گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد يازدهم
بخش دوازدهم : داوری های امام علی



اشاره

بخش دوازدهم : داوری های امام علیفصل یکم : نگاه کلّیفصل دوم : نمونه هایی از داوری های امام علی در زمان پیامبرفصل سوم : نمونه هایی از داوری های امام علی پس از پیامبرفصل چهارم : نمونه هایی از داوری های امام علی در زمان خلافتش

.


ص: 468

الفصل الأوّل : نظره عامّه1 / 1أقضَی الاُمَّهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أقضی اُمَّتی عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :أقضی اُمَّتی وأعلَمُ اُمَّتی بَعدی عَلِیٌّ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :أعلَمُ اُمَّتی بِالسُّنَّهِ وَالقَضاءِ بَعدی عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :عَلِیٌّ أقضی اُمَّتی بِکِتابِ اللّهِ ، فَمَن أحَبَّنی فَلیُحِبَّهُ ؛ فَإِنَّ العَبدَ لا یَنالُ وَلایَتی إلّا بِحُبِّ عَلِیٍّ . (4)

فضائل الصحابه لابن حنبل عن حمید بن عبد اللّه بن یزید المدنی :أ نَّهُ ذُکِرَ عِندَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَضاءٌ قَضی بِهِ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ، فَأَعجَبَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی جَعَلَ فینَا الحِکمَهَ أهلَ البَیتِ . (5)

.

1- .المعجم الصغیر : ج 1 ص 201 ، تاریخ أصبهان : ج 1 ص 437 الرقم 854 کلاهما عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری ، المناقب للخوارزمی : ص 81 ح 66 عن أبی سعید الخدری ، ذخائر العقبی : ص 151 عن أنس .
2- .الأمالی للصدوق : ص 642 ح 870 عن سلمان ، الإرشاد : ج 1 ص 33 عن ابن عبّاس نحوه .
3- .کفایه الطالب : ص 332 ؛ المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 33 کلاهما عن أبی اُمامه .
4- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 241 ح 8753 ؛ بشاره المصطفی : ص 149 کلاهما عن ابن عبّاس .
5- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 654 ح 1113 ، ذخائر العقبی : ص 154 ، الریاض النضره : ج 3 ص 169 عن جمیل بن عبد اللّه بن یزید ، المناقب لابن المغازلی : ص 288 ح 329 عن عبد اللّه المازنی ؛ شرح الأخبار : ج 2 ص 309 ح 631 کلاهما نحوه .

ص: 469



فصل یکم : نگاه کلّی

1 / 1 آگاه ترینِ امّت به موازین قضا

فصل یکم : نگاه کلّی1 / 1آگاه ترینِ امّت به موازین قضاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آگاه ترینِ امّت من به [موازین ]قضا ، علی بن ابی طالب است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پس از من ، آگاه ترینِ امّت به [موازین] قضا و داناترین آنها علی بن ابی طالب است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پس از من ، آگاه ترین فرد به سنّت و داوری ، علی بن ابی طالب است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :علی ، آگاه ترینِ امّت من به [موازین] قضا ، بر اساس کتاب خداست . هرکس مرا دوست دارد ، باید او را [ نیز] دوست داشته باشد ؛ چرا که کسی به ولایت من نمی رسد ، مگر با دوست داشتن علی .

فضائل الصحابه ، ابن حنبل به نقل از حمید بن عبد اللّه بن یزید مدنی : نزد پیامبر صلی الله علیه و آله ، از یکی از داوری های علی علیه السلام سخن به میان آمد . پیامبر خدا خوشش آمد و فرمود : «سپاس ، خدای را که حکمت را در بین ما اهل بیت ، قرار داد» .

.


