فصل دوم : جایگاه علمی
2 / 1 دروازه دانش پیامبر
فصل دوم : جایگاه علمی2 / 1دروازه دانش پیامبرپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر دانشم و علی ، دروازه آن است . آن که دانش می خواهد ، باید از [ این ]دروازه در آید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر دانشم و علی ، دروازه آن است . آن که آهنگ [ ورود به ]شهر دارد ، باید از [ این] دروازه به آن ، در آید .
.
ص: 506
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا مَدینَهُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها ، فَمَن أرادَ العِلمَ فَلیَأتِ بابَ المَدینَهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا مَدینَهُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها ، فَمَن أرادَ البابَ فَلیَأتِ عَلِیّا . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیُّ ، أنَا مَدینَهُ العِلمِ وأنتَ البابُ ، کَذَبَ مَن زَعَمَ أنَّهُ یَصِلُ إلَی المَدینَهِ إلّا مِنَ البابِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا مَدینَهُ العِلمِ و عَلیٌّ بابُها ، ولَن تُدخَلَ المَدینَهُ إلّا مِن بابِها . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا مَدینَهُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها ، وهَل تُدخَلُ المَدینَهُ إلّا مِن بابِها . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا مَدینَهُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها ، فَمَن أرادَ العِلمَ فَلیَقتَبِسهُ مِن عَلِیٍّ . (6)
عنه صلی الله علیه و آله :أنا دارُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها . (7)
.
1- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 378 ح 8976 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 359 کلاهما عن الصنابحی عن الإمام علیّ علیه السلام .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 380 ح 8979 ، تذکره الحفّاظ : ج 4 ص 1231 ح 1047 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 98 ح 67 کلّها عن ابن عبّاس .
3- .المناقب لابن المغازلی : ص 85 ح 126 ؛ الأمالی للطوسی : ص 578 ح 1194 ، العمده : ص 294 ح 486 کلّها عن محمّدبن عبداللّه اللاحقی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، الصراط المستقیم : ج 2 ص 20 ، نهج الإیمان : ص 342 .
4- .الخصال : ص 574 ح 1 عن مکحول عن الإمام علیّ علیه السلام ، المجازات النبویّه : ص 207 ح 166 ، مائه منقبه : ص 64 ح 18 عن ابن عبّاس وفیه «تؤتی» بدل «تدخل» ، کفایه الأثر : ص 184 عن اُمّ سلمه وفیه «وما تؤتی» بدل «لن تدخل» ؛ المناقب لابن المغازلی : ص 82 ح 122 عن جریر عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه «لا تؤتی البیوت إلّا من أبوابها» بدل «لن تدخل ...» .
5- .التوحید : ص 307 ح 1 ، الاختصاص : ص 238 ، الأمالی للصدوق : ص 425 ح 560 کلّها عن الأصبغ بن نباته عن الإمام الحسن علیه السلام و ص 655 ح 891 عن الحسن بن راشد عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، تفسیر فرات : ص 265 ح 360 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیهما «تؤتی» بدل «تدخل» .
6- .الإرشاد : ج 1 ص 33 عن أبی سعید الخدری ، بحار الأنوار : ج 40 ص 203 ح 7 .
7- .ذخائر العقبی : ص 142 ، الریاض النضره : ج 3 ص 159 ، ینابیع المودّه : ج 2 ص 170 ح 482 کلّها عن الإمام علیّ علیه السلام .
ص: 507
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر دانشم و علی ، دروازه آن است . آن که دانش می خواهد ، باید از دروازه شهر ، وارد شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر دانشم و علی ، دروازه آن است . آن که می خواهد از دروازه [ شهر] وارد شود ، نزد علی برود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! من شهر دانشم و تو دروازه آنی . آن که می پندارد از راهی جز این دروازه به شهر دست خواهد یافت ، دروغ گفته است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر دانشم و علی ، دروازه آن است ، و به شهر ، جز از دروازه آن ، وارد نمی شوند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر دانشم و علی ، دروازه آن است ، و آیا به شهر ، جز از دروازه آن ، داخل می شوند؟!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر دانشم و علی ، دروازه آن است . آن که دانش می خواهد ، باید از علی پرتو بگیرد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من خانه دانشم و علی ، درِ آن [ خانه] است .
.
ص: 508
عنه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ بابُ عِلمی ، ومُبَیِّنٌ لِاُمَّتی ما اُرسِلتُ بِهِ مِن بَعدی . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا میزانُ العِلمِ وعَلِیٌّ کَفَّتاهُ . (2)
راجع : ج 8 ص 156 (باب الجنّه) .
2 / 2بابُ حِکمَهِ النَّبِیِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أنَا مَدینَهُ الحِکمَهِ وعَلِیٌّ بابُها ، فَمَن أرادَ الحِکمَهَ فَلیَأتِ البابَ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا مَدینَهُ الحِکَمِ أوِ الحِکمَهِ وعَلِیٌّ بابُها ، فَمَن أرادَ المَدینَهَ فَلیَأتِ بابَها . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَعاشِرَ النّاسِ ! أنَا مَدینَهُ الحِکمَهِ وعَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ بابُها ، ولَن تُؤتَی المَدینَهُ إلّا مِن قِبَلَ البابِ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیُّ ، أنا مَدینَهُ الحِکمَهِ وأنتَ بابُها ، فَمَن أتَی المَدینَهَ مِن البابِ وَصَلَ . (6)
.
1- .الفردوس : ج 3 ص 65 ح 4181 عن أبی ذرّ ، ینابیع المودّه : ج 2 ص 240 ح 672 عن أبی الدرداء ، کنز العمّال : ج 11 ص 614 ح 32981 ؛ کنز الفوائد : ج 2 ص 67 ، کشف الیقین : ص 261 ح 289 کلاهما عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 40 ص 76 ح 112 .
2- .الفردوس : ج 1 ص 44 ح 107 عن ابن عبّاس ، ینابیع المودّه : ج 2 ص 242 ح 679 عن عبد اللّه ؛ الفضائل لابن شاذان : ص 130 عن أنس بن مالک والزبیر بن العوّام ، تأویل الآیات الظاهره : ج 1 ص 105 ح 10 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 23 ص 139 ح 87 .
3- .تاریخ بغداد : ج 11 ص 204 ح 5098 ، المناقب لابن المغازلی : ص 86 ح 128 کلاهما عن ابن عبّاس ؛ الأمالی للطوسی : ص 483 ح 1055 عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری ، عوالی اللآلی : ج 4 ص 123 ح 206 .
4- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 382 ح 8984 عن جابر بن عبد اللّه ؛ الأمالی للصدوق : ص 619 ح 843 ، بشاره المصطفی : ص 230 کلاهما عن الریّان بن الصلت عن الإمام الرضا علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله .
5- .الأمالی للصدوق : ص 188 ح 197 عن عبد اللّه بن الفضل الهاشمی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام و ص342 ح 408 ، کمال الدین : ص 241 ح 65 کلاهما عن ابن عبّاس ، بشاره المصطفی : ص 24 عن عبد اللّه بن الفضل الهاشمی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، روضه الواعظین : ص 116 .
6- .تفسیر فرات : ص 64 ح 29 عن علیّ بن سالم الأنصاری والحسین بن أبی العلاء وعاصم عن الإمام الصادق علیه السلام .
ص: 509
2 / 2 دروازه حکمت پیامبر
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی ، دروازه دانش من است و پس از من ، آنچه را بدان فرستاده شده ام ، برای امّت من ، تبیین می کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من ترازوی دانشم و علی ، دو کفّه آن است .
ر . ک : ج 8 ص 157 (دروازه بهشت است) .
2 / 2دروازه حکمت پیامبرپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر حکمتم و علی دروازه آن است . پس آن که حکمت می خواهد ، باید از دروازه درآید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر حکمت ها (یا حکمت) هستم و علی ، دروازه آن است . پس آن که آهنگ شهر دارد ، باید از دروازه آن ، در آید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای مردم! من شهر حکمتم و علی بن ابی طالب ، دروازه آن است . هرگز وارد شهر نمی شوند ، جز از جانب دروازه .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! من شهر حکمتم و تو دروازه آنی . پس کسی که از دروازه وارد شود ، به شهر می رسد .
.
