گروه نرم افزاری آسمان

فصل هفتم : نیرنگ های دشمنان امام علی برای خاموش کردن نور او



7 / 1 جلوگیری از یادکردِ فضایل او

7 / 1 1 فرمان عمومی برای ممنوعیت نقل فضایل او

فصل هفتم : نیرنگ های دشمنان امام علی برای خاموش کردن نور او7 / 1جلوگیری از یادکردِ فضایل او7 / 1 1فرمان عمومی برای ممنوعیت نقل فضایل اوشرح نهج البلاغه به نقل از علی بن محمّد مدائنی : پس از عام الجماعه ، (1) معاویه نوشته ای یک سان به همه کارگزارانش نوشت : «تعهّد [ حکومت] از کسی که چیزی از فضایل ابو تراب و خاندانش را نقل کند ، برداشته است» . پس ، خطیبان در هر آبادی و بر هر منبر ، علی علیه السلام را لعن می کردند ، از او بیزاری می جستند و درباره او و خاندانش بد می گفتند .

الاحتجاج :جارچی معاویه جار زد که : «تعهّد [ حکومت] از کسی که حدیثی از فضایل علی و خاندانش نقل کند ، برداشته است» و کوفیان ، به خاطر فراوانی شیعیان در کوفه ، گرفتارترینِ مردم بودند .

.

1- .عام الجماعه (سال گردهمایی) به سال 41 هجری گفته می شود که در جمادی اوّل آن ، امام حسن علیه السلام خلافت را به معاویه سپرد (جواهر المطالب : ج 2 ص 199) .

ص: 476

المناقب لابن شهر آشوب :نادی مُعاوِیَهُ : أن بَرِئَتِ الذِّمِّهُ مِمَّن رَوی حَدیثا مِن مَناقِبِ عَلِیٍّ علیه السلام . حَتّی قالَ عَبدُ اللّهِ بنُ شَدّادٍ اللَّیثِیُّ : وَدِدتُ أنّی اُترَکُ أن اُحَدِّثَ بِفَضائِلِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ یَوما إلَی اللَّیلِ ، وأنَّ عُنُقی ضُرِبَت ! فَکانَ المُحَدِّثُ یُحَدِّثُ بِحَدیثٍ فِی الفِقهِ ، أو یَأتی بِحَدیثِ المُبارَزَهِ ، فَیَقولُ : قالَ رَجُلٌ مِن قُرَیشٍ . وکانَ عَبدُ الرَّحمنِ بنُ أبی لَیلی یَقولُ : حَدَّثَنی رَجُلٌ مِن أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . وکانَ الحَسَنُ البَصرِیُّ یَقولُ : قالَ أبو زَینَبَ . وسُئِلَ ابنُ جُبَیرٍ عَن حامِلِ اللِّواءِ ، فَقالَ : کَأَنَّکَ رَخِیُّ البالِ (1) ! (2)

أنساب الأشراف عن عبد اللّه بن فائد وسحیم بن حفص :کَتَبَ مُعاوِیَهُ إلَی المُغیرَهِ بنِ شُعبَهَ : أظهِر شَتمَ عَلِیِّ وتَنَقَّصهُ . (3)

تاریخ الطبری عن المغیره بن شعبه لِصَعصَعَهَ : إیّاکَ أن یَبلُغَنی عَنکَ أنَّکَ تَعیبُ عُثمانَ عِندَ أحَدٍ مِنَ النّاسِ ، وإیّاکَ أن یَبلُغَنی عَنکَ أنَّکَ تُظهِرُ شَیئا مِن فَضلِ عَلِیٍّ عَلانِیَهً ، فَإِنَّکَ لَستَ بِذاکِرٍ مِن فَضلِ عَلِیٍّ شَیئا أجهَلُهُ ، بَل أنَا أعلَمُ بِذلِکَ ، ولکِنَّ هذَا السُّلطانَ قَد ظَهَرَ ، وقَد أخَذنا بِإِظهارِ عَیبِهِ لِلنّاسِ ، فَنَحنُ نَدَعُ کَثیرا مِمّا أمَرنا بِهِ ، ونَذکُرُ الشَّیءَ الَّذی لا نَجِدُ مِنهُ بُدّا ؛ نَدفَعُ بِهِ هؤلاءِ القَومَ عَن أنفُسِنا تَقِیَّهً ، فَإِن کُنتَ ذاکِرا فَضلَهُ فَاذکُرهُ بَینَکَ وبَینَ أصحابِکَ وفی مَنازِلِکُم سِرّا ، وأمّا عَلانِیَهً فِی المَسجِدِ فَإِنَّ هذَا لا یَحتَمِلُهُ الخَلیفَهُ لَنا ، ولا یَعذِرُنا بِهِ . (4)

أنساب الأشراف عن النضر بن إسحاق الهذلی :إنَّ الحَجّاجَ سَأَلَ الحَسَنَ [البَصرِیَّ ]عَن عَلِیٍّ علیه السلام ، فَذَکَرَ فَضلَهُ . فَقالَ : لا تُحَدِّثَنَّ فی مَسجِدِنا ، فَخَرَجَ فَتَواری . (5)

.

1- .هو رَخیّ البال : إذا کان ناعم الحال (تاج العروس : ج 19 ص 453 «رخو») .
2- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 351 ، بحار الأنوار : ج 42 ص 38 ح 12 .
3- .أنساب الأشراف : ج 5 ص 30 .
4- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 189 عن مرّه بن منقذ بن النعمان ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 461 .
5- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 380 .

ص: 477

المناقب ، ابن شهر آشوب :معاویه اعلام کرد که : «تعهّد [ حکومت] از کسی که حدیثی از فضایل علی را نقل کند ، برداشته است» ، به گونه ای که عبد اللّه بن شدّادِ لیثی گفت : دوست داشتم مرا رها می کردند که یک روز تا شب ، فضایل علی بن ابی طالب را نقل کنم و آن گاه ، گردنم زده می شد . [شرایط ، چنان بود که] محدّثی که در موضوع «فقه» ، [از علی علیه السلام ] حدیث نقل می کرد ، یا حدیثی درباره «مبارزات او می آورد ، می گفت : مردی از قریش گفت [ و جرئت نمی کرد نام علی علیه السلام را بیاورد] . عبد الرحمان بن ابی لیلی [ ، هنگامی که حدیثی را از زبان علی علیه السلام نقل می کرد، ]می گفت : یکی از یاران پیامبر خدا برایم نقل کرد و حسن بصری می گفت : ابو زینب گفت . از ابن جُبَیر ، درباره حامل لِواء (پرچم) ، (1) پرسیده شد . وی گفت : گویا تو آسوده خاطری!

أنساب الأشراف به نقل از عبد اللّه بن فائد و سُحَیم بن حفص : معاویه به مغیره بن شعبه نوشت : «بدگویی به علی و تحقیر وی را آشکار کن» .

تاریخ الطبری به نقل از مُغَیره بن شُعبه ، خطاب به صَعصَعه : بر حذر باش از این که خبر عیبجویی تو از عثمان در نزد کسی به من برسد و یا آن که چیزی از فضل علی را آشکارا بگویی و خبرش به من برسد! تو چیزی از فضل علی را نمی دانی که من آن را ندانم ؛ بلکه من به آن آگاه ترم ؛ لیکن این حکومت (معاویه) ، قدرت پیدا کرده و از ما پیمان گرفته است که عیب های علی را پیش مردم ، آشکار کنیم . ما بسیاری از آنچه را که وی ما را بدان فرمان داده ، رها می کنیم و تنها چیزی را ذکر می کنیم که گزیری از آن نداریم و شرّ اینان را با تقیّه از جانمان دور می سازیم . اگر می خواهی فضایل علی را یاد کنی ، آنها را نزد خود و یارانت و به طور پنهانی در خانه هایتان نقل کن ؛ امّا نقل آنها به طور آشکارا و آن هم در مسجد ، چیزی است که خلیفه آن را از ما تحمّل نمی کند و عذر ما را درباره آن ، نمی پذیرد .

أنساب الأشراف به نقل از نضر بن اسحاق هُذَلی : حَجّاج از حسن [ بصری] درباره علی علیه السلام پرسید . حسن ، فضایل علی علیه السلام را ذکر کرد . حَجّاج گفت : دیگر در مسجد ما حدیث نکن . حسن ، خارج شد و متواری گشت .

.

1- .مقصود ، پرچمِ (درفشِ) مخصوص پیامبر خداست که در جنگ ها، آن را به علی علیه السلام می سپرد و آن را «لِواءُ الحمد (درفش ستایش)» می خواندند . (م)

ص: 478

المستدرک علی الصحیحین عن مالک بن دینار :سَأَلتُ سَعیدَ بنَ جُبَیرٍ ، فَقُلتُ : یا أبا عَبدِ اللّهِ ، مَن کانَ حامِلَ رایَهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ قالَ : فَنَظَرَ إلَیَّ وقالَ : کَأَنَّکَ رَخِیُّ البالِ ! فَغَضِبتُ ، وشَکَوتُهُ إلی إخوانِهِ مِنَ القُرّاءِ ، فَقُلتُ : أ لا تَعجَبونَ مِن سَعیدٍ ، إنّی سَأَلتُهُ : مَن کانَ حامِلَ رایَهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَنَظَرَ إلَیَّ وقالَ : إنَّکَ لَرَخِیُّ البالِ ! قالوا : إنَّکَ سَأَلَتهُ وهُوَ خائِفٌ مِنَ الحَجّاجِ ، وقَد لاذَ بِالبَیتِ ، فَسَلهُ الآنَ . فَسَأَلتُهُ ، فَقالَ : کانَ حامِلَها عَلِیٌّ رضی الله عنه . (1)

7 / 1 2مَنعُ الرِّوایَهِ عَنهُتهذیب الکمال عن یونس بن عبید :سَأَلتُ الحَسَنَ [البَصرِیَّ] ، قُلتُ : یا أبا سَعیدٍ ، إنَّکَ تَقولُ : «قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله » وإنَّکَ لَم تُدرِکُهُ ؟ قالَ : یَابنَ أخی ، لَقَد سَأَلتَنی عَن شَیءٍ ما سَأَلَنی عَنهُ أحَدٌ قَبلَکَ ، ولَولا منزِلَتُکَ مِنّی ما أخبَرتُکَ ، إنّی فی زَمانٍ کَما تَری وکانَ فی عَمَلِ الحَجّاجِ کُلَّ شَیءٍ سَمِعتَنی أقولُ : «قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله » فَهُو عَن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، غَیرَ أنّی فی زَمانٍ لا أستَطیعُ أن أذکُرَ عَلِیّا . (2)

الإرشاد :فیمَا انتَهی إلَیهِ الأَمرُ فی دَفنِ فَضائِلِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام وَالحَیلولَهِ بَینَ العُلَماءِ ونَشرِها ما لا شُبَهَه فیهِ عَلی عاقِلٍ ، حَتّی کانَ الرَّجُلُ إذا أرادَ أن یَرویَ عَن أمیرِ المُؤمِنینَ رِوایَهً لَم یَستَطِع أن یُضیفَها إلَیهِ بِذِکرِ اسمِهِ ونَسَبِهِ ، وتَدعوهُ الضَّرورَهُ إلی أن یَقولَ : حَدَّثَنی رَجُلٌ مِن أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، أو یَقولَ : حَدَّثَنی رَجُلٌ مِن قُرَیشٍ ، ومِنهُم مَن یَقولُ : حَدَّثَنی أبو زَینَبَ . (3)

.

1- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 147 ح 4665 ، فضائل الصحابه لابن حنبل : ج 2 ص 680 ح 1163 ، المناقب للخوارزمی : ص 358 ح 370 ولیس فیه من «ألا تعجبون» إلی «لرخیّ البال» .
2- .تهذیب الکمال : ج 6 ص 124 الرقم 1216 .
3- .الإرشاد : ج 1 ص 310 .

ص: 479



7 / 1 2 ممنوعیت روایت کردن از وی

المستدرک علی الصحیحین به نقل از مالک بن دینار : از سعید بن جبیر پرسیدم : ای ابو عبد اللّه ! چه کسی بر دوش گیرنده پرچم پیامبر خدا بود؟ وی نگاهی به من افکند و گفت : گویا تو آسوده خاطری! خشمگین شدم و به قاریانی که دوست او بودند ، شکایت بردم و گفتم : آیا از کار سعید ، شگفت زده نمی شوید؟ از وی پرسیدم : چه کسی بر دوش گیرنده پرچم پیامبر خدا بود ؟ به من نگاه کرد وگفت : گویا تو آسوده خاطری! گفتند : تو در حالی از او پرسیده ای که وی از حَجّاج می ترسیده است . وی در خانه خدا پناه گرفته است . [برو و] هم اکنون از او بپرس . [ نزد سعید رفتم و دوباره] از او پرسیدم . گفت : بر دوش گیرنده پرچم پیامبر خدا ، علی علیه السلام بود .

7 / 1 2ممنوعیت روایت کردن از ویتهذیب الکمال به نقل از یونس بن عبید : از حسن [ بصری] پرسیدم : ای ابو سعید! تو می گویی : «پیامبر خدا گفت» ، در حالی که تو پیامبر خدا را ندیده ای؟ گفت : ای برادرزاده! درباره چیزی پرسیدی که پیش از تو هیچ کس از من نپرسیده بود . اگر چنین منزلتی نزد من نمی داشتی ، به تو پاسخ نمی دادم . من در روزگاری هستم که می بینی (دوره حکومت حَجّاج بود) . هر چه از من شنیدی که می گویم : «پیامبر خدا گفت» ، آن مطلب ، روایتِ علی بن ابی طالب علیه السلام از پیامبر خداست ؛ ولی [ چه کنم که] در روزگاری هستم که نمی توانم از علی علیه السلام نام ببرم!

الإرشاد :در خصوص دفن فضایل امیر مؤمنان و ایجاد مانع برای نشر آنها توسّط علما ، کار به جایی کشید که در آن برای هیچ خردمندی شبهه ای نمی ماند ، به گونه ای که اگر کسی می خواست روایتی از امیر مؤمنان روایت کند ، نمی توانست نام و نسب او را به روایت ، ضمیمه کند و مجبور بود که بگوید : یکی از اصحاب پیامبر خدا برای من حدیث کرد یا بگوید : مردی از قریش برایم نقل کرد بعضی هم می گفتند : ابو زینب ، برایم حدیث کرد .

.


ص: 480

7 / 1 3مَنعُ ذِکرِهِ بِخَیرٍالاحتجاج عن معاویه لابنِ عَبّاسٍ : إنّا قَد کَتَبنا فِی الآفاقِ نَنهی عَن ذِکرِ مَناقِبِ عَلِیٍّ وأهلِ بَیتِهِ ، فَکُفَّ لِسانَکَ . فَقالَ : یامُعاوِیَهُ أ تَنهانا عَن قِراءَهِ القُرآنِ ؟ ! قالَ : لا . قالَ : أ فَتَنهانا عن تَأویلِهِ ؟ ! قالَ : نَعَم . قالَ : فَنَقرَؤُهُ ولا نَسأَلُ عَمّا عَنَی اللّهُ بِهِ ! ثُمَّ قالَ : فَأَیُّهُما أوجَبُ عَلَینا ؛ قِراءَتُهُ ، أوِ العَمَلُ بِهِ ؟ قالَ : العَمَلُ بِهِ . قالَ : فَکَیفَ نَعمَلُ بِهِ ولا نَعلَمُ ما عَنَی اللّهُ بِهِ ؟ ! قالَ : سَل عَن ذلِکَ مَن یَتَأَوَّلُهُ عَلی غَیرِ ما تَتَأَوَّلُهُ أنتَ وأهلُ بَیتِکَ . قالَ : إنَّما أنزَلَ اللّهُ القُرآنَ عَلی أهلِ بَیتی ، أ فَأَسأَلُ عَنهُ آلَ أبی سُفیانَ ؟ ! یا مُعاوِیَهُ ، أ تَنهانا أن نَعبُدَ اللّهَ بِالقُرآنِ بِما فیهِ مِن حَلالٍ وحَرامٍ ! فَإِن لَم تَسألِ الاُمَّهُ عَن ذلِکَ حَتّی تَعلَمَ تَهلِک وتَختَلِف . قالَ : اِقرَؤُوا القُرآنَ وتَأَوَّلوهُ ، ولا تَرووا شَیئا مِمّا أنزَلَ اللّهُ فیکُم ، وَارووا ما سِوی ذلِکَ . قالَ : فَإِنَّ اللّهَ یَقولُ فِی القُرآنِ : «یُرِیدُونَ أَن یُطْفِئواْ نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَ هِهِمْ وَیَأْبَی اللَّهُ إِلآَّ أَن یُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ کَرِهَ الْکَفِرُونَ» (1) . (2)

.