ص: 470

المستدرک علی الصحیحین عن عبد اللّه [بن مسعود] :کُنّا نَتَحَدَّثُ أنَّ أقضی أهلِ المَدینَهِ عَلِیٌّ بنُ أبی طالِبٍ رضی الله عنه . (1)

صحیح البخاری عن عمر :أقضانا عَلِیٌّ . (2)

المناقب لابن شهر آشوب عن عمر :کُنّا اُمِرنا إذَا اختَلَفنا فی شَیءٍ أن نُحَکِّمَ عَلِیّا . (3)

شرح نهج البلاغه :إنَّ عَلِیّا علیه السلام جَلَسَ إلی عُمَرَ فی المَسجِدِ وعِندَهُ ناسٌ ، فَلَمّا قامَ عَرَّضَ واحِدٌ بِذِکرِهِ ، ونَسَبَهُ إلَی التّیهِ وَالعُجبِ . فَقال عُمَرُ : حَقٌّ لِمِثلِهِ أن یَتیهَ ! وَاللّهِ ، لولا سَیفُهُ لَما قامَ عَمودُ الإِسلامِ ، وهُوَ بَعدُ أقضَی الاُمَّهِ ، وذو سابِقَتِها ، وذو شَرَفِها . (4)

الإمام الباقر علیه السلام :تَقَدَّمَ إلی عُمَرَ بنِ الخَطّابِ رَجُلانِ یَختَصِمانِ وعَلِیٌّ علیه السلام جالِس إلی جانِبِهِ ، فَقالَ لَهُ : اِقضِ بَینَهُما یا أبَا الحَسَنِ . فَقالَ أحَدُ الخَصمَینِ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، یَقضی هذا بَینَنا وأنتَ قاعِدٌ ! قالَ : وَیحَکَ ! أ تَدری مَن هذا ؟ ! هذا مَولایَ ومَولی کُلِّ مُسلِمٍ ؛ فَمَن لَم یَکُن هذا مَولاهُ فَلَیسَ بِمُسلِمٍ . (5)

.

1- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 145 ح 4656 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 404 و 405 ، اُسد الغابه : ج 4 ص 95 الرقم 3789 ، الاستیعاب : ج 3 ص 206 الرقم 1875 ، الریاض النضره : ج 3 ص 167 ، الطبقات الکبری : ج 2 ص 339 وفیه «إنّ عبد اللّه کان یقول» و ص 338 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 350 وفیهما «مِن أقضی» بدل «أقضی» ؛ الأمالی للطوسی : ص 387 ح 848 .
2- .صحیح البخاری : ج 4 ص 1629 ح 4211 ، المعجم الأوسط : ج 7 ص 357 ح 7721 ، الریاض النضره : ج 3 ص 167 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 403 و ص 402 و 404 ، مسند ابن حنبل : ج 8 ص 5 ح 21142 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 345 ح 5328 ، الطبقات الکبری : ج 2 ص 339 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 350 ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 65 ؛ الأمالی للطوسی : ص 251 ح 445 وفی الثمانیه الأخیره «علیّ أقضانا» .
3- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 30 و ص 364 ، شرح الأخبار : ج 2 ص 305 ح 625 کلاهما نحوه .
4- .شرح نهج البلاغه : ج 12 ص 82 .
5- .شرح الأخبار : ج 1 ص 110 ح 31 عن إبراهیم بن خیار .

ص: 471

المستدرک علی الصحیحین به نقل از عبد اللّه بن مسعود : ما همواره از علی بن ابی طالب علیه السلام به عنوان آگاه ترینِ مردم مدینه به [موازین] قضا سخن می گفتیم .

صحیح البخاری به نقل از عمر : آگاه ترینِ ما ، به [موازین] قضا علی است .

المناقب ، ابن شهر آشوب به نقل از عمر : به ما دستور داده شده بود که هرگاه در چیزی اختلاف پیدا کردیم ، علی را داور قرار دهیم .

