فصل چهارم : گوناگون
4 / 1 دیدن نور وحی
4 / 2 شنیدن ناله شیطان
فصل چهارم : گوناگون4 / 1دیدن نور وحیامام علی علیه السلام در خطبه قاصعه : پیامبر خدا ، همه ساله در غار حِرا معتکف می شد که من او را می دیدم و جز من ، کسی او را نمی دید . در آن روزها هیچ خانه ای ، جز خانه پیامبر خدا و خدیجه و من که من سومین آن دو بودم نبود که ساکنانش تمامی مسلمان باشند . نور وحی و رسالت را می دیدم و بوی نبوّت را استشمام می کردم . هنگامی که وحی بر ایشان نازل شد ، ناله شیطان را شنیدم . گفتم : ای پیامبر خدا! این ناله چیست؟ فرمود : «این ، ابلیس است که از این که عبادتش کنند ، ناامید گشته است . تو آنچه را من می شنوم ، می شنوی و آنچه را من می بینم ، می بینی ، جز آن که تو پیامبر نیستی ؛ ولی وزیری و به یقین ، بر [ مسیر ]خیری» .
4 / 2شنیدن ناله شیطانامام علی علیه السلام :صبح آن شبی که پیامبر خدا به معراج برده شد ، با او بودم و وی در حِجْر [ اسماعیل] ، مشغول نماز بود . هنگامی که نمازش را تمام کرد و من هم نمازم را به پایان بردم ، ناله شدیدی شنیدم . گفتم : ای پیامبر خدا! این ناله چیست؟ فرمود : «نمی دانی؟ این ، ناله شیطان است . او فهمیده است که شب گذشته مرا به آسمان بردند . لذا از این که در روی زمینْ مورد پرستش قرار بگیرد ، ناامید گشته است» .
.
ص: 150
4 / 3إمدادُ المَلائِکَهِالإمام علیّ علیه السلام :لَقَد قُبِضَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وإنَّ رَأسَهُ لَعَلی صَدری . ولَقَد سالَت نَفسُهُ فی کَفّی ، فَأَمرَرتُها عَلی وَجهی . ولَقَد وُلّیتُ غُسلَهُ صلی الله علیه و آله وَالمَلائِکَهُ أعوانی ، فَضَجَّتِ الدّارُ وَالأَفنِیَهُ ؛ مَلَأٌ یَهبِطُ ، ومَلَأٌ یَعرُجُ ، وما فارَقَت سَمعی هَینَمَهٌ (1) مِنهمُ ، یُصَلّونَ عَلَیهِ حَتّی وارَیناهُ فی ضَریحِهِ . (2)
عنه علیه السلام :لَقَد قُبِضَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وإنَّ رأسَهُ لَفی حِجری ، ولَقَد وُلّیتُ غُسلَهُ بِیَدی ، تُقَلِّبُهُ المَلائِکَهُ المُقَرَّبونَ مَعی . (3)
فضائل الصحابه لابن حنبل عن سعید بن جبیر عن ابن عبّاس :ذُکِرَ عِندَهُ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ، فَقالَ : إنَّکُم لَتَذکُرونَ رَجُلاً کانَ یُسمَعُ وَط ءُ جِبریلَ فَوقَ بَیتِهِ ! (4)
راجع : ج 10 ص 468 (جبرئیل عن یمینه ومیکائیل عن یساره) .
4 / 4مُخاطَبَهُ الأَرواحِالکافی عن حبّه العرنی :خَرَجتُ مَعَ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام إلَی الظَّهرِ ، فَوَقَفَ بِوادِی السَّلامِ (5) کَأَ نَّهُ مُخاطِبٌ لِأَقوامٍ ، فَقُمتُ بِقِیامِهِ حَتّی أعیَیتُ ، ثُمَّ جَلَستُ حَتّی مَلِلتُ ، ثُمَّ قُمتُ حَتّی نالَنی مِثلَ ما نالَنی أوَّلاً ، ثُمَّ جَلَستُ حَتّی مَلِلتُ ، ثُمَّ قُمتُ وجَمَعتُ رِدائی ، فَقُلتُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنّی قَد أشفَقتُ عَلَیکَ مِن طولِ القِیامِ ، فَراحَهُ ساعَهٍ ! ثُمَّ طَرَحتُ الرِّداءَ لِیَجلِسَ عَلَیهِ . فَقالَ لی : یا حَبَّهُ ، إن هُوَ إلّا مُحادَثَهُ مُؤمِنٍ أو مُؤانَسَتُهُ . قالَ : قُلتُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، وإِنَّهُم لَکَذلِکَ ؟ قالَ : نَعَم ، ولَو کُشِفَ لَکَ لَرَأَیتَهُم حَلَقا حَلَقا مُحتَبینَ (6) یَتَحادَثونَ . فَقُلتُ : أجسامٌ أم أرواحٌ ؟ فَقالَ : أرواحٌ ، وما مِن مُؤمِنٍ یَموتُ فی بُقعَهٍ مِن بِقاعِ الأَرضِ إلّا قیلَ لِروحِهِ : اِلحَقی بِوادِی السَّلامِ . وإنَّها لَبُقَعهٌ مِن جَنَّهِ عَدنٍ . (7)
.
1- .الهینمه : هی الکلام الخَفِیّ لا یُفهَم (النهایه : ج 5 ص290 «هینم»).
2- .نهج البلاغه : الخطبه 197 .
3- .الأمالی للمفید : ص 235 ح 5 ، الأمالی للطوسی : ص 11 ح 13 کلاهما عن الأصبغ بن نباته ، وقعه صفّین : ص 224 عن أبی سنان الأسلمی .
4- .فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 654 ح 1112 ، ذخائر العقبی : ص 169 .
5- .وادی السَّلام : اسم موضع فی ظهر الکوفه ، یقرب من النجف (مجمع البحرین : ج 2 ص 872 «سلم») .
6- .الاحْتِباء : هو أن یضُمّ الإنسان رجلَیه إلی بَطنه بثَوب یَجمَعهما به مع ظَهره ، ویَشُدُّه علیها . وقد یکون الاحتِباء بالیَدَین عوَض الثوب (النهایه : ج 1 ص 335 «حبا») .
7- .الکافی : ج 3 ص 243 ح 1 .
ص: 151
4 / 3 یاری رسانیِ فرشتگان
4 / 4 گفتگو با ارواح
4 / 3یاری رسانیِ فرشتگانامام علی علیه السلام :پیامبر خدا در گذشت و سرش روی سینه من بود . جان وی از دستان من گذشت و من ، آن را بر صورتم کشیدم . من ، غسل دادن او را به عهده گرفتم و فرشتگان ، کمک کارم بودند و در خانه و اطراف آن ، زاری می کردند . گروهی فرود می آمدند و گروهی به آسمان می رفتند و زمزمه آنان از گوشم دور نمی شد . بر او درود می فرستادند تا آن که او را در قبر گذاشتیم .
امام علی علیه السلام :پیامبر خدا در گذشت و سرش در دامن من بود . من به دست خود ، [ پیکر ]او را غسل دادم و فرشتگان مقرّب خداوند ، به همراه من ، او را می چرخاندند .
فضائل الصحابه ، ابن حنبل به نقل از سعید بن جُبَیر : پیش ابن عبّاس از علی بن ابی طالب علیه السلام یاد شد . وی گفت : شما از کسی سخن می گویید که صدای گام های جبرئیل را بر بام خانه اش می شنید .
