَمَّدٍ صَلواتُکَ عَلَیهِ وآلِهِ فی بَردِ العَیشِ ، وتَرَوُّحِ الرَّوحِ ، وقَرارِ النِّعمَهِ ، وشَهوَهِ الأَنفُسِ ، ومُنَی الشَّهَواتِ ، ونِعَمِ اللَّذّاتِ ، ورَجاءِ الفَضیلَهِ ، وشُهودِ الطُمَأنینَهِ ، وسُودَدِ (2) الکَرامَهِ ، وقُرَّهِ العَینِ ، ونَضرَهِ النَّعیمِ ، وبَهجَهٍ لا تُشبِهُ بَهَجاتِ الدُّنیا .
نَشهَدُ أنَّهُ قَد بَلَّغَ الرِّسالَهَ ، وأدَّی النَّصیحَهَ ، وَاجتَهَدَ لِلاُمَّهِ ، واُوذِیَ فی جَنبِکَ ، وجاهَدَ فی سَبیلِکَ ، وعَبَدَکَ حَتّی أتاهُ الیَقینُ ، فَصَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وآلِهِ الطَّیِّبینَ .
اللّهُمَّ رَبَّ البَلَدِ الحَرامِ ، ورَبَّ الرُّکنِ وَالمَقامِ ، ورَبَّ المَشعَرِ الحَرامِ ، ورَبَّ الحِلِّ وَالحَرامِ ، بَلِّغ روحَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عَنَّا السَّلامَ .
اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مَلائِکَتِکَ المُقَرَّبینَ ، وعَلی أنبِیائِکَ ورُسُلِکَ أجمَعینَ ، وصَلِّ اللّهُمَّ عَلَی الحَفَظَهِ الکِرامِ الکاتِبینَ ، وعَلی أهلِ طاعَتِکَ مِن أهلِ السَّماواتِ السَّبعِ وأهلِ الأَرَضینَ السَّبعِ ؛ مِنَ المُؤمِنینَ أجمَعینَ . (3) .
1- .القِسْم : النَّصِیب والحَظّ . والقَسْم : العَطاء (لسان العرب : ج 12 ص 478 و ص 480 «قسم») .
2- .السُّودَد : الشَّرَف . وقد یُهمَز وتُضمّ الدال (لسان العرب : ج 3 ص 228 «سود») .
3- .تهذیب الأحکام : ج 3 ص 83 ح 239 عن علیّ بن عبد اللّه عن أبیه عن جدّه عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام ، مصباح المتهجّد : ص 557 من دون إسنادٍ إلی المعصوم ، الإقبال : ج 1 ص 320 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 127 ح 3 .
ص: 65
1233.المناقب :امام علی علیه السلام :سپاسْ خدای را که پروردگار جهانیان است ، و درود بر نیکوترینِ فرستادگان ، محمّد بن عبد اللّه ، برگزیده ای که گشودن و بستن کارها به دست اوست.
بار خدایا! محمد صلی الله علیه و آله را به یاد نیکو و حوضی که [ همگان ] بدان درآیند ، ویژه ساز.
بار خدایا! به محمّد که درود تو بر او و خاندانش باد ، وسیله و بلند مرتبگی و فضیلت عنایت کن و محبّتش را در دل برگزیدگان و درجه اش را در علّیین و کرامتش را در بین مقرّبان قرار ده.
بار خدایا! به محمّد که درود تو بر او و خاندانش باد ، از هر کرامتی برترینِ آن را و از هر نعمتی گسترده ترین آن را و از هر بخششی فراوان ترین آن را و از هر گشایشی با طراوت ترین آن را و از هر بهره ای سرشارترین آن را عنایت فرما ، تا هیچ کدام از بندگانت ، در پیشگاه تو جایگاهش مقرب تر و یاد و منزلتش بلندتر و حقش بر تو عظیم تر از محمّد صلی الله علیه و آله نباشد ؛ همو که پیشوا، رهبر و فراخوان به خوبی و برکت بر همه بندگان و شهرها و رحمت بر جهانیان است .
بار خدایا! بین ما و بین محمّد که درود تو بر او و خاندانش باد در آن جا که زندگی آرام بخش، خُنکی روح، ثبات نعمت، خواست جان ها، کامیابی شهوت ها، لذّت نعمت ها، امید فضیلت، دیدن آرامش، شرافت کرامت، چشمْ روشنی، نعمت های باطراوت و شادابی ای بی شباهت به شادابی دنیاست، گرد آور.
گواهی می دهیم که او رسالت را ابلاغ کرد، خیرخواهی را به جای آورد، برای امّتْ تلاش کرد، برای تو آزار دید، در راهت کوشش کرد و بندگی ات نمود تا آن که مرگ او فرا رسید . پس درود خداوند بر او و خاندان پسندیده اش باد!
بار خدایا! پروردگار شهرِ با حُرمت! پروردگار رُکن و مقام! پروردگار مَشعرالحرام! پروردگار [ سرزمین های ] غیر حَرم و حرم! سلام ما را به روح محمد صلی الله علیه و آله ، برسان.
بار خدایا! بر فرشتگان مقرّبت و بر همه پیامبران و رسولانت درود فرست.
بار خدایا! بر نگهبانان با کرامتِ نویسنده و بر مؤمنان اهل اطاعتت در آسمان های هفتگانه و زمین های هفتگانه ، درود فرست. .