شرح نهج البلاغه :علی علیه السلام در مسجد ، کنار عمر نشسته بود و گروهی از مردم نزد او بودند . وقتی علی علیه السلام برخاست که برود ، یکی از آنان از او به کنایه یاد کرد و او را به خودنمایی و تکبّر ، متّهم نمود . عمر گفت : برای فردی چون او رواست که تکبّر کند . سوگند به خدا ، اگر شمشیر او نبود ، هرگز ستون اسلام ، بر پای نمی ایستاد . گذشته از این ، او آگاه ترین امّت به [موازین] قضا و باسابقه ترین و شریف ترینِ آنان است .

امام باقر علیه السلام :دو نفر برای داوری پیش عمر آمدند و علی علیه السلام در کنار او نشسته بود . عمر به وی گفت : ای ابو الحسن! بین آنان داوری کن . یکی از آن دو [ به عمر] گفت : ای امیر مؤمنان! در حالی که تو [این جا] نشسته ای ، این ، بین ما داوری کند؟ عمر گفت : وای بر تو! آیا می دانی این [ مرد ]کیست؟ این [ مرد] ، مولای من و مولای هر مسلمان است . هر کس که این [ مرد] ، مولای او نباشد ، مسلمان نیست .

.


ص: 472

المناقب لابن شهر آشوب عن ابن عبّاس :إنَّ عُمَرَ بنَ الخَطّابِ قالَ لَهُ : یا أبَا الحَسَنِ ، إنَّکَ لَتَعجَلُ فِی الحُکمِ وَالفَصلِ لِلشَّیءِ إذا سُئِلتَ عَنهُ ! قالَ : فَأَبرَزَ عَلِیٌّ علیه السلام کَفَّهُ وقالَ لَهُ : کَم هذا ؟ فَقالَ عُمَرُ : خَمسَهٌ ! فَقالَ : عَجِلتَ یا أبا حَفصٍ . قالَ : لَم یَخفَ عَلَیَّ . فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : وأنَا اُسرِعٌ فیما لا یَخفی عَلَیَّ ! (1)

تاریخ الطبری عن المقداد :ما رَأَیتُ مِثلَ ما اُوتِیَ إلی أهلِ هذَا البَیتِ بَعدَ نَبِیِّهِم ؛ إنّی لَأَعجَبُ مِن قُرَیشٍ أ نَّهُم تَرَکوا رَجُلاً ما أقولُ إنَّ أحَدا أعلَمُ ولا أقضی مِنهُ بِالعَدلِ . (2)

1 / 2بِدایَهُ قَضائِهِالإمام علیّ علیه السلام :بَعَثَنی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إلَی الیَمَنِ ، فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، تَبعَثُنی وأنَا شابٌّ أقضی بَینَهُم ولا أدری مَا القَضاءُ ؟ فَضَرَبَ بِیَدِهِ فی صَدری ، ثُمَّ قالَ : «اللّهُمَّ اهدِ قَلبَهُ ، وثَبِّت لِسانَهُ» ، فَما شَکَکتُ بَعدُ فی قَضاءٍ بَینَ اثنَینِ . (3)

عنه علیه السلام :لَمّا بَعَثَنی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إلَی الیَمَنِ ، فَقُلتُ : تَبعَثُنی وأنَا رَجُلٌ حَدیثُ السِّنِّ ، ولَیسَ لی عِلمٌ بِکَثیرٍ مِنَ القَضاءِ ؟ فَضَرَبَ صَدری رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وقالَ : «اِذهَب ؛ فَإِنَّ اللّهَ سَیُثَبِّتُ لِسانَکَ ، ویَهدی قَلبَکَ» ، فَما أعیانی قَضاءٌ بَینَ اثنَینِ . (4)

.

1- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 31 ، بحار الأنوار : ج 40 ص 147 ح 53 .
2- .تاریخ الطبری : ج 4 ص 233 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 223 ، العقد الفرید : ج 3 ص 288 .
3- .سنن ابن ماجه : ج 2 ص 774 ح 2310 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 146 ح 4658 ، خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 94 ح 34 ، الطبقات الکبری : ج 2 ص 337 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 352 ، اُسد الغابه : ج 4 ص 95 الرقم 3789 کلّها عن أبی البختری ، تاریخ الخلفاء : ص 202 ؛ دعائم الإسلام : ج 2 ص 529 ح 1880 کلّها نحوه وراجع مسند أبی یعلی : ج 1 ص 180 ح 288 .
4- .مسند ابن حنبل : ج 1 ص 288 ح 1145 ، مسند أبی یعلی : ج 1 ص 189 ح 311 کلاهما عن أبی البختری الطائی عمّن سمعه ، خصائص أمیر المؤمنین للنسائی : ص 91 ح 32 و ح 33 کلاهما عن أبی البختری و ص 97 ح 36 عن حارثه بن مضرب و ح 37 عن عمرو بن حبشی ، الطبقات الکبری : ج 2 ص 337 عن حارثه وکلّها نحوه .

ص: 473



1 / 2 آغاز داوری های علی

المناقب ، ابن شهر آشوب به نقل از ابن عبّاس : عمر بن خطّاب به علی علیه السلام گفت : ای ابو الحسن! هر گاه که از تو درباره چیزی سؤال می شود ، در اظهارنظر و فصل خصومت درباره آن ، عجله می کنی . علی علیه السلام کف دستش را نشان داد و پرسید : «این ، چند تاست؟» عمر گفت : پنج تا . علی علیه السلام فرمود : «[ در پاسخ دادن ،] عجله کردی ، ای ابو حفص!» . عمر گفت : پاسخش برایم معلوم بود . علی علیه السلام فرمود : «من هم پاسخ هایی را که برایم واضح است ، سریع می گویم» .

تاریخ الطبری به نقل از مقداد : من ندیدم مثل آنچه به اهل این خاندانْ داده شده است ، پس از پیامبرشان به کسی داده شده باشد . من از قریشیان در شگفتم که کسی را رها کردند که باور ندارم هیچ کس ، داناتر و آگاه تر از او به [موازین قضا ]براساس عدل باشد .

1 / 2آغاز داوری های علیامام علی علیه السلام :پیامبر خدا مرا به یمن فرستاد . گفتم : ای پیامبر خدا! مرا برای داوری به سوی یمنْ گسیل می داری ، در حالی که جوانم و از داوری چیزی نمی دانم؟ دست خود را روی سینه من گذاشت و گفت : «پروردگارا! دلش را هدایت کن وزبانش را استوار فرما» . پس از آن ، هرگز در داوری بین دو نفر ، تردید نکردم .

امام علی علیه السلام :هنگامی که پیامبر خدا مرا به یمن اعزام می کرد ، گفتم : ای پیامبر خدا! مرا که جوانم و از داوری چیزی نمی دانم ، اعزام می کنی؟ پیامبر خدا دست به سینه من گذاشت و فرمود : «برو ، که خداوند ، زبان تو را استوار خواهد داشت و دل تو را هدایت خواهد کرد» . از آن پس ، هیچ گاه در داوریِ بین دو نفر در نماندم .

.


ص: 474

عنه علیه السلام :بَعَثَنی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إلَی الیَمَنِ قاضِیا ، فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، تُرسِلُنی وأنَا حَدیثُ السِّنِّ ولا عِلمَ لی بِالقَضاءِ ؟ فَقالَ : «إنَّ اللّهَ سَیَهدی قَلبَکَ ، ویُثَبِّتُ لِسانَکَ ؛ فَإِذا جَلَسَ بَینَ یَدَیکَ الخَصمانِ فَلا تَقضِیَنَّ حَتّی تَسمَعَ مِنَ الآخَرِ کَما سَمِعتَ مِنَ الأَوَّلِ ؛ فَإِنَّهُ أحری أن یَتَبَیَّنَ لَکَ القَضاءُ» ، قالَ : فما زِلتُ قاضِیا أو : ما شَکَکتُ فی قَضاءٍ بَعدُ . (1)

1 / 3إحاطَتُهُ بِالقَضاءِالإمام علیّ علیه السلام :وَاللّهِ لَو ثُنِیَت لِیَ الوِسادَهُ لَقَضَیتُ بَینَ أهلِ التَّوراهِ بِتَوراتِهِم ، وبَینَ أهلِ الإِنجیلِ بِإِنجیلِهِم ، وبَینَ أهلِ الزَّبورِ بِزَبورِهِم ، وبَینَ أهلِ القُرآنِ بِقُرآنِهِم . (2)

.

