13 . اَصبغ بن نُباته
13اَصبغ بن نُباتهاَصبَغ بن نُباته تمیمی حَنْظلی مُجاشِعی از یاران ویژه امیر مؤمنان علی علیه السلام و از چهره های برجسته یاران ایشان و از معتمدان آن حضرت است . استوار گامی او در دوستی علی علیه السلام مشهور است . او در متون کهن تاریخی به شیعه معروف و به عشق و دوستی علی علیه السلام مشهور است . او از «شُرطه الخَمیس (نیروهای ویژه)» و از فرماندهان آنان است که تا مرز مرگ و شهادت ، با مولا علیه السلام پیمان بسته بودند . اصبغ در جنگ های جمل و صِفّین ، همراه مولا علیه السلام بود و از یاران باوفای علی علیه السلام به شمار می رفت . اصبغ ، عهد نامه علی علیه السلام به مالک اشتر را نقل کرده که مجموعه ای بزرگ و جاودان است . پس از ضربت خوردن علی علیه السلام ، وی از معدود افرادی است که اجازه حضور بر بالین ایشان را یافت . اصبغ را از یاران امام حسن علیه السلام نیز شمرده اند .
.
ص: 106
وقعه صفّین عن عمر بن سعد الأسدی فی ذِکرِ وَقعَهِ صِفّینَ : حَرَّضَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ أصحابَهُ ، فَقامَ إلَیهِ الأَصبَغُ بنُ نُباتَهَ فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! قَدِّمنی فِی البَقِیَّهِ مِنَ النّاسِ ؛ فَإِنَّکَ لا تَفقِدُ لِیَ الیَومَ صَبرا ولا نَصرا . أمّا أهلُ الشّامِ فَقَد أصبَنا مِنهُم ، وأمّا نَحنُ فَفینا بَعضُ البَقِیَّهِ ، اِیذَن لی فَأَتَقَدَّمَ ؟ فَقالَ عَلِیٌّ : تَقَدَّم بِاسمِ اللّهِ وَالبَرَکَهِ ، فَتَقَدَّمَ وأخَذَ رایَتَهُ ، فَمَضی وهُوَ یَقولُ : حَتّی مَتی تَرجُو البَقا یا أصبَغُ إنَّ الرَّجاءَ بِالقُنوطِ یُدمَغُ أما تَری أحداثَ دَهرٍ تَنبَغُ فَادبُغْ هَواکَ ، والأَدیمُ یُدبَغُ وَالرُّفقُ فیما قَد تُریدُ أبلَغُ اَلیومَ شُغلٌ وغَدا لا تَفرَغُ فَرَجَعَ الأَصبَغُ وقَد خَضَبَ سَیفَهُ دَما ورُمحَهُ ، وکانَ شَیخا ناسِکا عابِدا ، وکانَ إذا لَقِیَ القَومُ بَعضُهُم بَعضا یَغمِدُ سَیفَهُ ، وکانَ مِن ذَخائِرِ عَلِیٍّ مِمَّن قَد بایَعَهُ عَلَی المَوتِ ، وکانَ مِن فُرسانِ أهلِ العِراقِ ، وکانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَضِنُّ بِهِ عَلَی الحَربِ وَالقِتالِ . (1)
14اُمُّ الفَضَلِ بنتُ الحارِثِهی لبابه بنت الحارث بن حَزْن الهلالیّه ، أمّ الفضل ، وهی زوجه العبّاس بن عبد المطّلب ، واُمّ أکثر بنیه ، وهی اُخت میمونه زوج النّبیّ صلی الله علیه و آله . یقال : إنّها أوّل امرأه أسلمت بعد خدیجه ، روی ابن عبّاس عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال : « الأَخَواتُ المُؤمِناتُ : مَیمونَهُ بِنتُ الحارِثِ وأُمُّ الفَضلِ [ و ]سَلمی وأسماءُ (2) » .
.
1- .وقعه صفّین : ص 442 .
2- .الاستیعاب : ج 4 ص 462 الرقم 3514 وراجع اُسد الغابه : ج 7 ص 246 الرقم 7252 .
ص: 107
14 . اُمّ فضل بنت حارث
وقعه صِفّین به نقل از عمر بن سعد اسدی ، در یادکرد واقعه صِفّین : علی بن ابی طالب علیه السلام یارانش را ترغیب [ به جهاد] کرد . پس اصبغ بن نباته در حضور او برخاست و گفت : ای امیر مؤمنان! مرا با باقی مانده مردم ، پیش فرست که امروز ، پایداری و یاری ام را خواهی دید . ما شامیان را تار و مار کرده ایم و خود ، هنوز جنگجویان و دلاورانی داریم . به من اجازه ده تا به پیش بتازم . علی علیه السلام فرمود : «به نام و برکت خدا ، به پیش بتاز» . پس اصبغ ، پرچمش را برگرفت و پیش می راند و می خواند : ای اصبغ! تا به کی امید ماندن داری؟ بی گمان ، امید با نا امیدی درهم شکسته می شود . آیا حوادث روزگار را نمی بینی که چه سان پدید می آیند ؟ پس هوا و هَوَست را چون چرم ، دبّاغی کن . مدارا تو را بهتر به خواسته ات می رساند امروز ، گرفتاری ای هست و فردا نیز بیکار نخواهی بود . پس اصبغ که پیری پارسا و عابد بود و هرگاه دو نفر را در نزاع با هم می دید ، شمشیرش را غلاف می کرد در حالی بازگشت که شمشیر و نیزه اش را [ به خون ، ]رنگین کرده بود . او از ذخیره های علی علیه السلام به شمار می رفت که تا پای جان به ایشان پایبند بود و از شه سواران عراق ، شمرده می شد و علی علیه السلام از اعزام او به جنگ و کشتار ، دریغ می ورزید .
14اُمّ فضل بنت حارثلبابه ، دختر حارث بن حزن هلالی و کنیه اش اُمّ فضل بود . او همسر عبّاس بن عبد المطّلب و مادر بیشتر فرزندان عبّاس و نیز خواهر میمونه همسر پیامبر خدا بود . گفته می شود که او پس از خدیجه ، نخستین زنی است که مسلمان شد . ابن عبّاس نقل می کند که پیامبر خدا فرمود : «میمونه ، اُمّ فضل ، سَلمی و اسماء ، خواهرانی مؤمن اند» .
.
ص: 108
الفتوح :کَتَبَت أُمُّ الفَضلِ بِنتُ الحارِثِ إلی عَلِیٍّ رضی الله عنه : بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ ، لِعَبدِ اللّهِ عَلِیٍّ أمیرِ المُؤمِنینَ مِن أُمِّ الفضلِ بِنتِ الحارِثِ ، أمّا بَعدُ ؛ فَإِنَّ طَلحَهَ وَالزُّبَیرَ وعائِشَهَ قَد خَرَجوا مِن مَکَّهَ یُریدونَ البَصرَهَ ، وقَدِ استَنفَرُوا النّاسَ إلی حَربِکَ ، ولَم یَخِفَّ مَعَهُم إلی ذلِکَ إلّا مَن کانَ فی قَلبِهِ مَرَضٌ ، ویَدُ اللّهِ فَوقَ أیدیهِم ، وَالسَّلامُ . قالَ : ثُمَّ دَفَعَت أُمَّ الفَضلِ هذَا الکِتابَ إلی رَجُلٍ مِن جُهَینَهَ لَهُ عَقلٌ ولِسانٌ ، یُقالُ لَهُ : ظَفرٌ ، فَقالَت : خُذ هذَا الکِتابَ ، وَانظُر أن تَقتُلَ فی کُلِّ مَرحَلَهٍ بَعیرا وعَلَیَّ ثَمَنُهُ ، وهذِهِ مِئَهُ دینارٍ قَد جَعَلتُها لَکَ ، فَجُدَّ السَّیرَ حَتّی تَلقی عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ رضی الله عنه ، فَتَدفَعَ إلَیهِ کِتابی هذا . قالَ : فَسارَ الجُهَنِیُّ سَیراً عَنیفاً حَتّی لَحِقَ أصحابَ عَلِیٍّ رضی الله عنهوهُم عَلی ظَهرِ المَسیرِ ، فَلَمّا نَظَروا إلَیهِ نادَوهُ مِن کُلِّ جانِبٍ : أیُّهَا الرّاکِبُ ما عِندَکَ ؟ فَنادَی الجُهَنِیُّ بِأَعلی صَوتِهِ شِعراً یُخبِرُ فیهِ قُدومَ عائِشَهَ وطَلحَهَ وَالزُّبَیرِ . (1)
15اُوَیسٌ القَرَنِیُّهو اُویس بن عامر بن جَزْء المرادی القرنی . کان طاهر الفطره ، سلیم الفکره ، ووجهاً متألّقاً فی التاریخ الإسلامی . أسلم علی عهد النّبیّ صلی الله علیه و آله ، لکنّه ما رآه (2) . لذا عُدَّ فی التابعین . وصفه رسول اللّه صلی الله علیه و آله بأنّه أفضل التابعین وأعلاهم شأناً (3) ، وصرّح بأنّه یشفع لخلق کثیرین یوم القیامه (4) . وکان فی عداد الزهّاد المشهورین (5) ، وأحد ثمانیتهم المعروفین (6) . لم یکن له حضور مشهور فی القضایا الاجتماعیّه ، وکان نَصِباً (7) فی العباده ، ونُقل أنّه ربما أمضی اللیل کلّه ساجداً . شهد مع الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام الجمل ، وصفّین (8) ، وعاهده علی الشهاده فی صفّین . وفیها نال ذلک الوسام بوجهٍ مُدمی (9) ، ودُفن هناک (10) . وقد وصف الإمام موسی بن جعفر علیه السلام اُویساً وصفا یبیّن منزلته الرفیعه ، حین قال : «إذا کان یوم القیامه نادی منادٍ ... أین حواریّ علیّ بن أبی طالب ... فیقوم عمرو بن الحمق ... واُویس القرنی » . (11)
.