ص: 510
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا مَدینَهُ الحِکمَهِ وهِیَ الجَنَّهُ ، وأنتَ یا عَلِیُّ بابُها ، فَکَیفَ یَهتَدِی المُهتَدی إلَی الجَنَّهِ ؟ ! ولا یَهتَدی إلَیها إلّا مِن بابِها . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا دارُ الحِکمَهِ وعَلِیٌّ بابُها . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَعاشِرَ النّاسِ ، أنَا دارُ الحِکمَهِ وعَلِیٌّ مِفتاحُها ، ولَن یوصَلَ إلَی الدّارِ إلّا بِالمِفتاحِ ، وکَذَبَ مَن زَعَمَ أنَّهُ یُحِبُّنی ویُبغِضُ عَلِیّا . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :أنَا میزانُ الحِکمَهِ وعَلِیٌّ لِسانُهُ . (4)
2 / 3خازِنُ عِلمِ النَّبِیِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَعاشِرَ النّاسِ ، منَ سَرَّهُ أن یَتَوالی وِلایَهَ اللّهِ فَلیَقتَدِ بِعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، فَإِنَّهُ خِزانَهُ عِلمی . (5)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : إنّی لَم أسأَلِ اللّهَ شَیئا إلّا أعطانیهِ ... وسَأَلتُهُ أن یَجعَلَکَ وَصِیّی ووارِثی وخازِنَ عِلمی ، فَفَعَلَ . (6)
.
1- .الأمالی للصدوق : ص 472 ح 632 ، الأمالی للطوسی : ص 431 ح 964 کلاهما عن جابر عن الإمام الباقر عن آبائه علیهم السلام ، مائه منقبه : ص 148 ح 94 عن أبی سعید الخدری ، روضه الواعظین : ص 134 .
2- .سنن الترمذی : ج 5 ص 637 ح 3723 ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 635 ح 1081 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 378 ح 8975 ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 64 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 359 کلّها عن الصنابحی ، المناقب لابن المغازلی : ص 87 ح 129 عن الصنابجی وکلّها عن الإمام علیّ علیه السلام وزاد فی آخره «فمن أراد الحِکمه فلیأتها» .
3- .الأمالی للصدوق : ص 434 ح 574 عن أبی الجارود عن الإمام الباقر علیه السلام عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری .
4- .کتاب «شرح دیوان منسوب به أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام » للمیبدی (بالفارسیّه) : ص 2 نقلاً عن الرساله العقلیّه للغزالی ، الغدیر : ج 6 ص 80 .
5- .إرشاد القلوب : ص 293 عن ابن عبّاس .
6- .کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 815 ح 36 .
ص: 511
2 / 3 خزانه دارِ دانش پیامبر
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من شهر حکمتم که همانا بهشت است و تو ای علی! دروازه آن هستی . چگونه رهرو به بهشت ، راه می برد؟ به سوی آن ، راه نمی بَرد ، مگر از دروازه آن .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من خانه حکمتم و علی ، درِ آن [ خانه] است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای مردم! من خانه حکمتم و علی ، کلید آن [ خانه ]است . جز با کلید ، به خانه نمی توان رسید . آن که می پندارد مرا دوست دارد ، در حالی که با علی دشمنی می ورزد ، دروغ گفته است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من ترازوی حکمتم و علی شاهین آن است .
2 / 3خزانه دارِ دانش پیامبرپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای مردم! آن که پیوند با ولایت الهی شادمانش می کند ، به علی بن ابی طالب اقتدا کند ؛ چرا که او خزانه دارِ دانش من است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام : من چیزی از خدا نخواستم ، مگر آن که آن را به من عطا نمود . . . از او خواستم که تو را وصی ، وارث و خزانه دار دانش من قرار دهد ، و او چنین کرد .
.
ص: 512
الإمام علیّ علیه السلام :أنَا بابُ مَدینَهِ العِلمِ وخازِنُ عِلمِ رَسولِ اللّهِ ووارِثُهُ . (1)
عنه علیه السلام :لَقَد عُلِّمتُ الکِتابَ ، ولَقَد عَهِدَ إلَیَّ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ما کانَ وما یَکونُ ، وأنَا أخو رَسولِ اللّهِ وخازِنُ عِلمِهِ . (2)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی عَلِیٍّ علیه السلام : هذا وَصِیّی وخَلیفَتی مِن بَعدی ، وخازِنُ سِرّی . (3)
الأمالی للصدوق عن أبی اُمامَه :کانَ عَلِیٌّ علیه السلام إذا قالَ شَیئا لَم نَشُکَّ فیهِ ، وذلِکَ إنّا سَمِعنا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : خازِنُ سِرّی بَعدی عَلِیٌّ . (4)
2 / 4عَیبَهُ عِلمِ النَّبِیِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ عَیبَهُ عِلمی . (5)
عنه صلی الله علیه و آله فی وَصفِ عَلِیٍّ علیه السلام : هُوَ عَیبَهُ عِلمی . (6)
عنه صلی الله علیه و آله :هذا عَلِیٌّ أمیرُ المُؤمِنینَ ، وسَیِّدُ المُسلِمینَ ، وعَیبَهُ عِلمی . (7)
.
1- .معانی الأخبار : ص 58 ح 9 ، بشاره المصطفی : ص 12 کلاهما عن جابر الجعفی عن الإمام الباقر علیه السلام .
2- .مشارق أنوار الیقین : ص 51 عن أبی سعید الخدری ، بحار الأنوار : ج 26 ص 260 ح 37 .
3- .الفضائل لابن شاذان : ص 105 عن عمر ، بحار الأنوار : ج 40 ص 122 ح 11 .
4- .الأمالی للصدوق : ص 641 ح 868 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 30 ، بحار الأنوار : ج 40 ص 184 ح 66 .
5- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 385 ح 8990 عن ابن عبّاس ؛ شرح الأخبار : ج 2 ص 205 ح 533 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 32 ، الصراط المستقیم : ج 2 ص 10 عن اُمّ سلمه .
6- .المناقب للخوارزمی : ص 87 ح 77 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 332 ح 257 کلاهما عن عبد اللّه ، کفایه الطالب : ص 312 عن سعید بن زید ؛ علل الشرائع : ص 66 ح 3 عن ابن عبّاس ، الیقین : ص 290 ح 104 عن الرعلی عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وعن زید بن علیّ ، الفضائل لابن شاذان : ص 6 عن جابر الجعفی عن الإمام الباقر علیه السلام عن جابر بن عبد اللّه .
7- .المناقب للخوارزمی : ص 142 ح 163 ، کفایه الطالب : ص 168 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 150 ح 113 ؛ الیقین : ص 383 ح 137 کلّها عن ابن عبّاس ، تفسیر فرات : ص 545 ح 700 عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری .
ص: 513
2 / 4 صندوق دانش پیامبر
امام علی علیه السلام :من دروازه شهر دانش ، و خزانه دار و میراث بَر دانش پیامبر خدا هستم .
امام علی علیه السلام :کتاب خدا را آموختم . پیامبر خدا ، [ دانشِ ] آنچه را که بوده و خواهد شد ، به من سپرد . من ، برادر پیامبر و خزانه دار دانش او هستم .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره علی علیه السلام : این مرد ، پس از من ، وصی و جانشین من ، و نگاهبان راز من است .
الأمالی ، صدوق به نقل از ابو اُمامه : هر گاه علی علیه السلام چیزی می گفت ، در آن ، تردید روا نمی داشتیم ؛ به سبب آن که از پیامبر خدا شنیدیم که می فرمود : «علی ، پس از من ، نگاهبان راز من است» .
2 / 4صندوق دانش پیامبرپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی ، صندوق دانش من است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در وصف علی علیه السلام : او صندوقِ دانش من است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :این علی ، امیر مؤمنان ، سرور مسلمانان ، و صندوق دانش من است .
.
ص: 514
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ جَلَّ جَلالُهُ جَعَلَ عَلِیّا وَصِیّی ، ومَنارَ الهُدی بَعدی ، ومَوضِعَ سِرّی ، وعَیبَهَ عِلمی . (1)
2 / 5وارِثُ عِلمِ النَّبِیِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیُّ ، أنتَ ... وارِثُ عِلمی . (2)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : أنتَ وارِثُ عِلمی ، وأنتَ الإِمامُ وَالخَلیفَهُ بَعدی ، تُعَلِّمُ النّاسَ بَعدی ما لا یَعلَمونَ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : أنتَ وارِثُ عِلمی ، ومَعدِنُ حُکمی ، وَالإِمامُ بَعدی . (4)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : لِتَهنِکَ الحِکمَهُ ، لِیَهنِکَ العِلمُ یا أبَا الحَسَنِ ، وأنتَ وارِثُ عِلمی ، وَالمُبَیِّنُ لِاُمَّتی مَا اختَلَفَت فیهِ مِن بَعدی . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :لَیسَ أحَدٌ مِن اُمَّتی یَعلَمُ جَمیعَ عِلمی غَیرُ عَلِیٍّ ، وإنَّ اللّهَ جَلَّ وعَزَّ عَلَّمَنی عِلما لا یَعلَمُهُ غَیری ، وعَلَّمَ مَلائِکَتَهُ ورُسُلَهُ عِلما ، فَکُلَّما عَلَّمَهُ مَلائِکَتَهُ ورُسُلَهُ فَأَنَا أعلَمُهُ ، وأمَرَنِی اللّهُ أن اُعَلِّمَهُ إیّاهُ ، فَفَعَلتُ ، فَلَیسَ أحَدٌ مِن اُمَّتی یَعلَمُ جَمیعَ عِلمی وفَهمی وحِکمَتی غَیرُهُ . (6)
.