ر . ک : ج 10 ، ص 469 (جبرئیل از راست و میکائیل از چپ او) .
4 / 4گفتگو با ارواحالکافی به نقل از حَبّه عُرَنی : همراه امیر مؤمنان به بیرون شهر رفتم . او در وادی السلام (1) ایستاد و گویی با کسانی سخن می گفت [ ؛ امّا کسی دیده نمی شد] . من هم کنارش ایستادم تا این که خسته شدم . نشستم . از نشستن هم خسته شدم . باز ایستادم ، به قدری که چون دفعه قبل ، خسته شدم . نشستم و باز خسته شدم . آن گاه ، ایستادم و ردایم را از پشتم گرفتم و گفتم : ای امیر مؤمنان! دلم برای تو به خاطر طولانی شدن ایستادنت می سوزد! ساعتی استراحت کن . سپس ردایم را افکندم تا بنشیند . به من فرمود : «ای حَبّه! این ، جز گفتگو و هم نشینی با مؤمن نیست» . گفتم ای امیر مؤمنان! آنان ، این چنین هستند ؟ فرمود : «آری . اگر برایت آشکار گردد ، خواهی دید که آنان ، گروه گروه ، چمباتمه زده ، با هم حرف می زنند» . گفتم : پیکرها یا جان ها؟ فرمود: «جان ها. هیچ مؤمنی در هیچ کجای زمین نمی میرد، مگر آن که به روحش گفته می شود : به وادی السلام ملحق شو . این جا قطعه ای از بهشت عَدْن است» .
.
1- .وادی السلام ، جایی در پشت کوفه و نزدیک نجف است (مجمع البحرین : ج 2 ص 872) .
ص: 152
4 / 5مَعرِفَهُ الأَرواحِالإمام الصادق علیه السلام :إنَّ رَجُلاً جاءَ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام وهُوَ مَعَ أصحابِهِ فَسَلَّمَ عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ لَهُ : أنَا وَاللّهِ اُحِبُّکَ وأتَوَلّاکَ ! فَقالَ لَهُ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : کَذَبتَ ! قالَ : بَلی وَاللّهِ ، إنّی اُحِبُّکَ وأتَوَلّاکَ ! فَکَرَّرَ ثَلاثا فَقالَ لَهُ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : کَذَبتَ ! ما أنتَ کَما قُلتَ ؛ إنَّ اللّهَ خَلَقَ الأَرواحَ قَبلَ الأَبدانِ بِأَلفَی عامٍ ، ثُمَّ عَرَضَ عَلَینا المُحِبَّ لَنا ، فَوَاللّهِ ما رَأَیتُ روحَکَ فیمَن عَرَضَ ، فَأَینَ کُنتَ ؟ ! فَسَکَتَ الرَّجُلُ عِندَ ذلِکَ ولَم یُراجِعهُ . (1)
.
1- .الکافی : ج 1 ص 438 ح 1 ، بصائر الدرجات : ص 87 ح 1 کلاهما عن صالح بن سهل و ح 2 عن أبی محمّد المشهدی نحوه وراجع ح 3 8 .
ص: 153
4 / 5 شناخت ارواح
4 / 5شناخت ارواحامام صادق علیه السلام :امیر مؤمنان ، با یارانش بود . مردی آمد و به وی سلام کرد و گفت : به خدا سوگند ، من تو را دوست دارم و به تو عشق می ورزم . امیر مؤمنان به او فرمود : «دروغ می گویی» . [ مرد] گفت : «به خدا سوگند ، نه! دوستت دارم و به تو عشق می ورزم» و سه بار ، آن را تکرار کرد . امیر مؤمنان علیه السلام به او فرمود : «دروغ می گویی . این طور که می گویی ، نیستی . خداوند عز و جل روح ها را دو هزار سالْ پیش از بدن ها آفرید و آن گاه ، دوستداران ما را بر ما عرضه کرد . به خدا سوگند ، روح تو را در زمره کسانی که به ما عرضه شدند ، ندیدم . تو کجا بودی؟» . مرد ، ساکت شد و [ کلامش را] تکرار نکرد .
.
ص: 154
الاختصاص عن الأصبغ بن نباته :کُنتُ مَعَ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ، فَأَتاهُ رَجُلٌ فَسَلَّمَ عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنّی وَاللّهِ لَاُحِبُّکَ فِی اللّهِ ، واُحِبُّکَ فِی السِّرِّ کَما اُحِبُّکَ فِی العَلانِیَهِ ، وأدینُ اللّهَ بِوَلایَتِکَ فِی السِّرِّ کَما أدینُ بِها فِی العَلانِیَهِ . وبِیَدِ أمیرِ المُؤمِنینَ عودٌ فَطَأطَأَ (1) رَأسَهُ ، ثُمَّ نَکَتَ بِالعودِ ساعَهً فِی الأَرضِ ، ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ إلَیهِ فَقالَ : إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله حَدَّثَنی بِأَلفِ حَدیثٍ ، لِکُلِّ حَدیثٍ ألفُ بابٍ ، وإنَّ أرواحَ المُؤمِنینَ تَلتَقی فِی الهَواءِ فَتَشامُّ (2) وتَتَعارَفُ ؛ فَما تَعارَفَ مِنهَا ائَتَلَفَ ، وما تَناکَرَ مِنهَا اختَلَفَ . وبِحَقِّ اللّهِ لَقَد کَذَبتَ ! فَما أعرِفُ وَجهَکَ فِی الوُجوهِ ، ولَا اسمَکَ فِی الأَسماءِ . (3)
الإمام الباقر علیه السلام :بَینا أمیرُ المُؤمِنینَ یَوما جالِسٌ (4) فِی المَسجِدِ وأَصحابُهُ حَولَهُ، فَأَتاهُ رَجُلٌ مِن شیعَتِهِ فَقالَ لَهُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنَّ اللّهَ یَعلَمُ أَ نّی أدینُهُ بِحُبِّکَ فِی السِّرِّ کَما أدینُهُ بِحُبُّکَ فِی العَلانِیهِ ، وأَتَوَلّاکَ فِی السِّرِّ کَما أتَوَلّاکَ فِی العَلانِیَهِ . فَقالَ لَهُ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : صَدَقتَ ! أما فَاتَّخِذ لِلفَقرِ جِلبابا ؛ فَإِنَّ الفَقرَ أسرَعُ إلی شیعَتِنا مِنَ السَّیلِ إلی قَرارِ الوادی . قالَ : فَوَلَّی الرَّجُلُ وهُوَ یَبکی فَرِحا لِقَولِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : صَدَقتَ . قالَ : وکانَ هُناکَ رَجُلٌ مِنَ الخَوارِجِ یُحَدِّثُ صاحِبا (5) لَهُ قَریبا مِن أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ، فَقالَ أحَدُهُما : تَاللّهِ إن رَأیتُ کَالیَومِ قَطُّ ! إنَّهُ أتاهُ رَجُلٌ فَقالَ لَهُ : إنّی اُحِبُّکَ ، فَقالَ لَهُ : صَدَقتَ . فَقالَ لَهُ الآخَرُ : ما أنکَرتَ [ مِن ] (6) ذلِکَ ! أ تَجِدُ بُدّا مِن أن إذا قیلَ لَهُ : إنّی اُحِبُّکَ ، أن یَقولَ : صَدَقتَ ؟ أ تَعلَمُ أ نّی اُحِبُّهُ ؟ فَقالَ : لا ، قالَ : فَأَنَا أقومُ فَأَقولُ لَهُ مِثلَ ما قالَ لَهُ الرَّجُلُ فَیَرُدُّ عَلَیَّ مِثلَ ما رَدَّ عَلَیهِ . قالَ : نَعَم . فَقامَ الرَّجُلُ فَقالَ لَهُ مِثلَ مَقالَهِ الرَّجُلِ الأَوَّلِ ، فَنَظَرَ إلَیهِ مَلِیّا ثُمَّ قالَ لَهُ : کَذَبتَ ! لا وَاللّهِ ما تُحِبُّنی ولا اُحِبُّکَ . (7)
.