ص: 66
3 / 3 5أدعِیَتُهُ لِأَولادِهِ وعُمّالِهِ وأصحابِهِ1236.المعجم الأوسط عن ابن عبّاس :الإمام علیّ علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِلحَسَنِ علیه السلام عِندَ انصِرافِهِ مِن صِفّینَ : أستَودِعُ اللّهَ دینَکَ ودُنیاکَ ، وأَسأَلُهُ خَیرَ القَضاءِ لَکَ فِی العاجِلَهِ وَالآجِلَهِ ، وَالدُّنیا وَالآخِرَهِ ، وَالسَّلامُ . (1)1237.المعجم الکبیر عن عبد اللّه بن مسعود :عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : اللّهُمَّ احفَظ حَسَنا وحُسَینا ، ولا تُمَکِّن فَجَرَهَ قُرَیشٍ مِنهُما ما دُمتُ حَیّا ، فَإِذا تَوَفَّیتَنی فَأَنتَ الرَّقیبُ عَلَیهِم ، وأنتَ عَلی کُلِّ شَیءٍ شَهیدٌ . (2) .
1- .نهج البلاغه : الکتاب 31 ، تحف العقول : ص 88 ، أعلام الدین : ص 289 .
2- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 298 ح 413 .
ص: 67
3 / 3 5 دعا بر فرزندان، کارگزاران و یارانش
3 / 3 5دعا بر فرزندان، کارگزاران و یارانش1240.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام به هنگام برگشت از صِفّین ، در وصیّت به فرزندش حسن علیه السلام : دین و دنیایت را به خدا می سپارم و من برای تو در حال و آینده و دنیا و آخرت ، بهترین سرنوشت را از او می خواهم . والسلام!1241.سنن الترمذی عن أبی لبید عن عروه البارقی ، قال :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : بار خدایا! حسن و حسین را نگه دار و بدکاران قریش را مادام که من زنده ام ، بر آنان چیره مساز و آن گاه که من در گذشتم ، تو خود ، نگهبان آنانی و تو بر هر چیزی گواهی.
.
ص: 68
1242.التوکّل عن عمران بن حصین عن رسول اللّه صلی الله ععنه علیه السلام لِمُحَمَّدِ ابنِ الحَنَفِیَّهِ : أسأَلُ اللّهَ أن یُلهِمَکَ الشُّکرَ وَالرُّشدَ ، ویُقَوِّیَکَ عَلَی العَمَلِ بِکُلِّ خَیرٍ ، ویَصرِفَ عَنکَ کُلَّ مَحذورٍ بِرَحمَتِهِ ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ ورَحمَهُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ . (1)1243.المصنّف عن یونس بن سلمان عن جدّه عن عمرو بن الحمقعنه علیه السلام بَعدَ شَهادَهِ مالِکٍ الأَشتَرِ : إنّا لِلّهِ وإنّا إلَیهِ راجِعونَ ، وَالحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ . اللّهُمَّ إنّی أحتَسِبُهُ عِندَکَ ؛ فَإِنَّ مَوتَهُ مِن مَصائِبِ الدَّهرِ . فَرَحِمَ اللّهُ مالِکا ! فَلَقَد وَفی بِعَهدِهِ ، وقَضی نَحبَهُ ، ولَقِیَ رَبَّهُ . مَعَ أنّا قَد وَطَّنّا أنفُسَنا عَلی أن نَصبِرَ عَلی کُلِّ مُصیبَهٍ بَعدَ مُصابِنا بِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؛ فَإِنَّها أعظَمُ المَصائِبِ . (2)1244.المعجم الکبیر عن سعید بن عثمان البلوی عن جدّته :عنه علیه السلام بَعدَ شَهادَهِ مالِکٍ الأَشتَرِ : رَحمَهُ اللّهِ عَلَیهِ ! فَقَدِ استَکمَلَ أیّامَهُ ، ولاقی حِمامَهُ ، ونَحنُ عَنهُ راضونَ ؛ فَرَضِیَ اللّهُ عَنهُ ، وضاعَفَ لَهُ الثَّوابَ ، وأحسَنَ لَهُ المَآبَ . (3)1245.الخرائج والجرائح :عنه علیه السلام فی ذِکرِ خَبّابٍ : یَرحَمُ اللّهُ خَبّابَ بنَ الأَرَتِّ ! فَلَقَد أسلَمَ راغِبا ، وهاجَرَ طائِعا ، وقَنِعَ بِالکَفافِ ، ورَضِیَ عَنِ اللّهِ ، وعاشَ مُجاهِدا . (4) .
1- .العقد الفرید : ج 2 ص 335 .
2- .الغارات : ج 1 ص 264 عن صعصعه بن صوحان ، الأمالی للمفید : ص 83 ح 4 عن هشام بن محمّد ، بحار الأنوار : ج 33 ص 554 ح 771 و 772 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 77 .
3- .شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 78 ؛ نهج البلاغه : الکتاب 34 نحوه . راجع : ج 13 ص 506 (مالک الأشتر) .
4- .نهج البلاغه : الحکمه 43 .
ص: 69
1246.التاریخ الکبیر عن قتاده :امام علی علیه السلام خطاب به محمّد بن حنفیّه : از خدا می خواهم که شکر و خیر را بر تو الهام کند و در انجام دادن هر کار خیری تقویتت نماید و به رحمت خود ، هر ناروایی را از تو دور سازد . درود و رحمت و برکات خدا بر تو باد!1247.المعجم الکبیر عن عمر عن أبیه قتاده بن النعمان ، قامام علی علیه السلام پس از شهادت مالک اشتر : ما همه از اوییم و به سوی او بر می گردیم . سپاسْ خدای جهانیان راست. بار خدایا ! من آن را به حساب تو می گذارم؛ چرا که درگذشت او از مصیبت های روزگار است.