1- .الأمالی للصدوق : ص 359 ح 443 ، بشاره المصطفی : ص 33 کلاهما عن عبد الرحمن بن کثیر عن أبیه عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام .
2- .الأمالی للصدوق : ص 383 ح 489 ، بشاره المصطفی : ص 54 کلاهما عن ابن عبّاس ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 75 عن أبی موسی الضریر البجلی عن أبی الحسن علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وزاد فی آخره «وحکمتی وسرّی وعلانیتی» ، کفایه الأثر : ص 121 عن عمّار ، مشارق أنوار الیقین : ص 52 ؛ ینابیع المودّه : ج 1 ص 397 ح 17 عن ابن عبّاس وراجع کمال الدین : ص 310 ح 1 وعیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 44 ح 2 .
3- .کفایه الأثر : ص 132 عن عمران بن حصین .
4- .کفایه الأثر : ص 167 عن داوود بن أبی عوف ، الصراط المستقیم : ج 2 ص 154 کلاهما عن الإمام الحسن علیه السلام .
5- .الأمالی للطوسی : ص 492 ح 1077 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 355 کلاهما عن جابر بن عبد اللّه وابن عبّاس ، الصراط المستقیم : ج 2 ص 13 عن اُبیّ .
6- .کمال الدین : ص 263 ح 10 ، إرشاد القلوب : ص 419 ، کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 566 ح 1 «وفیه فقهی» بدل «حِکمتی» و کلّها عن سلمان الفارسی .
ص: 515
2 / 5 وارث دانش پیامبر
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل علی را وصیّ من و مشعل هدایتِ پس از من ، و جایگاه راز من ، و صندوق دانش من قرار داد .
2 / 5وارث دانش پیامبرپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! تو . . . وارث دانش منی .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام : تو وارث دانش منی . تو پس از من ، امام و جانشینی . بعد از من ، آنچه را مردم نمی دانند ، به آنان می آموزی .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام : ای علی! تو وارث دانش من ، و معدن حکمت های من و امام پس از منی .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام : حکمت ، بر تو مبارک باشد! دانش ، مبارکت باد ، ای ابو الحسن! تو وارثِ دانش من ، و تبیین کننده آن چیزهایی هستی که امّتم پس از من در آنها اختلاف می کنند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در بین امّت من ، کسی جز علی نیست که همه دانش من را بداند . خداوند عز و جل ، دانشی را به من آموخت که کسی جز من آن را نمی داند ، و به فرشتگان و فرستادگانش دانشی [ دیگر ]آموخت . هر آنچه را به فرشتگان و فرستادگانش آموخت ، من می دانم ، و خداوند ، فرمان داد که آن را به علی بیاموزم ، و من چنین کردم . بنا بر این ، جز او ، کسی از امّت من نیست که همه دانش و فهم و حکمت مرا بداند .
.
ص: 516
عنه صلی الله علیه و آله یَومَ الغَدیرِ : مَعاشِرَ النّاسِ ، ما مِن عِلمٍ إلّا وقَد أحصاهُ اللّه فِیَّ ، وکُلُّ عِلمٍ عَلِمتُ فَقَد أحصَیتُهُ فی إمامِ المُتَّقینَ ، وما مِن عِلمٍ إلّا عَلَّمتُهُ عَلِیّا ، وهُوَ الإِمامُ المُبینُ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله فی عَلِیٍّ علیه السلام : فَقَلِّدوهُ دینَکُم ، وأطیعوهُ فی جَمیعِ اُمورِکُم ؛ فَإِنَّ عِندَهُ جَمیعَ ما عَلَّمَنِی اللّهُ عَزَّوجَلَّ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :فَوَعِزَّهِ رَبّی ، ما عَلَّمَنی رَبّی شَیئا إلّا عَلَّمتُهُ عَلِیّا ، وإنَّهُ بِطُرُقِ السَّماءِ أعرَفُ مِنهُ بِطُرُقِ الأَرضِ . (3)
الکافی عن حمران بن أعین عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ جَبرَئیل علیه السلام أتی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِرُمّانَتَینِ ، فَأَکَلَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إحداهُما وکَسَرَ الاُخری بِنِصفَینِ ، فَأَکَلَ نِصفا وأطعَمَ عَلِیّا نِصفا . ثُمَّ قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا أخی ، هَل تَدری ما هاتانِ الرُّمّانَتانِ ؟ قالَ : لا . قالَ : أمَّا الاُولی فَالنُّبُوَّهُ ، لَیسَ لَکَ فیها نَصیبٌ ، وأمَّا الاُخری فَالعِلمُ ، أنتَ شَریکی فیهِ . فَقُلتُ : أصلَحَکَ اللّهُ ، کَیفَ کانَ یَکونُ شَریکَهُ فیهِ ؟ قالَ : لَم یُعَلِّمِ اللّهُ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله عِلما إلّا وأمَرَهُ أن یُعَلِّمَهُ عَلِیّا علیه السلام . (4)
.
1- .الاحتجاج : ج 1 ص 144 ح 32 عن علقمه بن محمّد الحضرمی ، روضه الواعظین : ص 105 کلاهما عن الإمام الباقر علیه السلام وراجع الیقین : ص 350 ح 127 .
2- .الغیبه للنعمانی : ص 71 ح 8 ، کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 761 ح 25 کلاهما عن أبی الهیثم بن التیّهان وأبی أیّوب وعمّار وخزیمه بن ثابت ذو الشهادتین و ص 646 ح 11 ، الاحتجاج : ج 1 ص 344 ح 56 کلاهما عن زید بن أرقم والبرّاء بن عازب وأبی ذرّ والمقداد وعمّار وزاد فی آخرهما «من علمه وحکمته» .
3- .الفضائل لابن شاذان : ص 138 عن سلمان .
4- .الکافی : ج1 ص263 ح1 و ح2 عن زراره و ح3 ، الاختصاص: ص 279 کلاهما عن محمّد بن مسلم وکلّها نحوه ، بصائر الدرجات : ص 292 ح 1 عن حمران وکلّها عن الإمام الباقر علیه السلام وراجع ص 293 ح 2 5 .
ص: 517
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در روز غدیر : ای مردم! هیچ دانشی نیست ، مگر آن که خداوند ، در من فراهم آورْد ، و هر دانشی که آموختم ، آن را در پیشوای پرهیزگاران ، فراهم آوردم . هیچ دانشی نیست ، مگر آن که آن را به علی آموختم و اوست «امام مبین (پیشوای روشنگر)». (1)
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره علی علیه السلام : دینتان را از او بگیرید ، و در همه کارهایتان از او پیروی کنید ؛ چرا که هر آنچه خدا به من آموخت ، نزد او هست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سوگند به عزّت پروردگارم که پروردگارم چیزی به من نیاموخت ، مگر آن که آن را به علی آموختم ، و او به راه های آسمان از راه های زمین ، آشناتر است .
الکافی به نقل از حُمران بن اَعیَن ، از امام صادق علیه السلام : جبرئیل علیه السلام دو انار برای پیامبر خدا آورد . پیامبر خدا ، یکی از آن دو را خودش خورد و دیگری را دو نیمه کرد . نیمی را خودش خورد و نیم دیگرش را به علی علیه السلام خوراند . آن گاه ، پیامبر خدا فرمود : «ای برادرم! آیا می دانی این دو انار ، چه بودند؟». گفت : نه . فرمود : «اوّلی ، نبوّت بود که تو را در آن ، سهمی نیست و دیگری ، دانش بود ، که تو در آن ، شریک منی» . گفتم : خدا کارهایت را به سامان آورد ! چگونه ممکن است که علی علیه السلام شریک پیامبر صلی الله علیه و آله در علم باشد؟ [ امام صادق علیه السلام ] فرمود : «خداوند ، دانشی را به محمّد صلی الله علیه و آله نیاموخت ، مگر آن که به وی دستور داد آن را به علی علیه السلام بیاموزد» .
.
1- .اشاره ای است به آیه : «وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْنَهُ فِی إِمَامٍ مُّبِینٍ» (یس ، آیه 12) .
ص: 518
راجع : ج 2 ص 6 (أحادیث الوراثه) .