1- .فی المصدر : «طأطأ» ، والتصحیح من بحار الأنوار وبصائر الدرجات .
2- .فی المصدر وبحار الأنوار : «فتشمّ» ، والتصحیح من المصدرین الآخرین . قال ابن الأثیر : شامَمْتُ فلاناً إذا قارَبْتَه وتَعرَّفْتَ ما عندَه بالاختبار والکشْف ، وهی مفاعله من الشَّمّ (النهایه : ج 2 ص 502 «شمم») .
3- .الاختصاص : ص 311 ، بصائر الدرجات : ص 391 ح 2 ، بحار الأنوار : ج 61 ص 134 ح 7 وراجع کنز العمّال : ج 9 ص 172 ح 25560 .
4- .فی المصدر : «جالساً» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی بصائر الدرجات وبحار الأنوار .
5- .فی المصدر : «وصاحباً» بدل «یحدّث صاحباً له» ، والتصحیح من بصائر الدرجات وبحار الأنوار .
6- .الزیاده من بحار الأنوار وبصائر الدرجات .
7- .الاختصاص : ص 312 ، بصائر الدرجات : ص 391 ح 3 کلاهما عن سعد الخفّاف ، بحار الأنوار : ج 41 ص 294 ح 17 .
ص: 155
الاختصاص به نقل از اصبغ بن نُباته : همراه امیر مؤمنان بودم که مردی نزد وی آمد و سلام کرد و گفت: ای امیر مؤمنان! به خدا سوگند ، من تو را در راه خدا دوست می دارم ، و همچنان که در آشکار دوستت دارم ، در نهان هم دوستت می دارم ، و همان گونه که آشکارا به ولایت تو گردن می نهم ، در نهان نیز به آن ، گردن می نهم . در دست امیر مؤمنان ، چوبی بود . سر خویش را پایین انداخت و اندکی با نوک چوب ، بر زمین زد . سپس سرش را بلند کرد و فرمود : «پیامبر خدا ، هزار سخن به من آموخت که هر سخنی را هزار در بود . روح های مؤمنان ، همدیگر را در هوا می بینند ، به یکدیگر نزدیک می شوند و همدیگر را می شناسند . آنهایی که همدیگر را می شناسند ، با هم انس می گیرند و آنهایی که همدیگر را نمی شناسند ، از هم جدا می شوند . به حقّ خدا سوگند ، دروغ می گویی . من ، چهره تو را در بین آنان نمی بینم و نام تو را هم در بین آنان نمی یابم» .
امام باقر علیه السلام :روزی ، امیر مؤمنان در مسجد نشسته بود و یارانش گِردش بودند . مردی از پیروان وی وارد شد و به وی گفت : خداوند می داند که من ، همان گونه که در آشکارا به وسیله دوستی با تو به او تقرّب می جویم ، در نهان نیز به وسیله دوستی با تو به او تقرب می جویم و همان گونه که آشکارا دوستت دارم ، در نهان نیز دوستت می دارم . امیر مؤمنان به وی فرمود : «راست گفتی . پس ، جامه ای از نیازمندی برای خویش بدوز ؛ چرا که شتاب نیازمندی به سوی پیروان ما ، بیشتر از شتاب سیل به سوی درّه است» . آن مرد ، در حالی که به خاطر کلام امیر مؤمنان که فرمود : «راست می گویی» از شادی می گریست ، برگشت و رفت . آن جا در نزدیکی امیر مؤمنان ، مردی از خوارج بود که با دوستش حرف می زد . یکی از آن دو به دیگری گفت : به خدا سوگند ، اگر چنین روزی را دیده باشم که مردی نزد او بیاید و بگوید : «من دوستت دارم» و علی بگوید : «راست می گویی» ! دیگری گفت : چرا آن را شگفت می پنداری! آیا چاره ای جز این است که وقتی به وی گفته می شود : «من تو را دوست دارم» ، او در جواب بگوید : «راست می گویی»؟ فکر می کنی که من ، او را دوست دارم؟ [ دوستش] گفت : نه . گفت : اکنون ، پیش او می روم و همان سخن آن شخص را به وی می گویم . وی همان جوابی را که به آن شخص داد ، به من خواهد داد . [ دوستش] گفت : باشد . آن مرد برخاست و سخنی چون سخن آن شخص به علی علیه السلام گفت . علی علیه السلام اندکی به وی نگاه کرد و سپس فرمود : «دروغ گفتی . به خدا سوگند ، نه تو مرا دوست داری و نه من ، تو را دوست دارم» .
.
ص: 156
4 / 6لقاء الخضرالإمام علیّ علیه السلام :دَخَلتُ الطَّوافَ فی بَعضِ اللَّیلِ فَإِذا أنَا بِرَجُلٍ مُتَعَلِّقٍ بِأَستارِ الکَعبَهِ وهُوَ یَقولُ : یا مَن لا یَمنَعُهُ سَمعٌ عَن سَمعٍ ، ویا مَن لا تُغَلِّطُهُ المَسائِلُ ، ویا مَن لا یُبَرِّحُهُ (1) إلحاحُ المُلِحّینَ ، ولا مَسأَلَهُ السّائِلینَ ؛ ارزُقنی بَردَ عَفوِکَ ، وحَلاوَهَ رَحمَتِکَ ! قالَ : فَقُلتُ لَهُ : یا هذَا ، أعِد عَلَیَّ ما قُلتَ . قالَ : قالَ لی : أ وَسَمِعتَهُ ؟ ! قُلتُ : نَعَم . قالَ لی : وَالَّذی نَفسُ الخِضرِ بِیَدِهِ قالَ : وکانَ هُوَ الخِضرُ لا یَقولُها عَبدٌ خَلفَ صَلاهٍ مَکتوبَهٍ إلّا غَفَرَ اللّهُ لَهُ ذُنوبَهُ ، ولَو کانَت مِثلَ زَبَدِ البَحرِ ، ورَملِ عالِجٍ (2) ، ووَرَقِ الشَّجَرِ ، وعَدَدِ النُّجومِ ، لَغَفَرَهَا اللّهُ لَهُ . (3)
.
1- .بَرَّحَ به الأمرُ تبریحا : أی جَهَدَه . وبَرَّح بی : ألَحَّ علیّ بالأذی (تاج العروس : ج 4 ص 10 «برح») . وفی المصادر الاُخری : «لا یبرمُه» ؛ قال الفیروزآبادی : البَرَم : السَّآمَه والضَّجَر ، وأبرَمَهُ فَبَرِمَ : أمَلَّهُ فمَلَّ (القاموس المحیط : ج 4 ص 78 «برم») .