1- .سنن أبی داوود : ج 3 ص 301 ح 3582 ، السنن الکبری : ج 10 ص 236 ح 20487 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 236 ح 882 ، الطبقات الکبری : ج 2 ص 337 کلاهما نحوه وکلّها عن حنش ، کنز العمّال : ج6 ص103 ح15036 ؛ مسند زید : ص294 نحوه.
2- .الأمالی للطوسی : ص 523 ح 1159 ، بشاره المصطفی : ص 216 ولیس فیه «وبین أهل الزبور بزبورهم» وکلاهما عن المجاشعی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 55 ، الاحتجاج : ج 1 ص 625 ح 145 ، الاُصول الستّه عشر : ص 40 ، تفسیر فرات : ص 188 ح 239 ، تفسیر الحبری : ص 277 ح 36 ، العمده : ص 208 ح 321 والأربعه الأخیره عن زاذان ، شرح الأخبار : ج 2 ص 311 ح 639 ؛ ینابیع المودّه : ج 1 ص 216 ح 28 ولیس فیهما «وبین أهل الزبور بزبورهم» ، تذکره الخواصّ : ص 16 ، شواهد التنزیل : ج 1 ص 366 ح 384 کلاهما عن زاذان نحوه وراجع تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 15 ح 3 وبصائر الدرجات : ص 132 134 .

ص: 475



1 / 3 تسلّطش بر داوری

امام علی علیه السلام :پیامبر خدا مرا به عنوان قاضی به یمن اعزام کرد . گفتم : ای پیامبر خدا! مرا ، در حالی که جوانم و از داوری چیزی نمی دانم ، اعزام می کنی؟ فرمود : «خداوند ، قلب تو را هدایت خواهد کرد و زبان تو را استوار خواهد ساخت . هر گاه دو نفر متخاصم در برابرت نشستند ، داوری مکن ، مگر زمانی که سخن فرد دوم را بشنوی ، همان گونه که سخن فرد اوّل را شنیدی ؛ چون این روش ، داوری را برایت بهتر هموار می کند» . از آن پس ، همواره قاضی بودم (و یا گفت : از آن پس ، هرگز در داوری ، تردید ننمودم) .

1 / 3تسلّطش بر داوریامام علی علیه السلام :به خدا سوگند ، اگر کرسی [داوری ]برایم گذاشته شود ، بین اهل تورات با توراتشان ، در بین ترسایان با انجیلشان ، در بین اهل زبور با زبورشان ، و در بین اهل قرآن با قرآنشان ، داوری خواهم کرد .

.


ص: 476

عنه علیه السلام :لَو ثُنِیَ لِیَ الوِسادُ لَحَکَمتُ بَینَ أهلِ التَّوراهِ بِتَوراتِهِم ، وبَینَ أهلِ الإِنجیلِ بِإِنجیلِهِم ، وأهلِ الزَّبورِ بِزَبورِهِم ، وأهلِ القُرآنِ بِقُرآنِهِم ، حَتّی یَزهَرَ کُلُّ کِتابٍ مِن هذِهِ الکُتُبِ ویَقولُ : یا رَبِّ إنَّ عَلِیّا قَضی بِقَضائِکَ . (1)

الإمام الصادق علیه السلام :کانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَقولُ : لَوِ اختَصَمَ إلَیَّ رَجُلانِ فَقَضَیتُ بَینَهُما ، ثُمَّ مَکَثا أحوالاً کَثیرَهً ، ثُمَّ أتَیانی فی ذلِکَ الأَمرِ لَقَضَیتُ بَینَهُما قَضاءً واحِدا ؛ لِأَنَّ القَضاءَ لا یَحولُ ولا یَزولُ أبَدا . (2)

