گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد دهم
فصل پنجم : ویژگی های جنگی



5 / 1 پُر دل ترین مردم

فصل پنجم : ویژگی های جنگیآنچه در این جا آمده ، بخش کوچکی از ویژگی های حماسی آن شجاع بی مانند و قهرمان بی بدیل و شه سوارِ همیشه پیروز ، امام علی بن ابی طالب علیه السلام است . شرح جنگاوری ها و حضور شخصی او در سخت ترین مَهلکه ها و نبردهای تن به تن با شجاعان و ... از یک سو، و تلاش فراوان برای افروخته نشدن شعله جنگ و نصایح مشفقانه و اتمام حجّت در مقابل خصم و آغازگرِ درگیری نبودن و جوانْ مردی با دشمن و رعایت حال فراریان و مجروحان و بسیاری دیگر از ویژگی های جنگی علی علیه السلام از دیگر سوی ، در فصل های مختلف کتاب آمده است .

ر . ک : ج 1 ص 199 (امام علی با پیامبر) . ج 4 ص 389 (جنگ های امام علی در ایّام حکومت) .

5 / 1پُر دل ترین مردمپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی ، دلیرترینِ مردم است.

.


ص: 436

اُسد الغابه عن سعد :لَقَد رَأَیتُهُ یَعنی عَلِیّا یَخطِرُ (1) بِالسَّیفِ هامَ المُشرِکینَ ، یَقولُ : سَنَحنَحُ اللَّیلِ کَأَنّی جِنِّیٌّ (2) . (3)

الإمام علیّ علیه السلام :کَأَنّی بِقائِلِکُم یَقولُ : إذا کان هذا قوتَ ابنِ أبی طالِبٍ فَقَد قَعَدَ بِهِ الضَّعفُ عَن قِتالِ الأَقرانِ ، ومُنازَلَهِ الشُّجعانِ ؛ ألا وإنَّ الشَّجَرَهَ البَرِّیَّهَ أصلَبُ عودا ، وَالرَّواتِعَ الخَضِرَهَ أرَقُّ جُلودا ، وَالنابِتاتِ العِذْیَهَ (4) أقوی وُقودا وأبطَأُ خُمودا . وأنَا مِن رَسولِ اللّهِ کَالضَّوءِ مِنَ الضَّوءِ وَالذِّراعِ مِنَ العَضُدِ . وَاللّهِ ، لَو تَظاهَرَتِ العَرَبُ عَلی قِتالی لَما وَلَّیتُ عَنها ، ولَو أمکَنَتِ الفُرَصُ مِن رِقابِها لَسارَعتُ إلَیها ، وسَأَجهَدُ فی أن اُطَهِّرَ الأَرضَ مِن هذَا الشَّخصِ المَعکوسِ ، وَالجِسمِ المَرکوسِ ، حَتّی تَخرُجَ المَدَرَهُ (5) مِن بَینِ حَبِّ الحَصیدِ . (6)

عنه علیه السلام :إنّی وَاللّهِ لَو لَقیتُهُم واحِدا وهُم طِلاعُ (7) الأَرضِ کُلِّها ما بالَیتُ ، ولَا استَوحَشتُ . (8)

عنه علیه السلام حینَ بَلَغَهُ خَبَرُ النّاکِثینَ بِبَیعَتِهِ : مِنَ العَجَبِ بَعثُهُم إلَیَّ أن أبرُزَ لِلطِّعانِ ، وأن أصبِرَ لِلجِلادِ ! هَبِلَتهُمُ الهَبُولُ ! لَقَد کُنتُ وما اُهَدَّدُ بِالحَربِ ، ولا اُرهَبُ بِالضَّربِ . (9)

.

1- .خَطَرَ بسیفه یَخطِرُ : رفَعه مرّه بعد مرّه وضرب به ، وقیل : ضرب به یمینا وشمالاً (اُنظر لسان العرب : ج 4 ص 249 «خطر») .
2- .أی لا أنام اللیل ، فأنا متیقّظ أبدا (النهایه : ج 2 ص 407 «سنحنح») .
3- .اُسد الغابه : ج 4 ص 92 ح 3789 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 161 وراجع ص 162 والمناقب لابن المغازلی : ص 32 ح 48 و ص 183 ح 219 والمناقب للخوارزمی : ص 158 ح 187 والفائق : ج1 ص 105 و 106 والمناقب للکوفی : ج2 ص 569 ح 1080 .
4- .وفی بعض النسخ : «النباتات البدویّه» . والعِذْیُ : الزرع الذی لا یُسقی إلّا من ماء المطر لبعده من المیاه (لسان العرب : ج15 ص 44 «عذی») .
5- .المَدَرُ : قِطع الطین الیابس ، واحدته : مَدَرَه (لسان العرب : ج 5 ص 162 «مدر») .
6- .نهج البلاغه : الکتاب 45 .
7- .طِلاعُ الأرض : مِلؤها (لسان العرب : ج 8 ص 235 «طلع») .
8- .نهج البلاغه : الکتاب 62 ، الغارات : ج 1 ص 319 عن جندب نحوه .
9- .نهج البلاغه : الخطبه 22 ، الکافی : ج 5 ص 53 ح 4 عن ابن محبوب رفعه ، الأمالی للطوسی : ص 169 ح 284 عن إسماعیل بن رجاء الزبیدی وکلاهما نحوه وراجع کشف الغمّه : ج 1 ص 240 والمناقب للخوارزمی : ص 184 ح 223 .

ص: 437

اُسدالغابه به نقل از سعد : وی (علی علیه السلام ) را دیدم که با شمشیر ، سرکردگان مشرکان را از دمِ تیغ می گذرانْد و می فرمود: «شب را نمی خوابم . من همواره بیدارم».

امام علی علیه السلام :چنان می بینم که گوینده ای از شما می گوید : اگر این ، غذای فرزند ابو طالب است ، از جنگ با هماوردان و مبارزه با شجاعان ، ناتوان می گردد . بدانید که چوب درخت بیابان ، محکم تر است ، و سبزه های زیبا ، پوستْ نازک ترند . [ چوب ]روییدنی های با آب باران [ که از آب ، کم بهره اند] ، پُر آتش تر و دیر خاموشی ترند . و من نسبت به پیامبر خدا ، چون نوری از نور و ساعد از بازویم . به خدا سوگند ، اگر همه عرب در جنگ با من پشتیبان یکدیگر باشند ، از آنان روی نخواهم گردانْد ، و اگر فرصت دست دهد ، به سوی آن خواهم شتافت و هر آینه ، تلاش خواهم کرد که زمین را از وجود این شخصِ از فطرت برگشته و پیکر سرگشته ، پاک کنم تا کلوخک ها از لابه لای دانه های گندم ، جدا شود.

امام علی علیه السلام :به خدا سوگند ، اگر من به تنهایی با آنان مواجه شوم ، در حالی که نیروهایشان همه زمین را پُر کرده باشند، باکم نیست و از آنان ، بیمناک نیستم .

