گروه نرم افزاری آسمان

فصل دوم : فضیلت دانش



2 / 1 معیار ارزش انسان

فصل دوم : فضیلت دانش2 / 1معیار ارزش انسانقرآن«بگو : آیا آنان که می دانند با آنان که نمی دانند برابرند؟» .

حدیث4800.الإمام الصادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :باارزش ترینِ مردم ، دانشمندترینِ آنهاست و کم ارزش ترینِ مردم ، نادان ترین ایشان .4801.عنه علیه السلام :صفات الشیعه به نقل از ابن ابی عمیر ، که سند حدیث را به یکی از معصومان رسانده است : برخی از شما نمازهای بیشتری دارند ، برخی حجّ بیشتر ، برخی صدقه افزون تر ، و برخی نیز بیشتر روزه می گیرند ، و برترینِ شما ، کسی است که شناخت فزون تری دارد .

.


ص: 270

4802.عنه علیه السلام ( لِأَبی بَصیرٍ ) الإمام علیّ علیه السلام :قیمَهُ کُلِّ امرِیًءما یَعلَمُهُ. (1)4796.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :ألا لا یَستَحیِیَنَّ مَن لا یَعلَمُ أن یَتَعَلَّمَ ، فَإِنَّ قیمَهَ کُلِّ امرِیًءما یَعلَمُ. (2)4797.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :قیمَهُ کُلِّ امرِیًءما یُحسِنُ (3) . 44798.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :النّاسُ أبناءُ ما یُحسِنونَ ، وقَدرُ کُلِّ امرِیًءما یُحسِنُ ، فَتَکَلَّموا فِی العِلمِ تَبَیَّن أقدارُکُم. (4)4799.عدّه الداعی ( به نقل از معصومین علیهم السلام ) عنه علیه السلام :یُنبِئُ عَن قیمَهِ کُلِّ امرِیًءعِلمُهُ وعَقلُهُ. (5) .

1- .منیه المرید : ص 110 ، غرر الحکم : ح 6752 ، المحجّه البیضاء: ج 1 ص 26 .
2- .غرر الحکم : ح 2787 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 109 ح 2395 .
3- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 389 ح 5834 ، نهج البلاغه : الحکمه 81 ، الخصال : ص 420 ح 14 عن عامر الشعبی ، تحف العقول : ص 201 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 182 ح 77 ؛ کنزالعمّال : ج 16 ص 268 ح 44390 نقلاً عن ابن النجار .
4- .الکافی : ج 1 ص 50 ح 14 ، الاختصاص : ص 2 ، تحف العقول : ص 208 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 204 ح 25 .
5- .غرر الحکم : ح 11027 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 549 ح 10137 .

ص: 271

4800.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :ارزش هر انسان ، [ به] چیزی است که می داند .4801.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :هان! مبادا کسی که نمی داند ، از فرا گرفتن شرم بدارد ؛ چرا که ارزش هر انسان ، چیزی است که می داند .4802.امام صادق علیه السلام ( به ابو بصیر ) امام علی علیه السلام :ارزش هر انسان ، [ به] چیزی است که نیک می داند . 14803.الکافی عن أیّوب بن یقطین أو غیره عنهم علیهم السلاامام علی علیه السلام :مردم ، فرزندانِ آن چیزند که نیک می دانند و ارزش هر انسان ، [ به ]چیزی است که نیک می داند . پس در دانش سخن بگویید تا ارزش شما آشکار شود .4804.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :به ارزش هر انسان ، دانش و خردش خبر می دهند . .


ص: 272

4805.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :یُنبِئُ عَن فَضلِکَ عِلمُکَ ، وعَن إفضالِکَ بَذلُکَ. (1)4803.الکافی ( به نقل از ایّوب بن یقطین یا شخصی دیگر ، از معصو ) عنه علیه السلام :یا مُؤمِنُ ، إنَّ هذَا العِلمَ وَالأَدَبَ ثَمَنُ نَفسِکَ فَاجتَهِد فی تَعَلُّمِهِما ، فَما یَزیدُ مِن عِلمِکَ وأدَبِکَ یَزیدُ فی ثَمَنِکَ وقَدرِکَ، فَإِنَّ بِالعِلمِ تَهتَدی إلی رَبِّکَ. (2)4804.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :یَتَفاضَلُ النّاسُ بِالعُلومِ وَالعُقولِ ، لا بِالأَموالِ ، والاُصولِ. (3)4805.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :لا یُعرَفُ الرَّجُلُ إلاّ بِعِلمِهِ ، کَما لا یُعرَفُ الغَریبُ مِنَ الشَّجَرِ إلاّ عِندَ حُضورِ الثَّمَرِ ، فَتَدُلُّ الأَثمارُ عَلی اُصولِها. (4)4806.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :لا تَستَعظِمَنَّ أحَداً حَتّی تَستَکشِفَ مَعرِفَتَهُ. (5)4807.الإمام الباقر علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام :یا بُنَیَّ ، اعرِف مَنازِلَ الشّیعَهِ عَلی قَدرِ رِوایَتِهِم ومَعرِفَتِهِم، فَإِنَّ المَعرِفَهَ هِیَ الدِّرایَهُ لِلرِّوایَهِ ، وبِالدِّرایاتِ لِلرِّوایاتِ یَعلُو المُؤمِنُ إلی أقصی دَرَجاتِ الإِیمانِ . إنّی نَظَرتُ فی کِتابٍ لِعَلِیٍّ علیه السلام فَوَجَدتُ فِی الکِتابِ : إنَّ قیمَهَ کُلِّ امرِیًءوقَدرَهُ مَعرِفَتُهُ ، إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی یُحاسِبُ النّاسَ عَلی قَدرِ ما آتاهُم مِنَ العُقولِ فی دارِ الدُّنیا. (6)4808.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :المُؤمِنُ عُلوِیٌّ ؛ لِأَ نَّهُ عَلا فِی المَعرِفَهِ. (7)4806.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ :


لا فَضلَ إلاّ لِأَهلِ العِلمِ ، إنَّهُمُ

عَلَی الهُدی لِمَنِ استَهدی أدِلاّءُ وقیمَهُ المَرءِ ما قَد کانَ یُحسِنُهُ

وَالجاهِلونَ لِأَهلِ العِلمِ أعداءُ (8) .

1- .غرر الحکم : ح 11031 .
2- .روضه الواعظین : ص 16 ، مشکاه الأنوار : ص 239 ح 689 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 180 ح 64 .
3- .غرر الحکم : ح 11009 .
4- .غرر الحکم : ح 9694 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 484 ح 8923 .
5- .غرر الحکم : ح 10208 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 518 ح 9387 .
6- .معانی الأخبار : ج 1 ص 2 عن برید الرزّاز عن الإمام الصادق علیه السلام ، الاُصول الستّه عشر : ص 3 عن زید الزرّاد عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلام ، بحارالأنوار : ج 1 ص 106 ح 2 .
7- .علل الشرائع : ص 467 ح 22 عن محمّد بن محمّد بن عماره ، بحارالأنوار : ج 67 ص 171 ح 3 .
8- .الدیوان المنسوب إلی الإمام علیّ علیه السلام : ص 30 ح 1 .

ص: 273

4807.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام : از فضلت ، دانش تو و از کَرَمت ، بخشش تو خبر می دهند . 1301 . امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام : از فضلت ، دانش تو و از کَرَمت ، بخشش تو خبر می دهند . 1301 . امام علی علیه السلام : ای مؤمن! همانا این دانش و ادب ، بهای نفس توست . پس در آموختن آن بکوش که هر آنچه بر دانش و ادبت بیفزاید ، بر بهای تو می فزاید که با دانش ، به سوی پروردگارت ره می بری .4808.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :مردم با دانایی ها و خردها ، و نه دارایی ها و نَسَب ها ، بر یکدیگر برتری می یابند .4809.الکافی عن عبد العزیز القراطیسی :امام علی علیه السلام :مرد ، جز به دانش خویش شناخته نمی گردد ، همان گونه که درخت ناآشنا را از میوه اش می شناسند . پس میوه ها بر ریشه ها دلالت می کنند .4810.الخصال عن عمّار بن أبی الأحوص :امام علی علیه السلام :کسی را بزرگ مشمار تا آن گاه که به معرفتش پی ببری .4809.امام صادق علیه السلام ( به عبد العزیز قراطیسی ) امام باقر علیه السلام :ای فرزندم! مراتب فضل شیعیان را بر مبنای روایت و معرفت ایشان باز شناس ، که همانا معرفت ، درک روایت است و مؤمن با درک درست روایات به ستیغ درجات ایمان می رسد . من در کتاب علی علیه السلام نگریستم و در آن ، چنین یافتم : ارزش هر انسان و منزلتش ، در معرفت اوست و بی گمان ، خداوند تبارک و تعالی مردمان را به مقدار خردهایی که در سرای دنیا به آنها داده ، بازخواست می کند .4810.الخصال ( به نقل از عمّار بن ابی احوص ) امام صادق علیه السلام :مؤمن ، از عالَم بالاست؛ زیرا که در معرفت ، اوج گرفته است .4811.الکافی عن یعقوب بن الضحّاک عن رجل من أصحابنا سرّا ( وکانَ خادِما لِلإِمامِ الصّادِقِ علیه السلام ، ) امام علی علیه السلام در اشعار منسوب به ایشان :

جز برای اهل دانش، فضیلتی نباشد

چه ، آنان اند که ره جویان را رهنمایان اند. ارزش انسان [ به] چیزی است که نیک می داند

و نادانان با اهل دانش ، دشمن اند . .


ص: 274

راجع : ص 274 (رفعه الدارین) و 288 (أفضل شرف)، ج 1 ص 254 (تأکید التعقّل) .

2 / 2أصلُ کُلِّ خَیرٍ4812.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَهِ مَعَ العِلمِ ، وشَرُّ الدُّنیا وَالآخِرَهِ مَعَ الجَهلِ. (1)4813.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :العِلمُ رَأسُ الخَیرِ کُلِّهِ. (2)4814.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ أصلُ کُلِّ خَیرٍ ، الجَهلُ أصلُ کُلِّ شَرٍّ. (3)4815.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مصباح الشریعه فیما نَسَبَهُ إلَی الإِمامِ الصّادِقِ علیه السلام : العِلمُ أصلُ کُلِّ حالٍ سَنِیٍّ ، ومُنتَهی کُلِّ مَنزِلَهٍ رَفیعَهٍ. (4)2 / 3رِفعَهُ الدّارَینِالکتاب«یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجَتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» . (5)

.

1- .روضه الواعظین : ص 17 .
2- .جامع الأحادیث للقمّی : ص 102 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 175 ح 9 .
3- .غرر الحکم : ح 818 و ح 819 .
4- .مصباح الشریعه : ص 341 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 31 ح 20 .
5- .المجادله : 11 .

ص: 275



2 / 2 بنیاد هر نیکی

2 / 3 سرافرازی دو سرا

ر . ک : ص 275 (سرافرازی دو سرا) و 289 (برترین شرف) ، ج 1 ص 255 (اهتمام بر خردورزی) .

2 / 2بنیاد هر نیکی4818.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خیر دنیا و آخرت ، با دانش ، و شرّ دنیا و آخرت ، با نادانی است .4819.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، سرآمدِ هرگونه خیری است .4820.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، بنیاد هر خیر و نادانی ، ریشه هر شرّی است .4821.عنه علیه السلام :مصباح الشریعه در آنچه به امام صادق علیه السلام نسبت داده است : دانش ، منشأ هر والایی و نهایت هر منزلت رفیع است .2 / 3سرافرازی دو سراقرآن«خداوند ، کسانی از شما را که ایمان آوردند [یک درجه] و دانش یافتگان را [ به ]درجاتی رفعت بخشد ، و خدا به آنچه می کنید ، آگاه است» .

.


ص: 276

الحدیث4822.امام علی علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :النّاسُ یَعلَمونَ فِی الدُّنیا عَلی قَدرِ مَنازِلِهِم فِی الجَنَّهِ. (1)4823.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :تَعَلَّمُوا العِلمَ ، فَإِنَّ تَعَلُّمَهُ حَسَنَهٌ ، ومُدارَسَتَهُ تَسبیحٌ ، وَالبَحثَ عَنهُ جِهادٌ ، وتَعلیمَهُ مَن لا یَعلَمُهُ صَدَقَهٌ ، وبَذلَهُ لِأَهلِهِ قُربَهٌ ، لِأَنَّهُ مَعالِمُ الحَلالِ وَالحَرامِ ، وسالِکٌ بِطالِبِهِ سَبیلَ الجَنَّهِ ، وهُوَ أنیسٌ فِی الوَحشَهِ ، وصاحِبٌ فِی الوَحدَهِ ، ودَلیلٌ عَلَی السَّرّاءِ وَالضَّرّاءِ ، وسِلاحٌ عَلَی الأَعداءِ ، وزَینٌ لِلأَخِلاّءِ .