خداوند ، مالک را بیامرزد! بی شک ، او به پیمانش وفا کرد و مرگش فرارسید و پروردگارش را ملاقات کرد. با این حال ، ما خویشتن را آماده کرده ایم که بعد از مصیبت پیامبر خدا که بزرگترین مصیبت ها بود ، بر هر مصیبتی شکیبایی کنیم.1248.الطبقات الکبری عن مطر بن العلاء الفزاری الدمشقی :امام علی علیه السلام پس از شهادت مالک اشتر : رحمت خدا بر او باد! روزگارش را کامل کرد و مرگ را ملاقات نمود و ما از او راضی هستیم . خداوند از او راضی باشد و پاداش را برای او افزون کند و جایگاهش را نیکو سازد ! (1)1249.الغیبه عن أبی حاتم السجستانی ( فی ذِکرِ النّابِغَهِ الجَعدِیِّ ) امام علی علیه السلام در یادکرد خبّاب : خدا خبّاب بن اَرَت را رحمت کند! او به رغبتْ اسلام آورد، فرمانبردارانه هجرت کرد ، [ از بهره های دنیا ] به اندازهْ بسنده نمود، از خدا خشنود بود و مجاهدانه زندگی نمود. .
1- .ر . ک : ج 13 ص 507 (مالک اشتر) .
ص: 70
1250.الطبقات الکبری عن خالد بن یزید بن عبدالرحمن بن أبعنه علیه السلام لَمّا قُتِلَ عَمّارٌ : رَحِمَ اللّهُ عَمّارا یَومَ أسلَمَ ، ورَحِمَ اللّهُ عَمّارا یَومَ قُتِلَ ، ورَحِمَ اللّهُ عَمّارا یَومَ یُبعَثُ حَیّا . (1)1251.قصص الأنبیاء عن وائل بن حجر :عنه علیه السلام لِعَمرِو بنِ الحَمِقِ : اللّهُمَّ نَوِّر قَلبَهُ بِالتُّقی ، وَاهدِهِ إلی صِراطٍ مُستَقیمٍ . (2)1252.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام لِهاشِمٍ المِرقالِ : اللّهُمَّ ارزُقهُ الشَّهادَهَ فی سَبیلِکَ ، وَالمُرافَقَهَ لِنَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله . (3)1253.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام لِأَهلِ الکوفَهِ بَعدَ فَتحِ البَصرَهِ : وجَزاکُمُ اللّهُ مِن أهلِ مِصرَ عَن أهلِ بَیتِ نَبِیِّکُم أحسَنَ ما یَجزِی العامِلینَ بِطاعَتِهِ ، وَالشّاکِرینَ لِنِعمَتِهِ ؛ فَقَد سَمِعتُم وأطَعتُم ، ودُعیتُم فَأَجَبتُم . (4)1254.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام لِأَهلِ مِصرَ فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ : عَصَمَکُمُ اللّهُ بِالهُدی ، وثَبَّتَکُم بِالتُّقی ، ووَفَّقَنا وإیّاکُم لِما یُحِبُّ ویَرضی . وَالسَّلامُ عَلَیکُم ورَحمَهُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ . (5)1255.صحیح مسلم عن عبد اللّه بن عمرو بن العاص:عنه علیه السلام لِأَهلِ مِصرَ فی عَهدِهِ إلی مُحَمَّدِ بنِ أبی بَکرٍ : جَعَلَ اللّهُ خُلَّتَنا ووُدَّنا خُلَّهَ المُتَّقینَ ووُدَّ المُخلَصینَ ، وجَمَعَ بَینَنا وبَینَکُم فی دارِ الرِّضوانِ إخوانا عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلینَ . (6)1256.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام لِأَصحابِهِ بَعدَ استَشهادِ مُحَمَّدِ بنِ أبی بَکرٍ : اللّهُمَّ اجمَعنا وإیّاهُم عَلَی الهُدی ، وزَهِّدنا وإیّاهُم فِی الدُّنیا ، وَاجعَلِ الآخِرَهَ خَیرا لَنا ولَهُم مِنَ الاُولی . (7) .
1- .أنساب الأشراف : ج 1 ص 197 ، الطبقات الکبری : ج 3 ص 262 ، کنز العمّال : ج 13 ص 539 ح 37411 نقلاً عن ابن عساکر .
2- .وقعه صفّین : ص 103 ، الاختصاص : ص 15 وفیه «بالیقین» بدل «بالتُّقی» ؛ شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 181 .
3- .وقعه صفّین : ص 112 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 184 .
4- .نهج البلاغه : الکتاب 2 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 84 ح 57 .
5- .الغارات : ج 1 ص 261 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 75 کلاهما عن صعصعه بن صوحان .
6- .الغارات : ج 1 ص 250 عن عبایه ، بحار الأنوار : ج 33 ص 550 ح 720 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 72 عن عبد اللّه بن الحسن بن الحسن .
7- .الغارات : ج 1 ص 322 عن عبد الرحمن بن جندب عن أبیه ، بحار الأنوار : ج 33 ص 573 ح 722 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 100 عن عبد الرحمن بن جندب عن أبیه .
ص: 71
1257.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام هنگامی که عمّار کشته شد : رحمت خدا بر عمّار در روزی که اسلام آورد ! رحمت خدا بر عمّار در روزی که کشته شد ! رحمت خدا بر عمّار در روزی که زنده برانگیخته می شود!1258.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام برای عمرو بن حَمِق : بار خدایا! دلش را به پرهیزگاری نورانی ساز و او را به راه راست ، هدایت فرما.1259.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام برای هاشم مِرقال : بار خدایا! شهادت در راهت و همدمی با پیامبرت را نصیبش فرما.1260.المناقب لابن شهر آشوب ( فی ذِکرِ غَزوَهِ اُحُدٍ ) امام علی علیه السلام پس از فتح بصره برای اهل کوفه : شما ای مردم شهر ! خداوند به خاطر اهل بیت پیامبرتان ، بهترین پاداشی را که به عمل کنندگان به طاعتش و شاکران نعمتش عنایت می کند، عنایتتان کند. شما گوش کردید و پیروی نمودید ، و فرا خوانده شدید و پاسخ دادید.1261.رسول اللّه صلی الله علیه و آله لَمّا کانَ یَ ( لَمّا کانَ یَدعُو النّاسَ إلَی التَّوحیدِ ، وهُ ) امام علی علیه السلام در عهد نامه مالک اشتر ، خطاب به اهل مصر : خداوند با هدایت شما را [ از خطا ]حفظ کند و با پرهیزگاری پایدارتان سازد و ما و شما را به آنچه دوست دارد و بدان خرسند است ، موفّق بدارد . سلام و رحمت و برکات خدا بر شما باد!1262.الخرائج والجرائح :امام علی علیه السلام در عهد نامه اش به محمّد بن ابی بکر ، برای مردم مصر :خداوند ، دوستی و محبّت ما را دوستی پرهیزگاران و محبّت مخلَصان قرار دهد و ما و شما را در بهشت رضوان ، بر سریرهای رو در رو، برادرانه گرد آورَد.1263.الشفا بتعریف حقوق المصطفی :امام علی علیه السلام پس از شهادت محمّد بن ابی بکر به یارانش : بار خدایا ! ما و آنان را بر محور هدایت ، گِرد آور و ما و آنان را در دنیا دل کَنده از دنیا قرار ده و آخرت را برای ما و آنان ، بهتر از سرای دنیا ، مقرّر فرما. .