1- .التوبه : 32 .
2- .الاحتجاج : ج 2 ص 82 ح 162 وراجع المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 351 .

ص: 481



7 / 1 3 ممنوعیت یاد کردن از او به نیکی

7 / 1 3ممنوعیت یاد کردن از او به نیکیالاحتجاج :معاویه به ابن عبّاس گفت : ما به همه جا نامه نوشته ایم و از ذکر فضایل علی و خانواده اش منع کرده ایم . تو هم زبانت را نگه دار . ابن عبّاس گفت : ای معاویه! آیا ما را از خواندن قرآن ، نهی می کنی؟ گفت : نه . ابن عبّاس گفت : آیا ما را از تأویل قرآن ، نهی می کنی؟ گفت : آری . ابن عبّاس گفت : پس ، قرآن را بخوانیم و از مقصود خداوند در قرآن نپرسیم! آن گاه گفت : کدام یک بر ما واجب تر است : خواندن قرآن ، یا عمل کردن به آن؟ معاویه گفت : عمل کردن به آن . ابن عبّاس گفت : چگونه به قرآن عمل کنیم ، در حالی که نمی دانیم منظور خداوند چیست؟ [ معاویه] گفت : این را از کسی بپرس که آن را به غیر آنچه تو و خاندانت تأویل می کنید ، تأویل می کند . ابن عبّاس گفت : خداوند ، قرآن را بر خاندان من نازل کرده است . از آل ابو سفیان درباره آن بپرسم؟! ای معاویه! آیا ما را از این که خداوند را با حلال و حرام قرآن پرستش کنیم ، باز می داری؟ اگر امّت اسلامی درباره آن نپرسند تا بدانند ، هلاک خواهند شد و اختلاف خواهند کرد . معاویه گفت : قرآن را بخوانید و تأویل کنید ؛ ولی از آنچه خداوند درباره شما نازل کرده است ، چیزی نقل نکنید و جز آن را نقل کنید . ابن عبّاس گفت : خداوند در قرآن می فرماید : «می خواهند نور خدا را با سخنان خویش خاموش کنند ؛ ولی خداوند نمی گذارد ، تا نور خود را کامل کند ، هر چند کافران را خوش نیاید» » .

.


ص: 482

الإرشاد فی بَیانِ مَظلومِیَّهِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : وکانَتِ الوُلاهُ الجَوَرَهُ تَضرِبُ بِالسِّیاطِ مَن ذَکَرَهُ بِخَیرٍ ، بَل تَضرِبُ الرِّقابَ عَلی ذلِکَ ، وتَعتَرِضُ النّاسَ بِالبَراءَهِ مِنهُ . وَالعادَهُ جارِیَهٌ فیمَنِ اتَّفَقَ لَهُ ذلِکَ ألّا یُذکَرَ عَلی وَجهٍ بِخَیرٍ ، فَضلاً عَن أن تُذکَرَ لَهُ فَضائِلُ ، أو تُروی لَهُ مَناقِبُ ، أو تُثَبتَ لَهُ حُجَّهٌ بِحَقٍّ . (1)

الأغانی عن ابن شهاب بن عبداللّه :قالَ لی خالِدُ بنُ عَبدِ اللّه القَسرِیُّ أحَدُ وُلاهِ بَنی اُمَیَّهَ : ... اُکتُب لِیَ السّیرَهَ . فَقُلتُ لَهُ : فَإِنَّهُ یَمُرُّ بِی الشَّیءُ مِن سِیَرِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ ، فَأَذکُرُهُ ؟ فَقالَ : لا ، إلّا أن تَراهُ فی قَعرِ الجَحیمِ . (2)

7 / 1 4مَنعُ التَّسمِیَهِ بِاسمِهِالکامل للمبرّد عن أبی العبّاس :یُروی عَن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ رَحمَهُ اللّهِ عَلَیهِ أنَّهُ افتَقَدَ عَبدَ اللّهِ بنَ العَباسِ فی وَقتِ صَلاهِ الظُّهرِ ، فَقالَ لِأَصحابِهِ : ما بالُ أبِی العَبّاسِ لَم یَحضُر ؟ فَقالوا : وُلِدَ لَهُ مَولودٌ . فَلَمّا صَلّی عَلِیٌّ رحمه الله قالَ : امضوا بِنا إلَیهِ . فَأَتاهُ فَهَنّأَهُ ، فَقالَ : شَکَرتُ الواهِبَ ، وبورِکَ لَکَ فِی المَوهوبِ ، ما سَمَّیتَهُ ؟ قالَ : أ وَیَجوزُ لی أن اُسَمِّیَهُ حَتّی تُسَمِّیَهُ ؟ ! فَأَمَرَ بِهِ ، فَاُخرِجَ إلَیهِ ، فَأَخَذَهُ ، فَحَنَّکَهُ ، ودَعا لَهُ ، ثُمَّ رَدَّهُ إلَیهِ ، وقالَ : خُذهُ إلَیکَ أبَا الأَملاکِ ، قَد سَمَّیتُهُ عَلِیّا ، وکَنَّیتُه أبَا الحَسَنِ . فَلَمّا قامَ مُعاوِیَهُ ، قالَ لاِبنِ عَبّاسٍ : لَیسَ لَکُم اسمُهُ وکُنیَتُهُ ، وقَد کَنَّیتُهُ : أبا مُحَمَّدٍ . فَجَرَت عَلَیهِ . (3)

.

1- .الإرشاد : ج 1 ص 311 .
2- .الأغانی : ج 22 ص 21 .
3- .الکامل للمبرّد : ج 2 ص 756 ، وفی حلیه الأولیاء : ج 3 ص 207 «عن جعفر بن سلیمان قال : کان علیّ بن عبد اللّه بن العبّاس، یُکنّی أبا الحسن ، فلمّا قدم علی عبد الملک قال له : غیّر اسمک وکنیتک ، فلا صبر لی علی اسمک وکنیتک ، فقال : أمّا الاسم فلا ، وأمّا الکنیه فأکتنی بأبی محمّد ، فغیّر کنیته» .

ص: 483



7 / 1 4 ممنوعیت نام گذاری به نام وی

الإرشاد در بیان مظلومیت امیر مؤمنان علیه السلام : زمامدارانِ ستمکار ، کسانی را که او به نیکی یاد می کردند ، زیر شلّاق می گرفتند و حتّی به خاطر آن ، گردنشان را می زدند و مردم را به اعلام بیزاری از وی وا می داشتند . رسم بر آن شده بود که به هیچ شکل از علی علیه السلام به خوبی یاد نشود ، چه رسد به این که از فضایل (برتری های) او یاد شود ، یا مناقب (بزرگواری های) او گزارش گردد و یا درباره حقّانیت او استدلالی صورت گیرد .

الأغانی به نقل از ابن شهاب بن عبد اللّه : خالد بن عبد اللّه قَسری (یکی از زمامداران بنی امیّه) به من گفت : برایم سیره بنویس . به وی گفتم : گاه مواردی از سیره علی بن ابی طالب که درود خدا بر وی باد به ذهنم خطور می کند و آن را یاد می کنم . گفت : نه . مگر آن که او را در قعر جهنّم ببینی (نشان دهی) .

7 / 1 4ممنوعیت نام گذاری به نام ویالکامل ، مبرّد به نقل از ابو العبّاس : درباره علی بن ابی طالب که رحمت خدا بر او باد روایت شده است که وی در هنگام نماز ظهر ، عبد اللّه بن عبّاس را ندید . به یاران خود فرمود : «چرا ابن عبّاس نیامده است؟». گفتند : بچّه دار شده است . هنگامی که علی علیه السلام نماز را خواند ، فرمود : «نزد ابن عبّاس برویم» . آن گاه ، نزد وی رفت و به وی تبریک گفت و فرمود : «خداوندِ بخشاینده را شکر می گزارم . خداوند در آنچه به تو داده است ، برای تو برکت قرار دهد . نامش را چه گذاشته ای؟». ابن عبّاس گفت : آیا رواست که من ، قبل از تو ، وی را نام گذاری کنم؟ ابن عبّاس ، بچّه را خواست و نزد علی علیه السلام آورد . علی علیه السلام بچه را گرفت و کام وی را برداشت و برایش دعا کرد . سپس او را به ابن عبّاس برگرداند و فرمود : «آن را بگیر ، ای پدر پادشاهان! او را علی نامیدم و کنیه اش را ابو الحسن قرار دادم» . هنگامی که معاویه به قدرت رسید ، به ابن عبّاس گفت : حقّ گذاشتن [ نام و کنیه علی را ] بر فرزندانتان [ندارید . من این ] فرزندت [را ابو محمّد کنیه دادم . و عادت بر این جاری شد (1) ]که کسی به نام و کنیه علی ، نام گذاری نشود] .

.

1- .در حلیه الأولیاء (3 / 207) از جعفر بن سلیمان ، نقل است که گفت : علی بن عبد اللّه بن عبّاس ، کُنیه «ابو الحسن» داشت . وقتی پیش خلیفه عبد الملک رفت ، عبد الملک به وی گفت : نام و کنیه ات را عوض کن ؛ چون من تاب نام و کنیه ات را ندارم . علی گفت : نامم را نه ، ولی کنیه ام را می توانی ابو محمّد صدا کنی ، و کنیه اش را تغییر داد.

ص: 484

لسان المیزان :أمّا عَلِیُّ بنُ الجَهمِ بنِ بَدرِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ مَسعودِ بن أسَدِ بنِ ادینَهَ الساجِیُّ الشّاعِرُ فی أیّامِ المُتَوَکِّلِ فَکانَ مَشهورا بِالنَّصبِ ، کَثیرَ الحَطِّ عَلی عَلِیٍّ وأهلِ البَیتِ علیهم السلام . وقیلَ : إنَّهُ کانَ یَلعَنُ أباه لِمَ سَمّاهُ عَلِیّا . (1)