1- .الفتوح : ج 2 ص 456 وراجع تاریخ الطبری : ج 4 ص 451 .
2- .تاریخ دمشق : ج 9 ص 415 ، حلیه الأولیاء : ج 2 ص 86 ، اُسد الغابه : ج 1 ص 332 الرقم 331 ؛ رجال الکشّی : ج 1 ص 316 الرقم 156 .
3- .صحیح مسلم : ج 4 ص 1968 ح 224 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 90 ح 266 و ج 5 ص 398 ح 15942 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 455 ح 5717 ، الطبقات الکبری : ج 6 ص 163 ، تاریخ دمشق : ج 9 ص 413 ح 2441 ؛ رجال الکشّی : ج 1 ص 315 الرقم 155 وفیها «من خیر التابعین» .
4- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 458 ح 5721 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 539 ح 50 ، دلائل النّبوّه للبیهقی : ج 6 ص 378 ؛ الإرشاد : ج 1 ص 316 ، رجال الکشّی : ج 1 ص 316 الرقم 156 .
5- .اُسد الغابه : ج 1 ص 332 الرقم 331 ، تاریخ الإسلام للذهبی : ج 3 ص 555 .
6- .تهذیب الکمال : ج 24 ص 219 الرقم 4996 ، تاریخ دمشق : ج 50 ص 250 .
7- .نَصِبَ الرجل : أعیا وتعِب (لسان العرب : ج 1 ص 758 «نصب») .
8- .راجع : ج 4 ص 64 (وصول قوّات الکوفه إلی الإمام) و ج 5 ص 288 (أکابر أصحاب الإمام) .
9- .راجع : ج 6 ص 44 (استشهاد اُویس بن عامر القرنی) .
10- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 455 ، اُسد الغابه : ج 1 ص 333 الرقم 331 ؛ رجال الکشّی : ج 1 ص 316 الرقم 156 ، وقعه صفّین : ص 324 .
11- .رجال الکشّی : ج 1 ص 41 الرقم 20 ، الاختصاص : ص 61 کلاهما عن أسباط بن سالم ، روضه الواعظین : ص309 .
ص: 109
15 . اُوَیس قَرَنی
الفتوح :اُمّ فضل ، دختر حارث ، به علی علیه السلام نوشت : به نام خداوند بخشاینده مهربان! به بنده خدا علی ، امیر مؤمنان ، از امّ فضل ، دختر حارث . امّا بعد ؛ طلحه و زبیر و عایشه از مکّه به قصد بصره خارج شده اند و مردم را برای جنگ با تو حرکت داده اند و کسی با آنان برای این کار نشتافته جز بیماردلان . و دست خدا بالاتر از دست های ایشان است . والسلام! امّ فضل ، این نامه را به مردی به نام ظفْر از قبیله جُهَینه که عاقل و سخنور بود سپرد و گفت : این نامه را می گیری و چنان تند می روی که در هر مرحله از راه ، شتری را از پای در آوری و بهایش را من بر عهده می گیرم و صد دینار هم برای خودت قرار داده ام . پس تند بران و نامه ام را به علی بن ابی طالب برسان . آن مرد جُهَنی به شتاب رفت تا به یاران علی علیه السلام رسید که آماده حرکت بودند . هنگامی که [یاران امام ]او را دیدند ، از هر سو فریاد زدند : ای سوار! چه چیز داری؟ پس آن مرد جُهَنی با رساترین صدای خود ، شعری خواند که در آن از حرکت عایشه و طلحه و زبیر ، خبر می داد .
15اُوَیس قَرَنیاُوَیس بن عامر بن جَزْء مُرادی قَرَنی ، پاکْ نهادی نیک اندیش و از چهره های پرفروغ تاریخ اسلام است . او به روزگار پیامبر صلی الله علیه و آله اسلام آورد ؛ امّا ایشان را ندید . از این رو ، او را در شمار تابعیانْ یاد کرده اند . پیامبر صلی الله علیه و آله او را بهترین و برترینِ تابعیان شمرده است و بر شفیع بودن او در قیامت که کسان بسیاری را شفاعت خواهد کرد تصریح کرده است . او را یکی از زهّاد مشهور و از هشت زاهد معروف [ صدر اسلام ]برشمرده اند . اویس در جریان های اجتماعی حضور آشکاری نداشته ؛ ولی در عبادت ، بسی سختکوش بوده است . آورده اند که او گاهی شب را یکسر در سجود به سر می برد . اویس در جنگ های جمل و صِفّین، (1) شرکت کرد و در صفّین تا مرز شهادت با مولا علیه السلام پیمان بست و در همان نبرد ، خونین چهره ، شهد شهادت نوشید (2) و در همان مکان به خاک سپرده شد . توصیف امام موسی بن جعفر علیهماالسلام از اویس ، یاد کردنی است که فرمود : «چون قیامت برپا گردد و ندا دهنده ای ندا در دهد : ... حواریان علی کجایند ؟ ... ، عمرو بن حَمِق و ... و اویس به پا خواهند خاست» .
.
1- .ر . ک : ج 4 ص 65 (پیوستن نیروهای کوفه به امام) و ج 5 ص 289 (یاران برجسته امام) .
2- .ر .ک : ج 6 ص 45 (شهادت اویس بن عامر قَرَنی) .
ص: 110
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :خَلیلی مِن هذِهِ الاُمَّهِ اُوَیسٌ القَرَنِیُّ . (1)
.
1- .الطبقات الکبری : ج 6 ص 163 ، تاریخ دمشق : ج 9 ص 442 کلاهما عن سلّام بن مسکین عن رجل .
ص: 111
رسول خدا صلی الله علیه و آله :دوست من از میان این امّت ، اُوَیس قَرَنی است .
.
ص: 112
صحیح مسلم عن اُسیر بن جابر :کانَ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ إذا أتی عَلَیهِ أمدادُ أهلِ الیَمَنِ ، سَأَلَهُم : أفیکُم اُوَیسُ بنُ عامِرٍ ؟ حَتّی أتی عَلی اُویَسٍ ، فَقالَ : أنتَ اُوَیسُ بنُ عامِرٍ ؟ قالَ : نَعَم ، قالَ : مِن مُرادٍ ، ثُمَّ مِن قَرَنٍ ؟ قالَ : نَعَم ، قالَ : فَکانِ بِکَ بَرَصٌ فَبَرِئتَ مِنهُ إلّا مَوضِعَ دِرهَمٍ ؟ قالَ : نَعَم . قالَ : لَکَ والِدَهٌ ؟ قالَ : نَعَم . قالَ : سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : « یَأتی عَلَیکُم اُویَسُ بنُ عامِرٍ مَع أمدادِ أهلِ الیَمَنِ مِن مُرادٍ ، ثُمَّ مِن قَرَنٍ ، کانَ بِهِ بَرَصٌ فَبَرِئَ مِنهُ إلّا مَوضِعَ دِرهَمٍ ، لَهُ والِدَهٌ هُوَ بِها بُرٌّ ، لَو أقسَمَ عَلَی اللّهِ لَأَبَرَّهُ ؛ فَإِنِ استَطَعتَ أن یَستَغفِرَ لَکَ فَافعلَ » فَاستَغفِر لی ، فَاستَغفَرَ لَهُ . فَقالَ لَهُ عُمَرُ : أینَ تُریدُ ؟ قالَ : الکوفَهَ ، قالَ : أ لا أکتُبُ لَکَ إلی عامِلِها ؟ قالَ : أکونُ فی غَبراءِ (1) النّاسِ أحَبُّ إلَیَّ . قالَ : فَلَمّا کانَ مِنَ العامِ المُقبِلِ حَجَّ رَجُلٌ مِن أشرافِهِم ، فَوافَقَ عُمَرَ ، فَسَأَلَهُ عَن اُویَسٍ ، قالَ : تَرَکَتُهُ رَثَّ البَیتِ ، قَلیلَ المَتاعِ . (2)
المستدرک علی الصحیحین عن عبد الرحمن بن أبی لیلی :لَمّا کانَ یَومُ صِفّینَ نادی مُنادٍ مِن أصحابِ مُعاوِیَهَ أصحابَ عَلِیٍّ : أفیکُم اُوَیسٌ القَرَنِیُّ ؟ قالوا : نَعَم ، فَضَرَبَ دابَّتَهُ حَتّی دَخَلَ مَعَهُم ، ثُمَّ قالَ : سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : « خَیرُ التّابِعینَ اُویَسٌ القَرَنِیُّ » . (3)
.