2 / 6وارِثُ عِلمِ النَّبِیّینَرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ کانَ هِبَهَ اللّهِ لِمُحَمَّدٍ ، ووَرِثَ عِلمَ الأَوصِیاءِ ، وعِلمَ مَن کانَ قَبلَهُ . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :سَلونی عَن أسرارِ الغُیوبِ ، فَإِنّی وارِثُ عُلومِ الأَنبِیاءِ وَالمُرسَلینَ . (2)
الإمام الباقر علیه السلام :لَمّا أن قَضی مُحَمَّدٌ نُبُوَّتَهُ ، وَاستَکمَلَ أیّامَهُ ، أوحَی اللّهُ تَعالی إلَیهِ أن یا مُحَمَّدُ قَد قَضَیتَ نُبُوَّتَکَ وَاستَکمَلتَ أیّامَکَ ، فَاجعَلِ العِلمَ الَّذی عِندَکَ وَالإِیمانَ وَالاِسمَ الأَکبَرَ ومیراثَ العِلمِ وآثارَ عِلمِ النُّبُوَّهِ فی أهلِ بَیتِکَ عِندَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، فَإِنّی لَن أقطَعَ العِلمَ وَالإیمانَ وَالاِسمَ الأَکبَرَ ومیراثَ العِلمِ وآثارَ عِلمِ النُّبُوَّهِ مِنَ العَقِبِ مِن ذُرِّیَّتِکَ کَما لَم أقطَعها مِن ذُرِّیّاتِ الأَنبِیاءِ . (3)
الکافی عن علیّ بن النُّعمان رفعه عن الإمام الباقر علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل جَمَعَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله سُنَنَ النَّبِیّینَ مِن آدَمَ وهَلُمَّ جَرّا إلی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله . قیلَ لَهُ : وما تِلکَ السُّنَنُ ؟ قالَ: عِلمُ النَّبِیّینَ بِأَسرِهِ، وإنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله صَیَّرَ ذلِکَ کُلَّهُ عِندَ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام . فَقالَ لَهُ رَجُلٌ : یَا بنَ رَسولِ اللّهِ فَأَمیرُ المُؤمِنینَ أعلَمُ أم بَعضُ النَّبِیّینَ ؟ فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : اِسمَعوا ما یَقولُ ! إنَّ اللّهَ یَفتَحُ مَسامِعَ مَن یَشاءُ ، إنّی حَدَّثتُهُ أنَّ اللّهَ جَمَعَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عِلمَ النَّبِیّینَ وأنَّهُ جَمَعَ ذلِکَ کُلَّهُ عِندَ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ، وهُوَ یَسأَلُنی أ هُوَ أعلَمُ أم بَعضُ النَّبِیّینَ ؟ ! (4)
.
1- .الکافی : ج 1 ص 224 ح 2 عن عبد الرحمن بن کثیر ، بصائر الدرجات : ص 121 ح 1 عن عبد الرحمن بن بکیر الهجری و ص 294 ح 10 ، الاختصاص : ص 279 کلاهما عن عبد اللّه بن بکیر الهجری وزاد فی آخرهما «من الأنبیاء والمرسلین» وکلّها عن الإمام الباقر علیه السلام .
2- .ینابیع المودّه : ج 1 ص 213 ح 17 .
3- .الکافی : ج 1 ص 293 ح 2 و ج 8 ص 117 ح 92 ، کمال الدین : ص 217 ح 2 ، بصائر الدرجات : ص 469 ح 3 کلّها عن أبی حمزه الثمالی وفیها «بیوتات» بدل «ذرّیّات» ، کفایه الأثر : ص 178 عن أبی خالد الکابلی عن الإمام زین العابدین عن أبیه علیهماالسلامعنه صلی الله علیه و آله نحوه .
4- .الکافی : ج 1 ص 222 ح 6 ، بصائر الدرجات : ص 117 ح 12 ، الخرائج والجرائح : ج 2 ص 797 ح 6 عن الحسین بن علوان عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه .
ص: 5
2 / 6 وارث دانش پیامبران
ر . ک : ج 2 ص 7 (احادیث وراثت) .
2 / 6وارث دانش پیامبرانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی بن ابی طالب ، بخشش خداوند به محمّد بود و دانش اوصیا و دانش پیشینیانش را به ارث بُرد .
امام علی علیه السلام :از من درباره اسرار غیب بپرسید ؛ چرا که من وارث علوم انبیا و رسولانم .
امام باقر علیه السلام :آن گاه که محمّد صلی الله علیه و آله نبوّتش را به پایان بُرد و روزگارش را به فرجام رساند ، خداوند متعال به وی وحی کرد : «ای محمّد! نبوّتت را به پایان بُردی و روزگارت را به فرجام رساندی . اکنون دانشی را که نزد توست ، و نیز ایمان ، اسم اکبر ، میراث دانش و آثار علم نبوت را در بین اهل بیت خود ، نزد علی بن ابی طالب قرار ده . به راستی که من دانش ، ایمان ، اسم اکبر ، میراث دانش و آثار دانش پیامبری را همان گونه که از نسل دیگر پیامبران قطع نکردم ، از بازماندگانِ نسل تو قطع نخواهم کرد» .
الکافی به نقل از علی بن نعمان که سند حدیث را به امام علیه السلام رسانده است : امام باقر علیه السلام فرمود : «خداوند عز و جل در محمّد صلی الله علیه و آله سنّت های پیامبران را از آدم علیه السلام تا محمّد صلی الله علیه و آله گِرد آورد» . به وی گفته شد : آن سنّت ها چه بودند؟ فرمود : «همه دانش پیامبران که پیامبر خدا ، همه آنها را نزد امیر مؤمنان نهاد» . مردی به ایشان گفت : ای فرزند پیامبر خدا! آیا امیر مؤمنان ، داناتر بود یا برخی از پیامبران؟ امام باقر علیه السلام فرمود : «گوش کنید چه می گوید! خداوند ، گوش های هر کس را بخواهد ، شنوا می کند . من به او گفتم : خداوند ، دانش همه پیامبران را برای محمّد صلی الله علیه و آله گِرد آورد و او همه آن را در نزد امیر مؤمنان ، گِرد آورد ، و این مرد می پرسد : آیا او داناتر است یا برخی از پیامبران؟!» .
.
ص: 520
الإمام الصادق علیه السلام فی حدیثٍ طَویلٍ ذَکَرَ فیهِ الأَنبِیاءَ وأوصِیاءَهُم علیهم السلام ، ثُمَّ عَرَجَ بِذِکرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ووَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام فَقالَ : ... ثُمَّ أتاهُ جَبرَئیلُ فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، إنّک قَد قَضَیتَ نُبُوَّتَکَ ، وَاستَکمَلتَ أیّامَکَ ، فَاجعَلِ الاِسمَ الأَکبَرَ ومیراثَ العِلمِ وآثارَ عِلمِ النُّبُوَّهِ عِندَ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَإِنّی لَم أترُکِ الأَرضَ إلّا ولی فیها عالِمٌ تُعرَفُ بِهِ طاعَتی وتُعرَفُ بِهِ وِلایَتی ، ویَکونُ حُجَّهً لِمَن یولَدُ بَینَ قَبضِ النَّبِیِّ إلی خُروجِ النَّبِیِّ الآخَرِ . قالَ : فَأَوصی إلَیهِ بِالاِسمِ الأَکبَرِ ومیراثِ العِلمِ وآثارِ عِلمِ النُّبُوَّهِ ، وأوصی إلَیهِ بِأَلفِ کَلِمَهٍ وألفِ بابٍ ، یَفتَحُ کُلُّ کَلِمَهٍ وکُلُّ بابٍ ألفَ کَلِمَهٍ وألفَ بابٍ . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ فی عَلِیٍّ علیه السلام سُنَّهَ ألفِ نَبِیٍّ مِنَ الأَنبِیاءِ ، وإنَّ العِلمَ الَّذی نَزَلَ مَعَ آدَمَ علیه السلام لَم یُرفَع ، وما ماتَ عالِمٌ فَذَهَبَ عِلمُهُ ، وَالعِلمُ یُتَوارَثُ . (2)
.
1- .الکافی : ج 1 ص 296 ح 3 عن عبد الحمید بن أبی الدیلم ، تفسیر فرات : ص 398 ح 530 عن عبد الرحمن بن کثیر عن الإمام الباقر علیه السلام نحوه .
2- .الکافی : ج 1 ص 222 ح 4 عن الفضیل بن یسار ، بصائر الدرجات : ص 114 ح 2 عن فضیل عن الإمام الباقر علیه السلام .