امام علی علیه السلام هنگامی که خبر بیعت شکنی بیعت شکنان به وی رسید : جای شگفتی است که به من پیغام دادند در برابر نیزه ها ، گام به میدان نهم و در برابر شمشیرها ، شکیبایی ورزم . مادر به عزایتان بنشیند! از زمانی که بوده ام ، کسی مرا به جنگْ تهدید نکرده است و از ضرب شمشیرها نهراسیده ام.

.


ص: 438

الإمام الصادق علیه السلام :حَدَّثَتنی امرَأَهٌ مِنّا قالَت : رَأَیتُ الأَشعَثَ بنَ قَیسٍ دَخَلَ علی عَلِیٍّ علیه السلام ، فَأَغلَظَ لَهُ عَلِیٌّ ، فَعَرَضَ لَهُ الأَشعَثُ بِأَن یَفتُکَ بِهِ ، فَقالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام : أبِالمَوتِ تُهَدِّدُنی ! ! فَوَاللّهِ ما اُبالی وَقَعتُ عَلَی المَوتِ أو وَقَعَ المَوتُ عَلَیَّ . (1)

الإمام علیّ علیه السلام فی خُطبَتِهِ المُسَمّاهِ بِالقاصِعَهِ : أنَا وَضَعتُ فِی الصِّغَرِ بِکَلاکِلِ (2) العَرَبِ ، وکَسَرتُ نَواجِمَ قُرونِ رَبیعَهَ ومُضَرَ . (3)

التوحید :قیلَ لِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام لَمّا أرادَ قِتالَ الخَوارِجِ : لَوِ احتَرَزتَ یا أمیرَالمُؤمِنینَ . فَقالَ علیه السلام : أیَّ یَومَیَّ مِنَ المَوتِ أفِرُّ أیَومَ لَم یُقدَر أم یَومَ قُدِر یَومَ ما قُدِّرَ لا أخشَی الرَّدی وإذا قُدِّرَ لَم یُغنِ الحَذَر (4)

الکافی عن سعید بن قیس الهمدانی :نَظَرتُ یَوما فِی الحَربِ إلی رَجُلٍ عَلَیهِ ثَوبانِ ، فَحَرَّکتُ فَرَسی فَإِذا هُوَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام ، فَقُلتُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، فی مِثلِ هذَا المَوضِعِ ؟ فَقالَ : نَعَم یا سَعیدَ بنَ قَیسٍ ، إنَّهُ لَیسَ مِن عَبدٍ إلّا ولَهُ مِنَ اللّهِ حافِظٌ وواقِیَهٌ ؛ مَعَهُ مَلَکانِ یَحفَظانِهِ مِن أن یَسقُطَ مِن رَأسِ جَبَلٍ أو یَقَعَ فی بِئرٍ ، فَإِذا نَزَلَ القَضاءُ خَلَّیا بَینَهُ وبَینَ کُلِّ شَیءٍ . (5)

.

1- .مقاتل الطالبیّین : ص 47 عن سفیان بن عیینه ، شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 117 .
2- .الکَلکَل : الصدر من کلّ شیء (لسان العرب : ج11 ص 596 «کلکل») . وهو هنا کنایه عن الأکابر .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 192 ، غرر الحکم : ح 3765 ولیس فیه «فی الصِّغَر» و«قرون» .
4- .التوحید : ص 375 ح 19 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 298 وفی صدره «وکان مکتوبا علی درعه» الأبیات ، بحار الأنوار : ج 42 ص 58 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 5 ص 132 نحوه .
5- .الکافی : ج2 ص 59 ح 8 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج3 ص 297 عن قیس بن سعید ، بحار الأنوار : ج42 ص 58 ح 1 .

ص: 439

امام صادق علیه السلام :زنی از زنان خاندان ما برایم نقل کرد : اشعث بن قیس را دیدم که نزد علی علیه السلام رفت . علی علیه السلام بر او تندی کرد . اشعث ، تهدید کرد که وی را می کُشد . علی علیه السلام به او فرمود : «مرا از مرگ می ترسانی؟ به خدا سوگند ، باکم نیست که مرگ را دریابم و یا مرگ ، مرا در برگیرد».

امام علی علیه السلام در خطبه معروف به «قاصعه» : من در کم سنّی ، مهتران عرب را کُشتم و شاخ های سربرآورده ربیعه و مُضَر را شکستم.

التوحید :هنگامی که امیر مؤمنان ، تصمیم به جنگ با خوارج گرفت ، به وی گفته شد : اگر از این کار پرهیز می کردی ، بهتر بود . وی فرمود: «کدام روز از مرگ بگریزم روزی که مقدّر شده و یا روزی که مقدّر نشده؟ روزی که مقدّر نشده ، از مرگ ، نمی هراسم و روزی که مقدّر شده ، پرهیز ، سودی ندارد!».

الکافی به نقل از سعید بن قیس هَمْدانی : روزی در جنگ ، چشمم به مردی که دو قطعه لباس پوشیده بود ، افتاد . اسبم را به سمتش تاخت دادم . دیدم که امیرمؤمنان است . گفتم : «ای امیرمؤمنان! در چنین مکان و موقعیتی [ با لباس عادی می جنگی ]؟ فرمود : «آری ، ای سعید بن قیس! هیچ بنده ای نیست ، جز آن که از سوی خدا برای او حافظ و نگهبانی است و با او دو فرشته است که او را از سقوط از بالای کوه و یا افتادن در چاه ، باز می دارند و آن گاه که تقدیر آید ، بین او و هر خطری را خالی می کنند».

.


ص: 440

الإرشاد فِی الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام : ومِن آیاتِ اللّهِ تَعالی فیهِ أیضا أنَّهُ مَعَ طولِ مُلاقاتِهِ لِلحُروبِ ، ومُلابَسَتِهِ إیّاها ، وکَثرَهِ مَن مُنِیَ بِهِ فیها مِن شُجعانِ الأَعداءِ وصَنادیدِهِم ، وتَجَمُّعِهِم عَلَیهِ ، وَاحتیالِهِم فِی الفَتکِ بِهِ وبَذلِ الجُهدِ فی ذلِکَ ، ما وَلّی قَطُّ عَن أحَدٍ مِنهُم ظَهرَهُ ، ولَا انهَزَمَ عَن أحَدٍ مِنهُم ، ولا تَزَحزَحَ عَن مَکانِهِ ، ولا هابَ أحَدا مِن أقرانِهِ ، ولَم یَلقَ أحَدٌ سِواهُ خَصما فی حَربٍ إلّا وثَبَتَ لَهُ حینا وَانحَرَفَ عَنهُ حینا ، وأقدَمَ عَلَیهِ وَقتا وأحجَمَ عَنهُ زَمانا . (1)