یَرفَعُ اللّهُ بِهِ أقواماً یَجعَلُهُم فِی الخَیرِ أئِمَّهً یُقتَدی بِهِم ، تُرمَقُ أعمالُهُم ، وتُقتَبَسُ آثارُهُم وتَرغَبُ المَلائِکَهُ فی خِلَّتِهِم ، یَمسَحونَهُم فی صَلاتِهِم بِأَجنِحَتِهِم ، ویَستَغفِرُ لَهُم کُلُّ شَیءٍ حَتّی حیتانِ البُحورِ وهَوامِّها ، وسِباعِ البَرِّ وأنعامِها ، لِأَنَّ العِلمَ حَیاهُ القُلوبِ ، ونورُ الأَبصارِ مِنَ العَمی ، وقُوَّهُ الأَبدانِ مِنَ الضَّعفِ ، یُنزِلُ اللّهُ حامِلَهُ مَنازِلَ الأَخیارِ ، ویَمنَحُهُ مَجالِسَ الأَبرارِ فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ .

بِالعِلمِ یُطاعُ اللّهُ ویُعبَدُ ، وبِالعِلمِ یُعرَفُ اللّهُ ویُوَحَّدُ (2) ، وبِالعِلمِ توصَلُ الأَرحامُ ، وبِهِ یُعرَفُ الحَلالُ وَالحَرامُ ، وَالعِلمُ أمامَ العَمَلِ وَالعَمَلُ تابِعُهُ ، یُلهِمُهُ اللّهُ السُّعَداءَ ویَحرِمُهُ الأَشقِیاءَ. (3)4824.الإمام علیّ علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ یَرفَعُ الوَضیعَ ، وتَرکُهُ یَضَعُ الرَّفیعَ. (4) .

1- .جامع الأحادیث للقمّی: ص 126.
2- .فی المصدر : «یؤخذ» والصحیح ما أثبتناه بقرینه السیاق والمصادر الاُخری .
3- .الخصال : ص 522 ح 12 عن الإمام علیّ علیه السلام ، الأمالی للصدوق : ص 713 ح 982 عن الأصبغ بن نباته عن الإمام علیّ علیه السلام ، تحف العقول : ص 28 ، الأمالی للطوسی : ص 487 ح 1069 ، عدّه الداعی : ص 63 کلاهما عن محمّد بن علیّ بن الحسین عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلامعنه صلی الله علیه و آله ، منیه المرید : ص 108 ، مجمع البیان : ج 1 ص 74 ، إرشاد القلوب : ص 165 والثلاثه الأخیره عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلامعنه صلی الله علیه و آله وکلّها نحوه ، بحارالأنوار : ج 1 ص 166 ح 7 .
4- .مطالب السؤول : ص 48 .

ص: 277

حدیث4826.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مردم در دنیا به قدر منزلت خود در بهشت می دانند .4827.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش بیاموزید که آموختن آن ، نیکی است و مباحثه آن ، تسبیح و جستجوی آن ، جهاد و آموزشش به کسی که آن را نمی داند ، صدقه و بذل آن به اهلش ، مایه نزدیکی به خداست؛ چرا که دانش ، نشان دهنده حلال و حرام و جوینده اش را به بهشت ، راهبر است و در وحشت ، مونس و در تنهایی ،همراه و در خوشی و ناخوشی، راهنما و سلاحی علیه دشمنان و زیوری برای همدلان است .

خداوند ، کسانی را با آن بر می افرازد و پیشوایان خیر و نیکی قرارشان می دهد که به ایشان اقتدا می کنند و به اعمالشان می نگرند و از آثارشان اقتباس می شود و فرشتگان به دوستی آنها رغبت می ورزند و با بال هایشان آنها را در نماز ، لمس می کنند و هر چیزی ، حتّی ماهیان و جانواران دریاها و درندگان و چارپایان خشکی ، برای آنها آمرزش می طلبند؛ چرا که دانش ، حیات دل ها ، روشنایی دیدگان از نابینایی و توانایی پیکرها از ناتوانی است . خدا ، حاملان دانش را به جایگاه های برگزیدگان می رسانَد و مجالس نیکان را در دنیا و آخرت ارزانی شان می گردانَد .

با دانش ، خداوند اطاعت و پرستیده می شود و با دانش ، خدا شناخته و یگانه دانسته می شود و با دانش ، پیوند میان خویشاوندان انجام و حلال و حرام شناخته می شود و دانش ، پیشوای عمل است و عمل ، پیرو آن . خدا آن را به نیک بختان الهام می کند و تیره بختان را از آن ، محروم می دارد .4824.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ،افتاده را برمی کشد و ترکش ، بلند مرتبه را پست می سازد . .


ص: 278

4825.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :جَهلُ الغَنِیِّ یَضَعُهُ ، وعِلمُ الفَقیرِ یَرفَعُهُ. (1)4826.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :طَلَبتُ القَدرَ وَالمَنزِلَهَ فَما وَجَدتُ إلاّ بِالعِلمِ ، تَعَلَّموا یَعظُم قَدرُکُم فِی الدّارَینِ. (2)4827.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :کَفی بِالعِلمِ رِفعَهً. (3)4828.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العَقلُ مَنفَعَهٌ ، وَالعِلمُ مَرفَعَهٌ ، وَالصَّبرُ مَدفَعَهٌ. (4)4829.مکارم الأخلاق عن صفوان بن سلیم :عنه علیه السلام :العِلمُ مَجَلَّهٌ ، الجَهلُ مَضَلَّهٌ. (5)4830.الاختصاص عن الحسن بن محبوب :عنه علیه السلام :أعَزُّ العِزِّ العِلمُ ؛ لِأَنَّ بِهِ مَعرِفَهَ المَعادِ وَالمَعاشِ ، وأذَلُّ الذُّلِّ الجَهلُ ؛ لِأَنَّ صاحِبَهُ أصَمُّ ، أبکَمُ ، أعمی ، حَیرانُ. (6)4828.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مصباح الشریعه فیما نَسَبَهُ إلَی الإِمامِ الصّادِقِ علیه السلام : لَیسَ إلَی اللّهِ تَعالی طَریقٌ یُسلَکُ إلاّ بِالعِلمِ ، وَالعِلمُ زَینُ المَرءِ فِی الدُّنیا وسِیاقُهُ إلَی الجَنَّهِ ، وبِهِ یَصِلُ إلی رِضوانِ اللّهِ تَعالی. (7)راجع : ص 268 (معیار قیمه الإنسان) و 288 (أفضل شرف) .

2 / 4قاتِلُ الجَهلِ4832.الإمام علیّ علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ قاتِلُ الجَهلِ. (8) .

1- .غرر الحکم: ح 4765 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 223 ح 4337 .
2- .جامع الأخبار : ص 341 ح 950 ، بحارالأنوار : ج 69 ص 399 ح 91 .
3- .غرر الحکم : ح 7011 .
4- .غرر الحکم : ح 2041 وفیه «رفعه» بدل «مرفعه» .
5- .غرر الحکم : ح 204 .
6- .نزهه الناظر : ص 70 ح 65 .
7- .مصباح الشریعه : ص 346 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 32 ح 25 .
8- .غرر الحکم : ح 1030 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 43 ح 1027 .

ص: 279



2 / 4 کُشنده نادانی

4833.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :نادانیِ توانگر ، وی را پست می سازد و دانشِ نادار ، او را برمی افرازد .4831.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در نامه اش به نجرانیان ) امام علی علیه السلام :قدر و منزلت را جستم و آن را جز با دانش نیافتم . دانش بیاموزید تا منزلت شما در دو سرا بزرگ گردد .4832.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :برای سرافرازی ، دانش بس است .4833.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :خرد ، مایه سود و دانش ، مایه سربلندی و شکیبایی ، موجب دفع بلاست .4834.الإمام الباقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، مایه بزرگی و نادانی ، مایه گم راهی است .4835.الإمام الصادق علیه السلام ( فی قَولِ اللّه ِ عز و جل : {Q} «هُوَ الَّذِی أَ ) امام علی علیه السلام :گرامی ترین عزّت ، دانش است؛ چرا که با آن ، شناخت معاد و معاش به دست آید و خوارترین خواری ، نادانی است؛ چرا که صاحب آن کر و لال و کور و سرگردان است .4836.الکافی عن جمیل :مصباح الشریعه در آنچه به امام صادق علیه السلام نسبت داده است: هیچ راهی به سوی خدا پیموده نمی شود ، جز با دانش و دانش ، زیور انسان در دنیا و کشاننده وی به سوی بهشت است و با آن به خشنودی خدای متعال می رسد .ر . ک : ص 269 (معیار ارزش انسان) و 289 (برترین شرف).

2 / 4کُشنده نادانی4837.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، کُشنده نادانی است .

.


ص: 280

4838.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ قاتِلُ الجَهلِ ، ومُکسِبُ النُّبلِ. (1)4839.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :یَسیرُ العِلمِ یَنفی کَثیرَالجَهلِ. (2)4840.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ مُمیتُ الجَهلِ. (3)4837.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :مَن قاتَلَ جَهلَهُ بِعِلمِهِ فازَ بِالحَظِّ الأَسعَدِ. (4)2 / 5حَقیقَهُ الحَیاهِ4840.امام علی علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ العِلمَ حَیاهُ القُلوبِ ، ونورُ الأَبصارِ مِنَ العَمی ، وقُوَّهُ الأَبدانِ مِنَ الضَّعفِ. (5)4841.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل یَقولُ : تَذاکُرُ العِلمِ بَینَ عِبادی مِمّا تَحیا عَلَیهِ القُلوبُ المَیِّتَهُ إذا هُمُ انتَهَوا فیهِ إلی أمری. (6)4842.عنه علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ مُحیِی النَّفسِ ، ومُنیرُ العَقلِ ، ومُمیتُ الجَهلِ. (7)4843.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ إحدَی الحَیاتَینِ. (8) .

1- .غرر الحکم : ح 1584 .
2- .غرر الحکم : ح 10990 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 550 ح 10147 .
3- .غرر الحکم : ح 269 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 52 ح 1358 .
4- .غرر الحکم : ح 8859 .
5- .الخصال : ص 522 ح 12 عن الإمام علیّ علیه السلام ، الأمالی للصدوق : ص 713 ح 982 عن الأصبغ بن نباته عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 1 ص 166 ح 7 .
6- .الکافی : ج 1 ص 40 ح 6 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، جامع الأحادیث للقمّی : ص 68 ، عوالی اللآلی : ج 4 ص 78 ح 71 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 203 ح 17 .
7- .غرر الحکم : ح 1736 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 52 ح 1358 .
8- .غرر الحکم : ح 1626 وفی بعض النسخ «احد الحیلتین» .

ص: 281



2 / 5 حقیقت زندگانی

4844.الإمام الصادق علیه السلام ( فیما وَعَظَ لُقمانُ ابنَهُ ) امام علی علیه السلام :دانش ، کشنده نادانی و مایه بزرگواری است .4845.الإمام الکاظم علیه السلام :امام علی علیه السلام :اندکیْ دانش ، نادانی بسیار را می زداید .4841.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، نابود کننده نادانی است .4842.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :آن که با دانش خود به پیکار با نادانی اش برخیزد ، به بالاترین خوش بختی می رسد .2 / 5حقیقت زندگانی4845.امام کاظم علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، زندگیِ دل هاست ، و روشنایی دیدگان از نابینایی ، و توانایی پیکرها از ناتوانی .4846.الإمام علیّ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل می فرماید : «گفتگوی علمی در میان بندگانم دل های مرده را حیات می بخشد ، آن گاه که در آن به امر من برسند» .4847.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، زنده کننده جان و روشنی بخش خرد و کُشنده نادانی است .4848.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، یکی از دو زندگی است .

.


ص: 282

4849.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :بِالعِلمِ تَکونُ الحَیاهُ. (1)4850.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ حَیاهٌ ، الإِیمانُ نَجاهٌ. (2)4851.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ حَیاهٌ وشِفاءٌ. (3)4846.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :اِکتَسِبُوا العِلمَ یُکسِبکُمُ الحَیاهَ. (4)4847.امام علی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :العِلمُ حَیاهُ القُلوبِ ومَصابیحُ الأَبصارِ. (5)4848.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ :


وفِی الجَهلِ قَبلَ المَوتِ مَوتٌ لِأَهلِهِ

وأجسادُهُم قَبلَ القُبورِ قُبورُ وإنَّ امرَأً لَم یَحیَ بِالعِلمِ مَیِّتٌ

ولَیسَ لَهُ حَتَّی النُّشورِ نُشورُ (6)راجع : ج 3 ص 308 (أحیاء بین الأموات) .