الإمام الباقر علیه السلام :لَیسَ عِندَ أحَدٍ مِنَ النّاسِ حَقٌّ ولا صَوابٌ ، ولا أحَدَ مِنَ النّاس یَقضی بِقَضاءِ حَقٍّ إلّا ما خَرَجَ مِنّا أهلَ البَیتِ ، وإذا تَشَعَّبَت بِهِمُ الاُمورُ کانَ الخَطَأُ مِنهُم ، وَالصَّوابُ مِن عَلِیٍّ علیه السلام . (3)

عنه علیه السلام :إنَّهُ لَیسَ عِندَ أحَدٍ مِن حَقٍّ ولا صَوابٍ ، ولَیسَ أحَدٌ مِنَ النّاسِ یَقضی بِقَضاءٍ یُصیبُ فیهِ الحَقَّ إلّا مِفتاحُهُ عَلِیٌّ ، فَإِذا تَشَعَّبَت بِهِمُ الاُمورُ کانَ الخَطَأُ مِن قِبَلِهِم وَالصَّوابُ مِن قِبَلِهِ أو کَما قالَ . (4)

عنه علیه السلام :لا أحَدَ مِنَ النّاسِ یَقضی بِحَقٍّ ولا عَدلٍ إلّا ومِفتاحُ ذلِکَ القَضاءِ وبابُهُ وأوَّلُهُ وسَنَنُهُ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام . (5)

.

1- .الإرشاد : ج 1 ص 35 عن الأصبغ بن نباته ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 38 عن ابن أبی البختری من ستّه طرق ، وابن المفضّل من عشره طرق ، وإبراهیم الثقفی من أربعه عشر طریقا ؛ شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 283 ح 242 نحوه .
2- .الأمالی للمفید : ص 287 ح 5 ، بشاره المصطفی : ص 254 کلاهما عن الحسن بن ظریف ، الأمالی للطوسی : ص 64 ح 94 عن الحسن بن طریف .
3- .الکافی : ج 1 ص 399 ح 1 ، بصائر الدرجات : ص 519 ح 4 کلاهما عن محمّد بن مسلم .
4- .بصائر الدرجات : ص 519 ح 2 عن محمّد بن مسلم ، بحار الأنوار : ج 2 ص 95 ح 35 .
5- .الأمالی للمفید : ص 96 ح 6 ، المحاسن : ج 1 ص 243 ح 448 وفیه «سببه» بدل «سننه» وکلاهما عن محمّد بن مسلم وراجع بصائر الدرجات : ص 519 ح 3 .

ص: 477

امام علی علیه السلام :اگر کرسی داوری برایم گذاشته شود ، بین اهل تورات با توراتشان ، بین اهل انجیل با انجیلشان ، بین اهل زبور با زبورشان ، و بین اهل قرآن با قرآنشان ، داوری خواهم کرد ، به گونه ای که هر کدام از این کتاب ها بدرخشد و بگوید : پروردگارا! علی ، به روشِ تو داوری کرد .

امام صادق علیه السلام :علی علیه السلام می فرمود : «اگر دو نفر برای داوری پیش من بیایند و من بین آنان داوری کنم ، آن گاه ، آن دو چندین سالْ صبر کنند و سپس بار دیگر برای همان مورد ، پیش من بیایند ، بین آنان ، همان گونه داوری خواهم کرد ؛ چون [ اصول ]داوری ، هیچ گاه تغییر نمی کند و از بین نمی رود» .

امام باقر علیه السلام :حق و درستی ، نزد هیچ یک از مردم نیست و هیچ کدام از مردم به حقْ داوری نمی کند ، مگر بر پایه آنچه از ما اهل بیتْ صادر شده است . و هر گاه کارها نزد آنان اختلافی شود ، اشتباهْ از آنان و [نظر ]درست از علی علیه السلام است .