شرح نهج البلاغه :أمَّا الشَّجاعَهُ فَإِنَّهُ أنسَی النّاسَ فیها ذِکرَ مَن کانَ قَبلَهُ ، ومَحَا اسمَ مَن یَأتی بَعدَهُ . ومَقاماتُهُ فِی الحَربِ مَشهورَهٌ ، یُضرَبُ بِهَا الأَمثالُ إلی یَومِ القِیامَهِ ، وهُوَ الشُّجاعُ الَّذی ما فَرَّ قَطُّ ، ولَا ارتاعَ مِن کَتیبَهٍ ، ولا بارَزَ أحَدا إلّا قَتَلَهُ ، ولا ضَرَبَ ضَربَهً قَطُّ فَاحتاجَتِ الاُولی إلی ثانِیَهٍ . وفِی الحَدیثِ : کانَت ضَرَباتُهُ وَترا . ولَمّا دَعا مُعاوِیَهَ إلَی المُبارَزَهِ لِیَستَریحَ النّاسُ مِنَ الحَربِ بِقَتلِ أحَدِهِما قالَ لَهُ عَمرٌو : لَقَد أنصَفَکَ . فَقالَ مُعاوِیَهُ : ما غَشَشتَنی مُنذُ نَصَحتَنی إلَا الیَومَ ، أ تَأمُرُنی بِمُبارَزَهِ أبِی الحَسَنِ وأنتَ تَعلَمُ أنَّهُ الشُّجاعُ المُطرِقُ ! أراکَ طَمِعتَ فی إمارَهِ الشّامِ بَعدی . وکانَتِ العَرَبُ تَفتَخِرُ بِوُقوفِها فِی الحَربِ فی مُقابَلَتِهِ . فَأَمّا قَتلاهُ فَافتِخارُ رَهطِهِم بِأَنَّهُ علیه السلام قَتَلَهُم أظهَرُ وأکثَرُ ، قالَت اُختُ عَمرِو بنِ عَبدِ وَدٍّ تَرثیهِ : لَو کانَ قاتِلَ عَمرٍو غَیرُ قاتِلِهِ بَکَیتُهُ أبَدا ما دُمتُ فِی الأَبَدِ (2)

.

1- .الإرشاد : ج 1 ص 308 .
2- .شرح نهج البلاغه : ج 1 ص 20 .

ص: 441

الإرشاد درباره علی علیه السلام : و نیز از نشانه های روشن خداوند متعال در وی با وجود طول مشارکت وی در جنگ ها و حضور در میدان های جنگ و شمارِ زیاد دشمنان شجاع و قهرمانان آنها که قصد وی کردند و علیه او گِرد آمدند و [ با وجود ]حیله هایشان در ترور وی و تلاشی که در این باره انجام دادند این است که ، هیچ گاه به هیچ یک از آنها پشت نکرد و از برابر هیچ کدام ، فرار نکرد و از جایش تکان نخورد و از هیچ کدام از همگنانش نهراسید و جز او ، هیچ کس در جنگ ، با دشمنی روبه رو نشد ، مگر آن که لحظه ای پایداری کرد و لحظه ای از او روی برگردانْد و زمانی علیه او اقدام کرد و زمانی دیگر ، باز ایستاد.

شرح نهج البلاغه :در شجاعت ، باعث شد که مردم ، یاد [ دلیران ] پیش از او را فراموش کنند و نام کسانی را که پس از او آمدند ، محو کرد . موقعیّت های وی در جنگ ، مشهور است که تا روز قیامت، ضرب المثل است. او دلیری است که هرگز فرار نکرد و از هیچ سپاهی نهراسید، و در برابر جنگجویی قرار نگرفت ، مگر آن که وی را کُشت ، و هیچ گاه ضربه ای نزد که ضربه اوّل وی به ضربه دیگری نیازمند باشد، و در حدیث است که ضربه های وی،تک بود. هنگامی که معاویه را به مبارزه طلبید تا مردم با کشته شدن یکی از آن دو از جنگ آسوده شوند ، عمرو به او (معاویه) گفت : با تو رفتاری منصفانه دارد. معاویه در پاسخ عمرو گفت : از زمانی که مرا خیرخواهی کرده ای ، جز این بار ، فریب به کار نگرفتی . آیا مرا به جنگ با ابو الحسن می خوانی ، در حالی که می دانی که او دلیرِ کوبنده است؟ فکر می کنم در اندیشه حکومت شام پس از منی . و عرب به قرار گرفتن در جنگ در برابر او افتخار می کردند ؛ امّا افتخار اقوام کشته شدگان به دست وی ، به این که او کُشنده آنان است ، [ نیز ]نمونه های آشکار و فراوان دارد. خواهر عمرو بن عبد وُد در سوگواری برای برادرش می گوید: اگر قاتل عمرو ، غیر از این قاتل بود تا زمانی که زنده بودم ، همواره می گریستم.

.


ص: 442

الإمام علیّ علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ : أنَا الصَّقرُ الَّذی حُدِّثتُ عَنهُ عِتاقُ الطَّیرِ تَنجَدِلُ انجِدالا وقاسَیتُ الحُروبَ أنَا ابنُ سَبعٍ فَلَمّا شِبتُ أفنَیتُ الرِّجالا وأیضا عَنهُ علیه السلام : صَیدُ المُلوکِ أرانِبٌ وثَعالِبُ وإذا رَکِبتُ فَصَیدِیَ الأَبطالُ صَیدِیالفَوارِسُ فِیاللِّقاءِ وإنَّنی عِندَ الوَغا لَغَضَنفَرٌ قَتّالُ (1)

راجع : ج 7 ص 530 (المؤمن المجاهد) و ص 544 (خصم الکفّار) و ص 554 (الذی یشری نفسه ابتغاء مرضات اللّه ) . ج 6 ص 78 (قتال الإمام بنفسه) .

5 / 2سَیفُ اللّهِ الَّذی لا یُخطِئُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیٌّ ، أنتَ فارِسُ العَرَبِ ، وقاتِلُ النّاکِثینَ وَالمارِقینَ وَالقاسِطینَ ، وأنتَ أخی ، ومَولی کُلِّ مُؤمِنٍ ، وسَیفُ اللّهِ الَّذی لا یُخطِئُ . (2)

.

1- .الدیوان المنسوب إلی الإمام علیّ علیه السلام : ص 464 الرقم 357 و 358 .
2- .صحیفه الإمام الرضا علیه السلام : ص 275 ح 14 .

ص: 443



5 / 2 شمشیر بی خطای خداوند

امام علی علیه السلام در دیوان منسوب به ایشان : من بازی هستم که پرندگان تیز پرواز از آن ، سخن می گویند و بر زمین می افتند . در زمانی که هفت سالم بود ، جنگ را آزمودم و آنگاه که موهایم سپید گشت ، مردان را به خاک افکندم . و نیز فرمود: شکار پادشاهان ، خرگوش و روباه است و من چون سوار شوم ، دلیران را شکار می کنم . شکار من در هنگام جنگ ، چابک سواران اند و من در میدان جنگ ، شیری جنگجویم.

ر . ک : ج 7 ص 531 (مؤمن مجاهد) و ص 545 (دشمن کافران) و ص 555 (سوداکننده جان برای خشنودی خدا) . ج 6 ص 79 (نبرد شخصِ امام) .