ص: 72
3 / 3 6أدعِیَتُهُ فِی الاِستِعانَهِ فی أمرِ الوِلایَهِ1266.دلائل النبوّه لأبی نعیم عن بلال :الإمام علیّ علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی عَبدُکَ ووَلِیُّکَ ، اختَرتَنی وَارتَضَیتَنی ، ورَفَعتَنی وکَرَّمتَنی بِما أورَثتَنی مِن مَقامِ أصفِیائِکَ ، وخِلافَهِ أولیائِکَ ، وأغنَیتَنی وأفقَرتَ النّاسَ فی دینِهِم ودُنیاهُم ، وأعزَزتَنی وأذلَلتَ العِبادَ إلَیَّ ، وأسکَنتَ قَلبی نورَکَ ولَم تُحوِجنی إلی غَیرِکَ ، وأنعَمتَ عَلَیَّ وأنعَمتَ بی ، ولَم تَجعَل مِنَّهً عَلَیَّ لِأَحَدٍ سِواکَ ، وأقَمتَنی لِاءِحیاءِ حَقِّکَ ، وَالشَّهادَهِ عَلی خَلقِکَ ، وأن لا أرضی ولا أسخَطَ إلّا لِرِضاکَ وسَخَطِکَ ، ولا أقولَ إلّا حَقّا ، ولا أنطِقَ إلّا صِدقا . (1)1267.مسند ابن حنبل عن کعب بن مرّه أو مرّه بن کعب :عنه علیه السلام :عَلَّمَنی رَسولُ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وعَلی أهلِ بَیتِهِ هذَا الدُّعاءَ ، وأمَرَنی أن أحتَفِظَ بِهِ فی کُلِّ ساعَهٍ لِکُلِّ شِدَّهٍ ورَخاءٍ ، وأن اُعَلِّمَهُ خَلیفَتی مِن بَعدی ، وأمَرَنی أن لا اُفارِقَهُ طولَ عُمُری حَتّی ألقَی اللّهَ عَزَّ وجَلَّ غَدا بِهذَا الدُّعاءِ ، وقالَ لی : قُل حینَ تُصبِحُ وتُمسی هذَا الدُّعاءَ ؛ فَإِنَّهُ کَنزٌ مِن کُنوزِ العَرشِ ... :
بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ ، الحَمدُ لِلّهِ الَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ ، المَلِکُ المُبینُ ، المُدَبِّرُ بِلا وَزیرٍ ، ولا خَلقٍ مِن عِبادِهِ یَستَشیرُ ، الأَوَّلُ غَیرُ مَصروفٍ ، وَالباقی بَعدَ فَناءِ الخَلقِ ، العَظیمُ الرُّبوبِیَّهِ ، نورُ السَّماواتِ وَالأَرَضینَ ، وفاطِرُهُما ومُبدِعُهُما ، بِغَیرِ عَمَدٍ خَلَقَهُما وفَتَقَهُما فَتقا ، فَقامَتِ السَّماواتُ طائِعاتٍ بِأَمرِهِ ، وَاستَقَرَّتِ الأَرَضونَ بِأَوتادِها فَوقَ الماءِ ، ثُمَّ عَلا رَبُّنا فِی السَّماواِت العُلی ، «الرَّحْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی لَهُ مَا فِی السَّمَوَ تِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ وَ مَا بَیْنَهُمَا وَ مَا تَحْتَ الثَّرَی » (2) .
فَأَنَا أشهَدُ بِأَنَّکَ أنتَ اللّهُ لا رافِعَ لِما وَضَعتَ ، ولا مانِعَ لِما أعطَیتَ ، ولا مُعطِیَ لِما مَنَعتَ ، وأنتَ اللّهُ لا إلهَ إلّا أنتَ ، کُنتَ إذ لَم تَکُن سَماءٌ مَبنِیَّهٌ ، ولا أرضٌ مَدحِیَّهٌ ، ولا شَمسٌ مُضیئَهٌ ، ولا لَیلٌ مُظلِمٌ ، ولا نَهارٌ مُضیءٌ ، ولا بَحرٌ لُجِّیٍّ ، ولا جَبَلٌ راسٍ ، ولا نَجمٌ سارٍ ، ولا قَمَرٌ مُنیرٌ ، ولا ریحٌ تَهُبُّ ، ولا سَحابٌ یَسکُبُ ، ولا بَرقٌ یَلمَعُ ، ولا رَعدٌ یُسَبِّحُ ، ولا روحٌ تُنَفِّسُ ، ولا طائِرٌ یَطیرُ ، ولا نارٌ تَتَوَقَّدُ ، ولا ماءٌ یَطَّرِدُ .