7 / 2وَضعُ الأَحادیثِ فی ذَمِّهِشرح نهج البلاغه :ذَکَرَ شَیخُنا أبو جَعفَرِ الإسکافِیُّ رَحِمَهُ اللّهُ تَعالی وکانَ مِنَ المُتَحَقِّقینَ بِمُوالاهِ عَلِیٍّ علیه السلام ، وَالمُبالِغینَ فی تَفضیلِهِ وإن کانَ القَولُ بِالتَّفضیلِ عامّاً شائِعاً فِی البَغدادِیّینَ مِن أصحابِنا کافَّهً إلّا أنَّ أبا جَعفَرٍ أشَدُّهُم فی ذلِکَ قَولاً ، وأخلَصُهُم فیهِ اعتِقاداً أنَّ مُعاوِیَهَ وَضَعَ قَوماً مِنَ الصَّحابَهِ ، وقَوماً مِنَ التّابِعینَ عَلی رِوایَهِ أخبارٍ قَبیحَهٍ فی عَلِیٍّ علیه السلام ، تَقتَضِی الطَّعنَ فیهِ ، وَالبَراءَهَ مِنهُ ، وجَعَلَ لَهَمُ عَلی ذلِکَ جُعلاً (2) یُرغَبُ فی مِثلِهِ ، فَاختَلَقوا ما أرضاهُ ، منهم : أبو هُرَیرَهُ ، وعَمروُ بنُ العاصِ ، وَالمُغیرَهُ بنُ شُعبَهَ ، ومِنَ التّابِعینَ : عُروَهُ بنُ الزُّبَیرِ . رَوی الزُّهِریُّ أنَّ عُروَهَ بنَ الزُّبَیرِ حَدَّثَهُ ، قالَ : حَدَّثَتنی عائِشَهُ ، قالَت : کُنتُ عِندَ رَسولِ اللّهِ ، إذ أقبَلَ العَبّاسُ وعَلِیٌّ ، فَقالَ : یا عائِشَهُ ، إنَّ هذَینِ یَموتانِ عَلی غَیرِ مِلَّتی !! أو قال : دینی ... . وأمّا عَمرُو بنُ العاصِ ، فَرَوی عَنهُ الحَدیثَ الَّذی أخرَجَهُ البُخارِیُّ ومُسلِمٌ فی صَحیحَیهِما مُسنَدا مُتَّصِلاً بِعَمرِو بنِ العاصِ ، قالَ : سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : إنَّ آلَ أبی طالِبٍ لَیسوا لی بِأَولِیاءَ ، إنَّما وَلِیِّیَ اللّهُ ، وصالِحُ المُؤمِنینَ . وأمّا أبو هُرَیرَهَ فَرَوی عَنهُ الحَدیثَ الَّذی مَعناهُ أنَّ عَلِیّا علیه السلام خَطَبَ ابنَهَ أبی جَهلٍ فی حَیاهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَأَسخَطَهُ ، فَخَطَبَ عَلَی المِنبَرِ وقالَ : لاهَا اللّهِ ! لا تَجتَمِعُ ابنَهُ وَلِیِّ اللّهِ وَابنَهُ عَدُوِّ اللّهِ أبی جَهلٍ ، إنَّ فاطِمَهَ بِضعَهٌ مِنّی ؛ یُؤذینی ما یُؤذیها ، فَإِن کانَ عَلِیٌّ یُریدُ ابنَهَ أبی جَهلٍ فَلیُفارِقِ ابنَتی ، وَلیَفعَل ما یُریدُ . أو کَلاماً هذَا مَعناهُ ، وَالحَدیثُ مَشهورٌ مِن رِوایَهِ الکَرابیسِیِّ ... . ورَوَی الأَعمَشُ قالَ : لَمّا قَدِمَ أبو هُرَیرَهَ العِراقَ مَعَ مُعاوِیَهَ عامَ الجَماعَهِ جاءَ إلی مَسجِدِ الکوفَهِ ، فَلَمّا رَأی کَثرَهَ مَنِ استَقبَلَهُ مِنَ النّاسِ جَثا عَلی رُکبَتَیهِ ، ثُمَّ ضَرَبَ صَلعَتَهُ مِرارا وقالَ : یا أهلَ العِراقِ أ تَزعُمونَ أنّی أکذِبُ عَلَی اللّهِ وعَلی رَسولِهِ ، واُحرِقُ نَفسی بِالنّارِ ! وَاللّهِ لَقدَ سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : إنَّ لِکُلِّ نَبِیٍّ حَرَما ، وإنَّ حَرمی بِالمَدینَهِ ما بَینَ عَیرٍ إلی ثَورٍ (3) ، فَمَن أحدَثَ فیها حَدَثا فَعَلَیهِ لَعنَهُ اللّهِ وَالمَلائِکَهِ وَالنّاسِ أجمَعینَ . وأشهَدُ بِاللّهِ أنّ عَلِیّا أحدَثَ فیها . فَلمّا بَلَغَ مُعاوِیَهَ قَولُهُ ، أجازَهُ ، وأکرَمَهُ ، ووَلّاهُ إمارَهَ المَدینَهِ ... . قالَ أبو جَعفَرٍ : وأبو هُرَیرَهَ مَدخولٌ عِندَ شُیوخِنا ، غَیرُ مَرضِیِّ الرِّوایَهِ ، ضَرَبَهُ عُمَرُ بِالدِّرَّهِ وقالَ : قَد أکثَرتَ مِن الرِّوایَهِ وأحرِ (4) بِکَ أن تَکونَ کاذِبا عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . ورَوی سُفیانُ الثَّورِیُّ عَن مَنصورٍ عَن إبراهیمَ التَّیمِیِّ ، قَالَ : کانوا لا یأخُذونَ عَن أبی هُرَیرَهَ إلّا ما کانَ مِن ذِکرِ جَنَّهٍ أو نارٍ . ورَوی أبو اُسامَهَ عَنِ الأَعمَشِ ، قالَ : کانَ إبراهیمُ صَحیحُ الحَدیثِ ، فَکُنتُ إذا سَمِعتُ الحَدیثَ أتَیتُهُ فَعَرَضتُهُ عَلَیهِ . فَأَتَیتُه یَوما بِأَحادیثَ مِن حَدیثِ أبی صالِحٍ عَن أبی هُرَیرَهَ ، فَقالَ : دَعنی مِن أبی هُرَیرَهَ ؛ إنَّهُم کانوا یَتُرکونَ کَثیراً مِن حَدیثِهِ . وقَد رَوی عَن عَلِیٍّ علیه السلام أنَّهُ قالَ : ألا إنَّ أکذَبَ النّاسِ أو قالَ : أکذَبَ الأَحیاءِ عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله أبو هُرَیرَهَ الدَّوسِیُّ . ورَوی أبو یوسُفَ قالَ : قُلتُ لِأبی حَنیفَهَ : الخَبَرُ یَجیءُ عَن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله یُخالِفُ قِیاسَنا ، ما تَصنَعُ بِهِ ؟ قالَ : إذا جاءَت بِهِ الرُّواهُ الثُّقاتُ عَمِلنا بِهِ ، وتَرَکنَا الرَّأیَ . فَقُلتُ : ما تَقولُ فی رِوایَهِ أبی بَکرٍ وعُمَرَ ؟ فَقالَ : ناهیکَ بِهِما . فَقُلتُ : عَلِیٌّ وعُثمانُ ؟ قالَ : کَذلِکَ . فَلَمَّا رَآنی أعُدُّ الصَّحابَهَ قالَ : وَالصَّحابَهُ کُلُّهُم عُدولٌ ، ما عَدا رِجالاً ، ثُمَّ عَدَّ مِنهُم أبا هُرَیرَهَ ، وأنَسَ بنَ مالِکٍ . ورَوی سُفیانُ الثَّورِیُّ عَن عَبدِ الرَّحمنِ بنِ القاسِمِ عَن عُمَرَ بنِ عَبدِ الغَفّارِ أنَّ أبا هُرَیرَهَ لَمّا قَدمَ الکوفَهَ مَعَ مُعاوِیَهَ کانَ یَجلِسُ بِالعَشِیّاتِ بِبابِ کِندَهَ ، ویَجلِسُ النّاسُ إلَیهِ ، فَجاءَ شابٌّ مِنَ الکوفَهِ فَجَلَسَ إلَیهِ ، فَقالَ : یا أبا هُرَیرَهَ ، أنشُدُکَ اللّهَ ! أ سَمِعتَ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ لِعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ : اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ ، وعادِ مَن عاداهُ ؟ ! فَقالَ : اللّهُمَّ نَعَم . قالَ : فَأَشهَدُ بِاللّهِ لَقَد والَیتَ عَدُوَّهُ ، وعادَیتَ وَلِیَّهُ . ثُمَّ قامَ عَنهُ . ورَوَتِ الرُّواهُ أنَّ أبا هُرَیرَهَ کانَ یُؤاکِلُ الصِّبیانَ فِی الطَّریقِ ، ویَلعَبُ مَعَهُم ، وکانَ یَخطُبُ وهُوَ أمیرُ المَدینَهِ ، فَیَقولُ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی جَعَلَ الدّینَ قِیاما ، وأبا هُرَیرَهَ إماما ؛ یُضحِکُ النّاسَ بِذلِکَ . وکانَ یَمشی وهُوَ أمیرُ المَدینَهِ فِی السّوقِ ، فَإِذَا انتَهی إلی رَجُلٍ یَمشی أمامَهُ ضَرَبَ بِرِجلَیهِ الأَرضَ ، ویَقولُ : الطَّریقُ ، الطَّریقُ ، قَد جاءَ الأَمیرُ ؛ یَعنی نَفسَهُ . قُلتُ : قَد ذَکَرَ ابنُ قُتَیَبَهَ هذَا کُلَّهُ فی کِتابِ المَعارِفِ فی تَرجَمَهِ أبی هُرَیرَهَ ، وقَولُهُ فیهِ حُجَّهٌ ؛ لِأ نُّهُ غَیرُ مُتَّهَمٍ عَلَیهِ . قالَ أبو جَعفَرٍ : وکانَ المُغیرَهُ بنُ شُعبَهَ یَلعَنُ عَلِیّا علیه السلام لَعناً صَریحا عَلی مِنبَرِ الکوفَهِ ، وکانَ بَلَغَهُ عَن عَلِیٍّ علیه السلام فی أیّامِ عُمَرَ أنَّهُ قالَ : «لَئِن رَأیتُ المُغیرَهَ لَأَرجُمَنَّهُ بِأَحجارِهِ» ؛ یَعنی واقِعَهَ الزِّنا بِالمَرأَهِ الَّتی شَهِدَ عَلَیهِ فیها أبو بَکرَهَ ، ونَکَلَ زِیادٌ عَنِ الشَّهادَهِ ، فَکانَ یُبغِضُهُ لِذاکَ ولِغَیرهِ مِن أحوالٍ اجتَمَعَت فی نَفسِهِ . قالَ : وقَد تَظاهَرَتِ الرِّوایَهُ عَن عُروَهَ بنِ الزُّبَیرِ أنَّهُ کانَ یَأخُذُهُ الزَّمَعُ (5) عِندَ ذِکرِ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَیَسُبُّهُ ، ویَضرِبُ بِإِحدی یَدَیهِ عَلَی الاُخری ، ویَقولُ : وما یُغنی أنَّهُ لَم یُخالِف إلی ما نُهِیَ عَنهُ ، وقَد أراقَ مِن دِماءِ المُسلِمینَ ما أراقَ ! قالَ : وقَد کانَ فِی المُحَدِّثینَ مَن یُبغِضُهُ علیه السلام ، ویَروی فیهِ الأَحادیثَ المُنکَرَهَ ، مِنهُم : حریزُ بنُ عُثمانَ ، کانَ یُبغِضُهُ ، ویَنتَقِصُهُ ، ویَروی فیهِ أخباراً مَکذوبَهً ... . قالَ أبو بَکرٍ : وحَدَّثَنی أبو جَعفَرٍ ، قالَ : حَدَّثنی إبراهیمُ ، قالَ : حَدَثَنی مُحَمَّدُ بنُ عاصِمٍ صاحِبُ الخاناتِ ، قالَ : قالَ لَنا حَریزُ بنُ عُثمانَ : أنتُم یا أهلَ العِراقِ تُحِبّونَ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ ، ونَحنُ نُبغِضُهُ . قالوا : لِمَ ؟ قالَ : لِأ نَّهُ قَتَلَ أجدادی . ورَوَی الواقِدِیُّ أنَّ مُعاوِیَهَ لَمّا عادَ مِنَ العِراقِ إلَی الشامِ بَعدَ بَیعَهِ الحَسَنِ علیه السلام وَاجتماعِ النّاسِ إلَیهِ خَطَبَ ، فَقالَ : أیُّهَا النّاسُ ! إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ لی : إنَّکَ سَتَلِی الخِلافَهَ مِن بَعدی ، فَاختَرِ الأَرضَ المُقَدَّسَهَ ؛ فَإِنَّ فیهَا الأَبدالَ . وقَدِ اختَرتُکُم ، فَالعَنوا أبا تُرابٍ ! فَلَعَنوهُ . فَلَمّا کانَ مِنَ الغَدِ کَتَبَ کِتابا ، ثُمَّ جَمَعَهُم فَقَرَأَهُ عَلَیهِم ، وفیهِ : هذَا کِتابٌ کَتَبَهُ أمیرُ المُؤمِنینَ مُعاوِیَهُ صاحِبُ وَحِی اللّهِ الَّذی بَعَثَ مُحَمَّدا نَبِیّا وکانَ اُمِّیّا لا یَقرَأُ ولا یَکتُبُ ، فَاصطَفی لَهُ مِن أهلِهِ وَزیرا کاتِبا أمینا ، فَکانَ الوَحیُ یَنزِلُ عَلی مُحَمَّدٍ وأنَا أکتُبُهُ ، وهُوَ لا یَعلَمُ ما أکتُبُ ، فَلَم یَکُن بَینی وبَینَ اللّهِ أحَدٌ مِن خَلقِهِ . فَقالَ لَهُ الحاضِرونَ کُلُّهُم : صَدَقتَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ . قالَ أبو جَعفَرٍ : وقَد رُویٍ أنَّ مُعاوِیَهَ بَذَلَ لِسَمُرَهَ بنِ جُندَبٍ مِئَهَ ألفِ دِرهَمٍ حَتّی یَروی أنَّ هذِهِ الآیَهَ نَزَلَت فی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ : «وَمِنَ النَّاسِ مَن یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیَوهِ الدُّنْیَا وَیُشْهِدُ اللَّهَ عَلی مَا فِی قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ * وَإِذَا تَوَلَّی سَعی فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا وَیُهْلِکَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الْفَسَادَ» (6) ، وأنَّ الآیَهَ الثّانِیَهَ نَزَلَتَ فِی ابنِ مُلجَمٍ ؛ وهِیَ قَولُهُ تَعالی : «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ» (7) ، فَلَم یَقبَل ، فَبَذَلَ لَهُ مِئَتَی ألفِ دِرهَمٍ ، فَلَم یَقبَل ، فَبَذَلَ لَهُ ثَلاثَمِئَهِ ألفٍ ، فَلَم یَقبَل ، فَبَذَلَ لَهُ أربَعمِئَهِ ألفٍ ، فَقَبِلَ ، ورَوی ذلِکَ . (8)

.

1- .لسان المیزان : ج 4 ص 210 الرقم 558 .
2- .الجُعل : الأجر ، یقال : جَعَلتُ لهُ جُعلاً (المصباح المنیر : ص 102 «جعل») .
3- .عَیْر وثَوْر : هما جبلان ؛ عَیر بالمدینه وثَور بمکّه (معجم البلدان : ج 4 ص 172) .
4- .حریّ بکذا : أی جدیر وخلیق ، ویُحدّث الرجلُ الرجل ، فیقول : ما أحراه ، وأحرِ به (لسان العرب : ج 14 ص 173 «حری») .
5- .الزَّمَع : رِعدَه تعتری الإنسان إذا همّ بأمر ، والزَّمَع : القَلَق (لسان العرب : ج 8 ص 144 «زمع») .
6- .البقره : 204 و 205 .
7- .البقره : 207 .
8- .شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 63 .

ص: 485



7 / 2 جعل احادیث در مذمّت وی

لسان المیزان :علی بن جهم بن بدر بن محمّد بن مسعود بن اسد بن ادینه ساجی (شاعر روزگار متوکّل) ، مشهور به دشمنی با علی و اهل بیت علیهم السلام و آنان را بسیار تحقیر می کرد . گفته اند: وی پدرش را به خاطر آن که او را علی نامیده بود ، لعن می کرد .