5 / 2شمشیر بی خطای خداوندپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! تو چابک سوار عرب و کُشنده ناکثین، مارقین و قاسطین هستی . تو برادر منی و مولای هر مؤمنی و شمشیر خدایی که هرگز اشتباه نمی کند.

.


ص: 444

5 / 3کَرّارٌ غَیرُ فَرّارٍرسول اللّه صلی الله علیه و آله یَومَ فَتحِ خَیبَرَ : لَأَبعَثَنَّ رَجُلاً یُحِبُّ اللّهَ ورَسولَهُ ، ویُحِبُّهُ اللّهُ ورَسولُهُ ، لَیسَ بِفَرّارٍ . فَتَشَرَّفَ لَهُ النّاسُ ، فَبَعَثَ إلی عَلِیٍّ فَأَعطاها إیّاهُ . (1)

الإمام علیّ علیه السلام :إنّی لَم أفِرَّ مِنَ الزَّحفِ قَطُّ ، ولَم یُبارِزنی أحَدٌ إلّا سَقَیتُ الأَرضَ مِن دَمِهِ ! (2)

الإمام الصادق علیه السلام :قیلَ لِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : لِمَ لا تَشتَری فَرَسا عَتیقا ؟ قالَ : لا حاجَهَ لی فیهِ ؛ فَأَنَا لا أفِرُّ مِمَّن کَرَّ عَلَیَّ ، ولا أکِرُّ عَلی مَن فَرَّ مِنّی . (3)

المناقب لابن شهر آشوب فِی الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام : قیلَ لَهُ علیه السلام : أ لا تَرکَبُ الخَیلَ وطُلّابُکَ کَثیرٌ ؟ فَقالَ : الخَیلُ لِلطَّلَبِ وَالهَرَبِ ، ولَستُ أطلُبُ مُدبِرا ، ولا أنصَرِفُ عَن مُقبِلٍ . وفی رِوایَهٍ : لا أکِرُّ عَلی مَن فَرَّ ، ولا أفِرُّ مِمَّن کَرَّ . (4)

نثر الدرّ فِی الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام : قیلَ لَهُ : أنتَ مُحَرِّبٌ مَطلوبٌ ، فَلَوِ اتَّخَذتَ طِرفا ؟ قالَ : أنَا لا أفِرُّ عَمَّن کَرَّ ، ولا أکِرُّ عَلی مَن فَرَّ ، فَالبَغلَهُ تَکفینی . (5)

.

1- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 43 ح 117 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 214 ح 778 کلاهما عن عبد الرحمن بن أبی لیلی عن الإمام علیّ علیه السلام ، خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 234 ح 126 عن سعد بن أبی وقّاص ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 497 ح 17 عن عبد الرحمن بن أبی لیلی عن الإمام علیّ علیه السلام وزاد فیه «یفتح اللّه له» قبل «لیس بفرّار» ، المناقب لابن المغازلی : ص 185 ح 220 عن أبی سعید الخدری ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 337 وفیه «وقد ثبت فی الصحاح وغیرها» ؛ الکافی : ج 1 ص 294 ح 3 عن عبد الحمید بن أبی الدیلم عن الإمام الصادق علیه السلام ، الاختصاص : ص 150 وفی الخمسه الأخیره إلی «بفرّار» .
2- .الخصال : ص 580 ح 1 عن مکحول .
3- .الأمالی للصدوق : ص 234 ح 249 عن مالک بن أنس ، بحار الأنوار : ج 41 ص 75 ح 5 .
4- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 298 .
5- .نثر الدرّ : ج 1 ص 294 .

ص: 445



5 / 3 یورشگر بی گریز

5 / 3یورشگر بی گریزپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در روز فتح خیبر : «به طور حتم ، مردی را گسیل خواهم داشت که خدا و پیامبرش را دوست دارد و خدا و پیامبرش او را دوست می دارند؛ مردی که فرار نمی کند» . مردم به طمع این شرافت افتادند ؛ امّا او به دنبال علی علیه السلام فرستاد و پرچم را به او سپرد.

امام علی علیه السلام :من هرگز از میدان ، فرار نکرده ام و هیچ کس به میدان من نیامده ، مگر آن که زمین را از خونش سیراب ساخته ام.

امام صادق علیه السلام :به امیرمؤمنان گفته شد : چرا اسبی ارزشمند و چابک نمی خری؟ فرمود : «نیازی به آن ندارم . من از [ برابر] کسی که بر من یورش آورده ، فرار نمی کنم و کسی را که از مقابل من فرار می کند ، دنبال نمی کنم».

المناقب ، ابن شهر آشوب درباره امام علی علیه السلام :به وی گفته شد : چرا سوار اسب نمی شوی ، در حالی که افرادی که پِیجوی تواند ، بسیارند؟ فرمود : «اسب ، برای یورش و فرار است و من ، آن را که به من پشت کرده ، پی نمی گیرم و از کسی که به من روی آورده ، فرار نمی کنم». و در روایت دیگری آمده است [ که فرمود] : «بر آن که فرار می کند ، یورش نمی برم و از [ برابر] آن که حمله می کند ، فرار نمی کنم» .

نثر الدّر درباره امام علی علیه السلام : به وی گفته شد : تو جنگجویی و در پی ات می گردند . ای کاش ، اسب اصیل بر می گزیدی؟ فرمود : «من از [ برابر ]کسی که حمله می کند ، فرار نمی کنم و بر آن که فرار می کند ، حمله نمی کنم . بنا بر این ، اَسترْ مرا بس است».

.


ص: 446

نثر الدرّ فِی الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام : قیلَ لَهُ فی بَعضِ حُروبِهِ : إن جالَتِ الخَیلُ فَأَینَ نَطلُبُکَ ؟ قالَ : حَیثُ تَرَکتُمونی . (1)

المناقب لابن شهر آشوب :قَدِ اجتَمَعَتِ الاُمَّهُ عَلی أنَّ عَلِیّا کانَ المُجاهِدَ فی سَبیلِ اللّهِ ، وَالکاشِفَ الکُروبِ عَن وَجهِ رَسولِ اللّهِ ، المُقَدِّمَ فی سائِرِ الغَزَواتِ إذا لَم یَحضُرِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ، وإذا حَضَرَ فَهُوَ تالیهِ ، وصاحِبَ الرّایَهِ وَاللِّواءِ مَعا ، وما کانَ قَطُّ تَحتَ لِواءِ جَماعَهِ أحَدٍ ، ولا فَرَّ مِن زَحفٍ . (2)

راجع : ج 1 ص 280 (غزوه اُحد) . و ص 340 (الدور المصیری فی فتح خیبر) . و ص 382 (المقاومه الرائعه فی غزوه حنین) .