کُنتَ قَبلَ کُلِّ شَیءٍ ، وکَوَّنتَ کُلَّ شَیءٍ ، وقَدَرتَ عَلی کُلِّ شَیءٍ ، وَابتَدَعتَ کُلَّ شَیءٍ ، وأغنَیتَ وأفقَرتَ ، وأمَتَّ وأحیَیتَ ، وأضحَکتَ وأبکَیتَ ، وعَلَی العَرشِ استَوَیتَ ، فَتَبارَکتَ یا اللّهُ وتَعالَیتَ .
أنتَ اللّهُ الَّذی لا إلهَ إلّا أنتَ ، الخَلّاقُ المُعینُ ، أمرُکَ غالِبٌ ، وعِلمُکَ نافِذٌ ، وکَیدُکَ غَریبٌ ، ووَعدُکَ صادِقٌ ، وقَولُکَ حَقٌّ ، وحُکمُکَ عَدلٌ ، وکَلامُکَ هُدیً ، ووَحیُکَ نورٌ ، ورَحمَتُکَ واسِعَهٌ ، وعَفوُکَ عَظیمٌ ، وفَضلُکَ کَثیرٌ ، وعَطاؤُکَ جَزیلٌ ، وحَبلُکَ مَتینٌ ، وإمکانُکَ عَتیدٌ (3) ، وجارُکَ عَزیزٌ ، وبَأسُکَ شَدیدٌ ، ومَکرُکَ مَکیدٌ .
أنتَ یا رَبِّ مَوضِعُ کُلِّ شَکوی ، حاضِرُ کُلَّ مَلَأٍ ، وشاهِدُ کُلِّ نَجوی ، مُنتَهی کُلِّ حاجَهٍ ، مُفَرِّجُ کُلِّ حُزنٍ ، غِنی کُلِّ مِسکینٍ ، حِصنُ کُلِّ هارِبٍ ، أمانُ کُلِّ خائِفٍ ، حِرزُ الضُّعَفاءِ ، کَنزُ الفُقَراءِ ، مُفَرِّجُ الغَمّاءِ ، مُعینُ الصّالِحینَ ، ذلِکَ اللّهُ رَبُّنا لا إلهَ إلّا هُوَ ، تَکفی مِن عِبادِکَ مَن تَوَکَّلَ عَلَیکَ ، وأنتَ جارُ مَن لاذَ بِکَ وتَضَرَّعَ إلَیکَ ، عِصمَهُ مَنِ اعتَصَمَ بِکَ ، ناصِرُ مَنِ انتَصَرَ بِکَ ، تَغفِرُ الذُّنوبَ لِمَنِ استَغفَرَکَ ، جَبّارُ الجَبابِرَهِ ، عَظیمُ العُظَماءِ ، کَبیرُ الکُبَراءِ ، سَیِّدُ السّاداتِ ، مَولَی المَوالی ، صَریخُ المُستَصرِخین ، مُنَفِّسٌ عَنِ المَکروبینَ ، مُجیبُ دَعوَهِ المُضطَرّینَ ، أسمَعُ السّامِعینَ ، أبصَرُ النّاظِرینَ ، أحکَمُ الحاکِمینَ ، أسرَعُ الحاسِبینَ ، أرحَمُ الرّاحِمینَ ، خَیرُ الغافِرینَ ، قاضی حَوائِجِ المُؤمِنینَ ، مُغیثُ الصّالِحینَ .
أنتَ اللّهُ لا إلهَ إلّا أنتَ رَبُّ العالَمینَ ، أنتَ الخالِقُ وأنَا المَخلوقُ ، وأنتَ المالِکُ وأنَا المَملوکُ ، وأنتَ الرَّبُّ وأنَا العَبدُ ، وأنتَ الرّازِقُ وأنَا المَرزوقُ ، وأنتَ المُعطی وأنَا السائِلُ ، وأنتَ الجَوادُ وأنَا البَخیلُ ، وأنتَ القَوِیُّ وأنَا الضَّعیفُ ، وأنتَ العَزیزُ وأنَا الذَّلیلُ ، وأنتَ الغَنِیُّ وأنَا الفَقیرُ ، وأنتَ السَّیِّدُ وأنَا العَبدُ ، وأنتَ الغافِرُ وأنَا المُسیءُ ، وأنتَ العالِمُ وأنَا الجاهِلُ ، وأنتَ الحَلیمُ وأنَا العَجولُ ، وأنتَ الرَّحمنُ وأنَا المَرحومُ ، وأنتَ المُعافی وأنَا المُبتَلی ، وأنتَ المُجیبُ وأنَا المُضطَرُّ .
وأنَا أشهَدُ بِأَنَّکَ أنتَ اللّهُ لا إلهَ إلّا أنتَ ، المُعطی عِبادَکَ بِلا سُؤالٍ ، وأشهَدُ بِأَنَّکَ أنتَ اللّهُ ، الواحِدُ الأَحَدُ ، المُتَفَرِّدُ الصَّمَدُ الفَردُ ، وإلَیکَ المَصیرُ ، وصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وأهلِ بَیتِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ ، وَاغفِر لی ذُنوبی ، وَاستُر عَلَیَّ عُیوبی ، وَافتَح لی مِن لَدُنکَ رَحمَهً ورِزقا واسِعا یا أرحَمَ الرّاحِمینَ ، وَالحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ ، وحَسبُنَا اللّهُ ونِعمَ الوَکیلُ ، ولا حَولَ ولا قُوَّهَ إلّا بِاللّهِ العَلِیِّ العَظیمِ . (4) .
1- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 118 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 6 ح 5 .
2- .طه : 5 و 6 .
3- .شیء عتید : معدّ حاضر (لسان العرب : ج 3 ص 279 «عتد») .
4- .مهج الدعوات : ص 156 159 عن الحرث بن عمیر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام .
ص: 73
3 / 3 6 دعا برای یاریجویی در کار فرمانروایی
3 / 3 6دعا برای یاریجویی در کار فرمانروایی1270.مسند ابن حنبل عن خفاف بن إیماء بن رحضه الغفاری :امام علی علیه السلام :بار خدایا ! من بنده و ولیّ توام . مرا برگزیدی و به من رضایت دادی . بلندم کردی و به آنچه که از مقام اوصیای خود و جانشینی اولیایت به من به ارث رساندی، کرامتم بخشیدی و مرا بی نیاز از مردم و آنان را نیازمند به من در کار دین و دنیایشان قرار دادی . به من عزّت دادی و بندگان را در برابرم فروتن ساختی. در دل من نور خویش را نهادی و به غیر خودت محتاجم نساختی . به من و به وسیله من ، نعمت دادی و جز خود ، منّت هیچ کس را بر من ننهادی و مرا برای زنده کردن حقت و گواهی بر بندگانت و خشنود شدن به خاطر خشنودیت و خشم گرفتن برای خشمت و جز حق ، سخن نگفتن و جز راست بر زبان نراندن به پا داشتی .1271.صحیح مسلم عن أبی ذرّ :امام علی علیه السلام :پیامبر خدا که درود خدا بر او و بر اهل بیت او باد ،این دعا را به من آموخت. به من فرمان داد که آن را در هر زمان و در هر سختی و آسانی ، نگه دارم و آن را به جانشین خودم آموزش دهم و به من دستور داد در طول زندگی ام از آن جدا نشوم تا فردا خداوند را با این دعا ملاقات کنم و به من فرمود : در صبحگاهان و شامگاهان ، این دعا را بخوان که گنجی از گنج های عرش است... :
به نام خداوند بخشنده مهربان . سپاسْ خدایی را که خدایی جز او نیست ؛ پادشاه آشکار کننده و مدبّر بی دستْ یار ؛ آن که با هیچ بنده ای مشورت نمی کند ، اوّل بی تغییر ، و باقیِ پس از فنای خلق، دارای پروردگاری ای بزرگ، نورِ آسمان ها و زمین ها، خالق و ایجاد کننده آن دو .
بی هیچ ستونی ، آسمان و زمین را آفرید و بین آن دو جدایی افکند . آن گاه ، آسمان ها مطیع فرمان او سامان یافتند و زمین ها با میخ هایشان (یعنی کوه ها) بر روی آب ، استقرار پیدا کردند . آن گاه پروردگارمان بر آسمان های بالا ، مسلّط شد . «خدای رحمان بر عرش ، استیلا یافته است. آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین و آنچه میان آن دو است و آنچه زیر خاک است، از آنِ اوست» .
من گواهی می دهم که تو، خدایی هستی که برای آنچه تو نهاده ای ، از بین بَرَنده ای نیست ، و از آنچه می بخشی ، منع کننده ای نیست و برای آنچه منع کرده ای،دهنده ای نیست.
تو خدایی . جز تو خدایی نیست . تو بودی ، آن گاه که آسمانی برافراشته، زمینی گسترده، خورشیدی نوربخش، شبی تاریک، روزی روشن، دریایی ژرف، کوهی استوار، ستاره ای رونده، و ماهی نوردهنده نبود ؛ هنگامی که بادی نمی وزید، ابری نمی بارید، برقی نمی درخشید ، رعدی تسبیحگو نبود، زنده ای نفس نمی کشید، پرنده ای نمی پرید، آتشی افروخته نمی شد و آبی جریان نداشت.
پیش از هر چیزی بودی و به هر چیزی هستی بخشیدی ، بر هر چیزی توانا بودی ، همه چیزها را پدید آوردی، بی نیاز ساختی و نیازمند کردی، میراندی، زنده کردی، خنداندی و گریاندی و بر عرش ، استیلا یافتی . خدایا! بزرگ و متعالی هستی .
تو خدایی هستی که خدایی جز تو نیست؛ آفریننده ای هستی کمک رسان . فرمانت غالب، دانشت نافذ، نیرنگت ناشناخته ، وعده ات راست، سخنت حق، حُکمت داد، کلامت هدایت، وحیَت نور، رحمتت گسترده، گذشتت بزرگ، فضلت بسیار ، بخششت فراوان، ریسمانت استوار، قدرتت آماده، پناهت عزیز، عذابت سخت ، و مکرت کارساز است .
تو ای پروردگار دادسرای هر شکایتی، حاضرِ هر جمعی، گواه هر سخن درگویش ، نهایت هر نیازی، گشاینده هر غمی، بی نیازی هر نیازمندی، پناه هر فراری ای و امان هر بیمناکی . پناهگاه ضعیفان، گنج نیازمندان، غم گشای غمباران، و یاور صالحانی . این ، خدای ماست و جز او خدایی نیست.
از بندگانت ، هر آن که به تو تکیه کرد ، او را بسنده شدی و تو پناه کسی هستی که به تو پناه جُسته و در پیشگاهت فروتنی و زاری کرده است . پناه آنی که به تو پناه جسته است ، و یاور آن که از تو یاری خواسته است . گُناه آن را که در پیشگاهت استغفار کرده ، می بخشی، جبّارِ جباران (1) ، رئیسِ رئیسان ، بزرگِ بزرگان، سرورِ سروران، مولایِ مولایان، فریادرسِ یاری خواهان ، رهایی دهنده غمباران، پاسخ دهنده دعای گرفتاران، شنونده ترینِ شنوندگان ، بیناترینِ نظاره گران، داورترینِ داوران، زودحسابرس ترین حسابگران، مهربان ترینِ مهربانان، بهترینِ گذشت کنندگان، برآورنده نیاز مؤمنان ، و کمک رسانِ خوبانی.