1- .غَبْراء النّاس : أی فقراؤهم ، ومنه قیل للمحاویج: بنو غبراء ، کأنّهم نُسبوا إلی الأرض والتراب (النهایه : ج 3 ص 338 «غبر») .
2- .صحیح مسلم : ج 4 ص 1969 ح 225 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 456 ح 5719 ، اُسد الغابه : ج 1 ص 332 الرقم 331 ، الطبقات الکبری : ج 6 ص 163 و ص 162 ، تاریخ دمشق : ج 9 ص 417 کلاهما نحوه وراجع المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 539 ح 2 ورجال الکشّی : ج 1 ص 316 الرقم 156 .
3- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 455 ح 5717 ، تاریخ دمشق : ج 9 ص 442 ، مسند ابن حنبل : ج 5 ص 398 ح 15942 ، الطبقات الکبری : ج 6 ص 163 وفیهما «إنّ من خیر» بدل «خیر» ، حلیه الأولیاء : ج 2 ص 86 وفیه «اُویس القرنی خیر التابعین بإحسان» بدل «خیر التابعین ...» ؛ رجال الکشّی : ج 1 ص 315 الرقم 155 و ص 316 الرقم 156 والخمسه الأخیره نحوه .
ص: 113
صحیح مسلم به نقل از اُسیر بن جابر : چون نیروهای کمکی یَمَن بر عمر وارد می شدند ، از ایشان می پرسید : آیا در میان شما ، شخصی به نام اویس بن عامر هست؟ تا این که به اویس رسید . عمر پرسید : تو اویس بن عامری؟ گفت : آری . گفت : از [قبیله] مراد و از [تیره ]قَرَن؟ گفت : آری . گفت : آیا تو پیسی ای داشته ای که بهبود یافته و جز به مقدار درهمی نمانده است ؟ گفت : آری . گفت : آیا مادر داری؟ گفت : آری . گفت : شنیدم پیامبر خدا می گوید : «اویس بن عامر با نیروهای کمکی یمن به نزد شما می آید . او از قبیله مراد و از تیره قَرَن است و پیسی ای داشته که بهبود یافته و جز به مقدار درهمی نمانده است ، و مادری دارد که با او مهربان و نیک رفتار است . اگر از خدا چیزی بخواهد ، به او می دهد . پس اگر توانستی ، از او بخواه تا برایت آمرزش بخواهد» . پس برای من آمرزش بخواه . اویس هم [ برای عمر ، آمرزش] خواست . عمر به او گفت : قصد کجا داری؟ گفت : کوفه . گفت : سفارش تو را به کارگزار آن جا نکنم؟ گفت : دوست تر دارم که با مردمان تهیدست باشم . در سال بعد ، مردی از بزرگان کوفه به حج آمد و عمر را دیدار کرد . عمر از اویس ، جویا شد . گفت : او را در حالی ترک کردم که خانه اش فرسوده و اثاثش اندک بود .
المستدرک علی الصحیحین به نقل از عبد الرحمان بن ابی لیلی : در جنگ صِفّین ، کسی از میان یاران معاویه ، خطاب به یاران علی علیه السلام ندا درداد : آیا اُوَیس قَرَنی در میان شماست؟ گفتند : آری . پس مَرکبش را راند تا داخل آنان شد . سپس گفت : شنیدم که پیامبر خدا می فرمود : «بهترینِ تابعیان ، اویس قرنی است» . (1)
.
1- .در نقل مسند ابن حنبل : ج 5 ص 398 ح 15942 و الطبقات الکبری ج 6 ص 163 آمده است : «از بهترینِ تابعیان» .
ص: 114
حلیه الأولیاء عن أصبغ بن زید :إنَّما مَنَعَ اُوَیسا أن یَقدَمَ عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِرُّهُ بِاُمِّهِ . (1)
خصائص الأئمّه علیهم السلامعن الأصبغ بن نباته : کُنتُ مَعَ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام بِصِفّینَ فَبایَعَهُ تِسعَهٌ وتِسعونَ رَجُلاً ، ثُمَّ قالَ : أینَ تَمامُ المِئَهِ ؟ فَقَد عَهِدَ إلَیَّ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أنَّهُ یُبایِعُنی فی هذَا الیَومِ مِئَهُ رَجُلٍ . فَقالَ : فَجاءَ رَجُلٌ عَلَیهِ قَباءُ صوفٍ مُتَقلِّدٌ سَیفَینِ ، فَقالَ : هَلُمَّ یَدَکَ اُبایِعکَ ، فَقالَ عَلی ما تُبایِعُنی ؟ قالَ : عَلی بَذلِ مُهجَهِ نَفسی دونَکَ . قالَ : ومَن أنتَ ، قالَ : اُویَسٌ القَرَنِیُّ ، فَبایَعَهُ . فَلَم یَزَل یُقاتِلُ بَینَ یَدَیهِ حَتّی قُتِلَ ، فَوُجِدَ فِی الرَجّالَهِ مَقتولاً . (2)
الإمام الکاظم علیه السلام :إذا کانَ یَومُ القِیامَهِ ... یُنادی مُنادٍ : أینَ حَوارِیّ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام وَصَیِّ مُحَمَّدٍ بنِ عَبدِ اللّهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ فَیَقومُ عَمرُو بنُ الحَمِقِ الخُزاعِیُّ ، ومُحَمَّدُ بنُ أبی بَکرٍ ، ومیثَمُ بنُ یَحیَی التَّمّارُ مَولی بَنی أسَدٍ ، واُوَیسٌ القَرَنِیُّ . (3)
الأمالی للطوسی :قیلَ لِاُویسِ بنِ عامِرٍ القَرَنِیِّ : کَیفَ أصبَحتَ یا أبا عامِرٍ ؟ قالَ : ما ظَنَّکُم بِمَن یَرحَلُ إلَی الآخِرَهِ کُلَّ یَومٍ مَرحَلَهً لا یَدری إذا انقَضی سَفَرُهُ أعَلَی جَنَّهٍ یَرِدُ أم عَلی نارٍ ؟ (4)
حلیه الأولیاء عن أصبغ بن زید :کانَ اُویَسٌ القَرَنِیُّ إذا أمسی یَقولُ : هذِهِ لَیلَهُ الرُّکوعِ ، فَیَرکَعُ حَتّی یُصبِحَ . وکانَ یَقولُ إذا أمسی : هذِهِ لَیلَهُ السُّجودِ ، فَیَسجُدُ حَتّی یُصبِحَ . وکانَ إذا أمسی تَصَدَّقَ بِما فی بَیتِهِ مِنَ الفَضلِ مِنَ الطَّعامِ وَالثِّیابِ ، ثُمَّ یَقولُ : اللّهُمَّ مَن ماتَ جوعا فَلا تُؤاخِذنی بِهِ ، ومَن ماتَ عُریانا فَلا تُؤاخِذنی بِهِ . (5)
.
1- .حلیه الأولیاء : ج 2 ص 87 .
2- .خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 53 ، رجال الکشّی : ج 1 ص 315 الرقم 156 وراجع الإرشاد : ج 1 ص 315 وإعلام الوری : ج 1 ص 337 والمستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 455 ح 5718 .
3- .رجال الکشّی : ج 1 ص 41 الرقم 20 ، الاختصاص : ص 61 کلاهما عن أسباط بن سالم ، روضه الواعظین : ص 309 .
4- .الأمالی للطوسی : ص 641 ح 1328 .
5- .حلیه الأولیاء : ج 2 ص 87 .
ص: 115
حلیه الأولیاء به نقل از اصبغ بن زید : تنها مانع اویس از آمدن به نزد پیامبر خدا ، نیکیِ او به مادرش بود .
خصائص الأئمّه علیهم السلام به نقل از اصبغ بن نُباته : با امیر مؤمنان در صِفّین بودم . 99 نفر با او پیمان بستند . فرمود : «پس صدمین نفر کجاست؟ پیامبر خدا به من فرموده است که امروز ، صد نفر با من بیعت می کنند» . مردی پشمینه پوش که دو شمشیرْ حمایل کرده بود ، آمد و گفت : دستت را بده تا با تو بیعت کنم . فرمود : «بر چه بیعت می کنی؟» . گفت : بر بذل جانم در راه تو . فرمود : «تو کیستی؟» . گفت : اویس قرنی ام . سپس بیعت کرد و هماره در پیش روی وی می جنگید تا به شهادت رسید و او را در میان پیاده نظام لشکر ، کشته یافتند .
امام کاظم علیه السلام :چون روز قیامت شود ، ... ندا دهنده ای ندا در می دهد : حواریان علی بن ابی طالب ، وصیّ محمّد بن عبد اللّه پیامبر خدا کجایند؟ پس عمرو بن حَمِق خُزاعی و محمّد بن ابی بکر و میثم بن یحیی تمّار (هم پیمان بنی اسد) و اویس قرنی بر می خیزند .