5 / 4کانَ یُباشِرُ القِتالَ بِنَفسِهِالإمام الباقر علیه السلام :إنَّ عَلِیّا کانَ یُباشِرُ القِتالَ بِنَفسِهِ . (3)

عنه علیه السلام :إنَّ عَلِیّا رضی الله عنه کانَ لا یَأخُذُ سَلَبا ، وإنَّهُ کانَ یُباشِرُ القِتالَ بِنَفسِهِ . (4)

تاریخ الطبری عن أبی بکر الهذلی :أنَّ عَلِیّا لَمَّا استَخلَفَ عَبدَ اللّهِ بنَ عَبّاسٍ عَلَی البَصرَهِ سارَ مِنها إلَی الکوفَهِ ، فَتَهَیَّأَ فیها إلی صِفّینَ ، فَاستَشارَ النّاسَ فی ذلِکَ ، فَأَشارَ عَلَیهِ قَومٌ أن یَبعَثَ الجُنودَ ویُقیمَ ، وأشارَ آخَرونَ بِالمَسیرِ ، فَأَبی إلَا المُباشَرَهَ . (5)

.

1- .نثر الدرّ : ج 1 ص 294 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 283 ح 246 .
2- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 66 .
3- .قرب الإسناد : ص 27 ح 91 عن عبد اللّه بن میمون عن الإمام الصادق علیه السلام .
4- .السنن الکبری : ج 8 ص 314 ح 16746 عن الدراوردی عن الإمام الصادق علیه السلام ؛ الجعفریّات : ص 77 ؛ النوادر للراوندی : ص 138 ح 184 کلاهما عن الإمام الحسین علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 33 ص 454 ح 669 و ج 100 ص 34 ح 17 .
5- .تاریخ الطبری : ج 4 ص 563 .

ص: 447



5 / 4 شرکت کننده مستقیم در جنگ

نثر الدّر درباره امام علی علیه السلام : در یکی از جنگ هایش به وی گفته شد : اگر سپاه جولان داد ، در کجا پی شما بگردیم؟ فرمود : همان جا که مرا رها کرده اید.

المناقب ، ابن شهر آشوب :همه امّت بر این اتّفاق دارند که علی علیه السلام مجاهد راه خدا بود و از بین بَرَنده غم از چهره پیامبر خدا ، پیشتاز در همه جنگ ها بود اگر پیامبر صلی الله علیه و آله حاضر نبود و در پشتِ سر او بود هرگاه که پیامبر صلی الله علیه و آله حاضر بود و وی ، صاحب بیرق و لوا ، هر دو بود و هیچ گاه زیر لوای دیگری نبود و از جنگ ، فرار نکرد.

ر . ک : ج 1 ص 281 (جنگ اُحُد) . و ص 341 (تلاش سرنوشت ساز در جنگ خیبر) . و ص 383 (پایداری شگفت انگیز در جنگ حُنَین) .

5 / 4شرکت کننده مستقیم در جنگامام باقر علیه السلام :علی علیه السلام خود ، شخصا در جنگ ، شرکت می کرد.

امام باقر علیه السلام :علی علیه السلام لباس و تجهیزات مقتول را بر نمی داشت و خود ، شخصا در جنگ ، شرکت می کرد.

تاریخ الطبری به نقل از ابو بکر هُذَلی : علی علیه السلام هنگامی که عبد اللّه بن عبّاس را در بصره ، جانشین خود ساخت ، به طرف کوفه حرکت کرد و در آن جا برای صِفّین ، آماده گشت و با مردم در این خصوص ، مشورت کرد . گروهی از مردم به وی گفتند که سپاه را گسیل کند و خود در کوفه بماند و گروه دیگر ، توصیه به رفتن کردند و او جز شرکت مستقیم در جنگ را برنگزید.

.


ص: 448

ذخائر العقبی عن ابن عبّاس وقَد سَأَلَهُ رَجُلٌ : أکانَ عَلِیٌّ رضی الله عنهیُباشِرُ القِتالَ یَومَ صِفّینَ ؟ فَقالَ : وَاللّهِ ، ما رَأَیتُ رَجُلاً أطرَحَ لِنَفسِهِ فی مَتلَفٍ مِن عَلِیٍّ ، ولَقَد رَأَیتُهُ یَخرُجُ حاسِرَ الرَّأسِ بِیَدِهِ السَّیفُ إلَی الرَّجُلِ الدّارِعِ فَیَقتُلُهُ . (1)

راجع: ج 6 ص 78 (قتال الإمام بنفسه) .

5 / 5کانَت دِرعُهُ بِلا ظَهرٍعیون الأخبار :کانَت دِرعُ عَلِیٍّ رضی الله عنه صَدرا لا ظَهرَ لَها ، فَقیلَ لَهُ فی ذلِکَ ، فَقالَ : إذَا استَمکَنَ عَدُوّی مِن ظَهری فَلا یُبقِ . (2)

شرح نهج البلاغه فِی الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام : قیلَ لَهُ : إنَّ دِرعَکَ صَدرٌ لا ظَهرَ لَها ، إنّا نَخافُ أن تُؤتی مِن قِبَلِ ظَهرِکَ ؟ فَقالَ : إذا وَلَّیتُ فَلا واءَلتُ (3) . (4)

المناقب لابن شهر آشوب :رُوِیَ أنَّ دِرعَهُ علیه السلام کانَت لا قَبَّ لَها ؛ أی لا ظَهرَ ، فَقیلَ لَهُ فی ذلِکَ ، فَقالَ : إن وَلَّیتُ فَلا وَأَلتُ (5) ؛ أی نَجَوتُ . (6)

الأخبار الموفّقیّات عن مصعب بن عبد اللّه :کانَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ حَذِرا فِی الحُروبِ ، شَدیدَ الرَّوَغانِ مِن قِرنِهِ ، لا یَکادُ أحَدٌ یَتَمَکَّنُ مِنهُ . وکانَت دِرعُهُ صَدرا لا ظَهرَ لَها ، فَقیلَ لَهُ : أ لا تَخافُ أن تُؤتی مِن قِبَلِ ظَهرِکَ ؟ فَیَقولُ : إذا أمکَنتُ عَدُوّی مِن ظَهری فَلا أبقَی اللّهُ عَلَیهِ إن أبقی عَلَیَّ . (7)

.

1- .ذخائر العقبی : ص 176 .
2- .عیون الأخبار لابن قتیبه : ج 1 ص 131 وراجع شرح الأخبار : ج 1 ص 112 ح 34 .
3- .واءَلَ منه : أی طلب النجاه (لسان العرب : ج 11 ص 715 «وأل») .
4- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 280 ح 221 وراجع تاج العروس : ج 15 ص 765 .
5- .فی المصدر : «والیت» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی بحار الأنوار .
6- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 298 ، بحار الأنوار : ج 42 ص 58 .
7- .الأخبار الموفّقیّات : ص 343 ح 194 ، المستطرف : ج 1 ص 221 عن مصعب بن الزبیر ؛ نثر الدرّ : ج 1 ص 280 .