تو خدایی . خدایی جز تو نیست ، ای پروردگارِ جهانیان! تو خالقی و من مخلوقم، تو مالکی و من مملوکم، تو پروردگاری و من بنده ام، تو روزی دهنده ای و من روزی داده شده ام، تو دهنده ای و من درخواست کننده ام، تو بخشنده ای و من بخیلم ، تو قوی ای و من ضعیفم، تو عزیزی و من خوارم، تو بی نیازی و من نیازمندم، تو سروری و من بنده ام، تو بخشنده ای و من خطا کارم، تو دانایی و من نادانم، تو بردباری و من عجولم، تو رحمانی و من رحمت شده، تو عافیت بخشی و من گرفتارم، تو پاسخ دهنده ای و من بی چاره ام .
گواهی می دهم که تو خدایی و خدایی جز تو نیست، ای آن که به بندگانت ، بدون درخواست ، می دهی! گواهی می دهم که تو خدایی یگانه و یکتایی، تنهای صمدِ بی تا ، و بازگشت به سوی توست. درود خدا بر محمّد و اهل بیت پاک و طاهر او باد!
گناهان مرا ببخش، زشتی هایم را بپوشان، و از پیش خود ، رحمت و روزی فراوانی برایم بگشا ، ای مهربان ترینِ مهربانان! و سپاسْ خدایی را که پروردگار جهانیان است. خدا ما را بس است و نیکو وکیلی است ، و قدرت و توانی جز به کمک خدای بلندْمرتبه بِشْکوه نیست .
.
1- .جبّاری خداوند به مفهوم جبران کنندگی و رفع نقص است . (م)
ص: 74
. .
ص: 75
. .
ص: 76
3 / 3 7أدعِیَتُهُ فِی الاِستِعاذَهِ مِنَ المَساوِئِأ : غَضَبُ اللّهِ1275.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( فی دُعائِهِ لِخَلَفِ شُهداءِ اُحُدٍ ) الإمام علیّ علیه السلام :اللّهُمَّ إلَیکَ أشکو ضَعفَ قُوَّتی ، وقِلَّهَ حیلَتی ، وهَوانی عَلَی النّاسِ . یا أرحَمَ الرّاحِمینَ ! إلی مَن تَکِلُنی ؟ إلی عَدُوٍّ یَتَجَهَّمُنی (1) ، أم إلی قَریبٍ مَلَّکتَهُ أمری ؟ إن لَم تَکُن ساخِطا عَلَیَّ فَلا اُبالی ، غَیرَ أنَّ عافِیَتَکَ أوسَعُ عَلَیَّ .
أعوذُ بِنورِ وَجهِکَ الکَریمِ ، الَّذی أضاءَت لَهُ السَّماواتُ ، وأشرَقَت لَهُ الظُّلُماتُ ، وصَلَحَ عَلَیهِ أمرُ الدُّنیا وَالآخِرَهِ ، أن تَحُلَّ عَلَیَّ غَضَبُکَ ، أو تَنزِلَ عَلَیَّ سَخَطُکَ ، لَکَ العُتبی حَتّی تَرضی ، ولا حَولَ ولا قُوَّهَ إلّا بِکَ . (2) .
1- .یتجهّمنی : أی یلقانی بالغلظه والوجه الکریه (النهایه : ج 1 ص 323 «جهم») .
2- .بحار الأنوار : ج 94 ص 225 ح 1 نقلاً عن اختیار ابن الباقی و ج 19 ص 22 ح 11 نقلاً عن المنتقی للکازرونی وغیره عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله نحوه وفیه «بعید» بدل «عدوّ» ؛ المعجم الکبیر : ج 25 ص 346 عن عبد اللّه بن جعفر عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله ، کنز العمّال : ج 2 ص 175 ح 3613 و ص 202 ح 3756 و ص 698 ح 5119 .
ص: 77
3 / 3 7 دعای او در پناهجویی از بدی ها
الف غضب خدا
3 / 3 7دعای او در پناهجویی از بدی هاالف غضب خدا1279.الخرائج والجرائح :امام علی علیه السلام :بار خدایا! از ضعف توانایی، کمی چاره اندیشی و کم اعتنایی مردم به خویش ، به تو شکایت می برم. ای مهربان ترینِ مهربانان! مرا به که وا می گذاری؟ به دشمنی که با من درشت خویی می کند؟ یا به خویشی که اختیارم را به او سپرده ای؟ اگر بر من خشم نگرفته باشی ، [ از هر چه پیش آید ] باکم نیست ؛ جز آن که عافیت تو برای [ انجام دادن وظایفی که دارم ] گسترده تر است.
پناه می جویم به نور ذات بشکوه تو که آسمان ها بدان روشن است و تاریکی ها بدان درخشان و برپایه آن ، کار دنیا و آخرتْ سامان یافته ، از این که خشمت بر من فرود آید و یا نارضایتی ات بر من نازل شود . تو راستْ حقّ سرزنش ، تا آن گاه که خشنود گردی ، و هیچ توان و قدرتی جز برای تو نیست.
.
ص: 78
ب : عَداوَهُ أولِیاءِ اللّهِ ووِلایَهُ أعدائِهِ1281.صحیح البخاری عن أنس :الإمام علیّ علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ أن اُعادِیَ لَکَ وَلِیّا ، أو اُوالِیَ لَکَ عَدُوّا ، أو أرضی لَکَ سَخَطا أبَدا .
اللّهُمَّ مَن صَلَّیتَ عَلَیهِ فَصَلَواتُنا عَلَیهِ ، ومَن لَعَنتَهُ فَلَعنَتُنا عَلَیهِ .