الأمالی ، طوسی :به اویس بن عامر قرنی گفته شد : ای ابو عامر! چگونه صبح کردی؟ گفت : چه گمان می بَرید به کسی که مسافرِ راه آخرت است و هر روز ، مرحله ای را طی می کند ، در حالی که نمی داند در پایان سفر به بهشت در می آید یا به دوزخ؟
حلیه الأولیاء به نقل از اصبغ بن زید : اویس قرنی چون شب می شد ، [ گاه ]می گفت : امشب ، شب رکوع است . پس رکوع می کرد تا صبح می شد و [گاه ]می گفت : امشب ، شبِ سجود است . و سجده می کرد تا صبح می شد . چون شب می شد ، هر چه خوراک و لباس اضافی در خانه داشت ، صدقه می داد و سپس می گفت : بار خدایا! از من درباره کسانی که گرسنه و برهنه مُرده اند ، بازخواست مکن .
.
ص: 116
راجع : ج 5 ص 64 (وصول قوّات الکوفه إلی الإمام) . ج 6 ص 44 (استشهاد اُویس بن عامر القرنی) .
16تَمیمٌ المازِنِیُّهو تمیم بن عمرو (1) المازنی الأنصاری أبو حسن [أبو حنش] عُدّ من الصحابه فی المصادر الَّتی ترجمت لهم (2) . ذکره الشیخ الطوسی رحمه الله فی أصحاب الإمام علیّ علیه السلام ، ونقل أنّ الإمام علیه السلام استعمله علی المدینه،حتی وصل سهل بن حُنَیف. (3)
17ثَاِبتُ بنُ قَیسٍثابت بن قیس بن الخطیم الأنصاری الظفری . أحد الصحابه . کان مع النّبیّ صلی الله علیه و آله فی اُحد (4) ، ویقال : إنّه جُرح فیها اثنی عشر جرحا (5) ، وسمّاه رسول اللّه صلی الله علیه و آله «الحاسر» . واشترک فی الغزوات الَّتی تلتها أیضا (6) ، وکان ثابت الخُطی ، شدید النّفس (7) . عندما ثار النّاس علی عثمان ، واستدعی ولاته علی الأمصار إلی المدینه للمشوره ، استخلف سعید بن العاص والی الکوفه یومئذٍ ثابتا علیها (8) . وذکر المؤرّخون أنّ الإمام علیّا علیه السلام ولّاه علی المدائن (9) . وکان معاویه یهابه (10) . وظلّ علی المدائن إلی أن استعمل معاویه المغیره علی الکوفه ، فعزله 11 . کان ثابت مع الإمام علیه السلام فی حروبه الثلاث . 12
.
1- .اُسد الغابه : ج 1 ص 433 الرقم 526 وفیه «تمیم بن عبد عمرو ، أبو الحسن المازنی» .
2- .الإصابه : ج 7 ص 76 الرقم 9769 ، اُسد الغابه : ج 6 ص 70 الرقم 5813 ، الاستیعاب : ج 4 ص 197 الرقم 2945 .
3- .رجال الطوسی : ص 58 الرقم 492 ؛ اُسد الغابه : ج 1 ص 433 الرقم 526 .
4- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 175 الرقم 15 .
5- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 175 الرقم 15 ، الإصابه : ج 1 ص 510 الرقم 904 .
6- .الإصابه : ج 1 ص 510 الرقم 904 .
7- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 176 الرقم 15 .
8- .الإصابه : ج 1 ص 509 الرقم 904 .
9- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 176 الرقم 15 ، الإصابه : ج 1 ص 510 الرقم 904 .
10- .اُسد الغابه : ج 1 ص 450 الرقم 568 .
ص: 117
16 . تمیم مازِنی
17 . ثابت بن قیس
ر .ک : ج 5 ص 65 (پیوستن نیروهای کوفه به امام). ج 6 ص 45 (شهادت اویس بن عامر قرنی) .
16تمیم مازِنیتمیم بن عمرو (1) مازِنی انصاری ، کنیه اش ابوحسن و یا ابوحنش است . منابعی که به شرح حال او پرداخته اند ، وی را از یاران پیامبر خدا به شمار آورده اند . شیخ طوسی ، او را در میان یاران امام علی علیه السلام ذکر کرده و نقل کرده است که امام علیه السلام او را بر مدینه گمارد تا آن که سهل بن حُنَیف رسید .
17ثابت بن قیسثابت بن قیس بن خطیم انصاری ظفری از صحابیان پیامبر صلی الله علیه و آله است ، که در جنگ اُحد ، همراه پیامبر صلی الله علیه و آله بود و گفته می شود در آن نبرد بود که وی ، دوازده زخم برداشت و پیامبر خدا وی را «حاسِر» به معنای بدون زره نامید . وی در نبردهای بعدی نیز شرکت داشته است . ثابت ، مردی استوار و سرسخت بود . در هنگامه شورش علیه عثمان که خلیفه ، کارگزاران خود را برای مشورت به کوفه فراخواند ، از سوی سعید بن عاص ، فرماندار وقت کوفه ، به جانشینی وی گماشته شد . آورده اند که علی علیه السلام او را بر حکومت مدائن گماشت . معاویه از وی پروا داشت و او در مدائن بود تا هنگامی که معاویه ، مُغَیره را به حکومت کوفه گماشت و او ثابت را عزل کرد . ثابت ، در جنگ های سه گانه علی علیه السلام همراه او بوده است .
.
1- .و در برخی منابع ، چنین آمده است : «تمیم بن عبد عمرو ، ابو الحسن مازنی» (اُسد الغابه : ج 1 ص 433 ش 526) .
ص: 118
تاریخ بغداد فی ذِکرِ ثابِتِ بنِ قَیسِ بنِ الخَطیمِ : شَهِدَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله اُحُدا وَالمَشاهِدَ بَعدَها . ویُقالُ : إنَّهُ جُرِحَ یَومَ اُحُدٍ اثنَتَی عَشرَهَ جِراحَهً ، وعاشَ إلی خِلافَهِ مُعاوِیَهَ ، وَاستَعمَلَهُ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ عَلَی المَدائِنِ . (1)
اُسد الغابه :شَهِدَ ثابِتٌ مَعَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ رضی الله عنهالجَمَلَ وصِفّینَ وَالنَّهرَوانَ . (2)
تاریخ بغداد عن عبد اللّه بن عماره بن القدّاح :کان ثابِتُ بنُ قَیسِ بنِ الخَطیمِ شَدیدَ النَّفسِ ، وکانَ لَهُ بَلاءٌ مَعَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، وَاستَعمَلَهُ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ عَلَی المَدائِنِ ، فَلَم یَزَل عَلَیها حَتّی قَدِمَ المُغیرَهُ بنُ شُعبَهَ الکوفَهَ ، وکانَ مُعاوِیَهُ یَتَّقی مَکانَهُ . (3)
.
1- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 175 الرقم 15 .
2- .اُسد الغابه : ج 1 ص 450 الرقم 568 .
3- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 176 الرقم 15 .
ص: 119
تاریخ بغداد در یادکردِ ثابت بن قیس بن خطیم : در جنگ اُحد و درگیری های بعدی ، همراه پیامبر خدا بود و گفته می شود که او در جنگ اُحد ، دوازده زخم برداشت و تا روزگار خلافت معاویه زیست و علی بن ابی طالب علیه السلام او را به حکومت مدائن گمارد .
اُسد الغابه :ثابت در جنگ های جَمَل ، صِفّین و نَهرَوان ، همراه علی بن ابی طالب علیه السلام بود .
تاریخ بغداد به نقل از عبد اللّه بن عماره بن قَدّاح : ثابت بن قیس بن خطیم ، مردی سرسخت بود و در همراهی علی بن ابی طالب علیه السلام [ سختی ها و] امتحان هایی را پشت سر نهاد و علی بن ابی طالب علیه السلام او را بر مدائن گمارد و هماره فرماندار آن جا بود تا مُغَیره بن شُعبه به کوفه آمد . معاویه از موقعیت اجتماعی ثابت بن قیس بیمناک بود .
.
ص: 120
18جابِرُ بنُ عبدِ اللّهِ الأَنصارِیُّجابر بن عبد اللّه بن عمرو الأنصاری ، یُکنّی أبا عبد اللّه . صحابیّ ذائع الصِّیت (1) ، عمّر طویلاً . وکان مع أبیه فی تلک اللیله التاریخیّه المصیریّه الَّتی عاهد فیها أهل یثرب رسول اللّه صلی الله علیه و آله علی الدفاع عنه ودعمه ونصره ، وبیعتهم هی البیعه المشهوره فی التاریخ الإسلامی ب «بیعه العقبه الثانیه» (2) . ولمّا دخل النّبیّ صلی الله علیه و آله المدینه ، صحبه وشهد معه حروبه (3) ولم یتنازل عن حراسه الحقّ وحمایته بعده صلی الله علیه و آله ، کما لم یدّخر وسعاً فی تبیان منزله علیٍّ علیه السلام والتنویه بها (4) . أثنی الأئمّه علیهم السلام علی رفیع مکانته فی معرفه مقامهم علیهم السلام ، وعلی وعیه العمیق للتیّارات المختلفه بعد رسول اللّه صلی الله علیه و آله ، ومعارف التشیّع الخاصّه ، وفهمه النّافذ لعمق القرآن . وأشادوا به واحداً من القلّه الذین لم تتفرّق بهم السبل بعد النّبیّ صلی الله علیه و آله ، ولم یستبِقوا الصراط بعده ، بل ظلّوا معتصمین متمسّکین به (5) . قلنا إنّه عمّرطویلاً، لذا ورد اسمه الکریم فیصحابه الإمام أمیرالمؤمنین علیه السلام (6) ، والإمام الحسن علیه السلام (7) ، والإمام الحسین علیه السلام (8) ، والإمام السجّاد علیه السلام (9) ، والإمام الباقر علیه السلام (10) ، وهو الَّذی بلّغ الإمام الباقر علیه السلام سلامَ رسول اللّه صلی الله علیه و آله له (11) . وکان قد شهد صفّین مع الإمام علیه السلام (12) . وهو أوّل من زار قبر الحسین علیه السلام وشهداء کربلاء فی الیوم الأربعین من استشهادهم ، وبکی علی أبی عبد اللّه کثیراً (13) . والروایات المنقوله عنه بشأن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام ، وما اُثر عنه من أخبار تفسیریّه ، ومناظراته ، تدلّ کلّها علی ثبات خُطاه ، وسلامه فکره ، وإیمانه العمیق ، وعقیدته الراسخه . وصحیفه جابر مشهوره أیضاً (14) ولأنّه لم ینصر عثمان فی فتنته ، فقد ختم الحجّاج بن یوسف علی یده یرید إذلاله بذلک (15) . فارق جابر الحیاه سنه 78ه . (16)
.