ص: 449



5 / 5 پوشیدن زره بی پشت

ذخائر العقبی :مردی از ابن عبّاس پرسید : آیا علی علیه السلام در جنگ صِفّین ، خود در جنگ شرکت می کرد؟ گفت : به خدا سوگند ، هیچ کس را مانند علی ندیدم که خود را به دلِ کارزار بیفکند . دیدم که سرْ برهنه ، در حالی که شمشیری به دست گرفته ، به جنگ مردی زره پوشیده می رفت و او را می کُشت.

ر . ک : ج 6 ص 79 (نبرد شخص امام) .

5 / 5پوشیدن زره بی پشتعیون الأخبار :زره علی علیه السلام سینه داشت ، ولی پشت نداشت . در این خصوص ، از وی پرسیده شد . فرمود : «اگر دشمنم به پشت من دست یافت ، مرا زنده نگذارَد!».

شرح نهج البلاغه درباره امام علی علیه السلام : به وی گفته شد : زره تو سینه دارد ، ولی پشت ندارد و ما می ترسیم که دشمن ، از پشت به تو حمله کند . فرمود : «اگر به دشمن پشت کردم ، نجات نمی خواهم».

المناقب ، ابن شهر آشوب:روایت شده که زره علی علیه السلام پشت نداشت . در این خصوص با وی صحبت شد . فرمود : «اگر به دشمن پشت کردم ، نجات نمی خواهم».

الأخبار الموفقیّات به نقل از مصعب بن عبد اللّه : علی بن ابی طالب علیه السلام در جنگ ها بسیار هوشیار بود و نسبت به همگنانش حاضریُراق بود . هیچ کس نمی توانست بر وی غالب شود . زرهش سینه داشت و پشت نداشت . به وی گفته شد : آیا نمی ترسی که از پشت به تو حمله کنند؟ فرمود : «هرگاه به دشمنم امکان دادم که از پشت سر بر من دست یابد ، مرا بکُشد! اگر مرا نکشد ، خدا او را از زمین بردارد!».

.


ص: 450

الجمل عن محمّد ابن الحنفیّه فی وَقعَهِ الجَمَلِ : ودَعا [ عَلِیٌ علیه السلام ]بِدِرعِهِ البَتراءِ ولَم یَلبَسها بَعدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إلّا یَومَئِذٍ فَکانَ بَینَ کَتِفَیهِ مِنها وَهنٌ ، فَجاءَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام وفی یَدِهِ شِسعُ نَعلٍ ، فَقالَ لَهُ ابنُ عَبّاسٍ : ما تُریدُ بِهذَا الشِّسعِ یا أمیرَ المُؤمِنینَ ؟ فَقالَ : أربُطُ بِها ما قَد تَهی (1) مِن هذَا الدِّرعِ مِن خَلفی . فَقالَ ابنُ عَبّاسٍ : أفی مِثلِ هذَا الیَومِ تَلبَسُ مِثلَ هذا ! فَقالَ علیه السلام : ولِمَ ؟ قالَ : أخافُ عَلَیکَ . فَقالَ : لا تَخَف أن اُوتی مِن وَرائی ، وَاللّهِ یَابنَ عَبّاسٍ ما وَلَّیتُ فی زَحفٍ قَطُّ . (2)

5 / 6کانَت ضَرَباتُهُ أبکاراالأمالی للطوسی عن نوفل :أنَّهُ کانَ یُحَدِّثُ عَن یَومِ حُنَینٍ ، قالَ : فَرَّ النّاسُ جَمیعا وأعرَوا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَلَم یَبقَ مَعَهُ إلّا سَبعَهُ نَفَرٍ مِن بَنی عَبدِالمُطَّلِبِ: العَبّاسُ، وَابنُهُ الفَضلُ، وعَلِیٌّ، وأخوهُ عَقیلٌ، وأبو سُفیانَ، ورَبیعَهُ، ونَوفَلٌ بَنُو الحارِثِ بنِ عَبدِالمُطَّلِبِ، ورَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مُصلِتٌ سَیفَهُ فِی المُجتَلَدِ، وهُوَ عَلی بَغلَتِهِ الدُّلدُلِ، وهُوَ یَقولُ: أنَا النّبِیُّ لا کَذِبَ أنَا ابنُ عَبدِالمُطَّلِبِ قالَ الحارِثُ بنُ نَوفَلٍ: فَحَدَّثَنِی الفَضلُ بنُ العَبّاسِ، قالَ: اِلتَفَتَ العَبّاسُ یَومَئِذٍ وقَد أقشَعَ النّاسُ عَن بَکرَهِ أبیهِم، فَلَم یَرَ عَلِیّا علیه السلام فی مَن ثَبَتَ، فَقالَ: شوهَهٌ بوهَهٌ، أفی مِثلِ هذَا الحالِ یَرغَبُ ابنُ أبی طالِبٍ بِنَفسِهِ عَن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وهُوَ صاحِبُ ما هُوَ صاحِبُهُ! یَعنِی المَواطِنَ المَشهورَهَ لَهُ فَقُلتُ: نَقِّص قَولَکَ لِابنِ أخیکَ یا أبَه. قالَ: ما ذاکَ، یا فَضلُ؟ قُلتُ: أما تَراهُ فِی الرَّعیلِ الأَوَّلِ، أما تَراهُ فِی الرَّهِجِ، قالَ: أشعِرهُ لی یا بُنَیَّ. قُلتُ: ذو کَذا ذو کَذا ذُو البُردَهِ. قالَ: فَما تِلکَ البَرقَهُ؟ قُلتُ: سَیفُهُ یُزَیِّلُ بِهِ بَینَ الأَقرانِ. فَقالَ: بَرُّ بنُ بَرٍّ، فِداهُ عَمٌّ وخالٍ. قالَ: فَضَرَبَ عَلِیٌّ علیه السلام یَومَئِذٍ أربَعینَ مُبارِزا، کُلُّهُم یَقُدُّهُ حَتّی أنفِهِ وذَکَرِهِ، قالَ: وکانَت ضَرَباتُهُ مُبتَکِرَهً . (3)

.

1- .کلّ ما استرخی رباطه فقد وَهَی ، وقد وَهَی الثوبُ یَهی وَهْیا : إذا بلیَ وتخرّق (لسان العرب : ج15 ص 417 «وهی») .
2- .الجمل : ص 355 .
3- .الأمالی للطوسی : ص 574 ح 1187 ، بحار الأنوار : ج 21 ص 178 ح 14 ؛ النهایه فی غریب الحدیث : ج 1 ص 149 وفیه «کانت ضربات علیّ مُبتَکرات لا عُونا ، أی إنّ ضربته کانت بِکرا ؛ یقتل بواحده منها ، لا یحتاج أن یعید الضربه ثانیا . یقال : ضربهٌ بِکر ؛ إذا کانت قاطعهً لا تُثنی» .