2- .عَالِج : رمال بین فید والقُرَیات فی الحجاز ، وهی متّصله بالثعلبیّه علی طریق مکّه ، لا ماء فیها (معجم البلدان : ج 4 ص 70) .
3- .تاریخ دمشق : ج 16 ص 426 و ص 425 ، البدایه والنهایه : ج 1 ص 332 کلّها عن یزید بن الأصمّ ، الهواتف لابن أبی الدنیا : ص 55 ح 62 عن محمّد بن یحیی نحوه ؛ الأمالی للمفید : ص 92 ح 8 عن محمّد ابن الحنفیّه نحوه .
ص: 157
4 / 6 دیدن خضر
4 / 6دیدن خضرامام علی علیه السلام :شبی برای طواف رفته بودم که ناگهان ، مردی را دیدم که بر پرده کعبه چنگ انداخته ، می گوید : «ای آن که هیچ شنیدنی ، او را از شنیدن دیگر باز نمی دارد! ای آن که درخواست ها او را به اشتباه نمی افکنند! ای آن که اصرار (پافشاری) اصرارگران و درخواست طلب کنندگان ، رنجَش نمی دهد! به من خنکی گذشت و شیرینی رحمتت را روزی فرما» . به وی گفتم : ای مرد! آنچه را گفتی ، برایم تکرار کن . در پاسخم گفت : «آیا آن را شنیدی؟» . گفتم : آری . به من گفت: «سوگند به آن که جان خضر در دست اوست ، هیچ بنده ای این کلمات را در پسِ هر نماز واجب نمی گوید ، مگر آن که خداوند عز و جل گناهان او را می بخشد ، گر چه به مقدار کف دریاها ، ریگ بیابان ها ، برگ درختان ، و یا شمار ستارگان باشد . خداوند ، آنها را برای او می بخشد» . او خضر علیه السلام بود .
.
ص: 158
عنه علیه السلام :رَأَیتُ الخِضرَ علیه السلام فِی المَنامِ قَبلَ بَدرٍ بِلَیلَهٍ ، فَقُلتُ لَهُ : عَلِّمنی شَیئا اُنصَرَ بِهِ عَلَی الأَعداءِ ، فَقالَ : قُل : « یا هُوَ یا مَن لا هُوَ إلّا هُوَ» . فَلَمّا أصبَحتُ قَصَصتُها عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ لی : «یا عَلِیُّ ، عُلِّمتَ الاِسمَ الأَعظَمَ» . فَکانَ عَلی لِسانی یَومَ بَدرٍ . (1)
الإمام الجواد عن آبائه علیهم السلام :أقبَلَ أمیرُ المُؤمِنینَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ ذاتَ یَومٍ ومَعَهُ الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ وسَلمانُ الفارِسِیُّ ، وأمیرُ المُؤمِنینَ مُتَّکِئٌ عَلی یَدِ سَلمانَ رضی الله عنه ، فَدَخَلَ المَسجِدَ الحَرامَ فَجَلَسَ ، إذ أقبَلَ رَجُلٌ حَسَنُ الهَیئَهِ وَاللِّباسِ ، فَسَلَّمَ عَلی أمیرِ المُؤمِنینَ وجَلَسَ بَینَ یَدَیهِ وقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، أسأَلُکَ عَن ثَلاثِ مَسائِلَ ... ثُمَّ قامَ فَمَضی ، فَقالَ أمیرُ المُؤمِنینَ لِلحَسَنِ علیهماالسلام : یا أبا مُحَمَّدٍ ، اتَّبِعهُ فَانظُر أینَ یَقصُدُ . قالَ : فَخَرَجتُ فی أثَرِهِ ، فَما کانَ إلّا أن وَضَعَ رِجلَهُ خارِجَ المَسجِدِ حَتّی ما دَرَیتُ أینَ أخَذَ مِنَ الأَرضِ ! فَرَجَعتُ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَأَعلَمتُهُ ، فَقالَ : یا أبا مُحَمَّدٍ ، تَعرِفُهُ ؟ قُلتُ : لا ، وَاللّهُ ورَسولُهُ وأمیرُ المُؤمِنینَ أعلَمُ ، فَقالَ : هُوَ الخِضرُ علیه السلام . (2)
.
1- .التوحید : ص 89 ح 2 عن أبی البختری عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، عدّه الداعی : ص 262 عن الصدوق عن أبیه عن جدّه .
2- .الغیبه للنعمانی : ص 58 ح 2 ، الاحتجاج : ج 2 ص 9 ح 148 کلاهما عن داوود بن القاسم الجعفری ، بحار الأنوار : ج 36 ص 414 ح 1 .
ص: 159
امام علی علیه السلام :شب قبل از بدر ، خضر علیه السلام را در خواب دیدم . به وی گفتم : چیزی به من یاد بده که با آن بر دشمنان ، پیروز گردم . گفت : «بگو : یا هو ، یا من لا هو إلّا هو ؛ ای او! ای کسی که جز او خدایی نیست!» . وقتی بیدار شدم ، آن را برای پیامبر خدا نقل کردم . فرمود : «ای علی! اسم اعظم به تو یاد داده شده است» . و آن ذکر ، در روز بدر ، همواره بر زبانم جاری بود .
امام جواد علیه السلام به نقل از پدرانش علیهم السلام : روزی ، امیر مؤمنان همراه با حسن بن علی علیهماالسلامو سلمان فارسی ، در حالی که بر دست سلمان که خداوند از او خشنود باد تکیه کرده بود ، وارد مسجد الحرام شد و نشست . مردی خوش قیافه و خوش لباس ، وارد شد و بر امیر مؤمنان ، سلام کرد و در مقابل وی نشست و گفت : ای امیر مؤمنان! سه مسئله از تو می پرسم ... . آن گاه [ ، چون پاسخ گرفت] ، برخاست و رفت . امیر مؤمنان به حسن علیه السلام فرمود : «ای ابو محمّد! به دنبالش برو و ببین کجا می رود» . امام حسن علیه السلام گفت : در پی اش به راه افتادم . همین که پایش را بیرون مسجد گذاشت ، ناپدید شد و نفهمیدم که به کجای زمین رفت . به سوی امیر مؤمنان برگشتم و به وی خبر دادم . [ علی علیه السلام ] فرمود : «ابو محمّد! آیا او را می شناسی؟». گفتم : نه . خدا و پیامبر او و امیر مؤمنان ، آگاه ترند . فرمود : «او خضر علیه السلام بود» .
.