2 / 6أفضَلُ الأَنیسَینِ4852.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ أفضَلُ الأَنیسَینِ. (7)4853.الإمام علیّ علیه السلام ( فی کِتابِهِ إلی مُحَمَّدِ بنِ أبی بَکرٍ وأهلِ م ) عنه علیه السلام :مَن خَلا بِالعِلمِ لَم توحِشهُ خَلوَهٌ. (8) .

1- .غرر الحکم : ح 4220 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 187 ح 3829 .
2- .غرر الحکم : ح 185 .
3- .غرر الحکم : ح 688 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 30 ح 470 .
4- .غرر الحکم : ح 2486 .
5- .تنبیه الخواطر : ج 2 ص 245 .
6- .الدیوان المنسوب إلی الإمام علیّ علیه السلام : ص 240 ح 161 .
7- .غرر الحکم : ح 1654 .
8- .غرر الحکم : ح 8125 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 442 ح 7726 .

ص: 283



2 / 6 بهترین همدم

4852.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :زندگی به دانش است .4853.امام علی علیه السلام ( در نامه اش به محمّد بن ابی بکر و مردم مصر ) امام علی علیه السلام :دانش ، زندگی است و ایمان ، رهایی .4854.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، زندگی و درمان است .4855.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش بیندوزید تا به شما حیات بخشد .4856.عنه علیه السلام :امام صادق علیه السلام :دانش ، زندگی دل ها و چراغ های دیدگان است .4857.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام در اشعار منسوب به ایشان :


و در نادانی برای صاحبانش پیش از مرگ ، مرگ است

و پیکرهاشان پیش از آن که در گور بروند ، خود گورند .و هر آینه ، اگر کسی به دانش زنده نشد ، مرده است

و تا روز رستاخیز ، او را رستاخیزی نیست .ر . ک : ج 3 ص 309 (زنده در میان مردگان) .

2 / 6بهترین همدم4856.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :بهترینِ دو همدم ، دانش است .4857.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :آن که با دانش خلوت کند ، هیچ خلوتی او را به هراس نیفکند .

.


ص: 284

4858.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :تَعَلَّمُوا العِلمَ . . . لِأَنَّهُ . . . الأَنیسُ فِی الوَحشَهِ ، وَالصّاحِبُ فِی الغُربَهِ ، وَالمُحَدِّثُ فِی الخَلوَهِ. (1)4859.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ ) عنه علیه السلام :عَلَیکُم بِطَلَبِ العِلمِ فَإِنَّ طَلَبَهُ فَریضَهٌ وهُوَ . . . صاحِبٌ فِی السَّفَرِ ، وأنَسٌ فِی الغُربَهِ. (2)4860.الإمام زین العابدین علیه السلام ( مِمّا یَقولُ فی سُجودِهِ ) عنه علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ :


عِلمی مَعی أینَما قَد کُنتُ یَتبَعُنی

قَلبی وِعاءٌ لَهُ لا جَوفُ صُندوقِ إن کُنتُ فِی البَیتِ کانَ العِلمُ فیهِ مَعی

أو کُنتُ فِی السّوقِ کانَ العِلمُ فِی السّوقِ (3)2 / 7أفضَلُ الجَمالَینِ4860.امام زین العابدین علیه السلام ( از ذکرهایی که در سجده اش می گفت ) الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ أفضَلُ الجَمالَینِ. (4)4861.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ جَمالٌ لا یَخفی ونَسیبٌ لا یُجفی. (5)4862.الإمام الباقر علیه السلام :عنه علیه السلام :الصَّبرُ أفضَلُ سَجِیَّهٍ ، وَالعِلمُ أشرَفُ حِلیَهٍ وعَطِیَّهٍ. (6)4863.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ زَینُ الحَسَبِ. (7) .

1- .کنز الفوائد : ج 2 ص 108 ، أعلام الدین : ص 82 ، الخصال : ص 522 ح 12 عن الإمام علیّ علیه السلام عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله نحوه .
2- .کنز الفوائد : ج 1 ص 319 ، کشف الغمّه : ج 3 ص 137 عن الإمام الجواد عن آبائه عنه علیهم السلام .
3- .الدیوان المنسوب إلی الإمام علیّ علیه السلام : ص 388 ح 299 .
4- .غرر الحکم : ح 1671 .
5- .غرر الحکم : ح 1463 وفی بعض النسخ «نسیب لا یخفی» .
6- .غرر الحکم : ح 1869 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 56 ح 1436 .
7- .غرر الحکم: ح 284، عیون الحکم والمواعظ: ص 27 ح 350 وراجع: الدیوان المنسوب إلی الإمام علیّ علیه السلام : ص 316 ح 238.

ص: 285



2 / 7 بهترین زیبایی

4864.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش فرا گیرید ؛ چرا که در تنهایی ، همدم و در غربت ، همراه و در خلوت ، هم سخن است .4865.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :همواره در پی دانش باشید که طلب آن ، واجب است و... در سفر ، همراه و در غربت ، همدم است .4866.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام در اشعار منسوب به ایشان :


دانشم با من است و هر جا که باشم به دنبالم است .

دلم ظرف آن است ، نه درون صندوق .اگر در خانه باشم ، دانشم نیز در آن جا همراه من است

یا اگر در بازار باشم ، باز دانش من در بازار است .2 / 7بهترین زیبایی4864.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، بهترینِ دو زیبایی است .4865.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، جمالی است که پنهان نمی مانَد و خویشاوندی ای است که تباه نمی شود .4866.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :شکیبایی ، برترین خصلت و دانش ، برترین زیور و عطاست .4867.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، زینت حسب و نسب است .

.


ص: 286

4868.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ زَینُ الأَغنِیاءِ وغِنَی الفُقَراءِ. (1)4869.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن لَم یَکتَسِب بِالعِلمِ مالاً اکتَسَبَ بِهِ جَمالاً. (2)4870.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مُزَیِّنُ الرَّجُلِ عِلمُهُ وحِلمُهُ. (3)2 / 8أفضَلُ هِدایَهٍ4868.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ أفضَلُ هِدایَهٍ. (4)4869.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ أشرَفُ هِدایَهٍ. (5)4870.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ خَیرُ دَلیلٍ. (6)4871.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ نِعمَ دَلیلٌ. (7)4872.عوالی اللآلی :عنه علیه السلام :العِلمُ أوَّلُ دَلیلٍ ، وَالمَعرِفَهُ آخِرُ نِهایَهٍ. (8)4873.الاتّحافات السنیّه ( فِی الحَدیثِ القُدسِیِّ ) عنه علیه السلام :لا دَلیلَ أنجَحُ مِنَ العِلمِ. (9)4874.بحار الأنوار :عنه علیه السلام :العِلمُ یَهدی إلَی الحَقِّ. (10) .

1- .غرر الحکم : ح 1526 .
2- .غرر الحکم : ح 8967 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 433 ح 7460 .
3- .غرر الحکم : ح 9778 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 489 ح 9053 .
4- .غرر الحکم : ح 846 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 35 ح 708 .
5- .غرر الحکم : ح 1023 .
6- .غرر الحکم : ح 590 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 32 ح 569 .
7- .غرر الحکم : ح 837 وفی بعض النسخ «نعم دلیل» .
8- .غرر الحکم : ح 2061 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 63 ح 1626 .
9- .غرر الحکم : ح 10668 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 539 ح 9958 .
10- .غرر الحکم : ح 1581 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 49 ح 1255 .

ص: 287



2 / 8 بهترین هدایت

4875.سنن ابن ماجه عن عبد اللّه بن عمرو :امام علی علیه السلام :دانش ، زینت توانگران و توانگری مستمندان است .4876.تنبیه الخواطر عن ابن عبّاس :امام علی علیه السلام :آن که با دانش دارایی نیافت ، از آن زیبایی یافت .4872.عوالی اللآلی :امام علی علیه السلام :زینت بخش مرد ، دانش و بردباری اوست .2 / 8بهترین هدایت4875.سنن ابن ماجه ( به نقل از عبداللّه بن عمرو ) امام علی علیه السلام :دانش ، برترین هدایت است .4876.تنبیه الخواطر ( به نقل از ابن عبّاس ) امام علی علیه السلام :دانش ، والاترین هدایت است .4877.الاختصاص عن الحسن بن عطیّه :امام علی علیه السلام :دانش ، بهترین راهنماست .4878.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، نیکوترین راهنماست .4879.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، نخستین راهنما و شناخت ، پایان راه است .4880.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :راهنمایی کامیاب تر از دانش نیست .4877.الإختصاص ( به نقل از حسن بن عطیّه ) امام علی علیه السلام :دانش ، به سوی حق ره می نماید .

.


ص: 288

4878.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :إنَّ بِالعِلمِ تَهتَدی إلی رَبِّکَ ، وبِالأَدَبِ تُحسِنُ خِدمَهَ رَبِّکَ. (1)4879.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ یُرشِدُکَ ، وَالعَمَلُ یَبلُغُ بِکَ الغایَهَ. (2)4880.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن عَلِمَ اهتَدی. (3)4881.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إنَّ العِلمَ یَهدی ویُرشِدُ ویُنجی ، وإنَّ الجَهلَ یُغوی ویُضِلُّ ویُردی. (4)4882.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :کَما أنَّ العِلمَ یَهدِی المَرءَ ویُنجیهِ کَذلِکَ الجَهلُ یُضِلُّهُ ویُردیهِ. (5)4883.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا هِدایَهَ لِمَن لا عِلمَ لَهُ. (6)4884.الکافی عن رفاعه عن الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ الظُّلمَهَ فِی الجَهلِ ، و إنَّ النّورَ فِی العِلمِ. (7)4885.المحاسن عن سنان بن طریف عن الإمام الصادق علیه السالإمام الکاظم علیه السلام لِهِشامِ بنِ الحَکَم : یا هِشامُ ، إنَّ لُقمانَ قالَ لاِبنِهِ : ... یا بُنَیَّ إنَّ الدُّنیا بَحرٌ عَمیقٌ قَد غَرِقَ فیها (فیهِ) عالَمٌ کَثیرٌ ، فَلتَکُن سَفینَتُکَ فیها تَقوَی اللّهِ ، وحَشوُهَا الإِیمانَ ، وشِراعُها التَّوَکُّلَ ، وقَیِّمُهَا العَقلَ ، ودَلیلُهَا العِلمَ ، وسُکّانُهَا الصَّبرَ. (8)2 / 9أفضَلُ شَرَفٍ4883.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ أفضَلُ شَرَفٍ. (9) .

1- .روضه الواعظین: ص 16، مشکاه الأنوار: ص 135 ؛ بحارالأنوار : ج 1 ص 180 ح 64 .
2- .غرر الحکم : ح 2060 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 63 ح 1625 .
3- .غرر الحکم : ح 7735 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 452 ح 8070 .
4- .غرر الحکم : ح 3632 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 154 ح 3359 .
5- .غرر الحکم : ح 7217 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 398 ح 6743 وفیه «یضره» بدل «یضله» .
6- .غرر الحکم : ح 10785 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 541 ح 10048 .
7- .الکافی : ج 1 ص 29 ح 34 عن الحسن بن عمّار .
8- .الکافی : ج 1 ص 16 ح 12 عن هشام بن الحکم ، تحف العقول : ص 386 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 136 ح 30 .
9- .غرر الحکم : ح 481 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 35 ح 698 .

ص: 289



2 / 9 برترین شَرف

4884.الکافی ( به نقل از رفاعه ) امام علی علیه السلام :تو با دانش ، به سوی پروردگارت راه می یابی و با ادب ، پروردگارت را نیک خدمت می کنی .4885.المحاسن ( به نقل از سنان بن طریف ) امام علی علیه السلام :دانش ، تو را ارشاد می کند و عمل تو را به هدف می رساند .4886.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :کسی که دانست ، راه یافت .4887.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، ره می نماید و ارشاد می کند و نجات می بخشد و نادانی ، گم راه می کند و به بیراهه می برد و پست می گرداند .4888.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :همان گونه که دانش ، مرد را ره می نماید و نجات می بخشد ، نادانی نیز وی را گم راه و پست می سازد .4886.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :آن که را دانش نیست ، هدایت نباشد .4887.امام صادق علیه السلام :امام صادق علیه السلام :تاریکی در نادانی و روشنایی در دانش است .4888.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام کاظم علیه السلام خطاب به هشام بن حکم : ای هشام! لقمان به پسر خود گفت : ... فرزندم ! دنیا ، دریایی است ژرف که در آن ، مردمی بسیار غرق شده اند . پس باید کِشتی تو در آن تقوای الهی باشد و اندرونش ایمان ، و بادبانش توکّل ، و ناخدایش خِرد ، و راهنمایش دانش ، و سکّانش شکیبایی .2 / 9برترین شَرف4891.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، برترین شرف است .