1- .رجال الطوسی : ص 31 الرقم 134 ، رجال البرقی : ص 2 ؛ المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 652 ح 6398 ، المعجم الکبیر : ج 2 ص 180 ح 1730 ، الطبقات الکبری : ج 3 ص 574 .
2- .رجال الکشّی : ج 1 ص 205 217 .
3- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 652 ح 6398 ، تاریخ دمشق : ج 11 ص 208 ، تهذیب الکمال : ج 4 ص 448 الرقم 871 ، سیر أعلام النّبلاء : ج 3 ص 191 الرقم 38 ؛ رجال الطوسی : ص 31 الرقم 134 .
4- .رجال الکشّی : ج 1 ص 182 .
5- .الخصال : ص 607 .
6- .رجال الطوسی : ص 59 الرقم 498 ، رجال البرقی : ص 3 وفیه «من أصفیاء أمیر المؤمنین علیه السلام » .
7- .رجال الطوسی : ص 93 الرقم 921 ، رجال البرقی : ص 7 .
8- .رجال الطوسی : ص 99 الرقم 964 ، رجال البرقی : ص 7 .
9- .رجال الطوسی : ص 111 الرقم 1087 ، رجال البرقی : ص 7 .
10- .رجال الطوسی : ص 129 الرقم 1311 ، رجال البرقی : ص 9 .
11- .الکافی : ج 1 ص 470 ح 2 ، رجال الکشّی : ج 1 ص 221 الرقم 88 .
12- .الاستیعاب : ج 1 ص 293 الرقم 290 ، اُسد الغابه : ج 1 ص 493 الرقم 647 .
13- .مصباح المتهجّد : ص 787 .
14- .التاریخ الکبیر : ج 7 ص 186 الرقم 827 ، الطبقات الکبری : ج 5 ص 467 .
15- .تهذیب الکمال : ج 12 ص 190 الرقم 2612 ، الاستیعاب : ج 2 ص 225 الرقم 1094 ، اُسد الغابه : ج 2 ص 576 الرقم 2294 .
16- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 653 ح 6400 ، المعجم الکبیر : ج 2 ص 181 ح 1733 ، سیر أعلام النّبلاء : ج 3 ص 192 الرقم 38 ؛ رجال الطوسی : ص 32 الرقم 134 وراجع قاموس الرجال : ج 2 ص 514 الرقم 1336 .
ص: 121
18 . جابر بن عبد اللّه انصاری
18جابر بن عبد اللّه انصاریابو عبد اللّه جابر بن عبد اللّه بن عمرو انصاری ، از صحابیان بلندآوازه ای بود که روزگاری دراز بزیست . او در شب تاریخی و سرنوشت ساز پیمان بستنِ یثربیان با پیامبر خدا برای دفاع و پشتیبانی از او (که در تاریخ اسلام به «بیعت عقبه دوم» مشهور است) ، به همراه پدرش شرکت جُست . چون پیامبر صلی الله علیه و آله وارد مدینه شد ، او با آن بزرگوار ، همراهی کرد و در جنگ های پیامبر خدا در کنار ایشان حاضر بود . جابر بن عبد اللّه ، پس از پیامبر صلی الله علیه و آله از پاسداری حق ، تن نزد و از این که جایگاه والای علی علیه السلام را فریاد کند ، دریغ نکرد . امامان علیهم السلام جایگاه والای جابر را در شناخت مکانت ائمه علیهم السلام و درک عمیق او از جریان های پس از پیامبر خدا و معارف ویژه تشیّع ، و فهم نافذ او را از ژرفای قرآن ستوده اند و او را از معدود کسانی دانسته اند که پس از پیامبر خدا ، راه دگری نجست و بر صراط مستقیم ، پای فشرد . گفتیم که او روزگاری دراز بپایید و بدین سان ، نام ارجمند او در میان صحابیان امام علی ، امام حسن ، امام حسین ، امام سجّاد و امام باقر علیهم السلام آمده است . او حامل سلام پیامر خدا برای امام باقر علیه السلام بود . جابر در جنگ صِفّین ، همراه مولا علیه السلام بود . او اوّلین کسی است که پس از حادثه کربلا بر مزار شهیدان ، حضور یافته و بر ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام سرشک فشانده است . روایات منقول از او درباره مولا علیه السلام ، نقل های تفسیری بر جای مانده از او ، و گفتگوها و مناظرات او ، همه وهمه نشان دهنده استوارگامی ، نیک اندیشی و ایمان ژرف و باور پایدار اوست . «صحیفه جابر» نیز مشهور است . او عثمان را یاری نکرده بود . از این رو ، حجّاج بن یوسف ، به قصد خوار کردن وی ، بر دست او مُهر زد . جابر به سال 78 هجری (1) زندگی را بدرود گفت .
.
1- .در سال مرگ جابر نیز اختلاف است . (م)
ص: 122
علل الشرائع عن أبی الزبیر المکّی :رَأَیتُ جابِرا مُتَوَکِّئاً علی عَصاهُ وهُوَ یَدورُ فی سِکَکِ الأَنصارِ ومَجالِسِهِم ، وهُوَ یَقولُ : عَلِیٌّ خَیرُ البَشَرِ ، فَمَن أبی فَقَد کَفَرَ . یا مَعشَرَ الأَنصارِ ! أدِّبوا أولادَکُم عَلی حُبِّ عَلِیٍّ ، فَمَن أبی فَانظُروا فی شَأنِ اُمِّهِ . (1)
.
1- .علل الشرائع : ص 142 ح 4 ، الأمالی للصدوق : ص 135 ح 134 ، رجال الکشّی : ج 1 ص 236 الرقم 93 وفیه «سکک المدینه» بدل «سکک الأنصار» .
ص: 123
علل الشرائع به نقل از ابو زبیر مکّی : جابر را دیدم که بر عصایش تکیه کرده بود و در کوچه ها[ ی مدینه] و مجالس انصار می چرخید و می گفت : علی ، بهترینِ انسان هاست . هر کس نپذیرد ، کافر است . ای گروه انصار! فرزندانتان را بر محبّت علی تربیت کنید و هر کدامشان نپذیرفت، در کار مادرش بنگرید .
.
ص: 124
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ جابِرَ بنَ عَبدِ اللّهِ الأَنصارِیَّ کانَ آخِرَ مَن بَقِیَ مِن أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وکانَ رَجُلاً مُنقَطِعا إلَینا أهلَ البَیتِ . (1)
راجع : ج 8 ص 486 (جابر بن عبد اللّه الأنصاری) .
19جارِیَهُ بنُ قُدامَهَ السَّعدِیُّجاریه بن قدامه التمیمی السعدی . کان من صحابه النّبیّ صلی الله علیه و آله (2) ، ومن أنصار علیِّ علیه السلام الأبرار الشجعان (3) . وکان فتیّ القلب ، عمیق الرؤیه ، ذا شخصیّه رفیعه جعلته ودوداً محبوباً . وکان ثابت القدم فی حبّ علیٍّ علیه السلام ، شدیداً علی أعدائه (4) . ولمّا تقلّد الإمام الخلافه ، أخذ له البیعه فی البصره (5) . وکان من جمله الهائمین بحبّه ، الذین عُرفوا باسم «شرطه الخمیس» . وقد شهد مشاهده کلّها بجدٍّ وتفانٍ (6) . وتولّی قیاده قبیله «سعد» و «رباب» فی صفّین . وکان خطیباً مفوَّهاً ، ویشهد علی لباقته وبلاغه لسانه محاوراته فی صفّین ، وکلماته الجریئه ، وعباراته القویّه الدامغه فی قصر معاویه دفاعاً عن إمامه علیه السلام . وجّهه علیّ بن أبی طالب إلی أهل نجران عند ارتدادهم عن الإسلام (7) . بدأت غارات معاویه الظالمه علی أطراف العراق بعد معرکه النّهروان ، وأشخص عبد اللّه بن عامر الحضرمی إلی البصره لیأخذ له البیعه من أهلها ، ففعل ذلک واستولی علی المدینه ، فوجّه الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام فی البدایه أعین بن ضبیعه لإخماد فتنه ابن الحضرمی لکنّه استشهد لیلاً فی فراشه ، فأرسل جاریهَ ، فاستعادها بتدبیر دقیق وشجاعه محموده ، فأثنی علیه الإمام علیه السلام (8) . وبعثه علیه السلام فی الأیّام الأخیره من حیاته لإطفاء فتنه بسر بن أرطاه الَّذی کان مثالاً لا نظیر له فی الخبث واللؤم ، وبینا کان جاریه فی مهمّته هذه استُشهد الإمام علیه السلام . وأخذ جاریه البیعه للإمام الحسن علیه السلام من أهل مکّه والمدینه بخُطیً ثابته ، ووعی عمیق للحقّ (9) . وکان جاریه ذا سریره وضیئه ، وروح کبیره . ولم یخشَ أحداً فی إعلان الحقّ قطّ . وهکذا کان ، فقد دافع عن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام بعد صلح الإمام الحسن علیه السلام بحضور معاویه ، وأکّد ثباته علی موقفه (10) . وتوفّی هذا الرجل الجلیل بعد حکومه یزید . (11)
.