ص: 521
امام صادق علیه السلام در حدیث بلندی ، از انبیا و اوصیای آنان سخن گفت، سپس از پیامبر صلی الله علیه و آله و وصیت او به علی علیه السلام یاد کرد و گفت : . . . آن گاه جبرئیل علیه السلام نزد وی آمد و گفت : «ای محمّد! تو پیامبری ات را به پایان بردی و روزگارت را به آخر رساندی . پس اسم اکبر ، میراث دانش و آثار علم نبوت را در نزد علی بگذار ؛ چرا که من زمین را بدون آن که عالِمی (حجّتی) در آن داشته باشم ، رها نمی کنم تا با او ، اطاعت من و ولایت من ، شناخته شود ، و برای کسانی که بین درگذشت پیامبری و آمدن پیامبر دیگر به دنیا می آیند ، حجّت باشد» . پیامبر خدا ، اسم اکبر و میراث دانش و آثار علم نبوّت را به علی علیه السلام وصیّت کرد و هزار کلمه و هزار باب به وی وصیّت نمود که از هر کلمه و هر باب آن ، [ راه بر] هزار کلمه و هزار باب ، گشوده می شود .
امام صادق علیه السلام :در علی علیه السلام سنّت هزار پیامبر از پیامبران بود و دانشی که با آدم علیه السلام فرود آمد ، باز نگشت . عالِمی (حجّتی) که در می گذرَد ، دانش او از بین نمی رود و آن دانش ، به ارث برده می شود .
.
ص: 522
الإمام الرضا علیه السلام :عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام ... وارِثُ عِلمِ النَّبِیّینَ وَالمُرسَلینَ . (1)
2 / 7أعلَمُ الاُمَّهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ أعلَمُ اُمَّتی . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :أعلَمُ اُمَّتی مِن بَعدی عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله فی وَصفِ عَلِیٍّ علیه السلام : أقدَمُ اُمَّتی سِلما ، وأکثَرُهُم عِلما . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ أشجَعُ النّاسِ قَلبا ، وأعلَمُ النّاسِ عِلما . (5)
.
1- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 122 ح 1 عن الفضل بن شاذان .
2- .الإرشاد : ج 1 ص 33 عن ابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 40 ص 144 ح 49 .
3- .الفردوس : ج 1 ص 370 ح 1491 ، المناقب للخوارزمی : ص 82 ح 67 ، کفایه الطالب : ص 332 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 97 ح 66 ؛ الأمالی للصدوق : ص 642 ح 870 ، شرح الأخبار : ج 1 ص 126 ح 58 و ج 2 ص 310 ح 636 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 386 ح 304 کلّها عن سلمان الفارسی ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 32 .
4- .مسند ابن حنبل : ج 7 ص 288 ح 20329 عن معقل بن یسار ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 505 ح 68 ، المعجم الکبیر : ج 1 ص 94 ح 156 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 354 والثلاثه الأخیره عن أبی إسحاق ، المناقب لابن المغازلی : ص 102 ح 144 وفیه «أعلمهم» بدل «أکثرهم» ، المناقب للخوارزمی : ص 112 ح 122 ؛ الخصال : ص 412 ح 16 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 254 ح 168 والأربعه الأخیره عن أبی أیّوب الأنصاری و ص 279 ح 193 عن بکر بن عبد اللّه المزنی ، کمال الدین : ص 263 ح 10 عن سلمان الفارسی ، الإرشاد : ج 1 ص 36 عن أبی سعید الخدری ، الأمالی للطوسی : ص 155 ح 256 عن أبی أیّوب و ص 248 ح 436 و ص 633 ح 1035 کلاهما عن الحارث عن الإمام علیّ علیه السلام ، الأمالی للصدوق : ص 101 ح 77 عن مقاتل بن سلیمان عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام والثلاثه الأخیره عنه صلی الله علیه و آله ، مائه منقبه : ص 74 ح 25 عن جابر بن عبد اللّه وراجع الاستیعاب : ج 3 ص 203 ح 1875 .
5- .المناقب لابن المغازلی : ص 151 ح 188 ، المناقب للخوارزمی : ص 290 ح 279 ؛ الأمالی للصدوق : ص 524 ح 709 ، بشاره المصطفی : ص 174 ، الفضائل لابن شاذان : ص 102 ، المناقب للکوفی : ج 2 ص 595 ح 1100 کلّها عن ابن عبّاس .
ص: 523
2 / 7 دانشورترینِ امّت
امام رضا علیه السلام :علی بن ابی طالب علیه السلام . . . وارث دانش پیامبران و رسولان است .
2 / 7دانشورترینِ امّتپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی بن ابی طالب ، دانشورترینِ امّتم است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشورترینِ امّت من پس از من ، علی بن ابی طالب است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در وصف علی علیه السلام : پیش قدم ترینِ فردِ امّت من در مسلمانی ، و دانشورترینِ آنان است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی ، دلیرترین و دانشورترینِ مردم است .
.
ص: 524
عنه صلی الله علیه و آله :أعلَمُکُم عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ المُحیی لِسُنَّتی مِن بَعدی ومُعَلِّمُ اُمَّتی والقائِمُ بِحُجَّتی . (2)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : أنتَ أقرَأُهُم لِکِتابِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ ، وأعلَمُهُم بِسُنَّتی . (3)
تاریخ بغداد عن أنس :قیلَ : یا رَسولَ اللّهِ ، عَمَّن نَکتُبُ العِلمَ ؟ قالَ : عَن عَلِیٍّ وسَلمانَ . (4)
مسند ابن حنبل عن هُبَیرَه :خَطَبَنَا الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ رضی الله عنه [بَعدَ مَقتَلِ الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام ] فَقالَ : لَقَد فارَقَکُم رَجُلٌ بِالأَمسِ ، لَم یَسبِقهُ الأَوَّلونَ بِعِلمٍ ، ولا یُدرِکُهُ الآخِرونَ . (5)
أنساب الأشراف عن أبی إسحاق :مَرَّ رَجُلٌ عَلی سَلمانَ ، فَقالَ : أری عَلِیّا یَمُرُّ بَینَ ظَهرانَیکُم فَلا تَقومونَ فَتَأخُذونَ بِحُجزَتِهِ (6) ، فَوَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ لا یُخبِرُکُم أحَدٌ بِسِرِّ نَبِیِّکُم بَعدَهُ . (7)
.
1- .الکافی : ج 7 ص 424 ح 6 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 306 ح 849 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 84 کلّها عن عمر .
2- .الاحتجاج : ج 1 ص 298 ح 52 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 225 ح 142 و ص 416 ح 330 کلّها عن عبد اللّه بن الحسن عن أبیه ، الیقین : ص 449 ح 170 عن یحیی بن عبد اللّه بن الحسن عن جدّه وکلّها عن الإمام علیّ علیه السلام عن اُبیّ بن کعب .
3- .الاحتجاج : ج 1 ص 363 ح 60 عن سلیم بن قیس ، کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 601 ح 6 وفیه «بسنن اللّه » بدل «بسنّتی» ، الفضائل لابن شاذان : ص 123 کلّها عن سلمان والمقداد وأبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 40 ص 1 ح 1 .
4- .تاریخ بغداد : ج 4 ص 158 ح 1830 .
5- .مسند ابن حنبل : ج 1 ص 425 ح 1719 و ص 426 ح 1720 عن عمرو بن حبشی ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 601 ح 1026 عن أبی رزین و ص 595 ح 1013 و ج 1 ص 548 ح 922 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 502 ح 47 کلّها عن عمرو بن حبشی و ص 499 ح 31 عن عاصم بن ضمره ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 65 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 333 ؛ مسائل علیّ بن جعفر : ص 328 ح 818 عن عمر بن علیّ ، بشاره المصطفی : ص 240 عن عامر بن واثله .
6- .الحُجزه : موضع شدّ الإزار ، فاستعاره للاعتصام والالتجاء والتمسّک بالشیء (النهایه : ج 1 ص 344 «حجز») .
7- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 406 وراجع الأمالی للمفید : ص 354 ح 6 والأمالی للطوسی : ص 124 ح 194 وبشاره المصطفی : ص 124 و ص 265 والمناقب للکوفی : ج 2 ص 532 ح 1032 و ص 439 ح 923 .
ص: 525
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :داناترینِ شما ، علی بن ابی طالب است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی ، احیاگر آیین من پس از من ، و آموزگار امّت من ، و برپادارنده حجّت من است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام : تو آگاه ترینِ آنان به کتاب خداوند عز و جل و داناترینِ آنان به آیین منی .
تاریخ بغداد به نقل از اَنَس : گفتند : ای پیامبر خدا! دانش را از چه کسی [ بجوییم و ]بنویسیم؟ فرمود : «از علی و سلمان» .
مسند ابن حنبل به نقل از هُبَیره : [ بعد از شهادت علی علیه السلام ] حسن بن علی علیهماالسلامبرای ما سخنرانی کرد و فرمود : «دیروز ، مردی از میان شما رفت که پیشینیان ، در هیچ دانشی بر وی پیشی نگرفته بودند و آیندگان نیز به او نخواهند رسید» .