ص: 451



5 / 6 ضربه های کاری

الجمل به نقل از محمّد بن حنفیّه ، در داستان جمل : و [ علی علیه السلام ] زره «بَتراء» را که پس از پیامبر صلی الله علیه و آله جز آن روز نپوشیده بود خواست ، در حالی که در بین کتف زره ، پارگی بود. امیرمؤمنان ، در حالی که بند کفشی در دست داشت ، آمد. ابن عبّاس گفت : با این بند می خواهی چه کار کنی؟ فرمود : «با این بند ، پارگی زره را از پشت به هم وصل کن» . ابن عبّاس گفت : در چنین روزی ، چنین زرهی می پوشی؟ علی علیه السلام فرمود : «مگر چه عیبی دارد؟». گفت : برای تو بیمناکم . فرمود : «نترس از این که کسی از پشت سرم حمله کند . به خدا سوگند ابن عبّاس ، هرگز در هیچ مبارزه ای پشت نکرده ام» .

5 / 6ضربه های کاریالأمالی ، طوسی :به نقل از نَوفَل که ماجرای جنگ حُنَین را بازگو می کرد گفت : همه مردم فرار کردند و اطراف پیامبر را خالی نمودند ، و جز هفت نفر از فرزندان عبد المطّلب که عبارت بودند از : عبّاس و پسرش فضل ، علی و برادرش عقیل ، و ابوسفیان و ربیعه و نوفل ، سه پسر حارث بن عبدالمطّلب کسی با پیامبر صلی الله علیه و آله نماند . پیامبر خدا ، در حالی که با شمشیر آخته اش دشمن را می پراکند و بر قاطرش دُلدُل نشسته بود ، می فرمود : من قطعا پیامبرم و این ، دروغ نیست. من پسر عبد المطّلبم . حارث بن نوفل گفت : فضل بن عبّاس برایم روایت کرد : آن روز ، در حالی که همه مردم پراکنده شده بودند ، عبّاس ، چشم گرداند و علی را در میان یاران ثابت قدمِ اطراف پیامبر صلی الله علیه و آله ندید و گفت : زشت است! بال و پرش ریخته! آیا درست است که در چنین وضعی ، پسر ابوطالب ، خود را از پیامبر صلی الله علیه و آله جدا کند ، در حالی که چنین جایی جای اوست؟! یعنی بزنگاه ها جای حضور اوست . گفتم پدر جان! درباره پسر برادرت ، سخن ، کوتاه کن! گفت : فضل ، مگر چه شده؟ گفتم : مگر نمی بینی که علی در میان سوارگان خط اوّل جنگ است! مگر نمی بینی که او در میان گرد و غبار جنگ است؟ گفت : پسرم! او را به من نشان بده . گفتم : همان که چنین و چنان است و صاحب رداست . پرسید : آن درخشش و برق چیست؟ گفتم : شمشیر علی است که با آن ، صفوف را می درد و از میان می برد . پس گفت : نیکِ پسر نیک! عمو و دایی اش فدایش باد! نوفل گفت : علی ، آن روز ، چهل مرد جنگجو را زد و همه را به درازا برید ، حتّی بینی و نرینگی شان را . و ضربه های علی ، یک باره می کشت .

.


ص: 452

المناقب لابن شهر آشوب :کانَت لِعَلِیٍّ علیه السلام ضَربَتانِ ؛ إذا تَطاوَلَ قَدٌّ ، وإذا تَقاصَرَ قَطٌّ . وقالوا : کانَت ضَرَباتُهُ أبکارا ؛ إذَا اعتَلی قَدٌّ ، وإذَا اعتَرَضَ قَطٌّ ، وإذا أتی حِصنا هَدٌّ . وقالوا : کانَت ضَرَباتُهُ مُبتکَراتٍ لا عَونا ، یُقالُ : ضَربَهُ بِکرٍ ، أی قاطِعَهٌ لا تُثنی . وَالعُونُ : الَّتی وَقَعَت مُختَلِسَهً فَأَحوَجَت إلَی المُعاوَدَهِ . ویُقالُ : إنَّهُ کانَ یوقِعُها عَلی شِدَّهٍ فِی الشِّدَّهِ ، لَم یَسبِقهُ إلی مِثلِها بَطَلٌ . (1)

حیاه الحیوان الکبری :فی دُرَّهِ الغَوّاصِ : ومِمّا یُؤثَرُ مِن شُجاعَهِ عَلِیٍّ رضی الله عنهأنَّهُ کانَ إذَا اعتَلی قَدٌّ ، وإذَا اعتَرَضَ قَطٌّ . فَالقَدُّ : قَطعُ الشَّیءِ طولاً . وَالقَطُّ : قَطعُهُ عَرضا . (2)

.

1- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 83 .
2- .حیاه الحیوان الکبری : ج 1 ص 53 ، لسان العرب : ج 3 ص 344 ؛ نثر الدرّ : ج1 ص 408 نحوه .

ص: 453

المناقب ، ابن شهر آشوب :ضربه های علی علیه السلام دو گونه بود . هرگاه ضربه بلند می گرفت ، به طولْ قطع می کرد و هرگاه کوتاه می نمود ، از عرض می بُرید. گفته اند : «ضربه های او کاری بود . هرگاه عمودی بود ، به طولْ قطع می کرد و هرگاه افقی بود ، به عرض می بُرید و هرگاه به دژی می رسید ، ویران می کرد» . و گفته اند : «کانت ضرباته مُبتکرات لاعُونا؛ ضربه های او بکر (کاری) بود و تکرار نداشت». «بکر» به ضربه ای گفته می شود که بُرنده است و تکرار، لازم ندارد و «عون» ، ضربه ای است که ناقص بخورد و نیاز به تکرار داشته باشد. و گفته شده که ضربات او در سختی و کوران جنگ ، بسیار شدید بود و هیچ قهرمانی در شدّت ضربه ، بر او پیشی نگرفته است.

حیاه الحیوان الکبری :در درّه الغوّاص آمده است : از چیزهایی که در شجاعت علی علیه السلام نقل شده ، این است که : «کانَ إذَا اعتلی قَدَّ ، وإذَا اعترضَ قَطَّ ؛ هرگاه عمودی می زد ، از طولْ قطع می کرد ، و هرگاه افقی می زد ، از عرض می بُرید». «قدّ» ، بُریدن طولی یک چیز است و «قطّ»، بُریدن عرضی.

.