1- .الکافی : ج 1 ص 469 ح 2 ، رجال الکشّی : ج 1 ص 217 الرقم 88 کلاهما عن أبان بن تغلب ، رجال ابن داوود : ص 60 الرقم 288 .
2- .الطبقات الکبری : ج 7 ص 56 ، مختصر تاریخ دمشق : ج 5 ص 364 ، تقریب التهذیب : ص 137 الرقم 885 ، تهذیب التهذیب : ج 1 ص 415 الرقم 1045 ؛ رجال الطوسی : ص 33 الرقم 157 .
3- .تهذیب الکمال : ج 4 ص 481 الرقم 886 ، مختصر تاریخ دمشق : ج 5 ص 364 ، تهذیب التهذیب : ج 1 ص 415 الرقم 1045 ؛ الغارات : ج 2 ص 401 .
4- .الغارات : ج 2 ص 401 .
5- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 112 .
6- .الاستیعاب : ج 1 ص 299 الرقم 306 ، اُسد الغابه : ج 1 ص 502 الرقم 664 ، الإصابه : ج 1 ص 556 الرقم 1052 ، الوافی بالوفیات : ج 11 ص 37 .
7- .رجال الکشّی : ج 1 ص 322 الرقم 168 .
8- .أنساب الأشراف : ج 3 ص 192 ، تهذیب الکمال : ج 4 ص 481 الرقم 886 ، مختصر تاریخ دمشق : ج 5 ص 364 ح 201 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 112 ؛ الغارات : ج 2 ص 408 .
9- .أنساب الأشراف : ج 3 ص 215 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 140 ؛ الغارات : ج 2 ص 623 و ص 640 ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 199 .
10- .تهذیب الکمال : ج 4 ص 482 الرقم 886 ، مختصر تاریخ دمشق : ج 5 ص 365 .
11- .الثقات : ج 3 ص 60 ؛ أعیان الشیعه : ج 4 ص 58 .
ص: 125
19 . جاریه بن قُدامه سَعدی
امام صادق علیه السلام :جابر بن عبد اللّه انصاری ، آخرین بازمانده یاران پیامبرخدا و مردی از همه بُریده و به ما اهل بیتْ پیوسته بود .
ر .ک : ج 8 ص 487 (جابر بن عبد اللّه انصاری) .
19جاریه بن قُدامه سَعدیجاریه بن قدامه تمیمی سعدی از صحابیان پیامبر خدا و از یاران پاکْ نهاد و شجاع علی علیه السلام است . او بُرنا دل و ژرف نگر بود و از شخصیتی والا و محبوبیتی بسیار ، برخوردار بود . او در دوستی علی علیه السلام استوار گام و بر دشمنان او بسی سختگیر بود . چون علی علیه السلام به خلافت رسید ، جاریه در بصره برای او بیعت گرفت . او از جمله چهره های دلباخته ای بود که به «شُرطه الخمیس (نیروهای ویژه)» مشهور بودند . در نبردهای سه گانه علی علیه السلام حضوری جدّی داشت و در صِفّین ، فرماندهی قبیله های سعد (1) و رَباب (2) به عهده او بود . جاریه ، سخنوری چیره دست بود. گفتگوهای او در کشاکش جنگ صِفّین و کلام دلیرانه او در کاخ معاویه ، و سخنان کوبنده و استوارش در دفاع از مولا علیه السلام ، گواهی است بر بلاغت و زبان آوری او . هنگامی که اهالی نَجرانْ مرتد شدند ، علی بن ابی طالب علیه السلام او را به سوی آنان فرستاد . پس از جنگ نهروان ، غارتگری ها و هجوم های ستمگرانه معاویه در اطراف سرزمین عراق ، آغاز شد . معاویه ، عبد اللّه بن عامر حَضْرَمی را به بصره فرستاد تا برای او بیعت گیرد . ابن حضرمی چنین کرد و بر شهر ، مسلّط شد . امام علیه السلام ابتدا اَعیَن بن ضبیعه را برای خاموش کردن فتنه ابن حضرمی به بصره گسیل داشت که شبانه در بستر به شهادت رسید . پس از آن ، جاریه را به بصره فرستاد و او با تدبیر ، دقّت و شجاعت ، بر شهر ، مسلّط شد و امام علیه السلام او را ستود . علی علیه السلام در آخرین روزهای حیات خود ، جاریه را برای خاموش ساختن فتنه گری های بُسر بن اَرْطات که در تیره جانی و زشت خویی بی بدیل بود به سوی وی گسیل داشت . جاریه در مأموریت بود که مولا علیه السلام به شهادت رسید . جاریه ، استوار گام و با شناخت ژرف از حق ، از مردم مکّه و مدینه برای امام حسن علیه السلام بیعت گرفت . او جانی منوّر و روحی بزرگ داشت و از بیان حق ، هرگز نمی هراسید . چنین بود که پس از صلح امام حسن علیه السلام نیز در حضور معاویه از علی علیه السلام دفاع کرد و بر استواری در موضع خود ، تأکید کرد . جاریه بعد از به خلافت رسیدنِ یزید ، زندگی را بدرود گفت .
.
1- .قبیله های متعددی با نام سعد وجود داشته است که بزرگترین آنها از طائف نشأت گرفته است (ر.ک : معجم قبائل العرب : ج 2 ص 512) .
2- .رَباب ، پنج قبیله به نام های ضبه ، ثور ، عکل ، تیم و عدی بودند که گرد هم آمدند و از این رو به نام رباب مشهور شدند (ر . ک : تاج العروس : ج 1 ص 264 «ربب») .
ص: 126
. .
ص: 127
. .
ص: 128
تهذیب الکمال عن الفضل بن سوید :وَفَدَ الأَحنَفُ بنُ قَیسٍ ، وجارِیَهُ بنُ قُدامَهَ ، وَالحُبابُ بنُ یَزیدَ المُجاشِعیُّ عَلی مُعاوِیَهَ ، فَقالَ لِجارِیَهَ : یا جارِیَهُ ! أنتَ السّاعی مَعَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، وَالموقِدُ النّارَ فی شَعلِکَ ، تَجوسُ قُریً عَرَبِیَّهً تَسفِکُ دِماءَهُم ؟ قالَ جارِیَهُ : یا مُعاوِیَهُ ! دَع عَنکَ عَلِیّا ؛ فَما أبغَضنا عَلِیّا مُذ أحبَبناهُ ، ولا غَشَشناهُ مُذ نَصَحناهُ . قالَ : وَیحَکَ یا جارِیَهُ ! ما کانَ أهوَنَکَ عَلی أهلِکَ ، إذ سَمَّوکَ جارِیَهَ ! قالَ : أنتَ یا مُعاوِیَهُ کُنتَ أهوَنَ عَلی أهلِکَ إذ سَمَّوکَ مُعاوِیَهَ ! قالَ : لا اُمَّ لَکَ . قالَ : اُمٌّ ما وَلَدَتنی ! إنَّ قوائِمَ السُّیوفِ الَّتی لَقیناکَ بِها بِصِفّینَ فی أیدینا . قالَ : إنَّکَ لَتُهَدِّدُنی ! قالَ : إنَّکَ لَم تَملِکنا قَسرَهً ، ولَم تَفتَحنا عَنوَهً (1) ، ولکِن أعطَیتَنا عُهودا ومَواثیقَ ؛ فَإِن وَفَیتَ لَنا وَفَینا لَکَ ، وإن نَزَعتَ إلی غَیرِ ذلِکَ ، فَقَد تَرَکنا وَراءَنا رِجالاً مِدادا (2) ، وأذرُعا شِدادا ، وأسِنَّهً حِدادا ، فَإِن بَسَطتَ إلَینا فِترا مِن غَدرٍ ، دَلَفنا إلَیکَ بِباعٍ مِن خَترٍ (3) . قالَ مُعاوِیَهُ : لا کَثَّرَ اللّهُ فِی النّاسِ أمثالَکَ ! قالَ : قُل مَعروفا یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! فَقَد بَلَونا قُرَیشا ، فَوَجَدناک أوراها زَندا ، وأکثَرَها رِفدا ، فَأرعِنا رُوَیدا ؛ فَإِنَّ شَرَّ الرِّعاءِ الحُطَمَهُ (4) . (5)
.