امام باقر علیه السلام :چیزی از حق و درستی ، نزد هیچ کس نیست و هیچ یک از مردمْ داوری نمی کنند که در آن به حقْ دست یابند ، مگر آن که کلید آن ، علی علیه السلام است و هر گاه کارها بر آنان مشتبه شود ، [نظر] اشتباهْ از آنان است و [نظر] درست ، از وی .

امام باقر علیه السلام :هیچ یک از مردم به حق و عدالتْ داوری نمی کنند ، مگر آن که کلید آن داوری و [ نیز] درِ آن و آغاز آن و قواعد آن ، از علی بن ابی طالب علیه السلام باشد .

.


ص: 478

الإمام الصادق علیه السلام :ما رَأَیتُ عَلِیّا علیه السلام قَضی قَضاءً إلّا وجَدتُ لَهُ أصلاً فِی السُّنَّهِ . (1)

راجع: ج 4 ص 228 (السیاسه القضائیّه) .

.

1- .الأمالی للمفید : ص 286 ح 5 ، بشاره المصطفی : ص 254 کلاهما عن الحسن بن ظریف ، الأمالی للطوسی : ص 64 ح 94 عن الحسن بن طریف .

ص: 479

امام صادق علیه السلام :ندیدم که علی علیه السلام درباره چیزی داوری کرده باشد ، مگر آن که برای آن ، اصلی در سنّت یافتم .

ر . ک : ج 4 ص 229 (سیاست های قضایی) .

.


ص: 480

الفصل الثانی : نماذج من أقضیته فی عصر النبیّ2 / 1قَتلی زُبیَهِ الأَسَدِالإمام الصادق علیه السلام :إنَ قَوما احتَفَروا زُبیَهً (1) لِلأَسَدِ بِالیَمَنِ، فَوقَعَ فیهَا الأَسَدُ ، فَازدَحَمَ النّاسُ عَلَیها یَنظُرونَ إلَی الأَسَدِ ، فَوَقَعَ فیها رَجُلٌ،فَتَعَلَّقَ بِآخَرَ،فَتَعَلَّقَ الآخَرُ بِآخَرَ وَالآخَرُ بِآخَرَ، فَجَرَحَهُمُ الأَسَدُ ؛ فَمِنهُم مَن ماتَ مِن جِراحَهِ الأَسَدِ ، ومِنهُم مَن اُخرِجَ فَماتَ ، فَتَشاجَروا فی ذلِکَ حَتّی أخَذُوا السُّیوفَ . فَقالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : هَلُمّوا أقضی بَیَنُکم ؛ فَقَضی أنَّ لِلأَوَّلِ رُبعَ الدِّیَهِ ، ولِلثّانی ثُلثَ الدِّیَهِ ، ولِلثّالِثِ نِصفَ الدِّیَهِ ، ولِلرّابِعِ دِیَهً کامِلَهً ، وجَعَلَ ذلِکَ عَلی قَبائِلِ الَّذینَ ازدَحَموا ، فَرَضِیَ بِعضُ القَومِ وسَخِطَ بَعضٌ . فَرُفِعَ ذلِکَ إلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله واُخبِرَ بِقَضاءِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَأَجازَهُ . (2)

.

1- .الزُّبیه : حفیره تُحفر للأسد والصید ، ویُغطّی رأسها بما یسترها لیقع فیها (النهایه : ج 2 ص 295 «زبا») .
2- .الکافی : ج 7 ص 286 ح 2 ، تهذیب الأحکام : ج 10 ص 239 ح 952 کلاهما عن مسمع بن عبد الملک ؛ مسند ابن حنبل : ج 1 ص 167 ح 573 و ص 272 ح 1063 کلاهما عن حنش الکنانی ، الریاض النضره : ج 3 ص 169 عن الإمام علیّ علیه السلام والثلاثه الأخیره نحوه .