.


ص: 290

4892.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ أفضَلُ شَرَفِ مَن لا قَدیمَ لَهُ. (1)4893.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :لا شَرَفَ کَالعِلمِ. (2)4889.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :أشرَفُ الشَّرَفِ العِلمُ. (3)4890.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا عِزَّ أشرَفُ مِنَ العِلمِ. (4)4891.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ أعلی فَوزٍ. (5)4892.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :رُتبَهُ العِلمِ أعلَی الرُّتَبِ. (6)4893.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ جَلالَهٌ ، الجَهالَهُ ضَلالَهٌ. (7)4894.الإمام الباقر علیه السلام :عنه علیه السلام :العَقلُ أجمَلُ زینَهٍ ، وَالعِلمُ أشرَفُ مَزِیَّهٍ. (8)4895.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :لاشَیءَ أحسَنُ مِن عَقلٍ مَعَ عِلمٍ، وعِلمٍ مَعَ حِلمٍ، وحِلمٍ مَعَ قُدرَهٍ. (9)4896.الإمام الباقر علیه السلام ( لِمالِکٍ الجُهَنِیِّ ) عنه علیه السلام :حَسَبُ المَرءِ عِلمُهُ ، وجَمالُهُ عَقلُهُ. (10)4897.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ أشرَفُ الأَحسابِ. (11) .

1- .غرر الحکم : ح 1808 .
2- .نهج البلاغه: الحکمه 113، روضه الواعظین: ص15، غررالحکم: ح 10484، بحارالأنوار : ج 1 ص 179 ح 63.
3- .غرر الحکم : ح 2924 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 118 ح 2631 .
4- .غرر الحکم : ح 10656 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 534 ح 9794 .
5- .غرر الحکم : ح 731 .
6- .المواعظ العددیّه: ص 56 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 269 ح 4945 .
7- .غرر الحکم : ح 163 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 38 ح 814 و 815 .
8- .غرر الحکم : ح 1940 .
9- .غرر الحکم : ح 10909 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 544 ح 10116 وفیه «عمل» بدل «عقل» ؛ شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 267 ح 99 نحوه .
10- .غرر الحکم: ح 4892 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 232 ح 4444 .
11- .الإرشاد : ج 1 ص 298 ، کنز الفوائد : ج 1 ص 319 .

ص: 291

4894.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، برای آن که نیاکانی ندارد ، برترین شرف است .4895.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :شرفی چون دانش ، نیست .4896.امام باقر علیه السلام ( به مالک جُهَنی ) امام علی علیه السلام :شریف ترین شرف ، دانش است .4897.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :عزّتی والاتر از دانش نیست .4898.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، بالاترین رستگاری است .4899.عنه صلی الله علیه و آله ( وقَد سَأَلَهُ عَمرُو بنُ عَبَسَهَ : أیُّ الإِیم ) امام علی علیه السلام :مرتبت دانش ، بالاترین مراتب است .4900.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، بزرگی و نادانی ، گم راهی است .4901.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :خِرد ، زیباترین زینت و دانش ، بزرگ ترین برتری است .4902.معانی الأخبار عن أبی ذر عن رسول اللّه صلی الله علامام علی علیه السلام :چیزی نیکوتر از خِرد همراه با دانش نیست و نیز دانش همراه با بردباری و بردباریِ همراه با توانایی .4898.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :گوهر مرد ، دانش وی و زیبایی اش ، خِرد اوست .4899.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در پاسخ به عمرو بن عبسه که پرسید : کدام ایمان ب ) امام علی علیه السلام :دانش ، شریف ترین تبار است . .


ص: 292

4900.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :رِیاسَهُ العِلمِ أشرَفُ رِیاسَهٍ. (1)4901.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :غایَهُ الفَضائِلِ العِلمُ. (2)4902.معانی الأخبار ( به نقل از ابوذر ) عنه علیه السلام :رَأسُ الفَضائِلِ العِلمُ. (3)4903.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :أفضَلُ ما مَنَّ اللّهُ سُبحانَهُ بِهِ عَلی عِبادِهِ : عِلمٌ وعَقلٌ ومُلکٌ وعَدلٌ. (4)4904.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ أجَلُّ بِضاعَهٍ. (5)4905.مسند ابن حنبل عن أبی سعید الخدری عن رسول اللّه صلعنه علیه السلام :کَفی بِالعِلمِ شَرَفاً أنَّهُ یَدَّعیهِ مَن لا یُحسِنُهُ ویَفرَحُ بِهِ إذا نُسِبَ إلَیهِ. (6)4906.مسند ابن حنبل عن أبی جمعه :عنه علیه السلام :المَعرِفَهُ بُرهانُ الفَضلِ. (7)4903.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به امام علی علیه السلام ) الإمام الجواد علیه السلام :الشَّریفُ کُلُّ الشَّریفِ مَن شَرَفُهُ عِلمُهُ. (8)راجع : ص 268 (معیار قیمه الإنسان) و 274 (رفعه الدارین) .

2 / 10أفضَلُ حِرزٍ4907.مسند ابن حنبل عن أنس عن رسول اللّه صلی الله علیهالإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ حِرزٌ. (9) .

1- .غرر الحکم : ح 5589 .
2- .غرر الحکم : ح 6379 .
3- .غرر الحکم : ح 5234 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 264 ح 4810 .
4- .غرر الحکم : ح 3205 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 122 ح 2771 .
5- .غرر الحکم : ح 612 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 32 ح 560 .
6- .دستور معالم الحکم : ص 26 ؛ منیه المرید : ص 110 ، المحجّه البیضاء : ج 1 ص 25 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 387 ح 6563 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 185 ح 107 .
7- .غرر الحکم: ح 829 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 24 ح 206 وفیه «العقل» بدل «الفضل» .
8- .کشف الغمّه : ج 3 ص 140 ، حلیه الأبرار : ج 4 ص 601 ، بحارالأنوار : ج 78 ص 82 ح 82 .
9- .غرر الحکم : ح 218 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 61 ح 1558 .

ص: 293



2 / 10 برترین حِرز

4908.مسند أبی یعلی عن عمر :امام علی علیه السلام :ریاست علمی ، شریف ترین ریاست است .4907.مسند ابن حنبل ( به نقل از اَنَس ) امام علی علیه السلام :نهایت فضیلت ها ، دانش است .4908.مسند ابی یعلی ( به نقل از عمر ) امام علی علیه السلام :بالاترینِ فضیلت ها ، دانش است .4909.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :شریف ترین چیزی که خداوند سبحان بدان بر بندگانش منّت نهاده ، دانش و خِرد و حکومت و عدل است .4910.تاریخ بغداد عن عبد اللّه بن عمرو :امام علی علیه السلام :بزرگ ترین سرمایه ، دانش است .4911.مسند الشامیین عن عبد اللّه بن عمرو :امام علی علیه السلام :در شرافت دانش ، همین بس که کسی هم که آن را نیک نمی داند ، ادّعایش می کند و هرگاه به آن منسوب گردد ، شادمان می شود .4912.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :معرفت ، دلیل فضیلت است .4913.الإمام علیّ علیه السلام :امام جواد علیه السلام :شریف به تمام معنا ، کسی است که دانشش مایه شرف او گردد .ر . ک : ص 269 (معیار ارزش انسان) و 275 (سرافرازی دو سرا) .

2 / 10برترین حِرز4911.مسند الشامیّین ( به نقل از عبداللّه بن عمرو ) امام علی علیه السلام :دانش ، حِرز (نگه دارنده) است .

.


ص: 294

4912.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ حِجابٌ مِنَ الآفاتِ. (1)4913.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : إذا وُضِعَ المَیِّتُ فی قَبرِهِ اعتَوَرَتهُ نیرانٌ أربَعٌ ، فَتَجیءُ الصَّلاهُ فَتُطفِئُ واحِدَهً ، ویَجیءُ الصَّومُ فَیُطفِئُ واحِدَهً ، وتَجیءُ الصَّدَقَهُ فَتُطفِئُ واحِدَهً ، ویَجیءُ العِلمُ فَیُطفِئُ الرّابِعَهَ ، ویَقولُ : لَو أدرَکتُهُنَّ لَأَطفَأتُهُنَّ کُلَّهُنَّ ، فَقَرَّ عَیناً ، فَأَنَا مَعَکَ ، ولَن تَری بُؤساً. (2)4914.امام علی علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِجابِرِ بنِ یَزیدَ الجُعفِیّ : اِدفَع عَن نَفسِکَ حاضِرَ الشَّرِّ بِحاضِرِ العِلمِ ، وَاستَعمِل حاضِرَ العِلمِ بِخالِصِ العَمَلِ ، وتَحَرَّز فی خالِصِ العَمَلِ مِن عَظیمِ الغَفلَهِ بِشِدَّهِ التَّیَقُّظِ ، وَاستَجلِب شِدَّهَ التَّیَقُّظِ بِصِدقِ الخَوفِ ، وَاحذَر خَفِیَ التَّزَیُّنِ بِحاضِرِ الحَیاهِ ، وتَوَقَّ مُجازَفَهَ الهَوی بِدَلالَهِ العَقلِ ، وقِف عِندَ غَلَبَهِ الهَوی بِاستِرشادِ العِلمِ. (3)4915.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :العِلمُ جُنَّهٌ. (4)2 / 11سِترُ العُیوبِ4916.امام علی علیه السلام ( در سفارش به زهد و پرهیزگاری ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :العِلمُ وَالمالُ یَستُرانِ کُلَّ عَیبٍ ، وَالفَقرُ وَالجَهلُ یَکشِفانِ کُلَّ عَیبٍ. (5)4917.عنه علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :مَن کَساهُ العِلمُ ثَوبَهُ اختَفی عَنِ النّاسِ عَیبُهُ. (6) .

1- .غرر الحکم : ح 720 .
2- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 347 ح 979 .
3- .تحف العقول : ص 285 ، بحارالأنوار : ج 78 ص 163 ح 1 .
4- .الکافی : ج 1 ص 26 ح 29 عن المفضّل بن عمر ، تحف العقول : ص 356 .
5- .الفردوس : ج 3 ص 71 ح 4200 عن ابن عبّاس ، کنزالعمّال : ج 10 ص 134 ح 28669 .
6- .تحف العقول : ص 215 ، بحارالأنوار : ج 78 ص 54 ح 92 .

ص: 295



2 / 11 پوشاندن عیوب

4918.عنه علیه السلام ( یَعِظُ بِسُلوکِ الطَّریقِ الواضِحِ ) امام علی علیه السلام :دانش ، پرده ای جلوگیر از آفتهاست .4919.عنه علیه السلام ( مِن خُطبَهٍ لَهُ وفیها یَصِفُ زَمانَهُ بِالجَور ) امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : هرگاه مرده را در گورش نهند ، چهار آتش او را در میان می گیرد : نماز می آید و یکی از آن چهار آتش را خاموش می کند ؛ و روزه می آید و یکی دیگر را خاموش می سازد ؛ و صدقه می آید و آتشی دیگر را خاموش می کند ؛ و دانش می آید و آتش چهارم را فرو می نشاند ومی گوید: اگر به آنها می رسیدم، خود ، همه آنها را فرو می نشاندم . پس چشمت روشن باد که من با تو هستم و تو را جای غم نیست !4920.عنه علیه السلام :امام باقر علیه السلام در سفارش به جابر جعفی : حضور شرّ را با حضور دانش ، از نفس خویش دور کن و دانش حاضر را با کردار خالصانه به کار بند و در کردار خالصانه ، با کمال بیداری از غفلت بزرگ بپرهیز و کمال بیداری را با هراسی صادقانه به دست آور و از خودآرایی نهان به زندگانی حاضر بپرهیز و با رهنمایی خِرد ، از گزافه کاری هوا و هوس ، خود را نگه دار و هنگام چیرگی هوا ، با ره جستن از دانش ، باز ایست .4917.امام علی علیه السلام :امام صادق علیه السلام :دانش ، سِپَر است .2 / 11پوشاندن عیوب4920.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش و دارایی ، هر عیبی را می پوشانند و تنگ دستی و نادانی ، هر عیبی را آشکار می سازند .4921.الکافی عن کامل التمّار :امام علی علیه السلام :آن که جامه دانش بپوشد ، عیبش از مردم نهان می مانَد .