ص: 160
الإمام الرضا علیه السلام :لَمّا قُبِضَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله جاءَ الخِضرُ علیه السلام فَوَقَفَ عَلی بابِ البَیتِ وفیهِ عَلِیٌّ وفاطِمَهُ وَالحَسَنُ وَالحُسَینُ علیهم السلام ، ورَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله قَد سُجِّیَ (1) بِثَوبِهِ ، فَقالَ : السَّلامُ عَلَیکُم یا أهلَ بَیتِ مُحَمَّدٍ : « کُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَهُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ الْقِیَمَهِ » ، إنَّ فِی اللّهِ خَلَفاً مِن کُلِّ هالِکٍ ، وعَزاءً مِن کُلِّ مُصیبَهٍ ، ودَرَکاً مِن کُلِّ فائِتٍ ، فَتَوَکَّلوا عَلَیهِ ، وثِقوا بِهِ ، وأستَغفِرُ اللّهَ لی ولَکُم . فَقالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : هذَا أخِیَ الخِضرُ علیه السلام ، جاءَ یُعَزّیکُم بِنَبِیِّکُم صلی الله علیه و آله . (2)
التوحید عن الأصبغ بن نباته :لَمّا جَلَسَ عَلِیٌّ علیه السلام فِی الخِلافَهِ وبایَعَهُ النّاسُ خَرَجَ إلَی المَسجِدِ ... فَصَعِدَ المِنبَرَ ... ثُمَّ قالَ : یا مَعشَرَ النّاسِ ! سَلونی قَبلَ أن تَفقِدونی . فَقامَ إلَیهِ رَجُلٌ مِن أقصَی المَسجِدِ مُتَوَکِّئاً عَلی عَصاهُ ، فَلَم یَزَل یَتَخَطَّی النّاسَ حَتّی دَنا مِنهُ فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، دُلَّنی عَلی عَمَلٍ أنَا إذا عَمِلتُهُ نَجّانِیَ اللّهُ مِنَ النّارِ . قالَ لَهُ : اِسمَع یا هذَا ثُمَّ افهَم ثُمَّ استَیقِن ! قامَتِ الدُّنیا بِثَلاثَهٍ : بِعالِمٍ ناطِقٍ مُستَعمِلٍ لِعلِمِهِ ، وبِغَنِیٍّ لا یَبخَلُ بِمالِهِ عَلی أهلِ دینِ اللّهِ ، وبِفَقیرٍ صابِرٍ . فَإِذا کَتَمَ العالِمُ عِلمَهُ ، وبَخِلَ الغَنِیُّ ، ولَم یَصبِرِ الفَقیرُ ، فَعِندَهَا الوَیلُ وَالثُّبورُ ، وعِندَها یَعرِفُ العارِفونَ بِاللّهِ أنَّ الدّارَ قَد رَجَعَت إلی بَدئِها ؛ أیِ الکُفرِ بَعدَ الإیمانِ . أیُّهَا السّائِلُ ! فَلا تَغتَرَّنَّ بِکَثرَهِ المَساجِدِ ، وجَماعَهِ أقوامٍ أجسادُهُم مُجتَمِعَهٌ وقُلوبُهُم شَتّی . أیُّهَا السّائِلُ ! إنَّمَا النّاسُ ثَلاثَهٌ : زاهِدٌ وراغِبٌ وصابِرٌ . فَأَمَّا الزّاهِدُ فَلا یَفرَحُ بِشَیءٍ مِنَ الدُّنیا أتاهُ ، ولا یَحزَنُ عَلی شَیءٍ مِنها فاتَهُ ؛ وأَمَّا الصّابِرُ فَیَتَمَنّاها بِقَلبِهِ ، فَإِن أدرَکَ مِنها شَیئاً صَرَفَ عَنها نَفسَهُ لِما یَعلَمُ مِن سوءِ عاقِبَتِها ؛ وأَمَّا الرّاغِبُ فَلا یُبالی مِن حِلٍّ أصابَها أم مِن حَرامٍ . قالَ لَهُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، فَما عَلامَهُ المُؤمِنِ فی ذلِکَ الزَّمانِ ؟ قالَ : یَنظُرُ إلَی ما أوجَبَ اللّهُ عَلَیهِ مِن حَقٍّ فَیَتَوَلّاهُ ، ویَنظُرُ إلی ما خالَفَهُ فَیَتَبَرَّأُ مِنهُ وإن کانَ حَمیماً قَریباً . قالَ : صَدَقتَ وَاللّهِ یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! ثُمَّ غابَ الرَّجُلُ فَلَم نَرَهُ ، فَطَلَبَهُ النّاسُ فَلَم یَجِدوهُ ، فَتَبَسَّمَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی المِنبَرِ ثُمَّ قالَ : ما لَکُم ! هذَا أخِیَ الخِضرُ علیه السلام . (3)
.
1- .أی غُطِّی (النهایه : ج 2 ص 344 «سجا») .
2- .کمال الدین : ص 391 ح 5 عن الحسن بن علیّ بن فضّال ، بحار الأنوار : ج 22 ص 515 ح 18 وراجع الکافی : ج 3 ص 222 ح 8 والطبقات الکبری : ج 2 ص 260 وکنز العمّال : ج 7 ص 250 ح 18785 .
3- .التوحید : ص 306 ح 1 .
ص: 161
امام رضا علیه السلام :هنگامی که پیامبر خدا درگذشت ، خضر علیه السلام آمد و جلوی در ایستاد . علی ، فاطمه ، حسن و حسین علیهم السلام در خانه بودند و پیامبر خدا در لباسش پیچیده شده بود . خضر علیه السلام گفت : «درود بر شما ، ای خاندان محمّد! هر جانی چشنده مرگ است . اجر شما در روز قیامت ، داده خواهد شد . خدا را در پی هر درگذشته ای جانشینی است . هر مصیبتی را تسلّایی و هر فوت شده ای را عوضی است . بر خداوند عز و جل توکّل کنید و به او اعتماد نمایید . من برای خود و شما از خدا طلب آمرزش می کنم» . امیر مؤمنان فرمود : «این ، برادرم خضر است . آمده است تا درگذشت پیامبرتان را به شما تسلیت بگوید» .
التوحید به نقل از اصبغ بن نُباته : هنگامی که علی علیه السلام بر کرسی خلافت نشست و مردم با او بیعت کردند ، به مسجد آمد ... . بالای منبر رفت ... و آن گاه فرمود : «ای مردم! پیش از آن که مرا از دست بدهید ، از من بپرسید» . مردی از پایین مسجد ، در حالی که به عصایش تکیه کرده بود ، برخاست و از میان مردم گذشت تا به او نزدیک شد و گفت : ای امیر مؤمنان! مرا به کاری راهنمایی کن که چنانچه آن را انجام دادم ، خداوند عز و جل مرا از دوزخ ، نجات دهد . [ علی علیه السلام ] به وی فرمود : «ای مرد! بشنو ، بفهم و بِدان یقین کن . دنیا بر سه چیزْ استوار است : به دانشور سخنوری که به دانشش عمل می کند ؛ به ثروتمندی که در بخشش مالش به مسلمانان بخل نمی ورزد ؛ و به فقیرِ شکیبا . هر گاه دانشور ، دانش خویش را کتمان کند و ثروتمند ، بخل بورزد و فقیر ، شکیبایی نکند ، عذاب و هلاکت ، در خواهد آمد و در این هنگام ، عارفان (خداشناسان) خواهند فهمید که دنیا به آغاز خود برگشته است ؛ یعنی پس از ایمان ، به کفر گراییده است . ای پرسشگر! فراوانی مسجدها و جماعت مردمی که پیکرهایشان جمع و دل هایشان پراکنده است ، تو را فریب ندهد! ای پرسشگر! مردم ، سه گروه اند : زاهد ، شیفته و شکیبا . امّا زاهد ، به چیزی از دنیا که به وی دست آورده ، شادمان نمی گردد و بر چیزی از دنیا که از دست داده ، غمگین نمی شود . و امّا شکیبا ، دنیا را به دل ، آرزو می کند و هنگامی که چیزی از آن را فرا چنگ آورْد ، دل از آن می کَنَد ؛ چون از پایان بد آن ، آگاهی دارد . و امّا شیفته ، باکَش نیست که دنیا را از حلال به دست آورده است یا از حرام» . [ مرد] به وی گفت : ای امیر مؤمنان! در آن زمان ، نشان مؤمن چیست؟ [ علی علیه السلام ] فرمود : «به هر وظیفه ای که خداوند بر او واجب گردانیده است ، می نگرد و آن را پیروی می کند و به آنچه خداوند عز و جل خوش نمی دارد ، می نگرد و از آن بیزاری می جوید ، گر چه دوستی نزدیک باشد» . [ مرد] گفت : به خدا سوگند ، راست گفتی ، ای امیر مؤمنان! آن گاه ، غایب شد و او را ندیدیم و مردم در پی اش گشتند ؛ ولی وی را نیافتند . علی علیه السلام بر بالای منبر ، لبخندی زد و گفت : «شما را چه شده است؟ این ، برادرم خضر بود» .