أنساب الأشراف به نقل از ابو اسحاق : مردی بر سلمان گذشت . سلمان [ به وی ]گفت : علی علیه السلام را می بینم که پشت سرِ شما می رود ، و شما بر نمی خیزید تا به دامانش چنگ زنید [و از او هدایت جویید] ! سوگند به آن که جانم در دست اوست، پس از او ، هیچ کس شما را از راز پیامبرتان آگاه نخواهد ساخت .
.
ص: 526
الأمالی للصدوق عن زِرِّ بن حُبَیشٍ :مَرَّ عَلِیٌّ علیه السلام عَلی بَغلَهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وسَلمانُ فی مَلَاً فَقالَ سَلمانُ : أ لا تَقومونَ تَأخُذونَ بِحُجزَتِهِ تَسأَلونَهُ ؟ فَوَالَّذی فَلَقَ الحَبَّهَ وبَرَأَ النَّسَمَهَ ، إنَّهُ لا یُخبِرُکُم بِسِرِّ نَبِیِّکُم أحَدٌ غَیرُهُ ، وإنَّهُ لَعالِمُ الأَرضِ ورَبّانِیُّها وإلَیهِ تَسکُنُ ، لَو فَقَدتُموهُ لَفَقَدتُمُ العِلمَ وأنکَرتُمُ النّاسَ . (1)
اُسد الغابه عن ابن عبّاس :إذا ثَبَتَ لَنَا الشَّیءُ عَن عَلِیٍّ لَم نَعدِل عَنهُ إلی غَیرِهِ . (2)
الأمالی للمفید عن سعید بن المُسَیِّب :سَمِعتُ رَجُلاً یَسأَلُ ابنَ عَبّاسٍ عن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، فَقالَ لَهُ ابنُ عَبّاسٍ : إنَّ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ صَلَّی القِبلَتَینِ ، وبایَعَ البَیعَتَینِ ، ولَم یَعبُد صَنَما ولا وَثَنا ، ولَم یُضرَب عَلی رَأسِهِ بِزَلَمٍ (3) ولا قَدَحٍ ، وُلِدَ عَلَی الفِطرَهِ ، ولَم یُشرِک بِاللّهِ طَرفَهَ عَینٍ . فَقالَ الرَّجُلُ : إنّی لَم أسأَلکَ عَن هذا ، إنَّما سَأَلتُکَ عَن حَملِهِ سَیفَهُ عَلی عاتِقِهِ یَختالُ بِهِ حَتّی أتَی البَصرَهَ ، فَقَتَلَ بِها أربَعینَ ألفا ، ثُمَّ سارَ إلَی الشّامِ فَلَقِیَ حَواجِبَ (4) العَرَبِ ، فَضَرَبَ بَعضَهُم بِبَعضٍ حَتّی قَتَلَهُم ، ثُمَّ أتَی النَّهرَوانَ وهُم مُسلِمونَ فَقَتَلَهُم عَن آخِرِهِم . فَقالَ لَهُ ابنُ عَبّاسٍ : أ عَلِیٌّ أعلَمُ عِندَکَ أم أنَا ؟ فَقالَ : لَو کانَ عَلِیٌّ أعلَمُ عِندی مِنکَ لَما سَأَلتُکَ . قالَ : فَغَضِبَ ابنُ عَبّاسٍ حَتَّی اشتَدَّ غَضَبُهُ ، ثُمَّ قالَ : ثَکَلَتکَ اُمُّکَ ، عَلِیٌّ عَلَّمَنی ، کانَ عِلمُهُ مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ورَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَلَّمَهُ اللّهُ مِن فَوقِ عَرشِهِ ، فَعِلمُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مِنَ اللّهِ ، وعِلمُ عَلِیٍّ مِنَ النَّبِیِّ ، وعِلمی مِن عِلمِ عَلِیٍّ ، وعِلمُ أصحابِ مُحَمَّدٍ کُلِّهِم فی عِلمِ عَلِیٍّ علیه السلام کَالقَطرَهِ الواحِدَهِ فی سَبعَهِ أبحُرٍ . (5)
.
1- .الأمالی للصدوق : ص 641 ح 869 ، الأمالی للمفید : ص 138 ح 2 وفیه «زرّها» بدل «ربّانیها» ، شرح الأخبار : ج 2 ص 281 ح 591 .
2- .اُسد الغابه : ج 4 ص 96 الرقم 3789 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 407 ، الاستیعاب : ج 3 ص 207 الرقم 1875 نحوه .
3- .واحد الأزلام : وهی القِداح التی کانت فی الجاهلیّه علیها مکتوب : الأمر والنهی ، افعل ولا تفعل ، کان الرجل منهم یضعها فی وعاءٍ له ، فإذا أراد سفرا أو زواجا أو أمرا مهمّا أدخل یده فأخرج منها زلما ، فإن خرج الأمر مضی لشأنه ، وإن خرج النهی کفّ عنه ولم یفعله (النهایه : ج 2 ص 311 «زلم») .
4- .حواجب الشمس : نواحیها (لسان العرب : ج 1 ص 299 «حجب») .
5- .الأمالی للمفید : ص 235 ح 6 ، الأمالی للطوسی : ص 11 ح 14 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 30 عن ابن عبّاس نحوه وفیه من «عِلمه من رسول اللّه ...» .
ص: 527
الأمالی ، صدوق به نقل از زَرّ بن حُبَیش : علی علیه السلام سوار بر اَستر پیامبر صلی الله علیه و آله می رفت . سلمان که در بین جمعیت بود ، گفت : آیا برپا نمی خیزید تا دامانش را بگیرید و از او بپرسید؟ سوگند به آن که دانه را شکافت و خلایق را آفرید ، کسی جز او شما را از راز پیامبرتان آگاه نخواهد کرد . به یقین ، او دانای زمین و ربّانیِ (1) آن است که زمین به وجودش آرامش می یابد . اگر او را از دست دهید ، دانش را از دست خواهید داد و مردم را بیگانه خواهید یافت .
اُسد الغابه به نقل از ابن عبّاس : هر گاه چیزی از [ دانش] علی علیه السلام به دست ما برسد ، از آن به سخن دیگری روی نمی آوریم .
الأمالی ، مفید به نقل از سعید بن مُسَیِّب : شنیدم که مردی از ابن عبّاس ، درباره علی بن ابی طالب علیه السلام می پرسید . ابن عبّاس به وی گفت : علی بن ابی طالب علیه السلام کسی است که به سوی دو قبله ، نماز گزارد ، و دو بار بیعت کرد ، و هیچ بت و تندیسی را نپرستید ، و [ به رسم جاهلیت] هیچ تیر قرعه ای [ برای انجام دادن یا رها کردن کاری ]نزد . بر فطرت [ الهی] زاده شد ، و چشم بر هم زدنی ، به خداوند شرک نورزید . مرد گفت : پرسش من از تو این نبود ؛ بلکه در این باره می پرسم که او شمشیرش را بر شانه اش نهاد و فخرفروشانه به بصره آمد و چهل هزار نفر را در آن جا کُشت و بعد به شام رفت و نیروهای رزمنده اسلام و حامیان عرب را به جان هم انداخت تا آنان را نابود کرد . سپس به نهروان آمد و همگی آنان را در حالی که مسلمان بودند تا آخرین نفر کشت ! ابن عباس به وی گفت : آیا به نظر تو من داناترم یا علی؟ گفت : اگر از نظر من علی داناتر بود، هرگز از تو نمی پرسیدم . ابن عبّاس ، خشمگین شد و خشمش فزونی گرفت و گفت : مادرت به عزایت بنشیند! علی علیه السلام مرا آموزش داده است . دانش او از پیامبر صلی الله علیه و آله بود . خداوند ، پیامبر صلی الله علیه و آله را از فراز عرش خود ، آموزش داده بود . پس دانش پیامبر صلی الله علیه و آله از خدا ، و دانش علی علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله ، و دانش من از دانش علی علیه السلام است ، و دانش همه یاران محمّد صلی الله علیه و آله در کنار دانش علی علیه السلام چون قطره ای در برابر هفت دریاست .
.
1- .ربّانی : مرد خدایی ، دانشمندِ راسخ در علم و دین ، دانشمند با عمل (فرهنگ بزرگ جامع نوین) .