1- .عَنْوَه : أی قهرا وغلبهً (النهایه : ج 3 ص 315 «عنا») .
2- .المِدادُ : هو ما یُکثّر به ویُزاد (النهایه : ج 4 ص 307 «مدد») .
3- .الفِتْر : ما بین طرف الإبهام وطرف المشیره . والدِّلْف : التقدّم . والباعُ : مسافه ما بین الکفّین إذا بسطتهما . والخَتْر : أسوأ الغدر وأقبحه (لسان العرب : ج 5 ص 44 «فتر» و ج 9 ص 106 «دلف» و ج 8 ص 21 «بوع» و ج 4 ص 229 «ختر») .
4- .الحُطَمَه : العنیف برعایه الإبل فی السَّوق والإیراد والإصدار ، ویُلقی بعضها علی بعض ، ویعسفها . ضربه مثلاً لِوالی السوء (النهایه : ج 1 ص 402 «حطم») .
5- .تهذیب الکمال : ج 4 ص 482 الرقم 886 ، مختصر تاریخ دمشق : ج 5 ص 365 ح 201 ، أنساب الأشراف : ج 5 ص 68 عن أبی الیقظان وغیره ، العقد الفرید : ج 3 ص 86 کلاهما نحوه وفیه ذیله من «ما کان أهونک علی أهلک ...» .
ص: 129
تهذیب الکمال به نقل از فضل بن سُوَید : اَحنَف بن قیس و جاریه بن قُدامه و حباب بن یزید مُجاشعی بر معاویه وارد شدند . معاویه به جاریه گفت : ای جاریه! آیا تو بودی که همراه علی بن ابی طالب می کوشیدی و آتش جنگ را بر می افروختی و آبادی های عرب را می کاویدی و خون آنان (یعنی یاران من) را می ریختی؟ جاریه گفت : ای معاویه! علی را واگذار که از زمانی که دوستی علی را در دل داشته ایم ، با او دشمنی نکرده ایم و از هنگامی که خیرخواهش گشته ایم ، به او خیانت نکرده ایم [ و به او نیرنگ نزده ایم] . معاویه گفت : وای بر تو ، ای جاریه! تو چه قدر نزد خاندانت خوار بودی که نامت را جاریه (1) نهادند ! جاریه گفت : ای معاویه! تو نزد خاندانت خوارتر بودی که نامت را معاویه (سگ ماده) نهادند . [ معاویه] گفت : ای بی مادر! گفت : به هر حال ، مادری مرا زایید . بی گمان ، دسته شمشیرهایی که تو را با آنها در صِفّینْ دیدار کردیم ، هنوز در دستان ماست . [ معاویه] گفت : مرا تهدید می کنی؟ گفت : تو برخلاف میل ما بر ما دست نیافتی و به زور بر ما چیره نشدی ؛ بلکه عهد و پیمان هایی به ما دادی که اگر بدانها وفا کنی ، ما هم وفا می کنیم و اگر آنها را زیر پا بنهی ، ما در پشت سرمان مردانی فراوان ، بازوانی نیرومند و نیزه هایی تیز بر جای نهاده ایم . اگر دست تعدّی و خیانت تو به اندازه یک انگشت به سوی ما دراز شود ، جواب آن را با یک وجب مکر و حیله خواهیم داد . معاویه گفت : خدا امثال تو را در میان مردم ، فراوان نکند! گفت : ای امیر مؤمنان! درست سخن بگو . ما قریش را آزمودیم و تو را پوشیده دست ترین (2) و بخشنده ترین یافتیم . پس با ملایمت با ما رفتار کن ؛ زیرا که بدترین شُبان ، آن است که گله را تند و با زور براند .
.
1- .جاریه در زبان عرب ، هم به معنای «کشتی» است و هم به معنای «دختر» و «کنیز» ، و گویی معاویه ، معنای دوم را منظور داشته است . (م)
2- .«پوشیده دست ترین» در زبان عربی صفت کسی است که دستش برای مجازات ، بیرون نمی آید . (م)
ص: 130
راجع : ج 7 ص 124 (هجوم ابن الحضرمی علی البصره) .
20جُعدَهُ بنُ هُبَیرَهَ المَخزومِیُّجعده بن هبیره بن أبی وهب القرشی المخزومی ، واُمّه أمّ هانئ بنت أبی طالب . وُلِد علی عهد النّبیّ صلی الله علیه و آله ، لکنّه لم یصحبه (1) ، ورآه (2) . أثنی المؤرّخون علی استبساله فی القتال (3) ، وفقاهته (4) ، وقدرته الخطابیّه (5) . وهو ابن اُخت الإمام علیه السلا (6) ، وصهره (7) . وکان الإمام علیه السلام یحبّه کثیرا ویحتفی به (8) . وحین دخل الکوفه کان معه فی داره (9) . وفی حرب صفّین قابل عتبه بن أبی سفیان وتحدّث معه باقتدار کبیر ، وأثنی علی منزله الإمام علیه السلام الرفیعه ، وطعن فی أبی سفیان بکلّ صلابه (10) ، وجَبُن عتبه فی مواجهته إیّاه ، ففرّ منه (11) . وحواره معه آیه علی وعیه لموقف الإمام الحقّ ، وسفاهه العدوّ ورِجسه . استعمله الإمام علیه السلام علی خراسان (12) .وکان بالکوفه عند استشهاد الإمام علیه السلام . وعندما ضُرب الإمام صلّی مکانه (13) . توفّی جعده فی أیّام معاویه 14 .
.
1- .رجال الطوسی : ص 33 الرقم 156 ؛ الإصابه : ج 1 ص 628 الرقم 1268 .
2- .الإصابه : ج 1 ص 628 الرقم 1268 ، تهذیب الکمال : ج 4 ص 564 الرقم 929 .
3- .شرح نهج البلاغه : ج 10 ص 77 .
4- .تهذیب الکمال : ج 4 ص 564 الرقم 929 ، الاستیعاب : ج 1 ص 311 الرقم 328 ، شرح نهج البلاغه : ج 10 ص 77 .
5- .وقعه صفّین : ص 463 .
6- .م المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 210 ح 4870 ، تهذیب الکمال : ج 4 ص 564 الرقم 929 ؛ رجال الطوسی : ص 59 الرقم 507 ، رجال الکشّی : ج 1 ص 281 الرقم 111 .
7- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 210 ح 4870 ، نسب قریش : ص 345 .
8- .وقعه صفّین : ص 5 ؛ الفتوح : ج 2 ص 492 .
9- .رجال الکشّی : ج 1 ص 281 الرقم 111 ، الاختصاص : ص 70 ، وقعه صفّین : ص 464 .
10- .وقعه صفّین : ص 464 .
11- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 211 ح 4870 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 63 ، تهذیب الکمال : ج 4 ص 564 الرقم 929 ، الإصابه : ج 1 ص 628 الرقم 1268 ؛ تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 183 .
12- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 145 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 435 ، البدایه والنهایه : ج 7 ص 327 .
13- .التاریخ الکبیر : ج 2 ص 239 الرقم 2315 ، التاریخ الصغیر : ج 1 ص 147 .
ص: 131
20 . جُعده بن هُبَیره مَخزومی
ر . ک : ج 7 ص 125 (هجوم ابن حَضرمی به بصره) .
20جُعده بن هُبَیره مَخزومیجُعده بن هُبیره بن ابی وَهْب قُرَشی مَخزومی ، مادرش اُمّ هانی دختر ابوطالب بود . او به روزگار پیامبر صلی الله علیه و آله به دنیا آمده است ؛ امّا همراه ایشان نبوده است و تنها به هنگام فتح مکّه به همراه مادرش به حضور پیامبر خدا رسیده و آن حضرت را دیده است و از این رو ، برخی او را جزء صحابیان شمرده اند . جُعده را به رزم آوری ، فقاهت و سخنوری ستوده اند . او خواهر زاده علی علیه السلام و داماد ایشان بوده است . مولا علیه السلام او را بسیار دوست می داشت و وی را می نواخت و پس از ورود به کوفه ، به خانه وی درآمد . او در جنگ صِفّین با عتبه بن ابی سفیانْ رویاروی شد و با شکوهی تمام با وی گفتگو کرد و جایگاه والای علی علیه السلام را ستود و در طعن ابوسفیان ، به استواری سخن گفت و عتبه در رزمِ رویاروی با جُعده ، تاب نیاورد و گریخت . گفتگوی جعده با عتبه نشان دهنده درک عمیق او از موضع بر حقّ علی علیه السلام و سفاهت و پلیدی دشمن است . علی علیه السلام جُعده را به حکومت خراسان گماشت . او به هنگام شهادت مولا علیه السلام در کوفه بود و پس از ضربت خوردن علی علیه السلام به جای آن حضرت ، نماز گزارد . جعده به روزگار حکومت معاویه ، زندگی را بدرود گفت .
.