اللّهُمَّ مَن کانَ فی مَوتِهِ فَرَحٌ (1) لَنا ولِجَمیعِ المُسلِمینَ فَأَرِحنا مِنهُ ، وأبدِل لَنا بِهِ مَن هُوَ خَیرٌ لَنا مِنهُ ، حَتّی تُرِیَنا مِن عِلمِ الإِجابَهِ ما نَتَعَرَّفُهُ فی أدیانِنا ومَعایِشنا یا أرحَمَ الرّاحِمینَ ، وصَلَّی اللّهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وآلِهِ وسَلَّمَ . (2)ج : الرِّیاءُ1283.صحیح البخاری عن أنس :الإمام علیّ علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِن أن تُحَسِّنَ فی لامِعَهِ العُیونِ عَلانِیَتی ، وتُقَبِّحَ فیما اُبطِنُ لَکَ سَریرَتی ، مُحافِظا عَلی رِئاءِ (3) النّاسِ مِن نَفسی بِجَمیعِ ما أنتَ مُطَّلِعٌ عَلَیهِ مِنّی ، فَاُبدِیَ لِلنّاسِ حُسنَ ظاهِری ، واُفضِیَ إلَیکَ بِسوءِ عَمَلی ، تَقَرُّبا إلی عِبادِکَ ، وتَباعُدا مِن مَرضاتِکَ . (4) .
1- .وفی نسخه : «فرج» .
2- .الأمالی للمفید : ص 166 ح 6 ، المجتنی : ص 58 ، بحار الأنوار : ج 95 ص 355 ح 10 .
3- .فی المصدر : «رثاء» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی بحار الأنوار .
4- .نهج البلاغه : الحکمه 276 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 231 ح 7 .
ص: 79
ب دشمنی دوستان خدا و دوستی دشمنانش
ج ریا
ب دشمنی دوستان خدا و دوستی دشمنانش1285.الإمام علیّ علیه السلام ( عِندَ تَغسیلِهِ فاطِمَهَ علیهاالسلام ) امام علی علیه السلام :بار خدایا! من از این که با ولی ای از اولیای تو دشمنی ورزم یا دشمنی از دشمنان تو را دوست بدارم یا راضی به خشم تو باشم، برای همیشه به تو پناه می برم.
بار خدایا! بر هرکس که درود می فرستی ، درود ما هم بر او باد و بر هر کس که نفرین می کنی ، نفرین ما بر او باد!
بار خدایا! هر کس که در مرگش برای ما و همه مسلمانان شادی است ، ما را از او راحت کن و به جای او آن را که برای ما از او بهتر است ، جایگزین ساز تا علم به پذیرش [ دعا] را که در دینمان و زندگی مان می شناسیم ، به چشم ببینیم ای مهربان ترینِ مهربانان و بر سرور ما محمّد و خاندانش درود و سلام بفرست.ج ریا1287.عنه علیه السلام ( لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام ) امام علی علیه السلام :بار خدایا! به تو پناه می برم از این که آشکار من در فرا روی دیدگان ، نیکو جلوه کند ، در حالی که آنچه در درونم ، به انگیزه تظاهر به مردم ، پنهان می دارم و تو از من می دانی ، زشت باشد ؛ و به تو پناه می برم از این که به مردم ، ظاهری نیک را بنمایانم و بد کرداری ام را به سوی تو آورم ، به انگیزه نزدیکی به بندگانت و دوری از رضایت تو .
.
ص: 80
د : أنواعُ الذُّنوبِ1289.الخرائج والجرائح عن سعد الخفّاف عن زاذان أبی عمروالدعوات :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام إذا أعطی ما فی بَیتِ المالِ أمَرَ بِهِ فَکُنِسَ ، ثُمَّ صَلّی فیهِ ، ثُمَّ یَدعو فَیَقولُ فی دُعائِهِ :
اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِن ذَنبٍ یُحبِطَ العَمَلَ ، وأعوذُ بِکَ مِن ذَنبٍ یُعَجِّلُ النِّقَمَ ، وأعوذُ بِکَ مِن ذَنبٍ یُغَیِّر النِّعَمَ ، وأعوذُ بِکَ مِن ذَنبٍ یَمنَعُ الرِّزقَ ، وأعوذُ بِکَ مِن ذَنبٍ یَمنَعُ الدُّعاءَ ، وأعوذُ بِکَ مِن ذَنبٍ یَمنَعُ التَّوبَهَ ، وأعوذُ بِکَ مِن ذَنبٍ یَهتِکَ العِصمَهَ ، وأعوذُ بِکَ مِن ذَنبٍ یورِثُ النَّدَمَ ، وأعوذُ بِکَ مِن ذَنبٍ یَحبِسُ القِسَمَ . (1)ه : أصنافُ المَساوِئِ1291.الإمام علیّ علیه السلام :الغارات عن النعمان بن سعد عن الإمام علیّ علیه السلام :کانَ یَخرُجُ إلَی السُّوقِ ومَعَهُ الدِّرَّهُ ، فَیَقولُ : إنّی أعوذُ بِکَ مِنَ الفُسوقِ ، ومِن شَرِّ هذِهِ السّوقِ . (2)1292.المناقب لابن شهر آشوب :الإمام علیّ علیه السلام :إذَا اشتَرَیتُم ما تَحتاجونَ إلَیهِ مِنَ السّوقِ فَقولوا حینَ تَدخُلونَ الأَسواقَ :
أشهَدُ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ ، وأشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ صلی الله علیه و آله ، اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِن صَفقَهٍ خاسِرَهٍ ، ویَمینٍ فاجِرَهٍ ، وأعوذُ بِکَ مِن بَوارِ الأَیِّمِ (3) . (4) .
1- .الدعوات : ص 60 ح 150 ، بحار الأنوار : ج 91 ص 382 ح 8 و ج 94 ص 93 ح 9 .
2- .الغارات : ج 1 ص 114 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 102 ح 46 .
3- .بَوار الأیِّم : أی کسادها ، والأیِّم التی لا زوج لها ، وهی مع ذلک لا یرغب فیها أحد (النهایه : ج 1 ص 161 «بور») . والمراد هنا کساد المتاع کنایهً وتشبیهاً .
4- .الخصال : ص 634 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، تحف العقول : ص 122 وفی صدره «إذا دخلتم الأسواق لحاجهٍ فقولوا : أشهد ...» ، بحار الأنوار : ج 76 ص 172 ح 1 و ج 103 ص 96 ح 22 .
ص: 81