ص: 528
اُسد الغابه عن عبد الملک بن أبی سلیمان :قُلتُ لِعَطاءٍ : أکانَ فی أصحابِ مُحَمَّدٍ أعلَمُ مِن عَلِیٍّ ؟ قالَ : لا ، وَاللّهِ لا أعلَمُهُ ! (1)
مقتل أمیر المؤمنین عن عبد المَلِک بن أبی سلیمان :قُلتُ لِعَطاءٍ : أکانَ أحَدٌ مِن أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله أفقَهُ مِن عَلِیٍّ علیه السلام ؟ قالَ : لا ، وَاللّهِ ما عَلِمتُهُ . (2)
الکافی عن أبی سعید الخُدریّ :کُنتُ حاضِرا لَمّا هَلَکَ أبو بَکرٍ واستَخلَفَ عُمَرَ ، أقبَلَ یَهودِیٌّ مِن عُظَماءِ یَهودِ یَثرِبَ ، وتَزعُمُ یَهودُ المَدینَهِ أنَّهُ أعلَمُ أهلِ زَمانِهِ ، حَتّی رُفِعَ إلی عُمَرَ ، فَقالَ لَهُ : یا عُمَرُ ، إنّی جِئتُکَ اُریدُ الإِسلامَ ، فَإِن أخبَرتَنی عَمّا أسأَلُکَ عَنهُ فَأَنتَ أعلَمُ أصحابِ مُحَمَّدٍ بِالکِتابِ وَالسُّنَّهِ وجَمیعِ ما اُریدُ أن أسأَلَ عَنهُ . قالَ : فَقالَ لَهُ عُمَرُ : إنّی لَستُ هُناکَ ، لکِنّی اُرشِدُکَ إلی مَن هُوَ أعلَمُ اُمَّتِنا بِالکِتابِ وَالسُّنَّهِ وجَمیعِ ما قَد تَسأَلُ عَنهُ وهُوَ ذاکَ فَأَومَأَ إلی عَلِیٍّ علیه السلام . (3)
.
1- .اُسد الغابه : ج 4 ص 95 الرقم 3789 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 502 ح 46 ، الاستیعاب : ج 3 ص 206 الرقم 1875 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 410 ، الریاض النضره : ج 3 ص 160 ؛ شرح الأخبار : ج 1 ص 91 ح 7 وج 2 ص 310 ح 635 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 30 ، کشف الغمّه : ج 1 ص 117 .
2- .مقتل أمیر المؤمنین : ص 107 ح 97 .
3- .الکافی : ج 1 ص 531 ح 8 ، الغیبه للطوسی : ص 152 ح 113 ، کشف الغمّه : ج 3 ص 296 ، إعلام الوری : ج 2 ص 167 .
ص: 529
اُسد الغابه به نقل از عبد الملک بن ابی سلیمان : به عطا گفتم : آیا در میان یاران پیامبر خدا ، کسی داناتر از علی علیه السلام بود؟ گفت : نه . به خدا سوگند! چنین کسی را نمی شناسم.
مقتل أمیر المؤمنین به نقل از عبد الملک بن ابی سلیمان : به عطا گفتم : آیا بین یاران پیامبر خدا ، دین شناس تر از علی علیه السلام بود؟ گفت : نه . به خدا سوگند ، من چنین کسی را نمی شناسم .
الکافی به نقل از ابو سعید خُدْری : هنگامی که ابو بکر در گذشت و عمر را جانشین خود کرد ، من حاضر بودم . یکی از بزرگان یهودِ مدینه که یهودیان مدینه می پنداشتند او داناترین فرد روزگار خویش است ، نزد عمر آمد و به وی گفت : ای عمر! من نزد تو آمده ام و می خواهم مسلمان شوم، حال اگر به پرسش های من پاسخ دهی ، تو آگاه ترینِ یاران محمّد صلی الله علیه و آله به قرآن و سنّت و چیزهایی که می خواهم بپرسم ، هستی . عمر به وی گفت : من چنین نیستم ؛ ولی تو را به کسی راهنمایی می کنم که داناترینِ امّت ما به کتاب ، سنّت و چیزهایی است که تو درباره آنها می پرسی . آن گاه با دستش به علی علیه السلام اشاره کرد و گفت : آن مرد ، اوست .
.
ص: 530
الغارات عن علیّ بن محمّد بن أبی سیف عن أصحابه فی بَیانِ اهتِمامِ مُحَمَّدِ بنِ أبی بَکرٍ بِکِتابِ الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام حینَ وَلّاهُ مِصرَ وَالَّذی کانَ فیهِ عِلمٌ کَثیرٌ : کانَ یَنظُرُ فیهِ ویَتَعَلَّمُهُ ویَقضی بِهِ ، فَلَمّا ظُهِرَ عَلَیهِ وقُتِلَ ، أخَذَ عَمرُو بنُ العاصِ کُتُبَهُ أجمَعَ ، فَبَعَثَ بِها إلی مُعاوِیَهَ بنِ أبی سُفیانَ ، وکانَ مُعاوِیَهُ یَنظُرُ فی هذَا الکِتابِ ویُعجِبُهُ . فَقالَ الوَلیدُ بنُ عُقبَهَ وهُوَ عِندَ مُعاوِیَهَ لَمّا رَأی إعجابَ مُعاوِیَهَ بِهِ : مُر بِهذِهِ الأَحادیثِ أن تُحرَقَ ! فَقالَ لَهُ مُعاوِیَهُ : مَه یَابنَ أبی مُعَیطٍ ، إنَّهُ لا رَأیَ لَکَ . فَقالَ لَهُ الوَلیدُ : إنَّهُ لا رَأیَ لَکَ أفَمِنَ الرَّأیِ أن یَعلَمَ النّاسُ أنَّ أحادیثَ أبی تُرابٍ عِندَکَ ؟ ! تَتَعَلَّمُ مِنها وتَقضی بِقَضائِهِ ؟ ! فَعَلامَ تُقاتِلُهُ ؟ ! فَقالَ مُعاوِیَهُ : وَیحَکَ ! أ تَأمُرُنی أن اُحرِقَ عِلما مِثلَ هذا ؟ ! وَاللّهِ ما سَمِعتُ بِعِلمٍ أجمَعَ مِنهُ ولا أحکَمَ ولا أوضَحَ . فَقالَ الوَلیدُ : إن کُنتَ تَعجَبُ مِن عِلمِهِ وقَضائِهِ فَعَلامَ تُقاتِلُهُ ؟ فَقالَ مُعاوِیَهُ : لَولا أنَّ أبا تُرابٍ قَتَلَ عُثمانَ ثُمَّ أفتانا لَأَخَذنا عَنهُ ، ثُمَّ سَکَتَ هُنَیئَهً ثُمَّ نَظَرَ إلی جُلَسائِهِ ، فَقالَ : إنّا لا نَقولُ : إنَّ هذِهِ مِن کُتُبِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ولکِنّا نَقولُ : إنَّ هذِهِ مِن کُتُبِ أبی بَکرٍ الصِّدِّیقِ کانَت عِندَ ابنِهِ مُحَمَّدٍ ، فَنَحنُ نَقضی بِها ونُفتی . فَلَم تَزَل تِلکَ الکُتُبُ فی خَزائِنِ بَنی اُمَیَّهَ حَتّی وَلِیَ عُمَرُ بنُ عَبدِ العَزیزِ ، فَهُوَ الَّذی أظهَرَ أنَّها مِن أحادیثِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام . فَلَمّا بَلَغَ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام أنَّ ذلِکَ الکِتابَ صارَ إلی مُعاوِیَهَ اشتَدَّ ذلِکَ عَلَیهِ . (1)
.
1- .الغارات : ج 1 ص 251 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 550 ح 720 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 72 ولیس فیه «فلمّا بلغ علیّ بن أبی طالب ...» .
ص: 531
الغارات به نقل از علی بن محمّد بن ابی سیف ، از یاران خود ، در بیان اهمیّت دادن محمّد بن ابی بکر به نامه امام علی علیه السلام ، هنگامی که وی را فرماندار مصر قرار داده بود و در آن نامه ، دانش های فراوان بود : وی بدان نگاه می کرد ، یاد می گرفت و طبق آن ، داوری می کرد ؛ ولی آن گاه که شکست خورد و کشته شد ، عمرو بن عاص ، همه نامه های او را گرفت و آنها را نزد معاویه بن ابی سفیان فرستاد. معاویه به این نامه می نگریست و از آن ، شگفت زده بود . ولید بن عقبه که در دستگاه معاویه بود ، وقتی شگفتی معاویه را از این نامه دید ، گفت : فرمان بده این نامه ها را بسوزانند! معاویه به وی گفت : بس کن ، ای پسر ابو مُعَیط ! تو سیاست نداری . ولید گفت : تو سیاست نداری . آیا سیاست مداری این است که مردم بدانند نامه های ابو تراب نزد توست ، آنها را یاد می گیری و بر اساس آنها ، داوری می کنی؟ پس برای چه با او می جنگی؟ معاویه گفت : وای بر تو! تو به من می گویی چنین دانشی را بسوزانم؟ به خدا سوگند ، دانشی جامع تر و استوارتر و روشنگرتر از این ندیده ام . ولید گفت : اگر از دانش و داوری او به شگفت می آیی ، پس برای چه با او می جنگی؟ معاویه گفت : اگر ابو تراب ، عثمان را نکشته بود و آن گاه برای ما فتوا می داد ، از او یاد می گرفتیم . آن گاه ، اندکی سکوت کرد و سپس به همنشینان خود نگریست و گفت : ما [به مردم] نمی گوییم که این نامه ، از نامه های علی بن ابی طالب است ؛ بلکه می گوییم که این ، از نامه های ابو بکر صدّیق است که نزد پسرش محمّد بود و ما بر وفق آن ، داوری می کنیم و فتوا می دهیم . این نامه ، همواره در خزانه های بنی امیّه بود تا آن که عمر بن عبد العزیز ، به حکومت رسید . او بود که اظهار کرد که این [ نامه] ، از سخنان علی بن ابی طالب علیه السلام است . هنگامی که به علی بن ابی طالب علیه السلام خبر رسید که نامه او به دست معاویه افتاده است ، بر وی گران آمد .