.
ص: 162
4 / 7التَّکَلَّمُ مَعَ الأَرضِعلل الشرائع عن تمیم بن جذیم :کُنّا مَعَ عَلِیّ علیه السلام حَیثُ تَوَجَّهنا إلَی البَصرهِ ، قالَ : فَبَینَما نَحنُ نُزولٌ إذا اضطَرَبَتِ الأَرضُ ، فَضَرَبَها عَلِیٌّ علیه السلام بِیَدِهِ ، ثُمَّ قالَ لَها : ما لَکِ ؟ ثُمَّ أقبَلَ عَلَینا بِوَجهِهِ ، ثُمَّ قالَ لَنا : أما إنَّها لَو کانَتِ الزِّلزِلَهُ الَّتی ذَکَرَهَا اللّهُ عَزَّ وجَلَّ فی کِتابِهِ لَأَجابَتنی ، ولکِنَّها لَیسَت بِتِلکَ . (1)
4 / 8تَسبیحُ الحَصی فی یَدِهِالخرائج والجرائح عن أنس :إنَّهُ [النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ]أخَذَ کَفّا مِنَ الحَصی فَسَبَّحنَ فی یَدِهِ ، ثُمَّ صَبَّهُنَّ فی یَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَسَبَّحَن فی یَدِهِ ، حَتّی سَمِعنَا التَّسبیحَ فی أیدِیهِما ! ثُمَّ صَبَّهُنَّ فی أیدینا فَما سَبَّحَت . (2)
.
1- .علل الشرائع : ص 555 ح 5 ، تأویل الآیات الظاهره : ج 2 ص 836 ح 3 ، بحار الأنوار : ج41 ص 253 ح 13 .
2- .الخرائج والجرائح : ج 1 ص 47 ح 61 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 252 ح 10 .
ص: 163
4 / 7 سخن گفتن با زمین
4 / 8 تسبیح گفتن ریگ ها در دستان او
4 / 7سخن گفتن با زمینعلل الشرائع به نقل از تمیم بن جذیم : هنگامی که به بصره می رفتیم ، همراه علی علیه السلام بودیم . وقتی فرود آمدیم ، زمین ، لرزشی کرد . علی علیه السلام با دست بر زمین زد و به آن گفت : «تو را چه شده است؟». آن گاه به ما رو کرد و فرمود : «اگر این لرزش ، [ همان ]زلزله ای بود که خداوند عز و جل در کتابش یاد کرده است ، [ زمین] به من پاسخ می داد ؛ ولی این لرزش ، آن زلزله نبود» .
4 / 8تسبیح گفتن ریگ ها در دستان اوالخرائج و الجرائح به نقل از اَنَس : [ پیامبر صلی الله علیه و آله ]مشتی ریگ به دست گرفت و ریگ ها در دست او به تسبیح گفتن پرداختند . آن گاه ، آنها را در دست علی علیه السلام ریخت. ریگ ها در دستان وی هم به تسبیح گفتن پرداختند، به گونه ای که تسبیح گویی آنها را در دستان آن دو شنیدیم . آن گاه ، آنها را در دست های ما ریخت . تسبیح نگفتند .
.
ص: 164
4 / 9إحیاءُ الشَّجَرَهِ الیابِسَهِإرشاد القلوب عن الحارث الأعور الهمدانی :خَرَجنا مَعَ أمیرِ المُؤمِنینَ حَتّی انتَهَینا إلَی العاقولِ (1) بِالکوفَهِ عَلی شاطِئِ الفُراتِ ، فَإِذا نَحنُ بِأصلِ شَجَرَهٍ ، وقَد وقَعَ أوراقُها وبَقِیَ عودُها یابِسا ، فَضَرَبَها بِیَدِهِ المُبارَکَهِ وقالَ لَها : اِرجِعی بِإِذنِ اللّهِ خَضراءَ ذاتَ ثَمَرٍ ! فَإِذا هِیَ تَخضَرُّ بِأَغصانِها مُثمِرَهً مورِقَهً وحَملُها الکُمَّثَری الَّذی لا یُری مِثلُهُ فی فَواکِهِ الدُّنیا ! وطَعِمنا مِنهُ وتَزَوَّدنا وحَمَلنا . فَلَمّا کانَ بَعدَ أیّامٍ عُدنا إلَیها فَإِذا بِها خَضراءُ فیهَا الکُمَّثری ! (2)
4 / 10إصابَهُ المُستَهزِئِ بِهِ بِالجُنونِالإرشاد عن حکیم بن جبیر :شَهِدنا عَلِیّا أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام عَلَی المِنبَرِ یَقولُ : أنَا عَبدُ اللّهِ وأخو رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؛ ورِثتُ نَبِیَّ الرَّحمَهِ ، ونَکَحتُ سَیِّدَهَ نِساءِ أهلِ الجَنَّهِ ، وأنَا سَیِّدُ الوَصِیّینَ ، وآخِرُ أوصِیاءِ النَّبِیّینَ ، لا یَدَّعی ذلِکَ غَیری إلّا أصابَهُ اللّهُ بِسوءٍ . فَقالَ رَجُلٌ مِن عَبسٍ کانَ جالِسا بَینَ القَومِ : مَن لا یُحسِنُ أن یَقولَ هذَا ؛ أنَا عَبدُ اللّهِ وأخو رَسولِ اللّهِ ! ! فَلَم یَبرَح مِن مَکانِهِ حَتّی تَخَبَّطَهُ الشَّیطانُ ، فَجُرَّ بِرِجلِهِ إلی بابِ المَسجِدِ ! فَسَأَلنا قَومَه عَنهُ فَقُلنا : هَل تَعرِفونَ بِهِ عارِضا قَبلَ هذَا ؟ قالوا : اللّهُمَّ لا . (3)
.
1- .العاقُول : مَعطِف الوادی والنهر . وقیل : عاقول النهرِ والوادی والرمْلِ : ما اعوجَّ منه ، وکلّ مَعطِف وادٍ عاقولٌ (تاج العروس : ج 15 ص 509 «عقل») .
2- .إرشاد القلوب : ص 278 ، إثبات الوصیّه : ص 163 ، بصائر الدرجات : ص 254 ح 3 وفیهما «الحرث» بدل «الحارث» ، الخرائج والجرائح : ج 1 ص 218 ح 62 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 41 ص 248 ح 1 .
3- .الإرشاد : ج 1 ص 353 ، الخرائج والجرائح : ج 1 ص 209 ح 51 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 342 عن حکیم بن جبیر وعن عقبه الهجری عن عمّته وعن أبی یحیی ، کشف الغمّه : ج 1 ص 284 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 41 ص 205 ح 22 .