ص: 454

نثر الدرّ عن محمّد بن الحنفیّه فِی وَصفِ الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام : کانَ إذا تَکَلَّمَ بَذَّ (1) ، وإذا کَلَمَ (2) حَذَّ (3) . (4)

5 / 7ما رُئی مِحرابٌ مِثلُهُالنهایه عن ابن عبّاس فی وَصفِ عَلِیٍّ علیه السلام : «ما رَأَیتُ مِحرابا مِثلَهُ مِحرابا» ؛ أی مَعروفا بِالحَربِ عارِفا بِها . (5)

وقعه صفّین عن معاویه :وَاللّهِ ، ما بارَزَ ابنُ أبی طالِبٍ رَجُلاً قَطُّ إلّا سَقَی الأَرضَ مِن دَمِهِ . (6)

المناقب للخوارزمی :اِجتَمَعَ عِندَ مُعاوِیَهَ المَلَأُ مِن قَومِهِ ، فَذَکَروا شَجاعَهَ عَلِیٍّ وشَجاعَهَ الأَشتَرِ ، فَقالَ عُتبَهُ بنُ أبی سُفیانَ : إن کانَ الأَشتَرُ شُجاعا ، لکِنَّ عَلِیّا لا نَظیرَ لَهُ فی شَجاعَتِهِ ، وصَولَتِهِ ، وقُوَّتِهِ ! (7)

شرح نهج البلاغه :اِنتَبَهَ یَوما مُعاوِیَهُ فَرَأی عَبدَ اللّهِ بنَ الزُّبَیرِ جالِسا تَحتَ رِجلَیهِ عَلی سَریرِهِ ، فَقَعَدَ ، فَقالَ لَهُ عَبدُ اللّهِ یُداعِبُهُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، لَو شِئتُ أن أفتِکَ بِکَ لَفَعَلتُ . فَقالَ : لَقَد شَجَعتَ بَعدَنا یا أبا بَکرٍ ! قالَ : وَما الَّذی تُنکِرُهُ مِن شَجاعَتی وقَد وَقَفتُ فِی الصَّفِّ إزاءَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ! قالَ : لا جَرَمَ ، إنَّهُ قَتَلَکَ وأباکَ بِیُسری یَدَیهِ ، وبَقِیَتِ الیُمنی فارِغَهً یَطلُبُ مَن یَقتُلُهُ بِها . (8)

.

1- .بَذّ القائلین : أی سبَقهم وغَلبَهم (النهایه : ج 1 ص 110 «بذذ») .
2- .الکَلْم : الجُرح (لسان العرب : ج 12 ص 524 «کلم») .
3- .الحَذّ : القطع المستأصل (لسان العرب : ج 3 ص 482 «حذذ») .
4- .نثر الدرّ : ج 1 ص 407 .
5- .النهایه فی غریب الحدیث : ج1 ص 359 ؛ تفسیر فرات : ص 431 ح 569 عن ضرار بن الأزور وفیه «لا رأیت إنسانا محاربا مثله» .
6- .وقعه صفّین : ص 275 .
7- .المناقب للخوارزمی : ص 235 .
8- .شرح نهج البلاغه : ج 1 ص 21 .

ص: 455



5 / 7 جنگجوی بی بدیل

نثر الدّر به نقل از محمّد بن حنفیّه ، در وصف امام علی علیه السلام : هرگاه سخن می گفت ، بر حریفانْ غالب می شد ، و هرگاه ضربه می زد ، کار را تمام می کرد.

5 / 7جنگجوی بی بدیلالنهایه به نقل از ابن عبّاس ، در توصیف علی علیه السلام : هیچ جنگجویی را مانند او ندیدم که به جنگاوری معروف و به فنون جنگ آشنا باشد.

وقعه صِفّین به نقل از معاویه : به خدا سوگند ، پسر ابو طالب ، به جنگ هیچ کس نرفت ، مگر آن که زمین را از خونش سیراب ساخت.

المناقب ، خوارزمی :گروهی از سران بنی اُمیّه پیش معاویه گِرد آمده بودند و از دلیری علی علیه السلام و دلیری مالک اشتر ، حرف می زدند . عُتْبه بن ابی سفیان گفت : اشتر ، شجاع است ؛ امّا علی در شجاعت، هیبت و قدرت ، بی نظیر است.

شرح نهج البلاغه :روزی معاویه چشم گشود و دید که عبد اللّه بن زبیر ، پایین پایش بر روی تختْ نشسته است. معاویه نشست. عبد اللّه ، شوخی کنان گفت : ای امیرمؤمنان! اگر می خواستم تو را بکُشم ، می کشتم . معاویه گفت : ای ابو بکر! برای ما شجاع شده ای؟! گفت : چه طور شجاعت مرا انکار می کنی ، در حالی که در جنگ ، برابر علی بن ابی طالب ایستادم . معاویه گفت : اگر چنین بود ، او حتما تو را و پدرت را با دست چپ می کشت ، در حالی که دست راست او ، همچنان خالی بود و به دنبال کسان دیگری بود که می خواست هلاک کند!

.


ص: 456

رسائل الجاحظ :قالوا : لا نَعلَمُ مَوضِعَ رَجُلٍ مِن شُجعانِ أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله کانَ لَهُ مِن عَدَدِ القَتلی ما کانَ لِعَلِیٍّ رضی الله عنه ، ولا کانَ لِأَحَدٍ مَعَ ذلِکَ مِن قَتلِ الرُّؤَساءِ وَالسّادَهِ وَالمَتبوعینَ وَالقادَهِ ما کانَ لِعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ . وقَتلُ رَئیسٍ واحِدٍ وإن کانَ دونَ بَعضِ الفُرسانِ فِی الشِّدَّهِ أشَدُّ ؛ فَإِنَّ قَتلَ الرَّئیسِ أرَدُّ عَلَی المُسلِمینَ وأقوی لَهُم مِن قَتلِ الفارِسِ الَّذی هُوَ أشَدُّ مِن ذلِکَ السَّیِّدِ . وأیضا : إنَّهُ قَد جَمَعَ بَینَ قَتلِ الرُّؤَساءِ وبَینَ قَتلِ الشُّجعانِ . ولَهُ اُعجوبَهٌ اُخری ؛ وذلِکَ أنَّهُ مَعَ کَثرَهِ ما قَتَلَ وما بارَزَ وما مَشی بِالسَّیفِ إلَی السَّیفِ ، لَم یَجرَح قَطُّ ، ولا جَرَحَ إنسانا إلّا قَتَلَهُ . (1)

5 / 8شِدَّهُ خَوفِ الأَعداءِ مِنهُالمناقب لابن شهر آشوب فِی الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام : إنَّ الکُفّارَ کانوا یُسَمّونَهُ المَوتَ الأَحمَرَ ، سَمَّوهُ یَومَ بَدرٍ ؛ لِعِظَمِ بَلائِهِ ونِکایَتِهِ . (2)

محاضرات الاُدباء :کانَت قُرَیشٌ إذا رَأَت أمیرَ المُؤمِنینَ فی کَتیبَهٍ تَواصَت ؛ خَوفا مِنهُ . ونَظَرَ إلَیهِ رَجُلٌ وقَد شَقَّ العَسکَرَ فَقالَ : قَد عَلِمتُ أنَّ مَلَکَ المَوتِ فِی الجانِبِ الَّذی فیهِ عَلِیٌّ . (3)

.

1- .رسائل الجاحظ : ج 4 ص 124 .
2- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 68 .
3- .محاضرات الاُدباء : ج 3 ص 138 ، المستطرف : ج 1 ص 221 وفیه «قال بعض العرب : ما لقینا کتیبه فیها علیّ بن أبی طالب رضی الله عنهإلّا أوصی بعضنا علی بعض» ؛ المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 84 .