ص: 132
رجال الکشّی :قالَ لَهُ [ أی لِجُعدَهَ ] عُتبَهُ بنُ أبی سُفیانَ : إنَّما لَکَ هذِهِ الشِّدَّهُ فِی الحَربِ مِن قِبَلِ خالِکَ . فَقالَ لَهُ جُعدَهُ : لَو کانَ خالُکَ مِثلَ خالی لَنَسیتَ أباکَ . (1)
وقعه صفّین :قالَ عُتبَهُ : یا جُعدَهُ ! إنَّهُ وَاللّهِ ما أخرَجَکَ عَلَینا إلّا حُبُّ خالِکَ ... فَقالَ جُعدَهُ : أمّا حُبّی لِخالی فَوَاللّهِ أن لَو کانَ لَکَ خالٌ مِثلَهُ لَنَسَیتَ أباکَ . (2)
وقعه صفّین عن الأصبغ بن نباته :إنَّ عَلِیّا لَمّا دَخَلَ الکوفَهَ ، قیلَ لَهُ : أیُّ القَصرَینِ نُنزِلُکَ ؟ قالَ : قَصرُ الخَبالِ لا تُنزِلونیهِ ! فَنَزَلَ عَلی جُعدَهَ بنِ هُبَیرَهَ المَخزومِیِّ . (3)
المستدرک علی الصحیحین عن مصعب بن عبد اللّه الزبیری :قالَ جُعدَهُ : ومَن ذَا الَّذی یَبأی (4) عَلَیَّ بِخالِهِ وخالی عَلِیٌّ ذُو النَّدی وعَقیلُ 5(5)
.
1- .رجال الکشّی : ج 1 ص 281 الرقم 111 ، الاختصاص : ص 70 .
2- .وقعه صفّین : ص 463 .
3- .وقعه صفّین : ص 5 .
4- .فی المصدر : « یَأبی » ، والصحیح ما أثبتناه کما فی تهذیب الکمال .
5- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 210 ح 4870 ، تهذیب الکمال : ج 4 ص 565 الرقم 929 ، نسب قریش : ص 344 ، اُسد الغابه : ج 1 ص 539 الرقم 753 ، شرح نهج البلاغه : ج 10 ص 79 ، الاستیعاب : ج 1 ص 311 الرقم 328 نحوه وفیه «یباهی» بدل «یأبی» .
ص: 133
رجال الکشّی :عتبه بن ابی سفیان به جُعده گفت : شدّت و صلابتت در جنگ ، برگرفته از دایی ات است [ ، نه از پدرت] . جعده به او گفت : اگر دایی تو هم مانند دایی من بود ، پدرت را فراموش می کردی !
وقعه صِفّین :عتبه گفت : ای جعده! به خدا سوگند ، چیزی جز محبّت دایی ات ، تو را به مقابله با ما نیاورد ... و جعده گفت : امّا درباره محبّتم به دایی ام ، [ بدان که] به خدا سوگند ، اگر تو هم دایی ای به مانند او داشتی ، پدرت را از یاد می بردی .
وقعه صِفّین به نقل از اَصبغ بن نُباته : چون علی علیه السلام وارد کوفه شد ، به او گفته شد : تو را به کدام کاخ ببریم؟ گفت : مرا به کاخ نابودی و تباهی در نیاورید! پس بر جُعده بن هُبَیره مَخزومی وارد شد .
المستدرک علی الصحیحین به نقل از مُصعَب بن عبد اللّه زُبَیری : جُعْده گفت : چه کس [ می تواند] به دایی اش بر من مباهات کند، در حالی که دایی من علی است ، بخشنده و خردمند؟
.
ص: 134
21جُندَبُ بنُ عبدِ اللّهِ الأَزدِیُّهو جندب بن کعب بن عبد اللّه الأزدی الغامدی ، وربّما یُنسَب إلی جدّه ویقال : جندب بن عبد اللّه ، وهو جندب الخیر ، وأحد جنادب الأزد (1) . وهو من أصحاب النّبیّ صلی الله علیه و آله (2) والإمام علیّ علیه السلام (3) . وهو قاتل الساحر بالکوفه أیّام عثمان عند إماره الولید بن عقبه علیها ، بعدما أخذ یمارس الشعوذه والسحر فی مسجد الکوفه ، بحضور الولید (4) ، فسجنه الولید ثمّ نفاه إلی المدینه . وقد نُفی إلی الشام أیضاً ومعه مالک الأشتر ورجال آخرون ؛ لأنّهم کانوا یذکرون مساوئ عثمان ومثالبه ، وحضر جُندَب حروب الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام کلّها (5) .
الإرشاد عن جندب بن عبد اللّه :دَخَلتُ عَلی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ بِالمَدینَهِ بَعدَ بَیعَهِ النّاسِ لِعُثمانَ ، فَوَجَدتُهُ مُطرِقاً کَئیباً ، فَقُلتُ لَهُ : ما أصابَ قَومَکَ ؟ قالَ : صَبرٌ جَمیلٌ . فَقُلتُ لَهُ : سُبحانَ اللّهِ ! وَاللّهِ إنَّکَ لَصَبورٌ ! قالَ : فَأَصنَعُ ماذا ؟ فَقُلتُ : تَقومُ فِی النّاسِ وتَدعوهُم إلی نَفسِکَ ، وتُخبِرُهُم أنَّکَ أولی بالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِالفَضلِ وَالسّابِقَهِ ، وتَسأَلُهُمُ النَّصرَ عَلی هؤُلاءِ المُتَمالِئینَ عَلَیکَ ؛ فَإِن أجابَکَ عَشَرَهٌ مِن مِئَهٍ شَدَدتَ بِالعَشَرَهِ عَلَی المِئَهِ ، فَإِن دانوا لَکَ کانَ ذلِکَ عَلی ما أحبَبتَ ، وإن أبَوا قاتَلتَهُم ؛ فَإِن ظَهَرتَ عَلَیهِم فَهُو سُلطانُ اللّهِ الَّذی آتاهُ نَبِیَّهُ علیه السلام ، وکُنتَ أولی بِهِ مِنهُم ، وإن قُتِلتَ فی طَلَبِهِ قُتِلتَ شَهیداً ، وکُنتَ أولی بِالعُذرِ عِندَ اللّهِ ، وأحَقَّ بِمیراثِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . فَقالَ : أ تَراهُ یا جُندَبُ یُبایِعُنی عَشَرَهٌ مِن مِئَهٍ ؟ قُلتُ : أرجو ذلِکَ . قالَ : لکِنَّنی لا أرجو ولا مِن کُلِّ مِئَهٍ اثنَینِ ، وسَاُخبِرُکَ مِن أینَ ذلِکَ ؛ إنَّما یَنظُرُ النّاسُ إلی قُرَیشٍ ، وإنَّ قُرَیشاً تَقولُ : إنَّ آلَ مُحَمَّدٍ یَرَون لَهُم فَضلاً عَلی سائِرِ النّاسِ ، وإنَّهُم أولِیاءُ الأَمرِ دونَ قُرَیشٍ ، وإنَّهُم إن وَلوهُ لَم یَخرُج مِنهُم هذَا السُّلطانُ إلی أحَدٍ أبَداً ، ومَتی کانَ فی غَیرِهِم تَداوَلتُموهُ بَینُکم ، ولا وَاللّهِ لا تَدفَعُ قُرَیشٌ إلَینا هذَا السُّلطانَ طائِعینَ أبَداً . قالَ : فَقُلتُ لَهُ : أفَلا أرجِعُ فَاُخبِرَ النّاسَ بِمَقالَتِکَ هذِهِ ، وأدعوهُم إلَیکَ ؟ فَقالَ لی : یا جُندَبُ ، لَیسَ هذا زَمانُ ذاکَ . قال : فَرَجَعتُ بَعدَ ذلِکَ إلی العِراقِ ، فَکُنتُ کُلَّما ذَکَرتُ لِلنّاسِ شَیئاً مِن فَضائِلِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ومَناقِبِهِ وحُقوقِهِ زَبَرونی (6) ونَهَرونی ، حَتّی رُفِعَ ذلِکَ مِن قَولی إلَی الوَلیدِ بنِ عُقبَهَ لَیالِیَ وَلِیَنا ، فَبَعَثَ إلَیَّ فَحَبَسَنی حَتّی کُلِّمَ فِیَّ ، فَخَلّی سَبیلی . (7)
.
1- .الإصابه : ج 1 ص 615 الرقم 1230 ، اُسد الغابه : ج 1 ص 568 الرقم 806 ، سیر أعلام النّبلاء : ج 3 ص 175 الرقم 31 .
2- .سیر أعلام النّبلاء : ج 3 ص 175 الرقم 31 ، تاریخ الإسلام للذهبی : ج 3 ص 545 .
3- .رجال الطوسی : ص 59 الرقم 497 .
4- .سیر أعلام النّبلاء : ج 3 ص 176 و 177 الرقم 31 ، الاستیعاب : ج 1 ص 325 الرقم 347 . وقیل : «قاتل الساحر غیر جندب الأزدی» وراجع ص 326 واُسد الغابه : ج 1 ص 565 الرقم 802 و ص 568 الرقم 806 .
5- .إعلام الوری : ج 1 ص 339 ؛ تاریخ الإسلام للذهبی : ج 3 ص 545 ، سیر أعلام النّبلاء : ج 3 ص 77 الرقم 31 .
6- .زَبَرَه : نهره وأغلظ له فی القول والردّ (النهایه : ج 2 ص 239 «زبر») .
7- .الإرشاد : ج 1 ص 241 ، الأمالی للطوسی : ص 234 ح 415 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 9 ص 57 .
ص: 135