7 / 2جعل ساختن احادیث در مذمّت ویشرح نهج البلاغه :استادمان ، ابو جعفر اِسکافی که خدا رحمتش کند از دوستداران واقعی علی علیه السلام بود و در برتر دانستن وی پافشاری می کرد . گر چه باور به برتری داشتن علی علیه السلام ، در بین همه همکیشان بغدادیِ ما (اهل سنّتْ) شایع بود ؛ ولی ابو جعفر در این باور ، تندترینِ آنان از نظر سخن و بااخلاص ترین آنان از نظر اعتقاد بود . ابو جعفر آورده است که : معاویه گروهی از صحابه و گروهی از تابعیان را به نقل اخبار ناشایست درباره علی علیه السلام گمارد تا موجب طعن علی علیه السلام و بیزاری جستن از وی گردد و برای آنان در این کار ، دست مزدی قرار داد که موجب تشویق آنان به چنین کارهایی می شد . آنان ، آنچه را موجب خشنودی معاویه می گشت ، ساختند ، از جمله آنان [ از صحابه] : ابو هُرَیره ، عمرو بن عاص ، مغیره بن شعبه ؛ و از تابعیان ، عروه بن زبیر بودند . زُهْری روایت کرده است که عروه بن زبیر برای وی نقل کرد که : عایشه به من گفت : من پیش پیامبر خدا بودم که عبّاس و علی آمدند . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «ای عایشه! این دو بر غیر ملّت من (و یا فرمود : بر غیر دین من) خواهند مُرد ...» . امّا عمرو بن عاص نیز روایتی دارد که بخاری و مسلم ، آن را به طور مُسنَد و متّصلِ به وی آورده اند که گفت : از پیامبر خدا شنیدم که می فرمود : «خاندان ابو طالب ، اولیای من نیستند . ولیّ من ، تنها خدا و مؤمنان صالح اند» . همچنین ، از ابو هریره ، روایتی نقل شده که معنایش این است که علی علیه السلام در زمان حیات پیامبر خدا از دختر ابو جهل ، خواستگاری کرده است . این کار علی علیه السلام ، پیامبر صلی الله علیه و آله را خشمگین ساخت ، تا آن جا که به منبر رفت و فرمود : «نه به خدا! هرگز! دختر ولیّ خدا و دختر دشمن خدا (ابو جهل) در یک جا (خانه) جمع نخواهند شد . فاطمه ، پاره تن من است . آنچه او را آزار دهد ، مرا نیز آزار می دهد . اگر علی دختر ابو جهل را می خواهد ، باید نخست از دختر من جدا شود و سپس ، هر چه می خواهد ، انجام دهد» و یا سخنی نزدیک به این مضمون . این حدیث از طریق کرابیسی ، مشهور است ... . اعمش ، روایت کرده است که : ابو هریره ، وقتی که در عام الجماعه (1) همراه معاویه به عراق آمد ، به مسجد کوفه در آمد و هنگامی که فراوانیِ استقبال کنندگان را دید ، روی دو زانوی خود نشست و آن گاه ، چند بار روی طاسیِ سرش زد و گفت : ای مردم عراق! آیا می پندارید که من بر خداوند و بر پیامبر او دروغ می بندم و خودم را در دوزخ می سوزانم؟ به خدا سوگند ، از پیامبر خدا شنیدم که می فرمود : «هر پیامبری حرمی دارد و حرم من در مدینه ، بین کوه عیر (2) و کوه ثور (3) است . هر کس در آن جا بدعتی بگذارد ، بر او نفرین خدا و فرشتگان و همه مردم باد! و من گواهی می دهم که علی در آن جا بدعت گذاشت» . هنگامی که سخن وی به گوش معاویه رسید ، به وی جایزه داد ، احترامش کرد و او را به زمامداری مدینه منصوب کرد ... . ابو جعفر گفته است : از نظر اساتید ما ، ابو هریره مورد ایراد است و روایتش رضایت بخش نیست . عمر ، او را با تازیانه زد و گفت : روایت بسیار کردی . می سزد که بر پیامبر خدا دروغ بسته باشی! سُفیان ثَوری ، از منصور ، از ابراهیم تَیمی آورده است که : علما از روایت ابو هریره ، جز آنچه مربوط به ذکر بهشت و جهنّم بود ، چیز دیگری را قبول نمی کردند . ابو اُسامه ، از اعمش روایت کرده است که : ابراهیم ، درستْ روایت بود . هر گاه روایتی می شنیدم ، پیش وی می آمدم و آن را بر وی عرضه می کردم . روزی ، پیش وی آمدم و احادیثی از حدیث های ابو صالح را که از ابو هریره نقل کرده بود ، مطرح کردم . گفت : ابو هریره را رها کن . علما بسیاری از حدیث های وی را رها می کردند . از علی علیه السلام روایت شده است که فرمود : بدانید که دروغْبندترینِ مردم (و یا فرمود : دروغگوترینِ موجودات زنده) بر پیامبر خدا ، ابو هُرَیره دَوسی بود . ابو یوسف روایت کرده است که به ابو حنیفه گفتم : حدیثی از پیامبر خدا به دست ما می رسد که با قیاسِ ما مخالف است . با آن ، چه کار کنیم ؟ گفت : هر گاه آن حدیث را افراد موثّق روایت کرده باشند ، به آن عمل می کنیم و نظر خود را رها می نماییم . گفتم : نظر تو درباره روایت ابو بکر و عمر چیست؟ گفت : روایت آن دو ، تو را از دیگران بی نیاز می کند . گفتم : روایت علی و عثمان ، چه طور؟ گفت : آن دو نیز همچنین . وقتی دید صحابه را یکی یکی می شمارم ، گفت : صحابه ، همه عادل اند، جز چند نفر . سپس از جمله آن چند نفر ، ابو هریره و انس بن مالک را برشمرد . سفیان ثوری ، از عبد الرحمان بن قاسم ، از عمر بن عبد الغفّار روایت کرده است که : وقتی ابو هریره به همراه معاویه به کوفه آمد ، شب ها در باب کِنده می نشست و مردم ، اطراف وی می نشستند . [روزی] جوانی از کوفیان آمد و پیش او نشست و گفت : ای ابو هریره! تو را به خدا سوگند ، آیا از پیامبر خدا شنیدی که به علی علیه السلام می گفت : «خداوندا! هر که او را دوست می دارد ، دوستش بدار و هر که او را دشمن می دارد ، دشمنش بدار» . [ ابو هریره] گفت : آری . جوان گفت : من خدا را گواه می گیرم که دشمنِ او را دوست گرفتی و با دوست او دشمن بودی . آن گاه برخاست و رفت . راویان ، روایت کرده اند که : ابو هریره در کوچه ها با بچّه ها غذا می خورد و با آنان بازی می کرد . زمانی که فرماندار مدینه بود ، سخنرانی می کرد و می گفت : «سپاس ، خدایی را که دین را موجب قوام و ابو هریره را امام قرار داد» و مردم به این حرف وی می خندیدند . او در زمان فرمانداری اش بر مدینه ، در بازار ، راه می رفت و هنگامی که کسی را جلوتر از خود می دید ، پایش را به زمین می کوبید و می گفت : «راه باز کنید ، راه باز کنید ، امیر آمد» و منظورش خودش بود . می گویم : ابن قُتَیبه همه اینها را در کتاب المعارف در شرح حال ابو هریره آورده است و سخن او حجّت است ؛ چرا که وی [ در نقل حدیث ،] فرد متّهمی نیست . ابو جعفر گفته است که : مغیره بن شعبه بر منبر کوفه ، علی علیه السلام را آشکارا لعن می کرد ؛ چرا که در روزگار عمر ، به وی خبر رسیده بود که علی علیه السلام گفته است : «اگر مغیره را ببینم ، سنگسارش می کنم» . و این به خاطر زنایی بود که مرتکب شده بود و ابو بکره علیه وی شهادت داده بود و زیاد از شهادت دادن ، سر پیچیده بود . مغیره به خاطر این و چیزهای دیگری که در دلش جمع شده بود ، علی علیه السلام را دشمن می داشت . نیز گفته است که : از روایت های عروه بن زبیر ، چنین بر می آید که هر گاه از علی علیه السلام یاد می شد ، مغیره بن شعبه به رعشه می افتاد . آن گاه او را بد می گفت و با یک دست ، روی دست دیگرش می کوبید و می گفت : مخالفت نکردن علی با [ اوامر و ]نواهی الهی ، ارزشی ندارد ؛ چرا که او خون بسیاری از مسلمانان را ریخت . نیز گفته است : در بین محدّثان ، کسانی بودند که آن حضرت علیه السلام را دشمن می داشته اند و درباره وی حدیث های ناشایست نقل می کرده اند . از جمله آنان ، حَریز بن عثمان است که علی علیه السلام را دشمن می داشت و از او عیبْ جویی می کرد و درباره اش اخبار دروغْ نقل می کرد ... . ابو بکر گفته است : ابو جعفر ، از ابراهیم ، از محمّد بن عاصم (صاحب خانات) برایم نقل کرد که : حریز بن عثمان به ما گفت : ای مردم عراق! شما علی بن ابی طالب را دوست می دارید و ما او را دشمن می داریم . گفتند : چرا؟ گفت : چون اجداد مرا کشته است . واقدی نقل کرده است که : معاویه ، وقتی از عراق به شام برگشت (پس از بیعت امام حسن علیه السلام و جمع شدن مردم بر گرد معاویه) ، سخنرانی کرد و گفت : ای مردم! پیامبر خدا به من فرمود که : «تو پس از من ، به خلافت خواهی رسید . پس ، سرزمین مقدّس را برگزین ، که در آن ، اَبدال (اولیای برجسته) الهی هستند» و من ، شما را برگزیدم . پس ابو تراب را لعن کنید و مردم نیز علی علیه السلام را لعن کردند . روز بعد ، معاویه نامه ای نوشت و همه را گرد آورد و آن را بر آنان خواند . در آن نامه آمده بود : «این ، نوشته ای است از سوی معاویه ، امیر مؤمنان و صاحب وحی خداوند ؛ همان خدایی که محمّد صلی الله علیه و آله را به عنوان پیامبر برگزید ، و وی اُمّی بود و نمی توانست بخواند و بنویسد بخواند و بنویسد و آن گاه برای او از خاندان وی ، وزیری نویسنده و امین برگزید وحی بر محمّد صلی الله علیه و آله فرود می آمد و من ، آن را می نوشتم . او نمی دانست که من چه می نویسم ، و بین من و بین خدا ، هیچ کس از بندگانش نبود» . همه حاضران گفتند : راست گفتی ، ای امیر مؤمنان! ابو جعفر گفته است که : چنین روایت شده است که معاویه ، صد هزار درهم به سمره بن جندب بخشید تا وی روایت کند که آیه : «و از میان مردم ، کسی است که سخنش در زندگی این دنیا ، تو را خوش آید و خدا را بر آنچه در دل دارد ، گواه می گیرد ، و حالْ آن که او سخت ترینِ دشمنان است و چون برگردد [ یا ریاستی یابد] ، کوشش می کند که در زمین ، فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد ؛ و خداوند ، تباهکاری را دوست ندارد» ، درباره علی بن ابی طالب علیه السلام و آیه : «و از میان مردم ، کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می فروشد» ، درباره ابن ملجم ، نازل شده است . سمره ، قبول نکرد . معاویه ، دویست هزار درهم داد و او قبول نکرد . معاویه ، سیصد هزار درهم داد و او قبول نکرد . آن گاه معاویه ، چهارصد هزار درهم داد و وی قبول کرد و آن را روایت نمود .

.

1- .سال صلح امام حسن علیه السلام و معاویه را «عام الجماعه» می گفتند . (م)
2- .عیر ، کوهی است در مدینه (معجم البلدان : ج 4 ص 172) .
3- .
ثَور ، کوهی است در مکّه (معجم البلدان : ج 4 ص 172) .


راجع : الغدیر : ج 5 ص 209 .

7 / 3إشاعَهُ سَبِّهِ7 / 3 1إخبارُ الإِمامِ عَن سَبِّهِ وَالبَراءَهِ مِنهُالإمام علیّ علیه السلام فی وَصفِ مُعاوِیَهَ : أما إنَّهُ سَیَظهَرُ عَلَیکُم بَعدی رَجُلٌ رَحبُ (1) البُلعومِ ، مُندَحِقُ (2) البَطنِ ، یَأکُلُ ما یَجِدُ ، ویَطلُبُ ما لا یَجِدُ ، فَاقتُلوهُ ، ولَن تَقتُلوهُ ! ألا وإنَّهُ سَیَأمُرُکُم بِسَبّی ، وَالبَراءَهِ مِنّی ! فَأَمَّا السَّبُّ فَسُبّونی ؛ فَإِنَّهُ لی زَکاهٌ ، ولَکُم نَجاهٌ ، وأمَّا البرَاءَهُ فَلا تَتَبَرَّؤوا مِنّی ؛ فَإِنّی وُلِدتُ عَلَی الفِطرَهِ ، وسَبَقتُ إلَی الإیمانِ وَالهِجرَهِ . (3)

.

1- .الرَّحْب : الشیء الواسع (لسان العرب : ج 1 ص 414 «رحب») .
2- .مُنْدَحِقُ البطن : أی واسعها ، کأنّ جوانبها قد بَعُدَ بعضها من بعض فاتّسعت (النهایه : ج 2 ص 105 «دحق») .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 57 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 272 وراجع تاریخ دمشق : ج 42 ص 588 وعیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 64 ح 274 وعوالی اللآلی : ج 2 ص 105 ح 289 والمناقب للکوفی : ج 2 ص 64 ح 547 وشرح الأخبار : ج 1 ص 168 ح 129 .

ص: 493



7 / 3 گسترش دشنامگویی به او

7 / 3 1 پیشگویی امام درباره دشنام گفتن به او و بیزاری جستن از وی

ر . ک : الغدیر : ج 5 ص 209 .

7 / 3گسترش دشنامگویی به او7 / 3 1پیشگویی امام درباره دشنام گفتن به او و بیزاری جستن از ویامام علی علیه السلام در توصیف معاویه : آگاه باشید که پس از من ، مردی گلوگشاده و شکم گُنده بر شما چیره خواهد گشت ؛ هر چه بیابد ، می خورد و هر چه نیابد ، می خواهد . او را بکشید و [ البته] هرگز او را نخواهید کشت! بدانید که او شما را به دشنام گفتن به من و بیزاری جستن از من ، فرمان خواهد داد . امّا دشنام گفتن ، مرا دشنام بگویید ، که برای من موجب تزکیه و برای شما [مایه ]نجات خواهد بود . و امّا بیزاری جستن ، از من بیزاری مجویید ، که من بر فطرت به دنیا آمدم و به ایمان و هجرت ، [ بر همه شما] سبقت جستم .

.


ص: 494

عنه علیه السلام :إنَّکُم سَتُعرَضونَ مِن بَعدی عَلی سَبّی ، فَسُبّونی ، فَإِن عُرِضَ عَلَیکُمُ البَراءَهُ مِنّی فَلا تَبَرَّؤوا مِنّی ؛ فَإِنّی عَلَی الإِسلامِ ، فَمَن عُرِضَ عَلَیهِ البَراءَهُ مِنّی فَلیَمدُد عُنُقَهُ ، فَإِن تَبَرَّأَ مِنّی فَلا دُنیا لَهُ ولا آخِرَهَ . (1)

المستدرک علی الصحیحین عن أبی صادق :قالَ عَلِیٌّ رضی الله عنه : إنَّکُم سَتُعرَضونَ عَلی سَبّی ، فَسُبّونی ، فَإِن عُرِضَت عَلَیکُم البَراءَهُ مِنّی فَلا تَبَرَّؤوا مِنّی ، فَإِنّی عَلَی الإِسلامِ ، فَلیَمدُد أحَدُکُم عُنُقَهُ ثَکَلَتهُ اُمُّهُ ؛ فَإِنَّهُ لا دُنیا لَهُ ولا آخِرَهَ بَعدَ الإِسلامِ . ثُمَّ تَلا : «إِلَا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئنٌّ بِالْاءِیمَنِ» (2) . (3)

خصائص الأئمّه علیهم السلام عن میثم التمّار :دَعانی أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام یَوما ، فَقالَ لی : یا میثَمُ ، کَیفَ أنتَ إذا دَعاکَ دَعِیُّ (4) بَنی اُمَیَّهَ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ إلَی البَراءَهِ مِنّی ؟ قُلتُ : إذا وَاللّهِ أصبِرُ ، وذاکَ فِی اللّهِ قَلیلٌ . قالَ : یا میثَمُ ، إذا تَکونَ مَعی فی دَرَجَتی . (5)

.

1- .الإرشاد : ج 1 ص 322 ، الخرائج والجرائح : ج 1 ص 202 ح 43 وفیه إلی «فلا تبرّؤوا منّی» وراجع الأمالی للطوسی : ص 210 ح 362 والمناقب للکوفی : ج 2 ص 565 ح 1077 .
2- .النحل : 106 .
3- .المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 390 ح 3365 وراجع الأمالی للطوسی : ص 364 ح 765 والغارات : ج 2 ص 637 والمناقب للکوفی : ج 2 ص 417 ح 900 و ص 419 ح 902 وغرر الحکم : ح 3858 وبحار الأنوار : ج 39 ص 316 ح 13 .
4- .الدَّعِیّ : المنسوب إلی غیر أبیه (لسان العرب : ج 14 ص 261 «دعا») .
5- .خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 54 .

ص: 495

امام علی علیه السلام :پس از من ، دشنام گفتن به من ، به شما پیشنهاد خواهد شد . [ در این صورت ،] مرا دشنام بگویید ؛ ولی اگر بیزاری جستن از من به شما پیشنهاد شد ، از من بیزاری مجویید ، که من مسلمانم . به هر کس که بیزاری جستن از من پیشنهاد شد ، [ از بیزاری جستن از من خودداری کند و] گردنش را برای کشته شدنْ آماده نماید ، که اگر از من بیزاری بجوید ، نه دنیا خواهد داشت و نه آخرت .

المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابو صادق : امام علی علیه السلام : «به شما ، دشنام گفتن به من پیشنهاد خواهد شد . [ در این صورت ،] مرا دشنام بگویید ؛ ولی اگر بیزاری جستن از من به شما پیشنهاد شد ، از من بیزاری مجویید ، که من مسلمانم . [ در چنین موقعیتی ،] هر کدام از شما باید گردنش را آماده کند . . . ؛ چرا که بعد از اسلام ، نه دنیایی برای او هست ، نه آخرتی» . آن گاه ، این آیه را خواند : « «مگر کسی که مجبور شده ؛ ولی قلبش با ایمان ، اطمینان یافته است» » .

خصائص الأئمّه علیهم السلام به نقل از میثم تمّار : روزی ، امیر مؤمنانْ مرا فرا خواند و به من فرمود : «ای میثم! آن گاه که آن [ به ناحقْ ]منسوب شده به بنی امیّه ، عبید اللّه بن زیاد، تو را به بیزاری جُستن از من فرا بخواند، چگونه خواهی بود؟». گفتم : سوگند به خدا که شکیبایی خواهم کرد ؛ و این کار در راه خدا چیز کمی است . گفت : «ای میثم! در این صورت ، در بهشت با من در مرتبه من هستی» .

.


ص: 496

الإمام الباقر علیه السلام :خَطَبَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلی مِنبَرِ الکوفَهِ ، فَقالَ : سَیُعرَضُ عَلَیکُم سَبّی ، وسَتُذبَحونَ عَلَیهِ ؛ فَإِن عُرِضَ عَلَیکُم سَبّی فَسُبّونی ، وإن عُرِضَ عَلَیکُمُ البَراءَهُ مِنّی فَإِنّی عَلی دینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله . ولَم یَقُل : فَلا تَبَرَّؤوا مِنّی . (1)

الإمام الصادق علیه السلام :قالَ عَلِیٌّ علیه السلام : وَاللّهِ لتُذبَحُنَّ عَلی سَبّی وأشارَ بِیَدِهِ إلی حَلقِهِ ثُمَّ قالَ : فَإِن أمَروکُم بِسَبّی ، فَسُبّونی ، وإن أمَروکُم أن تَبَرَّؤوا مِنّی فَإِنّی عَلی دینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله . ولَم یَنهَهُم عَن إظهارِ البَراءَهِ . (2)

الکافی عن مسعده بن صدقه :قیلَ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : إنَّ النّاسَ یَروون أنَّ عَلِیّا علیه السلام قالَ عَلی مِنبَرِ الکوفَهِ : أیُّهَا النّاسُ ، إنَّکُم سَتُدعَونَ إلی سَبّی ، فَسُبّونی ، ثُمَّ تُدعَونَ إلَی البَراءَهِ مِنّی ، فَلا تَبَرَّؤوا مِنّی . فَقالَ : ما أکثَرَ ما یَکذِبُ النّاسُ عَلی عَلِیٍّ علیه السلام ! ثُمَّ قالَ : إنَّما قالَ : إنَّکُم سَتُدعَون إلی سَبّی ، فَسُبّونی ، ثُمَّ سَتُدعَون إلَی البَراءَهِ مِنّی وإنّی لَعَلی دینِ مُحَمَّدٍ . ولَم یَقُل : لا تَبَرَّؤوا مِنّی . فَقالَ لَهُ السّائِلُ : أرَأَیتَ إنِ اختارَ القَتلَ دونَ البَراءَهِ ؟ فَقالَ : وَاللّهِ ما ذلِکَ عَلَیهِ ، وما لَه إلّا ما مَضی عَلَیهِ عَمّارُ بنُ یاسِرٍ حَیثُ أکرَهَهُ أهلُ مَکَّهَ وقَلبُهُ مُطمَئِنٌّ بِالإیمانِ ، فَأَنَزَلَ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ فیهِ : «إِلَا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْاءِیمَنِ» ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عِندَها : یا عَمّارُ ، إن عادوا فَعُد ؛ فَقَد أنزَلَ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ عُذرَکَ ، وأمَرَکَ أن تَعودَ إن عادوا . (3)

.