ص: 165
4 / 9 زنده کردن درخت خشک
4 / 10 دیوانه شدن استهزاکننده وی
4 / 9زنده کردن درخت خشکإرشاد القلوب به نقل از حارث اعور هَمْدانی : همراه امیر مؤمنان به راه افتادیم تا به بوته زارهای کوفه در حاشیه فرات رسیدیم . در آن جا تنه درختی دیدیم که برگ هایش ریخته و چوبش خشک شده بود . ایشان با دست مبارک خود به آن زد و گفت : «به اذن خدا ، سبز شو و میوه بده!» . ناگهان ، شاخه های درخت ، سبز گشت و میوه و برگ داد و گلابی هایی داد که تا آن روز در بین میوه های دنیا ، به خوبی آنها دیده نشده بود . از آن گلابی ها خوردیم و کَنْدیم و با خود بردیم . پس از چند روز ، [ دوباره] نزدیک آن درخت رفتیم . دیدیم هنوز سبز است و گلابی دارد .
4 / 10دیوانه شدن استهزاکننده ویالإرشاد به نقل از حکیم بن جبیر : علی ، امیر مؤمنان را روی منبر دیدیم که می فرمود : «من ، بنده خدا و برادر پیامبر خدا هستم ، وارث پیامبر رحمت ، شدم و با سرور زنان اهل بهشت ، ازدواج کردم . من ، سَرور وصی ها و آخرینِ اوصیای پیامبرانم . هیچ کس جز من ، این ادّعا را نخواهد کرد ، مگر آن که خداوند ، وی را به مصیبت ، گرفتار خواهد نمود» . مردی از قبیله عَبْس که در بین مردمْ نشسته بود ، گفت : کیست که بلد نباشد بگوید : «من بنده خدا و برادر پیامبر خدا هستم»؟! هنوز از جایش بلند نشده بود که شیطان ، وی را گرفتار ساخت . او را با پاهایش تا درِ مسجد کشیدند . از اقوامش پرسیدیم که : آیا پیش از این در او بیماری ای دیده بودید؟ گفتند : هرگز!
.
ص: 166
شرح نهج البلاغه عن حکیم بن جبیر :خَطَبَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقالَ فی أثناءِ خُطبَتِهِ : أنَا عَبدُ اللّهِ وأخو رَسولِهِ ، لا یَقولُها أحَدٌ قَبلی ولا بَعدی إلّا کَذَبَ ؛ وَرِثتُ نَبِیَّ الرَّحمَهِ ، ونَکحتُ سَیِّدَهَ نِساءِ هذِهِ الاُمّهِ ، وأنَا خاتَمُ الوَصِیّینَ . فَقالَ رَجُلُ مِن عَبسٍ : ومَن لا یُحسِنُ أن یَقولَ مِثلَ هذَا ! ! فَلَم یَرجِع إلی أهلِهِ حَتّی جُنَّ وصُرِعَ ، فَسَأَلوهُم : هَل رَأَیتُم بِهِ عَرَضا قَبلَ هذَا ؟ قالوا : ما رَأَینا بِهِ قَبلَ هذَا عَرَضا . (1)
4 / 11قِصَّهُ الخُفِّ وَالأَسوَدِالأغانی عن المدائنی :کانَ السَّیِّدُ [ الحِمیَرِیُّ ]یَأتِی الأَعمَشَ فَیَکتُبُ عَنهُ فَضائِلَ عَلِیٍّ رضی الله عنه ، ویَخرُجُ مِن عِندِهِ ویَقولُ فی تِلکَ المَعانی شِعرا . فَخَرَجَ ذاتَ یَومٍ مِن عِندِ بَعضِ اُمَراءِ الکوفَهِ وقَد حَمَلَهُ عَلی فَرَسٍ وخَلَعَ عَلَیهِ ، فَوَقَفَ بِالکُناسَهِ ثُمَّ قالَ : یا مَعشَرَ الکوفِیّینَ ! مَن جاءَنی مِنکُم بِفَضیلَهٍ لِعَلِیّ بنِ أبی طالِبٍ لَم أقُل فیها شِعرا أعطَیتُهُ فَرَسی هذَا وما عَلَیَّ . فَجَعَلوا یُحَدِّثونَهُ ویُنشِدُهُم ، حَتّی أتاهُ رَجُلٌ مِنهُم وقالَ : إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ رضی الله عنهعَزَمَ عَلَی الرُّکوبِ ، فَلَبِسَ ثِیابَهُ ، وأَرادَ لُبسَ الخُفِّ فَلَبِسَ أحَدَ خُفَّیهِ ، ثُمَّ أهوی إلَی الآخَرِ لِیَأخُذَهُ ، فَانقَضَّ عُقابٌ مِنَ السَّماءِ فَحَلَّقَ بِهِ ، ثُمَّ ألقاهُ ، فَسَقَطَ مِنهُ أسوَدُ (2) وَانسابَ فَدَخَلَ جُحرا ، فَلَبِسَ عَلِیٌّ رضی الله عنهالخُفَّ . قالَ : ولَم یَکُن قالَ فی ذلِکَ شَیئا ، فَفَکَّرَ هُنَیهَهً ، ثُمَّ قالَ : ألا یا قَومُ لَلعَجَبُ العُجابُ لِخُفِّ أبِی الحُسَینِ ولِلحُبابِ (3) أتی خُفّا لَهُ وَانسابَ فیهِ لِیَنهَشَ رِجلَهُ مِنهُ بِنابٍ فَخَرَّ مِنَ السَّماءِ لَهُ عُقابٌ مِنَ العُقبانِ أو شِبهُ العُقابِ فَطارَ بِهِ فَحَلَّق ثُمَّ أهوی بِهِ لِلأَرضِ مِن دونِ السَّحابِ إلی جُحرٍ لَهُ فَانسابَ فیهِ بَعیدِ القَعر لَم یُرتَج (4) بِبابِ کَریهُ الوَجهِ أسودُ ذو بَصیصٍ حَدیدُ النّابِ أزرَقُ ذو لُعابِ ودوفِعَ عَن أبی حَسَنٍ عَلِیٍّ نَقیعُ سِمامِهِ بَعدَ انسِیابِ (5)
.
1- .شرح نهج البلاغه : ج 2 ص 287 ؛ بحار الأنوار : ج 41 ص 224 ح 36 .
2- .الأسوَدُ : أخبث الحیّات وأعظمُها وأنکاها ، وهی من الصفه الغالبه حتّی استُعمِلَ استعمالَ الأسماء وجُمعَ جمعَها (لسان العرب : ج 3 ص 226 «سود») .
3- .الحُباب : الحَیَّه (النهایه : ج 1 ص 326 «حبب») .
4- .رَتَجَ الباب : أغلقَهُ ، کأرتَجَهُ : أوثقَ إغلاقه . وبابٌ مُرتَج (تاج العروس : ج 3 ص 379 «رتج») .
5- .الأغانی : ج 7 ص 276 وراجع المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 307 .
ص: 167
4 / 11 داستان کفش و مار سیاه
شرح نهج البلاغه به نقل از حکیم بن جُبَیر : علی علیه السلام سخنرانی کرد و در بین سخنانش گفت : «من ، بنده خدا و برادر پیامبر خدا هستم . هیچ کس پیش از من یا پس از من ، این سخن را نخواهد گفت ، مگر آن که دروغگوست . [ من] وارث پیامبر رحمت شدم و با سَرور زنان این امّت ، ازدواج کردم و من ، ختم اوصیایم» . مردی از قبیله عَبْس گفت : کیست که نتواند این ادّعا را بکند؟ آن مرد ، پیش خانواده اش برنگشته بود که دیوانه شد . از خانواده اش پرسیدند که : آیا پیش از این ، بیماری ای در وی دیده بودید؟ گفتند : پیش از این ، هیچ بیماری ای در وی ندیده بودیم .