.
ص: 532
تفسیر فرات عن کعب الأحبار :إنّی لَأَعلَمُ أنَّ أعلَمَ هذِهِ الاُمَّهِ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام بَعدَ نَبِیِّها ؛ لِأَ نّی لَم أسأَلهُ عَن شَیءٍ إلّا وَجَدتُ عِندَهُ عِلما تُصَدِّقُهُ بِهِ التَّوراهُ وجَمیعُ کُتُبِ الأَنبِیاءِ . (1)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :قُسِمَتِ الحِکمَهُ عَشرَهَ أجزاءٍ ، فَاُعطِیَ عَلِیٌّ تِسعَهَ أجزاءٍ ، وَالنّاسُ جُزءا واحِدا . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عَزَّ وجَلَّ فَرَضَ العِلمَ عَلی سِتَّهِ أجزاءٍ ، فَأَعطی عَلِیّا علیه السلام خَمسَهَ أجزاءٍ ، وأسهَمَ لَهُ فِی الجُزءِ الآخَرِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :العِلمُ خَمسَهُ أجزاءٍ ، اُعطِیَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ مِن ذلِکَ أربَعَهَ أجزاءٍ، واُعطِیَ سائِرُ النّاسِ جُزءا واحِدا، وَالَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ بَشیرا ونَذیرا ، لَعَلِیٌّ بِجُزءِ النّاسِ أعلَمُ . (4)
الاستیعاب عن عبد اللّه بن عبّاس :وَاللّهِ لَقَد اُعطِیَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ تِسعَهَ أعشارِ العِلمِ ، وَایمُ اللّهِ ، لَقَد شارَکَکُم فِی العُشرِ العاشِرِ . (5)
.
1- .تفسیر فرات : ص 184 ح 235 .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 384 ح 8988 و ح 8989 ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 65 ، المناقب لابن المغازلی : ص 287 ح 328 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 360 کلّها عن عبد اللّه ، الفردوس : ج 3 ص 227 ح 4666 ، المناقب للخوارزمی : ص 82 ح 68 کلاهما عن ابن مسعود ، کنز العمّال : ج 11 ص 615 ح 32982 وزاد فیه «وعلیّ أعلم بالواحد منهم» .
3- .مختصر بصائر الدرجات : ص 67 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام ، بصائر الدرجات : ص 518 ح 52 عن أبی بصیر عنه صلی الله علیه و آله .
4- .مائه منقبه : ص 133 ح 78 عن أبی سعید الخدری .
5- .الاستیعاب : ج 3 ص 207 الرقم 1875 ، اُسد الغابه : ج 4 ص 96 الرقم 3789 ، ذخائر العقبی : ص 143 ، مطالب السؤول : ص 30 ؛ المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 30 وفیهما «وإنّه لأعلمهم بالعشر الباقی» بدل «وایم اللّه لقد ...» ، کشف الغمّه : ج 1 ص 117 .
ص: 533
تفسیر فرات به نقل از کعب الأحبار : من می دانم که پس از پیامبر صلی الله علیه و آله ، داناترینِ این امّت ، علی بن ابی طالب علیه السلام است ؛ زیرا چیزی از او نپرسیدم ، مگر آن که نزد وی ، دانشی یافتم که تورات و همه کتاب های پیامبران ، آن را تصدیق می کردند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :حکمت ، به ده بخشْ تقسیم شده است . نُه بخش آن به علی و یک بخش آن به [ بقیه ]مردم ، داده شده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل دانش را به شش بخش ، تقسیم کرده است . پنج بخش آن را به علی داده است و در آن یک بخش دیگر هم برای او سهمی قرار داده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، پنج بخش است . چهار بخش آن به علی بن ابی طالب، و یک بخش آن به بقیه مردم، داده شده است . سوگند به آن که مرا به حق ، بشارت دهنده و بیم دهنده بر انگیخت ، علی ، به آن یک بخشِ مردم نیز داناترین است .
الاستیعاب به نقل از عبد اللّه بن عبّاس : سوگند به خدا ، نُه دهم از دانش ، به علی بن ابی طالب علیه السلام داده شده است ، و سوگند به خدا که وی در یکْ دهمِ آخر نیز با شما شریک است .
.
ص: 534
المناقب للخوارزمیّ عن ابن عبّاس :العِلمُ سِتَّهُ أسداسٍ ، لِعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام خَمسَهُ أسداسٍ ، ولِلنّاسِ سُدسٌ ، ولَقَد شارَکَنا فِی السُّدسِ حَتّی لَهُوَ أعلَمُ بِهِ مِنّا . (1)
الکامل فی التاریخ عن ابن عبّاس :قُسِمَ عِلمُ النّاسِ خَمسَهَ أجزاءٍ ، فَکانَ لِعَلیٍّ مِنها أربَعَهُ أجزاءٍ ، ولِسائِرِ النّاسِ جُزءٌ شارَکَهُم عَلِیٌّ فیهِ فَکانَ أعلَمَهُم بِهِ . (2)
2 / 8لَم ینسَ ما سَمِعَهُأنساب الأشراف عن مَکحول :قَرَأَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : «وَ تَعِیَهَآ أُذُنٌ وَ عِیَهٌ» (3) فَقالَ : یا عَلِیُّ ، سَأَلتُ اللّهَ أن یَجعَلَها اُذُنَکَ . قالَ عَلِیٌّ : فَما نَسیتُ حَدیثا أو شَیئا سَمِعتُهُ مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . (4)
الإمام الباقر علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : اُکتُب ما اُملِیَ عَلَیکَ . قال : یا نَبِیَّ اللّهِ أ تَخافُ عَلَیَّ النِّسیانَ ؟ فَقالَ : لَستُ أخافُ عَلیکَ النِّسیانَ ، وقَد دَعَوتُ اللّهَ لَکَ أن یَحفَظَکَ ولا یُنسِیَکَ ، ولکِنِ اکتُب لِشُرَکائِکَ . قالَ : قُلتُ : ومَن شُرَکائی یا نَبِیَّ اللّهِ ؟ قالَ : الأَئِمَّهُ مِن وُلدِکَ ، بِهِم تُسقی اُمَّتِیَ الغَیثَ ، وبِهِم یُستَجابُ دُعاؤُهُم ، وبِهِم یَصرِفُ اللّهُ عَنهُمُ البَلاءَ ، وبِهِم تَنزِلُ الرَّحمَهُ مِنَ السَّماءِ ، وهذا أوَّلُهُم وأومَأَ بِیَدِهِ إلَی الحَسَنِ علیه السلام ، ثُمَّ أومَأَ بِیَدِهِ إلَی الحُسَینِ علیه السلام ثُمَّ قالَ علیه السلام : الأَئِمَّهُ مِن وُلدِهِ . (5)
.
1- .المناقب للخوارزمی : ص 92 ح 88 و ح 89 ، مقتل الحسین للخوارزمی : ج 1 ص 44 ، فرائد السمطین : ج 1 ص 369 ح 298 ؛ شرح الأخبار : ج 2 ص 312 ح 641 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 31 عن عمر ، کشف الغمّه : ج 1 ص 117 .
2- .الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 441 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 407 .
3- .الحاقّه : 12 .
4- .أنساب الأشراف : ج2 ص363 ، تفسیر الطبری : ج14 الجزء29 ص 55 ، الدرّ المنثور : ج 8 ص 267 .
5- .کمال الدین : ص 206 ح 21 ، الأمالی للطوسی : ص 441 ح 989 ، الأمالی للصدوق : ص 485 ح 659 ، الإمامه والتبصره : ص 183 ح 38 والثلاثه الأخیره عن الإمام الباقر عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بصائر الدرجات : ص 167 ح 22 کلّها عن أبی الطفیل .