1- .شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 106 عن أبی مریم الأنصاری .
2- .شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 106 عن الحسن بن صالح ؛ بحار الأنوار : ج 39 ص 326 .
3- .الکافی : ج 2 ص 219 ح 10 ، قرب الإسناد : ص 12 ح 38 ، تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 271 ح 73 عن معمّر بن یحیی بن سالم عن الإمام الباقر علیه السلام ولیس فیه من «فقال له النبیّ صلی الله علیه و آله ...» وکلاهما نحوه .

ص: 497

امام باقر علیه السلام :علی علیه السلام بر منبر کوفه سخنرانی می کرد که فرمود : «دشنام گفتن به من ، به شما پیشنهاد خواهد شد و در این راه ، کشته خواهید گشت . اگر به شما دشنام گفتن به من پیشنهاد شد ، مرا دشنام بگویید ؛ ولی اگر بیزاری جستن از من به شما پیشنهاد شد ، [بدانید که] من بر دین محمّد صلی الله علیه و آله هستم» و نفرمود : از من بیزاری نجویید .

امام صادق علیه السلام :علی علیه السلام فرمود : «سوگند به خدا ، هر آینه بر سرِ دشنام گفتن به من ، ذبح می شوید» و با دستش به گلویش اشاره کرد . آن گاه فرمود : «اگر به شما دستور دادند که مرا دشنام بگویید ، مرا دشنام بگویید ؛ و اگر به شما فرمان دادند که از من بیزاری بجویید ، [بدانید که] من بر دین محمّد صلی الله علیه و آله هستم» و آنان را از اظهار بیزاری نهی نکرد .

الکافی به نقل از مَسعَده بن صدقه : به ابو عبد اللّه (امام صادق) علیه السلام گفته شد که : مردم ، چنین روایت می کنند که علی علیه السلام بر منبر کوفه گفته است: «ای مردم! شما به دشنام گفتن به من فرا خوانده خواهید شد . [در این صورت، ]مرا دشنام بگویید . سپس به بیزاری جستن از من فرا خوانده می شوید . [ در این صورت ، ]از من بیزاری مجویید» . امام صادق علیه السلام فرمود : «دروغ هایی که مردم به علی علیه السلام بسته اند ، چه زیاد است!» آن گاه فرمود : «علی علیه السلام فرموده است : شما به دشنام گفتن به من فرا خوانده خواهید شد . [ در این صورت ، ]مرا دشنام بگویید . سپس به بیزاری جستن از من فرا خوانده می شوید . [بدانید که] من بر دین محمّد صلی الله علیه و آله هستم » و نگفت : از من بیزاری مجویید . آن گاه ، پرسشگر از امیر مؤمنان پرسید : چه می گویی درباره کسی که کشته شدن را به جای بیزاری جستن برگزیند؟ فرمود : «سوگند به خدا که چنین وظیفه ای ندارد ، مثل آنچه بر عمّار بن یاسر گذشت ، آن جا که اهل مکّه او را مجبور [ به انکار اسلام] کردند ؛ ولی دل وی بر ایمان ، مطمئن بود . پس ، خداوند عز و جل درباره او این آیه را نازل کرد : «مگر کسی که مجبور شده ؛ ولی قلبش با ایمان ، اطمینان دارد» » . در این هنگام ، پیامبر صلی الله علیه و آله به عمّار فرمود : ای عمّار! اگر دوباره چنین کردند ، تو هم همان کار را بکن . خداوند عز و جل برای عذر تو ، آیه نازل کرده است و به تو فرمان داده که اگر چنان کردند ، تو نیز همان کار را انجام بده » .

.


ص: 498

الإمام علیّ علیه السلام :ألا إنَّکُم مَعرضون (1) عَلی لَعنی ودُعایَ کَذّابا ، فَمَن لَعَنَنی کارِها مُکرَها یَعلمُ اللّه أنَّهُ کانَ مُکرَها وَرَدتُ أنا وهُوَ عَلی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مَعا . ومَن أمسَکَ لِسانَهُ فَلَم یَلعَنّی ؛ سَبَقَنی کَرَمیَهِ سَهمٍ ، أو لَمحَهٍ بِالبَصَرِ . ومَن لَعَنَنی مُنشَرِحا صَدرُهُ بِلَعنی فَلا حِجابَ بَینَهُ وَبینَ اللّهِ ، ولا حُجَّهَ لَهُ عِندَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله . ألا إنّ مُحَمّدا صلی الله علیه و آله أخَذَ بِیَدی یَوما فَقالَ : مَن بایَعَ هؤُلاءِ الخَمسَ ثُمَّ ماتَ وهُوَ یُحِبُّکَ فَقدَ قَضی نَحبَهُ ، ومَن ماتَ وهُوَ یُبغِضُکَ ماتَ میتَهً جاهِلِیَّهً ، یُحاسَبُ بِما عَمِلَ فِی الإِسلامِ . (2)

راجع : مرآه العقول : ج 9 ص 174 179 .

7 / 3 2الأَمرُ بِسَبِّهِ وَالبَراءَهِ مِنهُالمناقب لابن شهر آشوب :وَالأَصلُ فی سَبِّهِ [عَلِیٍّ علیه السلام ] ما صَحَّ عِندَ أهلِ العِلمِ أنَّ مُعاوِیَهَ أمَرَ بِلَعنِهِ عَلَی المَنابِرِ ، فَتَکَلَّمَ فیهِ ابنُ عَبّاسٍ ، فَقالَ : هَیهاتَ ، هذَا أمرُ دِینٍ ، لَیسَ إلی تَرکِهِ سَبیلٌ ، أ لَیسَ الغاشَّ لِرَسولِ اللّهِ ، الشَّتّامَ لِأَبی بَکرٍ ، المُعَیِّر عُمَرَ ، الخاذِلَ عُثمانَ ! قالَ : أ تَسُبُّهُ عَلَی المَنابِرِ ، وهُوَ بَناها بِسَیفِهِ ! قالَ : لا أدَعُ ذلِکَ حَتّی یَموتَ فیهِ الکَبیرُ ، ویَشِبّ عَلَیهِ الصَّغیرُ . (3)

.

1- .کذا فی المصدر ، والظاهر أنّ الصواب : «مَعروضون » . وفی شرح الأخبار : «ستُعرَضون » ، وهو المناسب للسیاق .
2- .الأمالی للمفید : ص 120 ح 4 ، شرح الأخبار : ج 1 ص 164 ح 119 نحوه ولیس فیه من «ومن أمسک» إلی «عند محمّد صلی الله علیه و آله » وکلاهما عن مالک بن ضمره .
3- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 222 ، بحار الأنوار : ج 39 ص 323 ح 22 .

ص: 499



7 / 3 2 فرمان به دشنام گفتن به او و بیزاری جستن از وی

امام علی علیه السلام :آگاه باشید که به شما لعن کردن من و دروغگو شمردن من ، پیشنهاد خواهد شد . هر که از روی اکراه و به اجبارْ مرا لعن کند و خدا می داند که او مجبور بوده است ، من و او ، با هم نزد محمّد صلی الله علیه و آله خواهیم رفت ؛ و هر که زبانش را نگه دارد و مرا لعن نکند ، به اندازه بُرد یک تیر و یا به اندازه بُرد دید چشم ، از من پیشی خواهد گرفت ؛ و هر که مرا از روی خرسندی لعن کند ، عذری بین او و خداوند نخواهد بود و هیچ حجّتی پیش محمّد صلی الله علیه و آله نخواهد داشت . بدانید که روزی ، محمّد صلی الله علیه و آله دست مرا گرفت و فرمود : «هر که با این پنج تا بیعت کند و آن گاه در حالی بمیرد که تو را دوست دارد ، راه خود را [ درست] طی کرده است ؛ و هر که بمیرد ، در حالی که تو را دشمن می دارد ، به مرگ جاهلی مرده است و بر هر عملی هم که در اسلام انجام داده ، مؤاخذه می شود» .

7 / 3 2فرمان به دشنام گفتن به او و بیزاری جستن از ویالمناقب ، ابن شهر آشوب :طبق آنچه نزد اهل علم ، ثابت شده است ، ریشه دشنام گفتن به وی این است که معاویه فرمان داد تا او را بر منبرها لعن کنند . ابن عبّاس در این باره با معاویه حرف زد . معاویه گفت : هرگز! این مربوط به دین است(!) و نمی شود آن را ترک کرد . آیا او نسبت به پیامبر خدا ، متقلّب و نسبت به ابو بکر ، بدگو و نسبت به عُمَر ، سرزنشگر و نسبت به عثمان ، خوارکننده نبود؟! ابن عبّاس گفت : آیا علی را بر منبرها دشنام می گویی ، در حالی که وی آنها (منبرها)را با شمشیر خود بر افراشت؟ معاویه گفت : این کار را رها نخواهم کرد تا بزرگ ترها با آن بمیرند و کوچک ترها با آن ، بزرگ شوند .

.


ص: 500

الکامل فی التاریخ :إنَّ مُعاوِیَهَ استَعمَلَ المُغیرَهَ بنَ شُعبَهَ عَلَی الکوفَهِ سَنَهَ إحدی وأربَعینَ ، فَلَمّا أمَّرَهُ عَلَیها دَعاهُ وقالَ لَهُ : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ لِذِی الحِلمِ قَبلَ الیَومِ ما تُقرَعُ العَصا 1 ، وقَد یَجزی عَنکَ الحَکیمُ بِغَیرِ التَّعلیمِ ، وقَد أردتُ إیصاءَکَ بِأَشیاءَ کَثیرَهٍ ، أنَا تارِکُهَا اعتِمادا عَلی بَصَرِکَ ، ولَستُ تارِکا إیصاءَکَ بِخَصلَهٍ : لا تَتُرک شَتم عَلِیٍّ وذَمَّهُ ، وَالتَّرَحُّمَ عَلی عُثمانَ وَالاِستِغفارَ لَهُ ، وَالعَیبَ لِأَصحابِ عَلِیٍّ وَالإقصاءَ لَهُم ، وَالإِطراءَ بِشیعَهِ عُثمانَ وَالإِدناءَ لَهُم . (1)

المستدرک علی الصحیحین عن عبد اللّه بن ظالم :کانَ المُغیرَهُ بنُ شُعبَهَ یَنالُ فی خُطبَتِهِ مِن عَلِیٍّ ، وأقامَ خُطَباءَ یَنالونَ مِنهُ . (2)

أنساب الأشراف :وَلّی مُعاوِیَهُ المُغیرَهَ بنَ شُعبَهَ الکوفَهَ ، فَأَقامَ بِها تِسعَ سِنینَ ، وهُوَ أحسَنُ رَجُلٍ سیرَهً ! ! وأشَدُّهُ حُبّا لِلعافِیَهِ ، غَیرَ أنَّهُ لا یَدَعُ ذَمَّ عَلِیٍّ وَالوَقیعَهَ فیهِ ! ! وَالعَیبَ لِقَتَلَهِ عُثمانَ وَاللَّعنَ لَهُم . (3)

أنساب الأشراف :کانَ لِلوَلیدِ بنِ عُثمانَ بنِ عَفّانَ ابنٌ یُظهِرُ التَّأَلُّهَ یُقالَ لَهُ : عَبدُ اللّهِ بنُ الوَلیدِ ، وکانَ یَلعَنُ عَلِیّا ویَقولُ : قَتَلَ جَدَّیَّ عُثمانَ وَالزُّبَیرَ وکانَت اُمُّهُ ابنَهَ الزُّبَیرِ بنِ العَوّامِ . وقامَ إلی هِشامِ بنِ عَبدِ المَلِکِ وهُوَ عَلَی المِنبَرِ عَشِیَّهَ عَرَفَهَ فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنَّ هذَا یَومٌ کانَتِ الخُلَفاءُ تَستَحِبُّ فیهِ لَعنَ أبی تُرابٍ ! فَقالَ لَهُ : یا عَبدَ اللّهِ ، إنّا لَم نَأتِ هاهُنا لِسَبِّ النّاسِ ولَعنِهِم ! (4)

.

1- .الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 488 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 253 ، أنساب الأشراف : ج 5 ص 252 نحوه .
2- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 509 ح 5898 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 31 الرقم 7 .
3- .أنساب الأشراف : ج 5 ص 252 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 254 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 488 نحوه .
4- .أنساب الأشراف : ج 6 ص 245 ، شرح نهج البلاغه : ج 13 ص 221 و ج4 ص57 و ج15 ص256 کلّها نحوه من «قام ...».

ص: 501

الکامل فی التاریخ :در سال 41 هجری ، معاویه ، مغیره بن شعبه را بر کوفه گماشت . وقتی فرمان حکومت آن جا را به وی داد ، وی را فرا خواند و به وی گفت : امّا بعد! تا به امروز ، عصا به نام بردبار ، بر زمین زده نشده بود . 1 خداوند حکیم ، تو را بی تعلیم ، کارآ ساخته است ! می خواستم چند چیز را به تو توصیه کنم ؛ ولی به خاطر اعتماد به آگاهی ات ، آنها را رها می کنم ؛ امّا نمی توانم یک توصیه را ترک کنم : بدگویی به علی و نکوهش وی ، رحمت فرستادن بر عثمان و استغفار برای وی ، عیبگیری از یاران علی و تبعید آنان ، و ستایش از پیروان عثمان و نزدیک سازی آنان به خویش را ترک نکن .

المستدرک علی الصحیحین به نقل از عبد اللّه بن ظالم : مغیره بن شعبه در سخنرانی خود ، علی علیه السلام را دشنام می گفت و سخنرانان را وا می داشت که وی را دشنام بگویند .

أنساب الأشراف :معاویه ، مغیره بن شعبه را بر کوفه گمارد و وی نُه سال ، فرمان روایی آن جا را به عهده داشت . او خوش رفتارترینِ مردم و آسایش جوترینِ آنان بود (!) ، جز آن که نکوهش علی و بدگویی به وی را رها نکرد و عیبجویی از قاتلان عثمان و لعن فرستادن بر آنان را وا نگذاشت .

أنساب الأشراف :ولید بن عثمان بن عفّان ، پسری به نام عبد اللّه داشت که اظهار خداشناسی می کرد و علی علیه السلام را نفرین می نمود و می گفت : علی ، دو جدّ من (عثمان و زبیر) را کشت . مادر عبد اللّه ، دختر زبیر بن عوّام بود . او در شب عرفه ، رو به هشام بن عبد الملک که بر منبر بود برخاست و گفت : ای امیر مؤمنان! امروز ، روزی است که خلفا لعن ابو تراب را در آن ، مستحب می شمرده اند . هشام گفت : ای عبد اللّه ! ما برای دشنام گفتن و لعن کردن کسی به این جا نیامده ایم .

.


ص: 502

7 / 3 3سَبُّهُ عَلَی المَنابِرِالمناقب لابن المغازلی عن أبی معاویه هشیم بن بشیر الواسطی :أدَرکتُ خُطباءَ أهلِ الشّامِ بِواسِطٍ (1) فی زَمَنِ بَنی اُمَیَّهَ ، کانَ إذا ماتَ لَهُم مَیِّتٌ قامَ خَطیبُهُم فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ ذَکَرَ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ فَسَبَّهُ . فَحَضَرتُهُم یَوما وقَد ماتَ لَهُم مَیِّتٌ ، فَقامَ خَطیبُهُم ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، وذَکَرَ عَلِیّا علیه السلام فَسَبَّهُ ، فَجاءَ ثَورٌ فَوَضَع قَرنَیهِ فی ثَدیَیهِ وألزَقَهُ بِالحائِطِ ، فَعَصَرَهُ حَتّی قَتَلَهُ ، ثُمَّ رَجَعَ یَشُقُّ النّاسَ یَمینا وشِمالاً لا یَهیجُ أحَدا ولایُؤذیهِ . (2)

مروج الذهب :ذَکَرَ بَعضُ الأَخبارِیّینَ أنَّهُ قالَ لِرَجُلٍ مِن أهلِ الشّامِ مِن زُعَمائِهِم وأهلِ الرَّأیِ وَالعَقلِ مِنهُم : مَن أبو تُرابٍ هذَا الَّذی یَلعَنُهُ الإِمامُ عَلَی المِنبَرِ ؟ قالَ : أراهُ لِصّا مِن لُصوصِ الفِتَنِ . (3)

الغارات عن الواقدی :إنَّ عُمَرَ بنَ ثابِتٍ ... کانَ یَرکَبُ ویَدورُ فِی القُری بِالشّامِ ، فَإِذا دَخَل قَرَیهً جَمَعَ أهلَها ، ثُمَّ یَقولُ : أیُّهَا النّاسُ ! إنَّ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ کانَ رَجُلاً مُنافِقا ، أرادَ أن یَنخُسَ بِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله لَیلَهَ العَقَبَهِ ، فَالعَنوهُ . قالَ : فَیَلعَنُهُ أهلُ تِلکَ القَریَهِ ، ثُمَّ یَسیرُ إلَی القرَیَهِ الاُخری ، فَیَأمُرُهُم بِمِثلِ ذلِکَ (4) .