.


ص: 296

2 / 12أنفَعُ کَنزٍ4924.الإمام الکاظم علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :لا کَنزَ أنفَعُ مِنَ العِلمِ. (1)4921.الکافی ( به نقل از کامل تمّار ) عنه علیه السلام :العِلمُ أعظَمُ کَنزٍ. (2)4922.امام باقر علیه السلام ( درباره این فرموده خداوند عز و جل : {Q} «و خدا ط ) عنه علیه السلام :العِلمُ أفضَلُ قِنیَهٍ. (3)4923.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ کَنزٌ عَظیمٌ لا یَفنی. (4)4924.امام کاظم علیه السلام :عنه علیه السلام :أفضَلُ الکُنوزِ مَعروفٌ یودَعُ الأَحرارَ ، وعِلمٌ یَتَدارَسُهُ الأَخیارُ. (5)4925.الإمام الکاظم علیه السلام ( لهشام بن الحکم ) عنه علیه السلام :أفضَلُ الذَّخائِرِ عِلمٌ یُعمَلُ بِهِ ، ومَعروفٌ لا یُمَنُّ بِهِ. (6)4925.امام کاظم علیه السلام ( به هشام بن حکم ) عنه علیه السلام :العِلمُ کَنزٌ. (7)4926.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا ذُخرَ کَالعِلمِ. (8)4927.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :غِنَی العاقِلِ بِعِلمِهِ. (9) .

1- .الکافی : ج 8 ص 19 ح 4 عن جابر بن یزید الجعفی عن الإمام الباقر علیه السلام ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 406 ح 5880 ، التوحید : ص 73 ح 27 کلاهما عن جابر بن یزید الجعفی عن الإمام الباقر عن أبیه عن جدّه عنه علیهم السلام ، عیون الحکم والمواعظ : ص 537 ح 9889 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 165 ح 3 .
2- .غرر الحکم : ح 620 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 25 ح 259 .
3- .غرر الحکم : ح 812 .
4- .غرر الحکم : ح 1234 و ح 1589 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 46 ح 1145 .
5- .غرر الحکم : ح 3281 .
6- .غرر الحکم : ح 3312 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 115 ح 2537 .
7- .غرر الحکم : ح 64 .
8- .غرر الحکم : ح 10458 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 531 ح 9670 .
9- .غرر الحکم : ح 6381 .

ص: 297



2 / 12 پرسودترین گنج

2 / 12پرسودترین گنج4927.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :گنجی سودمندتر از دانش ، نیست .4928.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :بزرگ ترین گنج ، دانش است .4929.الإیمان لابن ابی شیبه عن جابر بن عبد اللّه :امام علی علیه السلام :بالاترین ذخیره ، دانش است .4930.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، گنج بزرگی است که فنا نمی پذیرد .4931.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :برترین گنجینه ، احسانی است که به آزادگان شود و دانشی است که نیکان فرا می گیرند .4932.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :برترین ذخیره ، دانشی است که بدان عمل شود و احسانی است که بدان منّت ننهند .4933.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، گنج است .4934.الإمام الباقر علیه السلام ( لِلفُضَیلِ بنِ یَسارٍ ) امام علی علیه السلام :ذخیره ای چون دانش نیست .4935.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :توانگری خردمند ، به دانش اوست .

.


ص: 298

4936.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :ثَروَهُ العاقِلِ فی عِلمِهِ وعَمَلِهِ. (1)4929.الإیمان، ابن ابی شیبه ( به نقل از جابر بن عبداللّه ) عنه علیه السلام :ثَروَهُ العِلمِ تُنجی وتَبقی. (2)4930.امام علی علیه السلام :تهذیب الأحکام عن أبی بصیر عن الإمام الباقر علیه السلام :کَم إنسانٍ لَهُ حَقٌّ لا یَعلَمُ بِهِ ! قُلتُ : وما ذاکَ أصلَحَکَ اللّهُ؟ قالَ : إنَّ صاحِبَیِ الجِدارِ کانَ لَهُما کَنزٌ تَحتَهُ لا یَعلَمانِ بِهِ ، أما إنَّهُ لَم یَکُن بِذَهَبٍ ولا فِضَّهٍ ، قُلتُ : فَما کانَ ؟ قالَ : کانَ عِلماً. (3)4931.امام علی علیه السلام :لقمان علیه السلام لاِبنِهِ یَعِظُهُ : یا بُنَیَّ ، النّاسُ ثَلاثَهُ أثلاثٍ : ثُلُثٌ للّهِِ ، وثُلُثٌ لِنَفسِهِ ، وثُلُثٌ لِلدّودِ ، فَأَمّا ما هُوَ للّهِِ فَروحُهُ، وأمّا ما هُوَ لِنَفسِهِ فَعِلمُهُ ، وأمّا ما هُوَ لِلدّودِ فَجِسمُهُ. (4)2 / 13میراثُ الأَنبِیاءِ4934.امام باقر علیه السلام ( به فُضیل بن یسار ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :العِلمُ میراثی ومیراثُ الأَنبِیاءِ قَبلی. (5)راجع : ج 3 ص 298 (ورثه الأنبیاء) .

2 / 14خَیرُ میراثٍ4938.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ وِراثَهٌ کَریمَهٌ. (6) .

1- .غرر الحکم : ح 4708 .
2- .غرر الحکم : ح 4706 .
3- .تهذیب الأحکام : ج 9 ص 276 ح 1000 ، تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 337 ح 62 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحارالأنوار : ج 13 ص 311 ح 48 .
4- .المواعظ العددیّه : ص 186 .
5- .فردوس الأخبار : ج 3 ص 96 ح 4014 عن اُمّ هانئ ، کنزالعمّال : ج 10 ص 133 ح 28668 .
6- .نهج البلاغه : الحکمه 5 ، الأمالی للمفید : ص 336 ح 7 عن عبداللّه بن محمّد عن الإمام الهادی عن آبائه عنه علیهم السلام ، روضه الواعظین : ص 15 ، أعلام الدین : ص 81 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 169 ح 20 .

ص: 299



2 / 13 میراث پیامبران

2 / 14 بهترین میراث

4939.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :ثروت خردمند ، در دانش و عمل اوست .4940.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :ثروت دانش ، رهایی بخش و ماندگار است .4941.عنه علیه السلام :تهذیب الأحکام به نقل از ابو بصیر : امام باقر علیه السلام فرمود : «بسی انسان ها که حقّی دارند و از آن ناآگاه اند» .

گفتم : آن چیست خدا بر صلاحت بدارد ؟

فرمود : «دو [ پسر] صاحب دیوار ، (1) گنجی در زیر آن داشتند که از آن ، آگاه نبودند . بدان که آن ، زر و سیم نبود» .

گفتم : پس چه بود؟

فرمود : «دانش بود» .4937.امام باقر علیه السلام :لقمان علیه السلام در سفارش به فرزندش : ای پسرکم! انسان ، سه بخش است : یک سوم برای خدا ، یک سوم برای خود ، و یک سوم برای کِرم هاست . امّا آنچه برای خداست ، روح اوست ؛ و آنچه از آنِ خود اوست ، دانش اوست ؛ و آنچه برای کِرم هاست ، تن اوست .2 / 13میراث پیامبران4940.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، میراث من و میراث پیامبران پیش از من است .ر . ک : ج 3 ص 299 (وارثان پیامبران) .

2 / 14بهترین میراث4944.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، میراثی ارجمند است .

.

1- .اشاره به آیه «فَوَجَدَا فِیهَا جِدَارًا ؛ پس در آن جا دیواری یافتند» در ماجرای موسی و خضر علیهماالسلام(کهف : آیه 77) .

ص: 300

4945.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ وِراثَهٌ کَریمَهٌ ، ونِعمَهٌ عَمیمَهٌ. (1)4942.صفات الشیعه ( به نقل از صفوان جمّال از امام صادق علیه السلام ) عنه علیه السلام :عَلَیکَ بِالعِلمِ ، فَإِنَّهُ وِراثَهٌ کَریمَهٌ. (2)4943.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ وِراثَهٌ مُستَفادَهٌ. (3)4944.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن ماتَ ومیراثُهُ الدَّفاتِرُ وَالمَحابِرُ وَجَبَت لَهُ الجَنَّهُ. (4)4945.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن هارون بن مسلم عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ خَیرَ ما وَرَّثَ الآباءُ لِأَبنائِهِمُ الأَدَبُ لاَ المالُ ، فَإِنَّ المالَ یَذهَبُ وَالأَدَبَ یَبقی . قالَ مَسعَدَهُ : یَعنی بِالأَدَبِ العِلمَ. (5)2 / 15خَیرٌ مِنَ المالِ4948.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ اللّهَ سُبحانَهُ یَمنَحُ المالَ مَن یُحِبُّ ویُبغِضُ ، ولا یَمنَحُ العِلمَ إلاّ مَن أحَبَّ. (6)4949.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ أفضَلُ مِنَ المالِ بِسَبعَهٍ : الأَوَّلُ : أنَّهُ میراثُ الأَنبِیاءِ ، وَالمالَ میراثُ الفَراعِنَهِ ؛ الثّانی : العِلمُ لا یَنقُصُ بِالنَّفَقَهِ ، وَالمالُ یَنقُصُ بِها ؛ الثّالِثُ : یَحتاجُ المالُ إلَی الحافِظِ ، وَالعِلمُ یَحفَظُ صاحِبَهُ ؛ الرّابِعُ : العِلمُ یَدخُلُ فِی الکَفَنِ ، ویَبقَی المالُ ؛ الخامِسُ: المالُ یَحصُلُ لِلمُؤمِنِ وَالکافِرِ، وَالعِلمُ لا یَحصُلُ إلاّ لِلمُؤمِنِ؛ السّادِسُ : جَمیعُ النّاسِ یَحتاجونَ إلَی العالِمِ فی أمرِ دینِهِم ، ولا یَحتاجونَ إلی صاحِبِ المالِ ؛ السّابِعُ : العِلمُ یُقَوِّی الرَّجُلَ عَلَی المُرورِ عَلَی الصِّراطِ ، وَالمالُ یَمنَعُهُ. (7) .

1- .غرر الحکم : ح 1701 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 50 ح 1272 .
2- .غرر الحکم : ح 6089 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 335 ح 5740 .
3- .کنز الفوائد: ج 1 ص 318، أعلام الدین: ص 84.
4- .إرشاد القلوب: ص 176 .
5- .الکافی : ج 8 ص 150 ح 132 .
6- .غرر الحکم : ح 3522 .
7- .منیه المرید : ص 110 .


2 / 15 بهتر از مال

4950.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، میراثی ارجمند و نعمتی گسترده است .4951.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :با دانش همراه باش که میراثی ارجمند است .4946.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، میراثی سودمند است .4947.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :کسی که بمیرد و میراثش دفتر و دوات باشد ، بهشت برایش واجب می شود .4948.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی به نقل از هارون بن مسلم از مسعده بن صدقه امام صادق علیه السلام فرمود : «بهترین چیزی که پدران برای پسرانشان به میراث می نهند ، ادب است ، نه مال؛ چرا که مال از کف می رود و ادب می ماند» .

مسعده گفت : مقصود امام علیه السلام از ادب ، دانش است .2 / 15بهتر از مال4951.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :خداوند سبحان ، مال را به کسانی که دوست دارد و یا دشمن دارد می بخشد؛ ولی دانش را جز به کسی که دوست دارد ، نمی بخشد .4952.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، در هفت چیز بر مال برتری دارد : نخست این که دانش ، میراث پیامبران است و مال ، میراث فراعنه . دوم این که دانش به بخشش کاستی نپذیرد و مال ، بدان کاستی می گیرد . سوم این که مال به نگهبان نیاز دارد و دانش ، دارنده اش را نگه می دارد . چهارم این که دانش ، همراه مرده می رود و مال ، می مانَد . پنجم این که مال به چنگ مؤمن و کافر می آید ، ولی دانش ، تنها نصیب مؤمن می شود . ششم این که همه مردم

در کار دین خود به عالم نیاز دارند ، ولی به صاحب مال ، نیازی ندارند . هفتم این که دانش ، آدمی را در گذشتن از صراط نیرو می بخشد ، ولی مالْ مانع اوست .

.