4 / 11داستان کفش و مار سیاهالأغانی به نقل از مدائنی : سیّد [ حِمْیَری ]پیش اَعمش می آمد و فضایل علی علیه السلام را از او [ می پرسید و ]می نوشت و از نزد او خارج می شد و درباره آن فضایل ، شعر می گفت . روزی ، او از پیش یکی از امیران کوفه بیرون آمد و آن امیر ، اسبی به وی داده و او را خلعت بخشیده بود . او در محلّه کُناسه ایستاد و گفت : ای کوفیان! هر کدام از شما که فضیلتی درباره علی بن ابی طالب بیاورد و من در آن باره شعری نسروده باشم ، این اسب و این خلعتم را به وی می دهم . آنان شروع کردند به حدیث کردن و سیّد ، برایشان شعر می خواند تا آن که مردی از آنان آمد و گفت : امیر مؤمنان ، علی بن ابی طالب علیه السلام خواست سوار اسب شود . [ پس ، ]لباس پوشید و خواست کفش بپوشد . یکی از کفش هایش را پوشید و خم شد تا کفش دیگرش را بردارد و بپوشد که عقابی از آسمان ، فرود آمد و آن را برداشت و به هوا برد و سپس ، آن را بر زمین انداخت و از آن ، ماری سیاه گریخت و وارد سوراخی شد . [ آن گاه ]علی علیه السلام کفشش را پوشید . سیّد ، در این باره شعری نگفته بود . کمی فکر کرد و گفت : ای مردم! شگفت ترین شگفتی ها در [ داستان] کفش ابو الحسین و مار [ است] : [ مار ،] وارد کفش او شد و در آن جا پنهان شد تا پای او را نیش بزند که از آسمان ، عقابی از عقاب ها فرود آمد و یا شاید شبیه عقاب بود آن را برداشت ، چرخاند و آن گاه از پایین ابرها به زمین افکند . [ مار] به لانه اش گریخت و در آن جا مخفی شد در سوراخی ژرف که هرگز ، بسته نگشته است بدمنظر ، سیاه و دارایِ چشمان تیز و نیشِ تیز کبود و لعاب دهان . و از ابو الحسن ، علی ، دفع شد سمّ کشنده آن ، پس از آن که به لانه گریخت .
.
ص: 168
4 / 12الإِخبارُ بِالاِسمِ الحَقیقِیِّشرح نهج البلاغه عن أحمد بن الحسن المیثمی :کانَ میثَمٌ التَّمّارُ مَولی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام عَبدا لِامرَأهٍ مِن بَنی أسَدٍ ، فَاشتَراهُ عَلِیٌّ علیه السلام مِنها وأَعتَقَهُ وقالَ لَهُ : مَا اسمُکَ ؟ قالَ : سالِمٌ . فَقالَ : إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله أخبَرَنی أنَّ اسمَکَ الَّذی سَمّاکَ بِهِ أبوکَ فِی العَجَمِ میثَمٌ . فَقالَ : صَدَقَ اللّهُ ورَسولُهُ وصَدَقتَ یا أمیر المُؤمِنینَ ! فَهُوَ وَاللّهِ اسمی . قالَ : فَارجِع إلَی اسمِکَ ودَع سالِما ، ونَحنُ نُکَنّیکَ بِهِ . فَکَنّاهُ أبا سالِمٍ . (1)
.
1- .شرح نهج البلاغه : ج 2 ص 291 ؛ الإرشاد : ج 1 ص 323 ، إعلام الوری : ج 1 ص 341 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 343 ح59 .
ص: 169
4 / 12 خبر دادن از نام اصلی
4 / 12خبر دادن از نام اصلیشرح نهج البلاغه به نقل از احمد بن حسن میثمی : میثم تمّار ، آزاد شده علی بن ابی طالب علیه السلام ، برده زنی از بنی اسد بود . علی علیه السلام وی را از او خرید و آزاد ساخت و به وی فرمود : «نامت چیست؟» . گفت : سالم . فرمود : «پیامبر خدا به من خبر داده است که نامی که پدرت در زبان عجمی بر تو گذاشته ، میثم است» . گفت : خداوند و فرستاده او راست گفته اند و تو ای امیر مؤمنان راست گفتی . به خدا سوگند ، اسم من همان است . [ علی علیه السلام ] فرمود : «به نام اصلی خود برگرد و نام سالم را رها کن . ما سالم را در کُنیه تو قرار می دهیم» و وی را کُنیه «ابو سالم» داد .
.
ص: 170
4 / 13الدِّرهَمُ البَهرَجُ وَالتَّمرُ المُرُّالمناقب لابن شهر آشوب :أنفَذَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام میثَمَ التَّمّارَ فی أمرٍ ، فَوَقَفَ عَلی بابِ دُکّانِهِ ، فَأَتی رَجُلٌ یَشتَرِی التَّمرَ ، فَأَمَرَهُ بِوَضعِ الدِّرهَمِ ورَفعِ التَّمرِ . فَلَمَّا انصَرَفَ میثَمُ وَجَدَ الدِّرهَمَ بَهرَجا (1) ، فَقالَ فی ذلِکَ ، فَقالَ علیه السلام : فَإذا یَکونُ التَّمرُ مُرّا . فَإِذا هُوَ بِالمُشتَری رَجَعَ وقالَ : هذَا التَّمرُ مُرٌّ ! (2)
راجع : ص 214 (لقاؤه فی أحبّ المواطن) . ج 9 ص 534 (الجمع بین الأضداد) . ج 10 ص 442 (سیف اللّه الذی لا یخطئ) .
.
1- .دِرهَمٌ بَهرَجٌ : أی ردیء الفضّه (مجمع البحرین : ج 1 ص 197 «بهرج») .
2- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 329 ، بحار الأنوار : ج 41 ص 268 ح 22 .
ص: 171
4 / 13 درهم ناخالص و خرمای تلخ
نکته
4 / 13درهم ناخالص و خرمای تلخالمناقب ، ابن شهر آشوب :امیر مؤمنان ، میثم تمّار را در پی کاری فرستاد و خود به جای او در دکان [ خُرما فروشی او ]ایستاد . مردی آمد که خرما بخرد . [ علی علیه السلام ] به او فرمود که درهم ها را درون دکان بگذارد و خرما را بردارد . وقتی میثم باز گشت ، درهم ها را ناخالص یافت و در این باره سخنی گفت . علی علیه السلام فرمود : «خرما هم تلخ بود» . در این هنگام ، مشتری پیدا شد و گفت : خرما تلخ است .
ر . ک : ص 215 (دیدار علی در خوشایندترین موقعیت ها) . ج 9 ص 535 (جمع بین اضداد) . ج 10 ص 443 (شمشیرِ بی خطای خداوند) .
نکتهیکی از کرامت های مهم و برجسته امام علی علیه السلام قدرت فوق العاده بدنی ایشان بوده که در شماری از روایات بدان اشاره شده است .
ر . ک : ج 1 ص 369 (ح 219 222) .
.