.

1- .واسِط : مدینه بناها الحجّاج ، وهی متوسّطه بین البصره والکوفه عن کلٍّ منهما خمسون فرسخا (معجم البلدان : ج 5 ص 347) .
2- .المناقب لابن المغازلی : ص 391 ح 445 .
3- .مروج الذهب : ج 3 ص 42 .
4- .الغارات : ج 2 ص 581 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 4 ص 103 وفیه «عمرو بن ثابت» بدل «عمر بن ثابت» .

ص: 503



7 / 3 3 دشنامگویی به وی بر منبرها

7 / 3 3دشنامگویی به وی بر منبرهاالمناقب ، ابن مغازلی به نقل از ابو معاویه (هُشَیم بن بشیر واسطی) : در روزگار بنی امیّه ، سخنرانانِ شام را در واسط (1) دیدم.هر گاه کسی از مردمِ آن جا می مُرد، سخنرانشان به حمد و ثنای خداوند می پرداخت و سپس از علی بن ابی طالب علیه السلام یاد می کرد و او را دشنام می گفت . یک روز که کسی از مردم واسطْ مرده بود ، در میان آنان حضور یافتم . سخنرانشان برخاست و به حمد و ثنای خداوند پرداخت و آن گاه از علی علیه السلام یاد کرد و وی را دشنام گفت . گاوی از راه رسید و دو شاخش را روی دو پستان وی گذاشت و او را به دیوار چسباند و آن قدر فشار داد تا او را کُشت . سپس برگشت و راه خود را از چپ و راست بین مردم ، باز کرد و به هیچ کسی حمله نکرد و آزار نرساند .

مُرُوج الذهب :یکی از مورّخان ، یادآور شده است که [ او خود ،] از مردی از بزرگان و اندیشه وران و صاحب خِردانِ شام پرسید : این ابو ترابی که پیشوای شما او را بر منبر لعن می کند ، کیست؟ وی گفت : فکر می کنم دزدی از دزدهای فتنه گر باشد!

الغارات به نقل از واقدی : عمر بن ثابت ... سوار می شد و در روستاهای شام می چرخید و هر گاه وارد روستایی می شد ، مردم آن را جمع می کرد و می گفت : ای مردم! علی بن ابی طالب، علی بن ابی طالب ، مردی منافق بود . او قصد داشت در شب عقبه ، پیامبر خدا را [ از مرکبش ]سرنگون کند . او را لعن کنید! . مردم آن روستا نیز علی علیه السلام را لعن می کردند . سپس ، وی به روستایی دیگر می رفت و همین کار را انجام می داد .

.

1- .واسِط ، شهری است که حَجّاج ، آن را بنیان گذاشت و آن بین بصره و کوفه قرار دارد و از هر کدام ، پنجاه فرسنگْ فاصله دارد (معجم البلدان : ج 5 ص 347) .

ص: 504

تعلیققال العلّامه الأمینی رحمه الله : لم یزَل معاویه وعمّاله دائبین علی ذلِکَ [لعن الإمام علیه السلام ]حَتّی تمرَّن علیه الصغیر ، وهرم الشیخ الکبیر ، ولعلّ فی أولیات الأمر کان یوجد هناک من یمتنع عن القیام بتلک السبّه المخزیه ، وکان یسَع لبعض النفوس الشریفه أن یتخلّف عنها ، غیر أنّ شدّه معاویه الحلیم فی إجراء اُحدوثته وسطوه عمّاله الخصماء الألدّاء علی أهل بیت الوحی ، وتهالکهم دون تدعیم تلک الإمره الغاشمه ، وتنفیذ تلک البدعه الملعونه حکمت فی البلاء ، حَتّی عمّت البلوی ، وخضعت إلیها الرقاب ، وغلّلتها أیدی الجور تحت نِیر (1) الذلّ والهوان . فکانت العاده مستمرّه منذ شهاده أمیر المؤمنین علیه السلام إلی نهی عمر بن عبد العزیز ، طیله أربعین سنه (2) ، علی صهوات المنابر ، وفی الحواضر الإسلامیّه کلّها ؛ من الشام إلَی الری إلَی الکوفه إلَی البصره إلی عاصمه الإسلام المدینه المشرّفه إلی حرم أمن اللّه مکّه المعظّمه إلی شرق العالم الإسلامی وغربه ، وعند مجتمعات المسلمین جمعاء ... . واتّخذوا ذلِکَ کعقیده راسخه ، أو فریضه ثابته ، أو سنّه متّبعه ، یرغب فیها بکلّ شوق وتوق (3) حَتّی أنّ عمر بن عبد العزیز لمّا منع عنها لحکمه عملیّه أو لسیاسه وقتیّه حسبوه کأنّه جاء بطامّهٍ کبری ، أو اقترف إثما عظیما . (4)

.

1- .النِّیر : الخشبه الَّتی تکون علی عنق الثور بأداتها (لسان العرب : ج 5 ص 247 «نیر») .
2- .کذا فی المصدر ، والصحیح :«ستّین سنه» ؛ لأنّ خلافه عمر بن عبد العزیز کانت سنه 99 ه .
3- .التوق : هو الشوق إلی الشیء والنزوع إلیه (لسان العرب : ج 10 ص 33 «توق») .
4- .الغدیر : ج 10 ص 265 .

ص: 505



یادداشت

یادداشتعلّامه عبد الحسین امینی می نویسد : معاویه و کارگزارانش بر این کار ( نفرین کردنِ علی علیه السلام ) ادامه می دادند ، به طوری که کوچک ترها با آن ، تربیت می شدند و بزرگ ترها با آن ، کهن سال می گشتند . در آغاز ، شاید کسانی بودند که از در پیش گرفتن چنین روش خوارکننده ای امتناع می ورزیدند و شاید [ هنوز ]برای پاره ای از انسان های شریف ، جای سرپیچی از آن بود ؛ امّا شدّت عمل معاویه (همان «بردبارِ» در به انجام رساندن بدعت های خویش) و قدرت کارگزاران وی (همان دشمنان پست خاندان وحی ، و همان جانبازان در راه تقویت این حکومت ستمگر و جا انداختن آن بدعت زشت) گرفتاری ها را ریشه دار کرد ، تا این که بدبختی ها فراگیر شدند و گردن ها در برابر آنها خَم گشتند و به دست ستمکاران ، هیزم در اجاق خواری و ذلّت نهاده شد . دشنامگویی به علی علیه السلام و نفرین فرستادن به وی ، در طول چهل سال ، از زمان شهادت امیر مؤمنان تا زمان نهی عمر بن عبد العزیز ، به عنوان یک عادت پایدار ، بر روی منبرها ، در همه شهرهای اسلامی ، از شام تا ری ، تا کوفه ، تا بصره ، تا پایتخت اسلام (مدینه) ، تا حرم امن خداوندی (مکّه) ، تا شرق و غرب جهان اسلام و در بین همه جوامع اسلامی به اجرا در آمد . مردم ، این بدعت زشت را به عنوان یک عقیده پایدار ، یا یک واجب مسلّم و یا یک سنّت قابل پیروی پذیرفتند و با تمام شوق و علاقه بدان روی آوردند ، به طوری که وقتی عمر بن عبد العزیز از روی تجربه حکومتگری و یا اقتضای سیاست روز ، مردم را از آن منع کرد ، آنان پنداشتند که وی بدعتی بزرگ آورده و یا گناهی بزرگ ، مرتکب شده است .

.


ص: 506

راجع : الغدیر : ج 10 ص 257271 .

7 / 3 4خُطبَهُ الإِمامِ لَمّا بلَغَهُ خَبَرُ سَبِّهِالإمام الباقر علیه السلام :خَطَبَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ بِالکوفَهِ بَعدَ مُنصَرَفِهِ مِنَ النَّهرَوانِ وبَلَغَهُ أنَّ مُعاوِیَهَ یَسُبُّهُ ویَلعَنُهُ ویَقتُلُ أصحابَهُ ، فَقامَ خَطیبا ، فَحَمِدَ اللّهَ ، وأثنی عَلَیهِ ، وصَلّی عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وذَکَرَ ما أنعَمَ اللّهُ عَلی نَبِیِّهِ وعَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : لَولا آیَهٌ فی کِتابِ اللّهِ ما ذَکَرتُ ما أنَا ذاکِرُهُ فی مَقامی هذَا ، یَقولُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ : «وَ أَمَّا بِنِعْمَهِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ» (1) . اللّهُمَّ لَکَ الحَمدُ عَلی نِعَمِکَ الَّتی لا تُحصی ، وفَضلِکَ الَّذی لا یُنسی . یا أیُّهُا النّاسُ ! إنَّهُ بَلَغَنی ما بَلَغَنی ، وإنّی أرانی قَدِ اقتَرَبَ أجَلی ، وکَأَنّی بِکُم وقَد جَهِلتُم أمری ، وإنّی تارِکٌ فیکُم ما تَرَکَهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؛ کِتابَ اللّهِ وعِترَتی ؛ وهِیَ عِترَهُ الهادی إلَی النَّجاهِ ، خاتَمِ الأَنبِیاءِ ، وسَیِّدِ النُّجَباءِ ، وَالنَّبِیِّ المُصطَفی ... . بِبُغضی یُعرَفُ المُنافِقونَ ، وبِمَحَبَّتی امتَحَنَ اللّهُ المُؤمِنین ، هذَا عَهدُ النَّبِیِّ الاُمِّیِّ إلَیَّ أنَّهُ لا یُحِبُّکَ إلّا مُؤمِنٌ ، ولا یُبغِضُکَ إلّا مُنافِقٌ . وأنَا صاحِبُ لِواءِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ ، ورَسولُ اللّهِ فَرَطی (2) ، وأنَا فَرَطُ شیعَتی . وَاللّهِ لا عَطِشَ مُحِبّی ، ولا خافَ وَلِیّی ، وأنَا وَلِیُّ المُؤمِنینَ ، وَاللّهُ وَلِیّی ، حَسبُ مُحِبِّیَّ أن یُحِبّوا ما أحَبَّ اللّهُ ، وحَسبُ مُبغِضِیَّ أن یُبغِضوا ما أحَبَّ اللّهُ . ألا وإنَّهُ بَلَغَنی أنَّ مُعاوِیَهَ سَبَّنی ولَعَنَنی ، اللّهُمَّ اشدُد وَطأَتَکَ عَلَیهِ ، وأنزِلِ اللَّعنَهَ عَلَی المُستَحِقِّ ، آمینَ یا رَبَّ العالَمینَ ، رَبَّ إسماعِیلَ ، وباعِثَ إبراهیمَ ، إنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ . ثُمَّ نَزَلَ علیه السلام عَن أعوادِهِ ، فَما عادَ إلَیها حَتّی قَتَلَهُ ابنُ مُلجَمٍ لَعَنَهُ اللّهُ . (3)

.

1- .الضحی : 11 .
2- .فَرَطَ : تقدّم وسبق القوم (النهایه : ج 3 ص 434 «فرط») .
3- .معانی الأخبار : ص 58 ح 9 ، بشاره المصطفی : ص 12 کلاهما عن جابر الجعفی .

ص: 507



7 / 3 4 سخنرانی امام ، وقتی خبر دشنامگویی به خویش را شنید

ر . ک : الغدیر : ج 10 ص 257 271 .

7 / 3 4سخنرانی امام ، وقتی خبر دشنامگویی به خویش را شنیدامام باقر علیه السلام :امیر مؤمنان ، علی بن ابی طالب علیه السلام ، پس از بازگشت از نهروان و پس از این که به او خبر رسید که معاویه وی را دشنام می گوید و لعن می کند و یاران وی را می کشد ، در کوفه به منبر رفت و حمد و ثنای الهی گفت و بر پیامبر خدا درود فرستاد و از نعمت هایی که خداوند به پیامبرش و به وی عنایت کرده بود ، یاد کرد . آن گاه فرمود : «اگر آیه ای در کتاب خدا نبود ، آنچه را اکنون می خواهم بگویم ، نمی گفتم . خداوند عز و جل می فرماید : «و درباره نعمت پروردگار خویش [ با مردم ]سخن گوی» . خداوندا! سپاس برای توست ، به خاطر نعمت های شمار ناپذیرت و [ به خاطر ]برتری فراموش ناشدنی ات . ای مردم! اخباری به من رسیده است و من چنین گمان می کنم که مرگم نزدیک شده است و فکر می کنم که نسبت به من در ناآگاهی به سر می برید . من آنچه را پیامبر خدا در بین شما گذاشت ، در نزدتان می گذارم : کتاب خدا و خانواده ام . و خانواده من ، خانواده کسی هستند که او هدایتگر به رستگاری ، آخرینِ پیامبران ، سَرور نجیبان و پیامبر برگزیده ... است . منافقان ، با کینه ورزی به من شناخته می شوند و خداوند ، مؤمنان را با دوستی من می آزماید . این ، پیمانی است که پیامبر اُمّی با من داشته که : «جز مؤمن ، تو را دوست نمی دارد و جز منافق ، تو را دشمن نمی دارد» . من ، صاحب بیرق پیامبر خدا در دنیا و آخرتم . پیامبر خدا در پیشاپیش من است و من در پیشاپیش پیروانم هستم. سوگند به خدا ، دوستدار من تشنه نخواهد شد و دوست من نخواهد ترسید و من ، دوست مؤمنانم و خداوند عز و جل دوست من است . دوستدارم را همین بس که آنچه را خدا دوست دارد ، دوست می دارد ؛ و دشمنم را همین بس که آنچه را خداوند دوست دارد ، دشمن می دارد . آگاه باشید! به من خبر رسیده است که معاویه مرا دشنام می گوید و لعن می کند . خداوندا! سختگیری ات را بر وی شدّت بخش و لعن را بر مستحقّ آن ، فرود آور! آمین ، ای پروردگار جهانیان ، پروردگار اسماعیل و برانگیزنده ابراهیم! تو همان ستایش شده بزرگی» . آن گاه از منبر فرود آمد و بر منبر نرفت تا آن که توسّط ابن ملجم که لعنت خدا بر او باد به شهادت رسید .

.