ص: 302

4953.عوالی اللآلی :نهج البلاغه عن کمیل بن زیاد :أخَذَ بِیَدی أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام ، فَأَخرَجَنی إلَی الجَبّانِ ، فَلَمّا أصحَرَ تَنَفَّسَ الصُّعَداءَ ، ثُمَّ قالَ : . . . اِحفَظ عَنّی ما أقولُ لَکَ :

النّاسُ ثَلاثَهٌ : فَعالِمٌ رَبّانِیٌّ ، ومُتَعَلِّمٌ عَلی سَبیلِ نَجاهٍ ، وهَمَجٌ رَعاعٌ أتباعُ کُلِّ ناعِقٍ (صائِحٍ) یَمیلونَ مَعَ کُلِّ ریحٍ ، لَم یَستَضیؤوا بِنورِ العِلمِ ، ولَم یَلجَؤوا إلی رُکنٍ وَثیقٍ .

یا کُمَیلُ ، العِلمُ خَیرٌ مِنَ المالِ ، العِلمُ یَحرُسُکَ وأنتَ تَحرُسُ المالَ . وَالمالُ تَنقُصُهُ النَّفَقَهُ ، وَالعِلمُ یَزکو عَلَی الإِنفاقِ ، وصَنیعُ المالِ یَزولُ بِزَوالِهِ .

یا کُمَیلَ بنَ زِیادٍ ، مَعرِفَهُ العِلمِ دینٌ یُدانُ بِهِ ، بِهِ یَکسِبُ الإِنسانُ الطّاعَهَ فی حَیاتِهِ وجَمیلَ الاُحدوثَهِ بَعدَ وَفاتِهِ . وَالعِلمُ حاکِمٌ ، وَالمالُ مَحکومٌ عَلَیهِ .

یاکُمَیلُ ، هَلَکَ خُزّانُ الأَموالِ وهُم أحیاءٌ ، وَالعُلَماءُ باقونَ ما بَقِیَ الدَّهرُ ؛ أعیانُهُم مَفقودَهٌ وأمثالُهُم فی القُلوبِ مَوجودَهٌ . ها إنَّ ها هُنا لَعِلماً جَمًّا وأشارَ بِیَدِهِ إلی صَدرِهِ لَو أصَبتُ لَهُ حَمَلَهً ! (1)4954.الإمام علیّ علیه السلام :المواعظ العددیّه :رُوِیَ أنَّ أربَعَهً مِنَ الرَّهبانِیَّهِ أتَوا عَلِیّا علیه السلام لِیَمتَحِنوهُ ، فَقالوا : نَسأَ لُهُ عَن مَعنًی واحِدٍ بِلَفظٍ واحِدٍ ، فَإِن أجابَ بِجَوابٍ واحِدٍ فَهُوَ ناقِصٌ .

فَدَخَلَ واحِدٌ وقالَ : أجَمعُ المالِ أفضَلُ أم جَمعُ العِلمِ؟

فَقالَ : بَل جَمعُ العِلمِ ؛ لِأَنَّ المالَ یَنقُصُ بِالإِنفاقِ وَالعِلمَ یَزدادُ .

ثُمَّ دَخَلَ الثّانی فَسَأَ لَهُ مِثلَ ذلِکَ ، فَقالَ : بَلِ العِلمُ ؛ إذِ العِلمُ یَحفَظُ صاحِبَهُ وصاحِبُ المالِ یَحفَظُ مالَهُ .

ثُمَّ دَخَلَ الثّالِثُ فَسَأَلَهُ کَذلِکَ ، فَقالَ : بَلِ العِلمُ ؛ لِأَنَّ مَن جَمَعَ العِلمَ یَزدادُ تَواضُعُهُ ، ومَن جَمَعَ المالَ یَزدادُ تَکَبُّرُهُ .

ثُمَّ دَخَلَ الرّابِعُ وسَأَلَهُ کَذلِکَ ، وقالَ : بَلِ العِلمُ ؛ لِأَنَّ مَن جَمَعَ العِلمَ یَزدادُ أحِبّاؤُهُ ، ومَن جَمَعَ المالَ یَزدادُ أعداؤُهُ. (2) .

1- .نهج البلاغه : الحکمه 147 ، الإرشاد : ج 1 ص 227 ، الخصال : ص 186 ح 257 ، تحف العقول : ص 169 ، الأمالی للمفید : ص 247 ح 3 کلّها نحوه ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 105 ولیس فیه «وصنیع المال یزول بزواله» وراجع : کنزالفوائد : ج 1 ص 319 .
2- .المواعظ العددیّه : ص 221 .

ص: 303

4955.الإمام علیّ علیه السلام ( فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیه ) نهج البلاغه به نقل از کمیل بن زیاد : امیرمؤمنان ، علی بن ابی طالب علیه السلام دست مرا گرفت و به بیابان برد . هنگامی که به صحرا رسید ، آهی سوزناک کشید و فرمود : «... آنچه به تو می گویم ، از من به یاد دار :

مردم ، سه گروه اند : دانشمند ربّانی؛ دانشجوی در راه رستگاری؛ و بی سر و پاهایی که دنباله رو هر بانگی باشند و با هر بادی بچرخند . اینان از روشنی دانش ، پرتوی برنگرفته اند و به پایه ای استوار ، پناه نبرده اند .

ای کمیل! دانش ، بهتر از مال است . دانش ، تو را پاسبانی می کند ، حال آن که تو مال را پاس می دهی . مال با دهش ، کاهش و دانش با بخشش ، افزایش می یابد و پرورده مال با رفتن مال می رود .

ای کمیل بن زیاد! شناخت دانش ، آیینی است که [خدا] بدان عبادت می شود و آدمی به وسیله آن در زندگی طاعت را ، و پس از مرگش نام نیک را به دست می آورد . دانش ، فرمانده است و مال ، فرمانبر .

ای کمیل! مال اندوزان ، اگر چه [به ظاهر ]زنده اند ، در حقیقت ، مُرده اند ، حال آن که تا روزگار بپاید ، دانشمندان باقی اند. پیکرهایشان گم می شود ، ولی نمود و نشانه هایشان در دل ها وجود دارد .

هان! این جا (به سینه خود اشاره کرد) دانشی انبوه است. ای کاش حاملانی برای آن می یافتم !4956.عیون أخبار الرضا علیه السلام عن عبید بن هلال :المواعظ العددیّه :روایت شده است که چهار تن از راهبان نزد علی علیه السلام آمدند تا او را بیازمایند . گفتند : معنای واحدی را با لفظ واحدی از او می پرسیم . اگر پاسخ واحدی داد ، وی ناقص است .

یکی از آنها داخل شد و پرسید : گردآوری مال بهتر است یا گردآوری دانش ؟

فرمود : «البته گردآوری دانش ؛ زیرا مال با دهش ، کاهش می یابد ، ولی دانش ، افزایش می یابد» .

فرد دوم وارد شد و همین را پرسید . امام علیه السلام پاسخ داد : «البته دانش؛ چرا که دانش ، دارنده اش را نگه داری می کند و دارنده مال به نگه داری مالش مشغول است» .

آن گاه سومی داخل شد و همین پرسش را کرد . امام علیه السلام فرمود : «البته دانش ؛ زیرا آن کس که به گردآوری دانش بپردازد ، فروتنی اش افزون می شود و آن کس که به جمع آوری مال سرگرم شود ، تکبرش فزون می گردد» .

آن گاه فرد چهارم وارد شد و همان سؤال را طرح کرد . امام علیه السلام فرمود : «البته دانش بهتر است ؛ زیرا کسی که در گردآوری دانش بکوشد ، دوستانش فراوان شوند و آن که به ثروت اندوزی بپردازد ، دشمنانش فراوان گردند» . .


ص: 304

4952.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ :


رَضینا قِسمَهَ الجَبّارِ فینا

لَنا عِلمٌ ولِلأَعداءِ مالُ فَإِنَّ المالَ یَفنی عَن قَریبٍ

وإنَّ العِلمَ باقٍ لا یَزالُ (1)راجع : ج 3 ص 16 (طلب العلم أوجب من طلب المال) .

2 / 16لا یُفنیهِ الإِنفاقُ4956.عیون أخبار الرضا ( به نقل از عبید بن هلال ) الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ النّارَ لا یَنقُصُها ما اُخِذَ مِنها ولکِن یُخمِدُها أن لا تَجِدَ حَطَباً ، وکَذلِکَ العِلمُ لا یُفنیهِ الاِقتِباسُ لکِن بُخلُ الحامِلینَ لَهُ سَبَبُ عَدَمِهِ. (2)4957.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :کُلُّ شَیءٍ یَنقُصُ عَلَی الإِنفاقِ إلاَّ العِلمَ. (3) .

1- .الدیوان المنسوب إلی الإمام علیّ علیه السلام : ص 442 ح 343 .
2- .غرر الحکم : ح 3520 .
3- .غرر الحکم : ح 6888 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 377 ح 6399 .

ص: 305



2 / 16 انفاق ، آن را نابود نمی کند

4958.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام در اشعار منسوب به ایشان :


به قسمت خدای جبّار خشنود شدیم :/

ما را دانش و دشمنان را مال .همانا مال به زودی نابود گردد/

ولی دانش ، همواره ماندگار است .ر . ک : ج 3 ص 17 (جستجوی دانش ، از طلب مال ، واجب تر است) .

2 / 16انفاق ، آن را نابود نمی کند4957.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :آنچه از آتش برگیرند ، از آن نمی کاهد ، بلکه اگر هیزمی نیابد ، خاموش می گردد؛ همین گونه است حال دانش ، که برگرفتن از آن نابودش نمی کند ، بلکه بخل حاملانش موجب نابودی اش می گردد .4958.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :همه چیز با انفاق کاستی می گیرد ، جز دانش .

.


ص: 306

4959.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در وصف مؤمن ) عنه علیه السلام :العِلمُ لا یَنقَطِعُ ولا یَنفَدُ ، کَالنّارِ لا یَنقُصُها ما یُؤخَذُ مِنها. (1)راجع : ج 3 ص 236 (إتقان العلم) .

2 / 17کَمالُ الإِیمانِ4963.عنه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :نِعمَ وَزیرُ الإِیمانِ العِلمُ. (2)4964.الإمام علیّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :العِلمُ حَیاهُ الإِسلامِ وعِمادُ الإِیمانِ. (3)4965.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :أفضَلُکُم إیماناً أفضَلُکُم مَعرِفَهً. (4)4966.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :نِعمَ دَلیلُ الإِیمانِ العِلمُ. (5)4967.عنه صلی الله علیه و آله ( فی عَلائِمِ المُؤمِنِ ) عنه علیه السلام :نِعمَ قَرینُ (6) الإِیمانِ العِلمُ. (7)4968.تنبیه الخواطر عن عائشه :عنه علیه السلام :حِفظُ الدّینِ ثَمَرَهُ المَعرِفَهِ ورَأسُ الحِکمَهِ. (8)4962.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ کَمُلَ إیمانُهُ : العَقلُ ، وَالحِلمُ ، وَالعِلمُ. (9)راجع : ص 326 (الإیمان) و 480 (الإیمان) .

.

1- .نثر الدرّ : ج 1 ص 285 .
2- .الکافی : ج 1 ص 48 ح 3 عن حمّاد بن عثمان عن الإمام الصادق علیه السلام ، قرب الإسناد : ص 67 ح 217 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلامعنه صلی الله علیه و آله ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 82 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 493 ح 9086 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 45 ح 1 .
3- .الجامع الصغیر: ج2 ص192 ح5711 نقلاً عن أبیالشیخ عن ابن عبّاس، کنزالعمّال : ج10 ص181 ح 28944 .
4- .جامع الأخبار : ص 36 ح 18 ، بحارالأنوار : ج 3 ص 14 ح 37 .
5- .غرر الحکم : ح 9928 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 494 ح 9125 .
6- .فی بعض النسخ «وزیر» بدل «قرین» .
7- .غرر الحکم : ح 9899 .
8- .غرر الحکم : ح 4903 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 231 ح 4417 .
9- .غرر الحکم: ح 4658، عیون الحکم والمواعظ: ص211 ح 4218 و راجع: بحارالأنوار : ج 13 ص420 ح14.

ص: 307



2 / 17 کمال ایمان

4964.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، گسسته و نابود نمی شود؛ همان گونه که آتش با برگرفتن از آن ، کاستی نمی گیرد .ر . ک : ج 3 ص 237 (استواری دانش) .