ص: 508

7 / 4تَعذیبُ مُحِبّیهِ وتَشریدُهُم وقَتلُهُمشرح نهج البلاغه :رُوِیَ أنَّ أبا جَعفَرٍ مَحمَّدَ بنَ عَلِیٍّ الباقِرَ علیه السلام قالَ لِبَعضِ أصحابِهِ : یا فُلانُ ، ما لَقینا مِن ظُلمِ قُرَیشٍ إیّانا وتَظاهُرِهِم عَلَینا ، وما لَقِیَ شیعَتُنا ومُحِبّونا مِنَ النّاسِ ! إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قُبِضَ وَقد أخبَرَ أنّا أولَی النّاسِ بِالنّاسِ ، فَتَمالَأَت عَلَینا قُرَیشٌ حَتّی أخرَجَتِ الأَمرَ عَن مَعدِنِهِ ، واحتَجَّت عَلَی الأَنصارِ بِحَقِّنا وحُجَّتِنا ، ثُمَّ تَداوَلَتها قُرَیشٌ واحِدٍ بَعدَ واحِدٍ ، حَتّی رَجَعَت إلَینا ، فَنَکَثَت بَیعَتَنا ونَصَبَتِ الحَربَ لَنا ، ولَم یَزَل صاحِبُ الأَمرِ فی صَعودٍ کَؤودٍ (1) حَتّی قُتِلَ . فبویِعَ الحَسَنُ ابنُهُ ، وعوهِدَ ، ثُمَّ غُدِرَ بِهِ ، واُسلِمَ ، ووَثَبَ عَلَیهِ أهلُ العِراقِ حَتّی طُعِنَ بِخَنجَرٍ فی جَنبِهِ ، ونُهِبَت عَسکَرُهُ ، وعولِجَت (2) خَلالیلُ اُمَّهاتِ أولادِهِ ، فَوادَعَ مُعاوِیَهَ ، وحَقَنَ دَمَهُ ودِماءَ أهلِ بَیتِهِ وهُم قَلیلٌ حَقَّ قَلیلٍ . ثُمَّ بایَعَ الحُسَینَ علیه السلام مِن أهلِ العِراقِ عِشرونَ ألفاً ، ثُمَّ غَدَروا بِهِ ، وخَرَجوا عَلَیهِ وبَیعَتُهُ فی أعناقِهِم ، وقَتَلوهُ ، ثُمَّ لَم نَزَل أهلَ البَیتِ نُستَذَلُّ ونُستَضامُ ونُقصی ونُمتَهَنُ ونُحرَمُ ونُقتَلُ ونُخافُ ولا نَأمَنُ عَلی دِمائِنا ودِماءِ أولِیائِنا . ووَجَدَ الکاذِبونَ الجاحِدونَ ؛ لِکذِبِهِم وجُحودِهِم مَوضِعاً یَتَقَرَّبونَ بِهِ إلی أولِیائِهِم وقُضاهِ السَّوءِ وعُمّالِ السَّوءِ فی کُلِّ بَلدَهٍ ، فَحَدَّثوهُمِ بِالأَحادیثِ المَوضوعَهِ المَکذوبَهِ ، ورَوَوا عَنّا ما لَم نَقُلهُ وما لَم نَفعَلهُ ؛ لِیُبَغِّضونا إلَی النّاسِ . وکانَ عِظَمُ ذلِکَ وکِبَرُهُ زَمَنَ مُعاوِیَهَ بَعدَ مَوتِ الحَسَنِ علیه السلام ؛ فَقُتِلَت شیعَتُنا بِکُلِّ بَلدَهٍ ، وقُطِعَتِ الأَیدی وَالأَرجُلِ عَلَی الظِّنَّهِ ، وکانَ مَن یُذکَرُ بِحُبِّنا وَالاِنقِطاعِ إلَینا سُجِنَ ، أو نُهِبَ مالُهُ ، أو هُدِمَت دارُهُ ، ثُمَّ لَم یَزَل البَلاءُ یَشتَدُّ ویَزدادُ إلی زَمانِ عُبَیدِ اللّهِ بن زِیادٍ قَاتِلِ الحُسَینِ علیه السلام . ثُمَّ جَاءَ الحَجّاجُ فَقَتَلَهُم کُلَّ قِتلَهٍ ، وأخَذَهُم بِکُلِّ ظِنّهٍ وتُهمَهٍ ، حَتّی إنَّ الرَّجُلَ لَیُقالُ لَهُ : «زِندیقٌ» أو «کافِرٌ» أحَبُّ إلَیهِ مِن أن یُقالَ : «شیعَهُ عَلِیٍّ» ، وحَتّی صارَ الرَّجُلُ الَّذی یُذکَرُ بِالخَیرِ ولَعَلَّهُ یَکونُ وَرِعاً صَدوقاً یُحَدِّثُ بِأَحادیثَ عَظیمَهٍ عَجیبَهٍ مِن تَفضیلِ بَعضِ مَن قَد سَلَفَ مِنَ الوُلاهِ ولَم یَخلُقِ اللّهُ تَعالی شَیئا مِنها ، ولا کانَت ، ولا وقَعَت ، وهُوَ یَحسَبُ أنَّها حَقٌّ ؛ لِکَثرَهِ مَن قَد رَواها مِمَّن لَم یُعرَف بِکَذِبٍ ولا بِقِلَّهٍ وَرَعٍ . ورَوی أبُو الحَسَن عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدِ بنِ أبی سَیفٍ المَدائِنِیُّ فی کِتابِ الأَحداثِ قالَ : کَتَبَ مُعاوِیَهُ نُسخَهً واحِدَهً إلی عُمّالِهِ بَعدَ عامِ الجَماعَهِ : أن بَرِئَتِ الذِّمّهُ مِمَّن رَوی شَیئا مِن فَضلِ أبی تُرابٍ وأهلِ بَیتِهِ . فَقامَتِ الخُطَباءُ فی کُلِّ کورَهٍ وعَلی کُلِّ مِنبَرٍ یَلعَنونَ عَلِیّا ، ویَبرَؤونَ مِنهُ ، ویَقَعونَ فیهِ وفی أهلِ بَیتِهِ . وکانَ أشَدَّ النّاسِ بَلاء حینَئِذٍ أهلُ الکوفَهِ ؛ لِکَثرَهِ مِن بِها مِن شیعَهِ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَاستَعمَلَ عَلَیهِم زِیادَ بنَ سُمَیَّهَ ، وضَمَّ إلَیهِ البَصرَهَ ، فَکانَ یَتَتَبَّعُ الشّیعَهَ وهُوَ بِهِم عارِفٌ ؛ لِأَ نَّهُ کانَ مِنهُم أیّامَ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَتَلَهُم تَحتَ کُلِّ حَجَرٍ ومَدَرٍ ، وأخافَهُم ، وقَطَعَ الأَیدِیَ وَالأَرجُلَ ، وسَمَلَ (3) العُیونَ ، وصَلَبَهُم عَلی جذوع النّخلِ ، وطَرَدَهُم ، وَشَرَّدَهُم عَنِ العِراقِ ، فَلَم یِبَقَ بِها مَعروفٌ مِنهُم . وکَتَبَ مُعاوِیَهُ إلی عُمّالِهِ فی جَمیعِ الآفاقِ ألّا یُجیزوا لأَِحَدٍ مِن شیعَهِ عَلِیٍّ وأهلِ بَیتِهِ شَهادَهً ، وکتب إلَیهِم : أنِ انظُروا مَن قِبَلَکُم مِن شیعَهِ عُثمانَ ومُحِبّیهِ وأهلِ وَلایَتِهِ وَالَّذین یَروونَ فَضائِلَهُ ومَناقِبَهُ فَأَدنوا مَجالِسَهُم ، وقَرِّبوهُم ، وَأکرموهُم ، وَاکتُبوا لی بِکُلِّ ما یَروی کُلُّ رَجُلٍ مِنهُم ، وَاسمَهُ ، وَاسمَ أبیهِ وعَشیرَتِهِ . فَفَعلوا ذلِکَ ، حَتّی أکثَروا فی فَضائِلِ عُثمانَ ، ومَناقِبِهِ ؛ لِما کانَ یَبعَثُهُ إلَیهِم مُعاوِیَهُ مِنَ الصِّلاتِ وَالکِساءِ وَالحِباءِ وَالقَطائِعِ ، ویُفیضُهُ فِی العَرَبِ مِنهُم وَالمَوالی ، فَکَثُرَ ذلِکَ فی کُلِّ مِصرٍ ، وتَنافَسوا فِی المَنازِلِ وَالدُّنیا ، فَلَیسَ یَجیءُ أحَدٌ مَردودٌ مِنَ النّاسِ عامِلاً مِن عُمّالِ مُعاوِیَهَ فَیَروی فی عُثمانَ فَضیلَهً أو مَنقَبَهً إلّا کَتَبَ اسمَهُ ، وقَرَّبَهُ ، وشَفّعَهُ . فَلَبِثوا بِذلِکَ حیناً . ثُمَّ کَتَبَ إلی عُمّالِهِ : إنَّ الحَدیثَ فی عُثمانَ قَد کَثُرَ وفَشا فی کُلِّ مِصرٍ ، وفی کُلِّ وَجهٍ وناحِیَهٍ ، فَإِذا جاءَکُم کِتابی هذَا فَادعُوا النّاسَ إلَی الرِّوایَهِ فی فَضائِلِ الصَّحابَهِ وَالخُلَفاءِ الأَوَّلینَ ، ولا تَتُرکوا خَبَراً یَرویهِ أحَدٌ مِنَ الُمسلِمین فی أبی تُرابٍ إلّا وتَأتونی بِمُناقِضٍ لَهُ فِی الصَّحابَهِ ؛ فَإِنَّ هذَا أحَبُّ إلَیَّ ، وأقَرُّ لِعَینی ، وأدحَضُ لِحُجَّه أبی تُرابٍ وشیعَتِهِ ، وأشَدُّ عَلَیهِم مِن مَناقِبِ عُثمانَ وفَضلِهِ . فَقُرِئَت کُتُبُهُ عَلَی النّاسِ ، فَرُوِیَت أخبارٌ کَثیرَهٌ فی مَناقِبِ الصَّحابَهِ مُفتَعَلَهٌ لا حَقیقَهَ لَها ، وجدّ النّاسُ فی رِوایَهِ ما یَجری هذَا المَجری ، حَتّی أشادوا بِذِکرِ ذلِکَ عَلَی المَنابِرِ ، واُلقِی إلی مُعَلِّمی الکَتاتیبِ فَعَلَّموا صِبیانَهُم وغِلمانَهُم مِن ذلِکَ الکَثیرَ الواسِعَ ، حَتّی رَوَوهُ وتَعَلّموهُ کَما یَتَعَلَّمونَ القُرآنَ ، وحَتّی عَلَّموهُ بِناتِهِم ونِساءَهُم وخَدَمَهُم وحَشَمَهُم . فَلَبِثوا بِذلِکَ ما شاءَ اللّهُ . ثُمَّ کَتَبَ إلی عُمّالِهِ نُسخَهً واحِدَهً إلی جَمیعِ البُلدانِ : اُنظرُوا مَن قامَت عَلَیهِ البَیِّنَهُ أنَّهُ یُحِبُّ عَلِیّا وأهلَ بَیتِهِ فَامحوهُ مِنَ الدّیوانِ ، وأسقِطوا عَطاءَهُ ورِزقَهُ . وشَفَعَ ذلِکَ بِنُسخَهٍ اُخری : مَنِ اتّهَمتُموهُ بِمُوالاهِ هؤُلاءِ القَومِ فَنَکِّلوا به ، وَاهدِموا دارَهُ . فَلَم یَکُنِ البَلاءُ أشَدَّ ولا أکثَرَ مِنهُ بِالعِراقِ ، ولا سِیَّما بِالکوفَهِ ، حَتّی إنَّ الرَّجُلَ مِن شیعَهِ عَلِیٍّ علیه السلام لَیَأتیهِ مَن یَثِقُ بِهِ فَیدخُلُ بَیتَهُ فَیُلقی إلَیهِ سِرَّهُ ، ویَخافُ مِن خادِمِهِ ومَملوکِهِ ، ولا یُحَدِّثُهُ حَتّی یأخُذَ عَلَیهِ الأَیمانَ الغَلیظَهَ لَیکتُمَنَّ عَلَیهِ . فَظَهَرَ حَدیثٌ کَثیرٌ مَوضوعٌ ، وبُهتانٌ مُنتَشِرٌ ، ومَضی عَلی ذلِکَ الفُقَهاءُ والقُضاهُ وَالوُلاهُ . وکانَ أعظَمَ النّاسِ فی ذلِکَ بَلِیَّهً القُرّاءُ المُراؤونَ ، وَالمُستَضعَفونَ الَّذینَ یُظهِرونَ الخُشوعَ وَالنُّسُکَ ، فَیَفتَعِلونَ الأَحادیثَ ؛ لِیَحظَوا بِذلِکَ عِندَ وُلاتِهِم ، ویُقَرِّبوا مَجالِسَهُم ، ویُصیبوا بِهِ الأَموالَ وَالضِّیاعَ وَالمَنازِلَ . حَتّی انتَقَلَت تِلکَ الأَخبارُ وَالأَحادیثُ إلی أیدِی الدَّیّانینَ الَّذین لا یَستَحِلّونَ الکَذِبَ والبُهتانَ ، فَقَبِلوها ، ورَوَوها وهُم یَظُنّونَ أنَّها حَقٌّ ، ولَو عَلِموا أنَّها باطِلَهٌ لَما رَوَوها ، ولا تَدَیَّنوا بِها . فَلَم یَزَلِ الأَمرُ کَذلِکَ حَتّی ماتَ الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَازدادَ البَلاءُ وَالفِتنَهُ ، فَلَم یَبقَ أحَدٌ مِن هذَا القَبیلِ إلّا وهُوَ خائِفٌ عَلی دَمِهِ ، أو طَریدٌ فِی الأَرضِ . ثُمَّ تَفاقَمَ الأمَرُ بَعدَ قَتلِ الحُسَینِ علیه السلام ، ووَلِیَ عَبدُ المَلِکِ بنُ مَروانَ فَاشتَدَّ عَلَی الشّیعَهِ ، ووَلّی عَلَیهِمُ الحَجّاجَ بنَ یوسُفَ ، فَتَقَرَّبَ إلیَهِ أهلُ النُّسُکِ وَالصَّلاحِ وَالدّینِ بِبُغضِ عَلیٍّ ومُوالاهِ أعدائِهِ ، ومُوالاهِ مَن یَدّعی مِنَ النّاسِ أنَّهُم أیضاً أعداؤُهُ ، فَأَکثَروا فِی الرِّوایَهِ فی فَضلِهِم وسَوابِقِهِم ومَناقِبِهِم ، وأکثَروا مِنَ الغَضِّ (4) مِن عَلِیٍّ علیه السلام ، وعَیبِهِ ، وَالطَّعنِ فیه ، وَالشَّنَآنِ لَهُ ، حَتّی إنَّ إنساناً وقَفَ لِلحَجّاجِ ویُقالُ : إنَّهُ جَدُّ الأَصمَعِیِّ عَبد المَلِکِ بنِ قَریبٍ فَصاحَ بِهِ : أیُّهَا الأَمیرُ إنَّ أهلی عَقّونی فَسَمَّونی عَلِیّا ، وإنّی فَقیرٌ بائس ، وأنَا إلی صِلَهِ الأَمیرِ مُحتاجٌ . فَتَضاحَکَ لَهُ الحَجّاجُ ، وقالَ : لِلُطفِ ما تَوَسَّلتَ بِهِ قَد وَلَّیتُکَ مَوضِعَ کَذا . وقَد رَوَی ابنُ عَرَفَهَ المَعروفُ بِنِفطَوَیهِ ، وهُوَ مِن أکابِرِ المُحَدِّثِینَ وأعلامِهِم فی تاریخِهِ ما یُناسِبُ هذَا الخَبَرَ ، وقالَ : إنَّ أکثَرَ الأحادیثِ المَوضوعَهِ فی فَضائِلِ الصَّحابَهِ افتُعِلَت فی أیّامِ بَنی اُمَیَّهَ ؛ تَقَرُّباً إلَیهِم بِما یَظُنّونَ أنَّهُم یُرغِمونَ بِهِ اُنوفَ بَنی هاشِمٍ . (5)

.

1- .الصَّعُودُ : العَقَبَهُ الکَؤود ، والمشَقَّهُ من الأمر (المصباح المنیر : ص 340 «صعد») . عَقَبه کَؤود : شاقّه المصعد ، صعبه المرتقی (لسان العرب : ج 3 ص 374 «کأد») .
2- .المعالَجه : المزاوله والممارسه ، وعالجتُ بنی إسرائیل : أی مارستُهم فلقیتُ منهم شدّه (مجمع البحرین : ج 2 ص 1254 «علج») .
3- .سملُ العین : فقؤها ؛ یقال : سُملت عینُه ؛ إذا فُقئت بحدیده محماه (لسان العرب : ج 11 ص 347 «سمل») .
4- .غَضَّ : وَضَع ونقصَ (لسان العرب : ج 7 ص 197 «غضض») .
5- .شرح نهج البلاغه : ج 11 ص 43 ؛ بحار الأنوار : ج 44 ص 68 وفیه إلی «بقلّه ورع» .

ص: 509



7 / 4 شکنجه کردن دوستداران او و آواره ساختن و کشتن آنان

7 / 4شکنجه کردن دوستداران او و آواره ساختن و کشتن آنانشرح نهج البلاغه :روایت شده است که محمّد بن علی باقر علیه السلام به یکی از یاران خود گفت : «فلانی! چقدر از قریش و حمایت آنان از هم علیه ما ستم دیدیم و شیعیان و دوستداران ما چه قدر ستم دیدند! پیامبر خدا در گذشت و به مردم ، خبر داده بود که ما سزاوارترینِ مردم [ در سرپرستی] بر آنان هستیم . قریش ، علیه ما همدست شدند تا آن که حکومت را از سر جای خودش بیرون بردند و با همان حق و حجّت ما ، بر ضدّ انصارْ استدلال نمودند . آن گاه ، حکومت را دست به دست گرداندند تا این که به ما باز گشت ؛ ولی باز ، بیعت ما را شکستند و علیه ما جنگ به راه انداختند ؛ و صاحب حکومت (علی علیه السلام ) ، همواره در سختیِ فزاینده بود تا آن که کشته شد . آن گاه با پسرش حسن علیه السلام بیعت شد و با او پیمانْ بسته شد ؛ ولی بعدا به وی نیرنگ زدند و او را تسلیم کردند . عراقیان به وی هجوم آوردند ، تا آن جا که خنجری در پهلویش فرو بردند و اردوگاهش را غارت کردند و خلخال مادران فرزندانش را بردند تا این که با معاویه مصالحه کرد و خون خود و خاندان بسیار اندک خویش را حفظ کرد . آن گاه ، بیست هزار نفر از عراقیان با حسین علیه السلام بیعت کردند ؛ ولی بعدا به او نیرنگ زدند و در حالی که بیعتش بر گردنشان بود ، بر وی خروج کردند و او را کشتند . پس از آن ، ما اهل بیت ، همواره خوار گشته ایم و مورد ستم قرار گرفته ایم ، کنار زده شده ایم ، اهانت شده ایم ، محروم گشته ایم ، کشته شده ایم ، ترسانده شده ایم و بر خون خود و خون دوستدارانمان در امان نبوده ایم . و دروغگویان منکر [ منزلت ما] ، به خاطر دروغ و انکارشان ، جایگاهی به دست آوردند که به وسیله آن ، در هر شهری به حاکمان خویش و قاضیان جور و کارگزاران نابه کار ، تقرّب می جویند و احادیث ساختگی و دروغ برایشان خوانند و از ما چیزهایی نقل می کنند که نگفته ایم و انجام نداده ایم تا ما را در بین مردم ، مبغوض سازند . شدّت و اوج این کارها در زمان معاویه ، پس از شهادت حسن علیه السلام بود که شیعیان ما در هر شهری کشته شدند و با صِرف گمان ، دست ها و پاهایشان قطع شد و هر کس که از او به عنوان دوستدار ما یا مرتبط با ما یاد می شد ، زندانی گشت یا اموالش به غارت رفت و یا خانه اش ویران شد . و پیوسته گرفتاری های ما ، تا زمان عبید اللّه بن زیاد (قاتل حسین علیه السلام ) رو به شدّت و افزایش بود . سپس حَجّاجْ سر رسید و با شدّت تمام شیعیان را کشت و با هر گمان و تهمتی آنان را به مجازات رساند . کار به جایی رسید که اگر به کسی «زِندیق» یا «کافر» می گفتند ، برایش دوست داشتنی تر از آن بود که به وی «شیعه علی» بگویند . نیز چنان شد که افراد خوش نام که شاید به واقع ، پرهیزگار و راستگو هم بودند در فضیلت برخی از زمامداران گذشته،احادیثی بزرگ و شگفتْ نقل می کردند، حالْ آن که خداوند متعال ، هرگز چنین فضیلت هایی را برای ایشان نیافریده بود و نه آنان چنین بودند و نه چنین اتّفاق افتاده بود. آنان می پنداشتند که این احادیث ، حق اند؛ زیرا بسیاری از کسانی که به دروغگویی و یا کم پَروایی شناخته نمی شدند ، آنها را روایت کرده بودند» . ابو الحسن ، علی بن محمّد بن ابی سیف مداینی ، در کتاب الأحداث آورده است که : پس از عام الجماعه ، معاویه در بخش نامه ای یکسان به همه کارگزارانش نوشت : [ حکومت] نسبت به کسی که چیزی از فضایل ابو تراب و خاندانش را نقل کند ، تعهّدی ندارد . پس ، خطیبان در هر روستا و بر هر منبر ، علی علیه السلام را لعن می کردند ، از او برائت می جستند و درباره او و خاندانش بد می گفتند . در آن زمان ، کوفیان ، به خاطر بسیار بودن شیعیان علی علیه السلام در کوفه ، گرفتارترینِ مردم بودند . معاویه ، زیاد بن سمیّه را بر آن جا گمارد و بصره را هم به قلمرو وی افزود . او به جستجوی شیعیان پرداخت و او آنان را می شناخت ؛ زیرا در روزگار علی علیه السلام از آنان بود و آنان را در زیر هر سنگ و کلوخی [ یافت و] کشت ، و ترساند . او دست ها و پاها را برید ، چشم ها را میل کشید ، آنان را بر شاخه درختان به دار آویخت ، تبعیدشان نمود و از عراقْ آواره کرد ، تا جایی که در کوفه شیعه شناخته شده ای نمانْد . معاویه به همه کارگزاران خود نوشت که گواهی هیچ یک از شیعیان علی علیه السلام و خاندان وی را نپذیرند . [ نیز] نوشت : «در اطرافتان ، پیروان عثمان و دوستداران و وابستگان او و نیز آنان را که فضایل (برتری ها) و مناقب (بزرگی های) او را روایت می کنند ، بنگرید و به نشست هایشان نزدیک شوید و مقرّبشان بدارید و بزرگشان بشمارید و هر چیزی را که فردی از آنان روایت می کند ، به همراه نام وی ، نام پدر و نام خاندانش برایم بنویسید» . آنان چنین کردند و در باب برتری ها و بزرگی های عثمان ، بسیار نقل کردند ، به خاطر این که معاویه برای آنان پاداش ، لباس ، هدیه و زمین می فرستاد و آنها را در بین عرب و غیر عرب (مَوالی) تقسیم می نمود . این کار به همه شهرها گسترش یافت و [ گروهی ]برای به دست آوردن منزلت و دنیا ، با هم مسابقه می دادند . چنین نبود که یکی از مردم ، پیش کارگزاری از کارگزاران معاویه بیاید و فضیلت و منقبتی برای عثمانْ نقل کند ، ولی نام وی نوشته نشود و مقرّب نگردد و مورد توجّه قرار نگیرد . تا مدّت ها کار ، چنین بود . سپس معاویه به کارگزارانش نوشت : «درباره عثمان ، حدیث ، بسیار شده و در هر کوی و برزن ، پراکنده گشته است.وقتی نامه من به دست شما رسید،مردم را به روایت نمودن در فضایل صحابه و دو خلیفه اوّل ، فرا بخوانید و هیچ حدیثی را که یکی از مسلمانان درباره فضایل ابو ترابْ نقل می کند ، رها مکنید ، مگر آن که در برابرش ، حدیثی در فضیلت یکی از صحابه بیاورید ، که این کار برای من دوست داشتنی تر و چشم نوازتر ، و در برابر استدلال های ابو تراب و شیعیانش کوبنده تر ، و برای آنان از احادیث فضایل و مناقب عثمان ، کوبنده تر است» . نامه وی برای مردم ، خوانده شد . از آن پس ، روایت های ساختگی و بی پایه بسیاری در فضایل صحابه نقل شد و مردم در نقل این دستْ خبرها ، کوشش بسیار نمودند و با نقل آنها بر منبرها به تعریف و تمجید از صحابه [ی مورد نظر] پرداختند و این اخبار ساختگی به معلّمان مکتب خانه ها نیز دیکته شد و آنان به کودکان و نوجوانان نوآموز ، از این احادیث بی حدّ و حصر دروغین آموختند ، تا آن که آنها این احادیث را همچون قرآن ، یاد گرفتند و روایت کردند . آنان حتّی به دختران و زنان و خدمتکاران و بردگان خود هم آموختند و تا آن جا که در توانشان بود ، به این کار ادامه دادند . سپس معاویه ، در بخش نامه ای به کارگزارانش در همه شهرها نوشت : «بنگرید و هر کس را که علیه وی دلیلی (مبنی بر این که وی علی و خاندانش را دوست دارد) اقامه شد ، نامش را از دیوان ، پاک کنید و عطا و سهمش [ از بیت المال] را قطع کنید» . او نامه ای دیگر ، ضمیمه آن ساخت که : «هر کس را به دوستداریِ این قوم (علی و خاندانش) متّهم دانستید ، تنبیهش کنید و خانه اش را ویران سازید» . در هیچ جا ، گرفتاری و بدبختی ، بیشتر از عراق و بویژه کوفه نبود ، به طوری که اگر شخص مورد اطمینانی نزد یکی از شیعیان علی علیه السلام می آمد ، او وی را به اندرون خانه اش می برد و در آن جا اسرارش را می گفت و از خدمتکاران و بردگانش می ترسید و تا هنگامی که از وی برای کتمان سخن ، سوگندهای شدیدی نمی گرفت ، با وی حرف نمی زد . از این رو ، حدیث های ساختگی ، فراوان شد و بُهتان ، منتشر گشت و فقیهان ، قاضیان و کارگزاران بر همین روش ، پیش رفتند . در این مصیبت ، قاریان ریاکار و افراد ضعیف نما که به خداترسی و عبادتْ تظاهر می کردند ، بیشترین نقش را داشتند . آنان احادیث بسیاری ساختند تا بدین وسیله ، پیش حاکمانشان بهره مند شوند و به مجالس ایشان نزدیک گردند و به اموال ، اثاثیه و منزل ، دست یابند . این اخبار و احادیث ، کم کم به دست دیندارانی رسید که دروغ و بهتان را حلال نمی شمردند . آنان با این پندار که این اخبار و احادیث ، درست اند ، آنها را قبول کردند و روایت نمودند ، که اگر می دانستند این روایاتْ ساختگی اند ، هرگز آنها را روایت نمی نمودند و قبول نمی کردند . روزگار ، چنین گذشت تا آن که حسن بن علی علیهماالسلام در گذشت و بلا و فتنه فزون شد و هیچ کس از این قبیل مردم ( شیعه علی علیه السلام ) باقی نماند ، جز آن که بر خون خود ، نگران و یا در زمین ، آواره بود . پس از شهادت حسین علیه السلام ، کار ، سخت تر شد و عبد الملک بن مروان به حکومت رسید . او بر شیعه سخت گرفت و حَجّاج بن یوسف را بر آنان گمارد . اهل عبادت و صلاح و دین ، از طریق دشمنی با علی علیه السلام و دوستی با دشمنان وی و همچنین دوستی با آن گروه از مردم که مدّعی بودند دشمن علی علیه السلام هستند ، به حَجّاج ، تقرّب جستند و درباره فضل و سابقه و بزرگواری ایشان (دشمنان واقعی و ادّعایی علی علیه السلام ) ، بسیار روایت کردند و در به کوچک شمردن ، عیبجویی طعن علی علیه السلام و ابراز دشمنی با او افراط کردند ، به گونه ای که [ روزی ،] فردی که گفته می شود پدر بزرگ عبد الملک بن قریب اَصمعی بوده است در مقابل حَجّاج ایستاد و فریاد زد و گفت : ای امیر! خانواده من درباره ام ستم روا داشته اند و نام مرا «علی» گذاشته اند . من ، فقیر و بیچاره ام و به عطای امیر ، نیازمند . حَجّاج ، به وی خندید و گفت : به خاطر ظرافت آنچه بِدان متوسّل شدی ، تو را زمامدار فلان منطقه گردانیدم . ابن عرفه مشهور به نفْطویه ، که یکی از محدّثان بزرگ و برجسته است در تاریخ خود ، مطلبی نقل کرده که مؤیّد این خبر است . او گفته است : بسیاری از احادیث ساختگی درباره فضایل صحابیان ، در روزگار بنی امیّه با انگیزه تقرّب جُستن به ایشان جعل شده است ؛ چرا که آنها می پنداشتند با این کار ، بنی هاشم را منکوب [و از میدان به در] می کنند .

.7 / 5الدّافِعُ السِّیاسِیُّ فی کَیدِ أعدائِهِالإمام زین العابدین علیه السلام :قالَ مَروانُ بنُ الحَکَمِ : ما کانَ فِی القَومِ أحَدٌ أدفَعَ عَن صاحِبِنا مِن صاحِبِکُم یَعنی عَلِیّا عَن عُثمانَ قالَ : قُلتُ : فَما لَکُم تَسُبّونَهُ عَلَی المِنبَرِ ؟ ! قالَ : لا یَستَقیمُ الأمرُ إلّا بِذلِکَ . (1)

.

1- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 438 ، تاریخ الإسلام للذهبی : ج 3 ص 460 ، شرح نهج البلاغه : ج 13 ص 220 کلّها عن عمر بن علیّ بن الحسین .

ص: 517



7 / 5 انگیزه سیاسی در پس نیرنگ های دشمنان وی

7 / 5انگیزه سیاسی در پس نیرنگ های دشمنان ویامام زین العابدین علیه السلام :مروان بن حکم گفت : در بین مردم ، هیچ کس همانند یار شما (علی) از یار ما (عثمان) دفاع نکرد . گفتم : پس چرا بر منبر ، وی را دشنام می گویید؟ گفت : چون حکومت ، جز با این کار ، سامان نمی یابد .

.


ص: 518

أنساب الأشراف عن عمر بن علیّ :قالَ مَروانُ لِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ : ما کانَ أحَدٌ أکَفَّ عَن صاحِبِنا مِن صاحِبِکُم . قالَ : فَلِمَ تَشتِمونَهُ عَلَی المَنابِرِ ؟ ! قالَ : لا یَستَقیمُ لَنا هذَا إلّا بِهذا . (1)

راجع : ص 556 (کلام فی خیبه أعدائه) .

.

1- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 407 .

ص: 519

أنساب الأشراف به نقل از عمر بن علی : مروان به علی بن حسین علیهماالسلامگفت : هیچ کس بیش از یار شما از یار ما ، دفاع نکرد . علی بن حسین علیهماالسلام فرمود : «پس چرا بر منبرهایتان ، وی را دشنام می گویید؟» . گفت : چون حکومت ، جز با این کار ، برای ما سامان نمی یابد .

ر . ک : ص 557 (سخنی درباره ناکام ماندن دشمنان امام) .

.


ص: 520

الفصل الثامن : خیبه آمال أعدائه8 / 1إنکارُ سَبِّهِ8 / 1 1إبراهیمُ بنُ یَزیدَشرح نهج البلاغه عن إسماعیل بن إبراهیم :کُنتُ أنا وإبراهیمُ بنُ یَزیدَ جالِسَینِ فِی الجُمُعَهِ مِمّا یَلی أبواب کِندَهَ ، فَخَرَجَ المُغیرَهُ فَخَطَبَ ، فَحَمِدَ اللّهَ ثُمَّ ذَکَرَ ما شاءَ أن یَذکُرَ ، ثُمَّ وَقَعَ فی عَلِیٍّ علیه السلام ، فَضَرَبَ إبراهیمُ عَلی فَخِذی أو رُکبَتی ، ثُمَّ قالَ : أقبِل عَلَیَّ فَحَدِّثنی فَإِنّا لَسنا فی جُمُعَهٍ ، أ لا تَسمَعُ ما یَقولُ هذَا ؟ ! (1)

8 / 1 2ابنُ عَبّاسٍالمستدرک علی الصحیحین عن عبید اللّه بن أبی ملیکه :جاءَ رَجُلٌ مِن أهلِ الشّامِ فَسَبَّ عَلِیّا عِندَ ابنِ عبّاسٍ ، فَحَصَبَهُ ابنُ عَبّاسِ فَقالَ : یا عَدُوَّ اللّهِ ، آذَیتَ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله «إِنَّ الَّذِین یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْأَخِرَهِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُّهِینًا» (2) ! لَو کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله حَیّا لآَذَیتَهُ . (3)

.

1- .شرح نهج البلاغه : ج 13 ص 221 .
2- .الأحزاب : 57 .
3- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 131 ح 4618 .

ص: 521