2 / 17کمال ایمان4968.تنبیه الخواطر ( به نقل از عایشه ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، وزیر نیکویی برای ایمان است .4969.الإمام علیّ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، [مایه] حیات اسلام و ستون ایمان است .4970.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن ترینِ شما ، دانشمندترینِ شماست .4971.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، راهبر نیکویی برای ایمان است .4972.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، همنشین نیکویی برای ایمان است .4973.الخصال عن طاووس بن الیمان :امام علی علیه السلام :نگاهبانی از دین ، ثمره معرفت و بالاترینْ حکمت است .4974.تهذیب الأحکام عن سدیر عن الإمام الباقر علیه السلاامام علی علیه السلام :سه ویژگی در هر که باشد ، ایمانش به کمال می رسد : خرد ، بردباری و دانش .ر . ک : ص 326 (ایمان) و 480 (ایمان) .

.


ص: 308

2 / 18شَرطُ العَمَلِ4972.امام علی علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عَمَلٌ قَلیلٌ فی عِلمٍ خَیرٌ مِن کَثیرٍ فی جَهلٍ. (1)4973.الخصال ( به نقل از طاووس بن یمان ) عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثُ صَلَواتٍ بِعِلمٍ أفضَلُ عِندَ اللّهِ عز و جل مِن ألفِ صَلاهٍ بِغَیرِ عِلمٍ ، وکَذلِکَ سائِرُ العَمَلِ. (2)4974.تهذیب الأحکام ( به نقل از سُدَیر ) عنه صلی الله علیه و آله :إذا عَمِلتَ عَمَلاً فَاعمَل بِعِلمٍ وعَقلٍ ، وإیّاکَ وأن تَعمَلَ عَمَلاً بِغَیرِ تَدَبُّرٍ وعِلمٍ ، فَإِنَّهُ جَلَّ جَلالُهُ یَقولُ : «وَلاَ تَکُونُواْ کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّهٍ أَنکَثًا» (3) . (4)4975.الکافی عن محمّد بن سنان عمّن ذکره عن الإمام الصادعنه صلی الله علیه و آله :مَن عَمِلَ عَلی غَیرِ عِلمٍ کانَ ما یُفسِدُ أکثَرَ مِمّا یُصلِحُ. (5)4976.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :جامع بیان العلم وفضله عن أنس :جاءَ رَجُلٌ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، أیُّ الأَعمالِ أفضَلُ؟

قالَ : العِلمُ بِاللّهِ عز و جل .

قالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، أیُّ الأَعمالِ أفضَلُ؟

قالَ : العِلمُ بِاللّهِ .

قالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، أسأَلُکَ عَنِ العَمَلِ وتُخبِرُنی عَنِ العِلمِ !

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّ قَلیلَ العَمَلِ یَنفَعُ مَعَ العِلمِ ، وإنَّ کَثیرَ العَمَلِ لا یَنفَعُ مَعَ الجَهلِ. (6) .

1- .تنبیه الخواطر : ج 2 ص 14 .
2- .الفردوس : ج 2 ص 90 ح 2481 عن عبداللّه بن عمرو .
3- .النحل : 92 .
4- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 361 ح 2660 عن عبداللّه بن مسعود .
5- .الکافی : ج 1 ص 44 ح 3 عن الإمام الصادق علیه السلام ، تحف العقول : ص 47 ، المحاسن : ج 1 ص 314 ح 621 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلامعنه صلی الله علیه و آله ، أعلام الدین : ص 309 عن الإمام الجواد علیه السلام وفیه «أفسد» بدل «کان ما یفسد» ، عوالی اللآلی : ج 4 ص 76 ح 61 .
6- .جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 45 ، کنزالعمّال : ج 10 ص 156 ح 28800 نقلاً عن الفردوس عن أنس وراجع : ربیع الأبرار : ج 3 ص 207 وتنبیه الخواطر : ج 1 ح 82 .

ص: 309



2 / 18 شرط عمل

2 / 18شرط عمل4979.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عمل اندک همراه با دانش ، بهتر از عمل بسیارِ همراه با نادانی است .4975.الکافی ( به نقل از محمّد بن سنان ، از شخصی که نامش را بر ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه نماز با دانش در پیشگاه خدا ، از هزار نماز بدون دانش بهتر است . حالِ اعمال دیگر نیز چنین است .4976.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگاه کاری انجام می دهی ، با دانش و خرد انجام ده و مبادا کاری را بی تدبّر و دانش انجام دهی . خدای بزرگوار می فرماید : «چون زنی مباشید که پس از تابیدن ، رشته های تابیده خود را از هم گسست» .4977.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در سفارش به علی علیه السلام ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آن کس که بی دانش دست به کاری زند ، بیش از آن که اصلاح کند ، تباه می سازد .4978.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :جامع بیان العلم وفضله به نقل از انس بن مالک : مردی نزد پیامبر خدا آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! کدام عمل برتر است؟

فرمود : «علم به خداوند» .

گفت : ای پیامبر خدا! کدام عمل برتر است؟ فرمود : علم به خداوند .

گفت : ای پیامبر خدا ! من از عمل می پرسم و تو از علم می گویی؟

پیامبر خدا فرمود : «عمل اندک همراه با دانش ، سود می دهد و عمل فراوان با نادانی ، بهره ای نمی دهد» .

.


ص: 310

4979.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :ما مِن حَرَکَهٍ إلاّ وأنتَ مُحتاجٌ فیها إلی مَعرِفَهٍ. (1)4980.عنه صلی الله علیه و آله ( فی حَجَّهِ الوَداعِ ) عنه علیه السلام :قَلیلُ العَمَلِ مَعَ کَثیرِ العِلمِ خَیرٌ مِن کَثیرِ العَمَلِ مَعَ قَلیلِ العِلمِ وَالشَّکِّ وَالشُّبهَهِ. (2)4981.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا خَیرَ فِی العَمَلِ إلاّ مَعَ العِلمِ. (3)4982.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لَن یَزکُوَ العَمَلُ حَتّی یُقارِنَهُ العِلمُ. (4)4983.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لَن یَصفُوَ العَمَلُ حَتّی یَصِحَّ العِلمُ. (5)4984.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :لا خَیرَ فی عِبادَهٍ لا عِلمَ فیها ، ولا عِلمٍ لا فَهمَ فیهِ ، ولا قِراءَهٍ لا تَدَبُّرَ فیها. (6)4985.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إنَّ العامِلَ بِغَیرِ عِلمٍ کَالسّائِرِ عَلی غَیرِ طَریقٍ ، فَلا یَزیدُهُ بُعدُهُ عَنِ الطَّریقِ الواضِحِ إلاّ بُعداً مِن حاجَتِهِ . وَالعامِلُ بِالعِلمِ کَالسّائِرِ عَلَی الطَّریقِ الواضِحِ ، فَلیَنظُر ناظِرٌ أسائِرٌ هُوَ أم راجِعٌ. (7)4980.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در حجّه الوداع ) عنه علیه السلام :لا خَیرَ فی عَمَلٍ بِلا عِلمٍ. (8) .

1- .تحف العقول : ص 171 ، بشاره المصطفی : ص 25 عن کمیل بن زیاد ، بحارالأنوار : ج 77 ص 267 ح 1 .
2- .الاختصاص : ص 245 .
3- .غرر الحکم : ح 10708 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 539 ص 9993 .
4- .غرر الحکم : ح 7447 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 408 ح 6907 .
5- .غرر الحکم : ح 7410 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 407 ح 6889 .
6- .سنن الدارمی : ج 1 ص 94 ح 302 عن یحیی بن عبّاد ، کنزالعمّال : ج 10 ص 262 ح 29388 نقلاً عن العسکری فی المواعظ .
7- .نهج البلاغه : الخطبه 154 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 209 ح 11 .
8- .غرر الحکم : ح 10683 .

ص: 311

4981.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :هیچ حرکتی نیست ، مگر آن که در آن ، نیازمند شناختی هستی .4982.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :عمل اندک همراه دانش ، از عمل بسیار با دانش اندک و همراه شک و شبهه ، بهتر است .4983.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :در عمل خیری نیست ، مگر آن که همراه دانش باشد .4984.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :عمل پاکیزه نمی گردد ، مگر آن که با دانش همراه شود .4985.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :عمل پالایش نمی یابد ، تا آن گاه که دانش درست شود .4986.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :نه در پرستش بی دانش خیری هست ، نه در دانش بی اندیشه ، و نه در [قرآن ]خواندن بی تدبّر .4987.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :عمل کننده بی دانش ، مانند رونده در بیراهه است . هر چه از راه روشن دورتر رود ، از مقصودش دورتر می شود و عمل کننده با دانش ، مانند رهسپار راه روشن است . پس بیننده باید نیک بنگرد که آیا پیش رو است یا وا پس گرا .4988.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :در عمل بی دانش ، خیری نیست . .


ص: 312

4989.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العَمَلُ بِلا عِلمٍ ضَلالٌ. (1)4990.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :عَمَلُ الجاهِلِ وَبالٌ ، وعِلمُهُ ضَلالٌ. (2)4986.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :المُتَعَبِّدُ بِغَیرِ عِلمٍ کَحِمارِ الطّاحونَهِ ؛ یَدورُ ولا یَبرَحُ مِن مَکانِهِ. (3)4987.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :العامِلُ عَلی غَیرِ بَصیرَهٍ کَالسّائِرِ عَلی غَیرِ الطَّریقِ ، لا تَزیدُهُ سُرعَهُ السَّیرِ مِنَ الطَّریقِ إلاّ بُعداً. (4)4988.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :مَن خافَ العاقِبَهَ تَثَبَّتَ عَنِ التَّوَغُّلِ فیما لا یَعلَمُ ، ومَن هَجَمَ عَلی أمرٍ بِغَیرِ عِلمٍ جَدَعَ أنفَ نَفسِهِ. (5)4989.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الکاظم علیه السلام :قَلیلُ العَمَلِ مِنَ العالِمِ مَقبولٌ مُضاعَفٌ ،وکَثیرُ العَمَلِ مِن أهلِ الهَوی وَالجَهلِ مَردودٌ. (6)راجع : ص 334 (العمل) و 486 (العمل)، ج 3 ص 350 (العمل) و 410 (ترک العمل) و 498 (علماء السوء) .

.

1- .غرر الحکم : ح 1588 .
2- .غرر الحکم : ح 6327 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 342 ح 5853 .
3- .غرر الحکم : ح 2070 ، الاختصاص : ص 245 وفیه «علی غیر فقهٍ» بدل «بغیر علمٍ» ، عیون الحکم والمواعظ : ص 63 ح 1630 .
4- .روضه الواعظین: ص 15 ، الکافی: ج 1 ص 43 ح 1، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 401 ح 5864 ، الأمالی للصدوق : ص 507 ح 705 ، مستطرفات السرائر : ص 156 ح 18 کلّها عن طلحه بن زید عن الإمام الصادق علیه السلام ، الأمالی للمفید : ص 42 ح 11 وفیه «سراب بقیعه» بدل «غیر الطریق» ، کنز الفوائد : ج 2 ص 109 ، عوالی اللآلی : ج 4 ص 73 ح 50 کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 1 ص 206 ح 1 .
5- .الکافی : ج 1 ص 26 ح 29 عن مفضّل بن عمر ، تحف العقول : ص 356 ولیس فیه «عن التوغّل» .
6- .الکافی : ج 1 ص 17 ح 12 عن هشام بن الحکم .

ص: 313

4991.صحیح البخاری عن أبی موسی عن رسول اللّه صلی الله عامام علی علیه السلام :عمل بدون دانش ، گم راهی است .4992.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :عمل نادان ، وبال و دانش او ، گم راهی است .4993.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :عبادت کننده بی دانش ، مانند الاغ آسیاب است . پیوسته گِرد خود می چرخد و از جایش دور نمی شود .4994.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عمل کننده بی بصیرت ، مانند رونده در بیراهه است . هر چه تندتر برود ، از مقصد دورتر می شود .4995.عنه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :آن که اندیشناکِ پایان است ، از فرو رفتن در آنچه نمی داند ، باز می ایستد و هر که ندانسته به کاری بشتابد ، خود را خوار می کند . (1)4996.عنه صلی الله علیه و آله :امام کاظم علیه السلام :عمل اندک ، از دانشمند پذیرفته و افزون می گردد و عمل بسیار ، از اهل هوا و هوس و نادانی ردّ می شود .ر . ک : ص 334 (عمل) و 486 (عمل)، ج 3 ص 351 (عمل) و 411 (عمل نکردن) و 499 (دانشمندان بد) .

.

1- .در حدیث آمده است : «بینی خود را ببُرد» که کنایه از خوار کردن خود است .

ص: 314

2 / 19لا نِهایَهَ لَهُالکتاب«وَ فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ» . (1)

الحدیث4997.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ لا یَنتَهی. (2)4998.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :شَیئانِ لا تُبلَغُ غایَتُهُما : العِلمُ وَالعَقلُ. (3)4999.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَنِ ادَّعی مِنَ العِلمِ غایَتَهُ فَقَد أظهَرَ مِن جَهلِهِ نِهایَتَهُ. (4)2 / 20النَّوادِر4997.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الشَّریعَهُ أقوالی، وَالطَّریقَهُ أفعالی، وَالحَقیقَهُ أحوالی، وَالمَعرِفَهُ رَأسُ مالی. (5)4998.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :مَا استَرذَلَ اللّهُ عَبداً إلاّ حَرَمَهُ العِلمَ. (6) .

1- .یوسف : 76 .
2- .غرر الحکم : ح 1054 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 43 ح 1035 .
3- .غرر الحکم : ح 5768 .
4- .غرر الحکم : ح 9193 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 433 ح 7462 .
5- .مستدرک الوسائل : ج 11 ص 173 ح 12672 نقلاً عن عوالی اللآلی : ج 4 ص 124 ح 212 ولیس فی الطبعه التی بأیدینا «المعرفه رأس مالی» .
6- .الفردوس: ج 4 ص 58 ح 6182 عن ابن عبّاس، لسان المیزان: ج 1 ص 871 عن أبی هریره وفیه «حظر عنه» بدل «حرمه»، الجامع الصغیر: ج 2 ص 483 ح 7809 نقلاً عن عبدان فی الصحابه وأبی موسی فی الذیل عن بشیر بن النهاس ، کنزالعمّال : ج 10 ص 157 ح 28806 نقلاً عن ابن النجّار عن أبی هریره وفیه «حظر علیه العلم والأدب» بدل «حرمه العلم» ؛ نهج البلاغه: الحکمه 288 ، غرر الحکم: ح 4100 کلاهما عن الإمام علیّ علیه السلام ، أعلام الدین : ص 80 کلّها نحوه .

ص: 315



2 / 19 پایانی ندارد

2 / 20 گوناگون

2 / 19پایانی نداردقرآن«بالاتر از هر دانشمندی ، دانایی هست» .

حدیث5004.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، پایان نمی پذیرد .5005.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :به پایان دو چیز نمی توان رسید : دانش و خرد .5006.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :هر کس ادّعا کند که به انتهای دانش رسیده است ، نهایت نادانی خود را آشکار ساخته است .2 / 20گوناگون5004.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شریعت ، گفته ها و طریقت ، کارها و حقیقت ، حالت ها و معرفت ، سرمایه من است .5005.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، بنده ای را خوار نکرد ، مگر آن که دانش را از او دریغ داشت .

.


ص: 316

5006.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :العِلمُ خَلیلُ المُؤمِنِ ، وَالحِلمُ وَزیرُهُ ، وَالعَقلُ دَلیلُهُ ، وَالعَمَلُ قَیِّمُهُ ، وَالصَّبرُ أمیرُ جُنودِهِ ، وَالرِّفقُ والِدُهُ ، والبِرُّ أخوهُ. (1)5007.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :مَن أحَبَّ العِلمَ وَجَبَت لَهُ الجَنَّهُ. (2)5008.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :لا یُحِبُّ العِلمَ إلاَّ السَّعیدُ. (3)5009.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ أغنِنی بِالعِلمِ ، وزَیِّنّی بِالحِلمِ ، وأکرِمنی بِالتَّقوی ، وجَمِّلنی بِالعافِیَهِ. (4)5010.الإمام علیّ علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : لَیتَ شِعری أیَّ شَیءٍ أدرَکَ مَن فاتَهُ العِلمُ ! بَل أیَّ شَیءٍ فاتَ مَن أدرَکَ العِلمَ ! (5)5011.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لَیسَ الخَیرُ أن یَکثُرَ مالُکَ ووَلَدُکَ ولکِنَّ الخَیرَ أن یَکثُرَ عِلمُکَ وأن یَعظُمَ حِلمُکَ. (6)5012.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :کُلُّ وِعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ إلاّ وِعاءَ العِلمِ فَإِنَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ. (7) .

1- .تحف العقول : ص 55 ، المجازات النبویّه : ص 195 ح 152 وفیه «اللین» بدل «البرّ» ، الکافی : ج 2 ص 47 ح 1 عن عبدالملک بن غالب عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 67 ص 306 ح 38 ؛ اسد الغابه : ج 5 ص 491 الرقم 5657 عن یفوذان بن یفدیدویه و ص 110 الرقم 4774 ، کنزالعمّال : ج 15 ص 903 ح 43558 نقلاً عن الحکیم عن ابن عباس .
2- .جامع الأخبار : ص 110 ح 195 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 1 ص 178 ح 60 .
3- .جامع الأخبار : ص 110 ح 195 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 1 ص 178 ح 60 .
4- .الحلم لابن أبی الدنیا : ص 19 ح 3 عن سفیان بن عیینه ، الأمالی للشجری : ج 1 ص 48 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه «وحلّنی» بدل «وجمّلنی» ، کنزالعمّال : ج 2 ص 185 ح 3663 ؛ تهذیب الأحکام : ج 3 ص 72 ح 232 عن ذریح المحاربی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 97 ص 380 ح 1 .
5- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 289 ح 299 .
6- .نهج البلاغه: الحکمه 94، تنبیه الخواطر: ج 1 ص24 ، غرر الحکم : ح 7497 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 411 ح6994، بحارالأنوار: ج1 ص183 ح80 ؛ حلیه الأولیاء: ج10 ص388، کنزالعمّال: ج16 ص208 ح44233.
7- .نهج البلاغه: الحکمه 205، خصائص الأئمّه علیهم السلام: ص 115 ، غرر الحکم: ح 6917 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 376 ح 6372 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 183 ح 82 .

ص: 317

5007.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، دوست مؤمن و بردباری ، وزیر و خرد ، راهنما و عمل ، نگهبان و شکیبایی ، سردار لشکریان و مدارا ، پدر و نیکوکاری ، برادر اوست .5008.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که دانش را دوست دارد ، بهشت برایش واجب می شود .5009.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی جز نیک بخت ، دانش را دوست ندارد .5010.امام علی علیه السلام ( به کمیل بن زیاد ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدایا! مرا با دانش ، توانگر ساز و به بردباری ، زینت بخش و به تقوا ، گرامی دار و با عافیت ، زیبا گردان .5011.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : کاش می دانستم هر که دانش را از کف داده ، چه چیز یافته و آن که دانش را یافته ، چه چیز از کف داده است؟5012.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :خیر آن نیست که مال و فرزندت بسیار شود ؛ بلکه خیر آن است که دانشت فزونی یابد و بردباری ات افزون گردد .5013.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :هر ظرفی از آنچه در آن نهند ، تنگ گردد ، جز ظرف دانش که به آن گسترش یابد . .


ص: 318

5014.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :کُلُّ شَیءٍ یَعِزُّ حینَ یَنزُرُ إلاَّ العِلمَ فَإِنَّهُ یَعِزُّ حینَ یَغزُرُ. (1)5015.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :صُحبهُ العالِمِ وَ اتِّباعُهُ دینٌ یُدانُ بِهِ و طاعَتُهُ مَکسَبَهٌ لِلحَسَناتِ مَمحاهٌ لِلسیّئاتِ وذَخیرَهٌ لِلمُؤمِنینَ. (2)5016.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَحَبَّهُ العِلمِ دینٌ یُدانُ بِهِ ، یَکسِبُ الإِنسانُ بِهِ الطّاعَهَ فی حَیاتِهِ ، وجَمیلَ الاُحدوثَهِ بَعدَ وَفاتِهِ. (3)5017.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :حُبُّ العِلمِ وحُسنُ الحِلمِ ولُزومُ الثَّوابِ مِن فَضائِلِ اُولِی النُّهی والأَلبابِ. (4)5018.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ یُنجِدُ الفِکرَ. (5)5019.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ یُنجِدُ ، الحِکمَهُ تُرشِدُ. (6)5013.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ یُنجی مِنَ الاِرتِباکِ فِی الحَیرَهِ. (7)5014.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ یُنجیکَ ، الجَهلُ یُردیکَ. (8)5015.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :کُن عالِماً بِالحَقِّ عامِلاً بِهِ ، یُنجِکَ اللّهُ سُبحانَهُ. (9)5016.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : العِلمُ سُلطانٌ ، مَن وَجَدَهُ صالَ بِهِ، ومَن لَم یَجِدهُ صیلَ عَلَیهِ. (10) .

1- .غرر الحکم : ح 6913 وفی بعض النسخ «یندر» بدل «ینزر» ، عیون الحکم والمواعظ : ص 377 ح 6385 .
2- .الکافی : ج 1 ص 188 ح 14 عن أبی إسحاق عن بعض أصحاب الإمام علیّ علیه السلام ، تحف العقول : ص 200 وراجع مشکاه الأنوار : ص 138 .
3- .کمال الدین : ص 290 ح 2 عن کمیل بن زیاد النخعی ، بحارالأنوار : ج 23 ص 45 ح 91 .
4- .غرر الحکم: ح 4879 وفیبعض النسخ «الصواب» بدل «الثواب» ، عیون الحکم والمواعظ : ص 232 ح 4434.
5- .غرر الحکم : ح 832 .
6- .غرر الحکم : ح 5 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 36 ح 713 و 714 .
7- .غرر الحکم : ح 1725 وفی بعض النسخ «من الارتباک والحیره» .
8- .غرر الحکم : ح 150 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 34 ح 632 و 633 .
9- .غرر الحکم : ح 7188 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 392 ح 6639 .
10- .شرح نهج البلاغه: ج 20 ص 319 ح 660.

ص: 319

5017.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :هر چیزی کمیاب گردد ، عزیزتر می شود ، جز دانش که هر چه فراوان گردد ، گرامی تر شود .5018.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :همراهی دانشمند و پیروی او ، آیینی است که خدا بدان عبادت می شود و فرمانبرداری از او ، موجب به دست آوردن نیکی ها و نابود کردن زشتی هاست و اندوخته ای برای مؤمنان .5019.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :دوستی دانش ، آیینی است که [خدا ]بدان عبادت می شود و آدمی به وسیله آن در زندگی طاعت را و پس از مرگش نام نیک را به دست می آورد .5020.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش دوستی و بردباری نیکو و ملازمت ثواب ، (1) از فضیلت های خردمندان است .5021.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، روشنی بخش اندیشه است .5022.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش ، روشنایی می بخشد و حکمت ، ره می نماید .5023.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش از به حیرت افتادن می رهانَد .5024.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، تو را می رهانَد و نادانی ، پستت می کند .5020.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :تو به حق دانا باش و بدان عمل کن ، خدای سبحان ، تو را می رهانَد .5021.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : دانایی ، توانایی است . هر کس آن را بیابد ، بدان پیروز می شود و هر کس آن را نیابد ، مغلوب می گردد . .

1- .در برخی نسخه های متن روایت ، «صواب» آمده است ، ولی ظاهراً همان «ثواب» درست باشد ؛ زیرا خردمند ، می فهمد چه کاری کند و چون نیّت خیر دارد ، از پاداش الهی جدا نمی گردد .(م)

ص: 320

5022.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : قَلیلُ العِلمِ إذا وَقَرَ فِی القَلبِ کَالطَّلِّ (1) یُصیبُ الأَرضَ المُطمَئِنَّهَ فَتَعشَبُ. (2)5023.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ عِزٌّ . (3)5024.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَنِ استَرشَدَ العِلمَ أرشَدَهُ. (4)5025.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ داعِی الفَهمِ. (5)5026.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :بِالعِلمِ تُعرَفُ الحِکمَهُ. (6)5027.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :عَلَیکُم بِالعِلمِ ؛ فَإِنَّهُ صِلَهٌ بَینَ الإِخوانِ ، ودالٌّ عَلَی المُرُوَّهِ ، وتُحفَهٌ فِی المَجالِسِ ، وصاحِبٌ فِی السَّفَرِ ، ومُؤنِسٌ فِی الغُربَهِ. (7)5028.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العَقلُ رائِدُ الرّوحِ وَالعِلمُ رائِدُ العَقلِ. (8)5029.مسند ابن حنبل عن أبی رزین العقیلی :عنه علیه السلام :لَیسَ لِسُلطانِ العِلمِ زَوالٌ. (9)5025.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :العُلومُ نُزهَهُ الاُدَباءِ. (10) .

1- .. الطَّلُّ : أخفّ المطر و أضعفه (لسان العرب : ج 11 ص 405).
2- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 279 ح 216.
3- .غرر الحکم : ح 92 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 31 ح 497 .
4- .غرر الحکم : ح 7754 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 452 ح 8073 .
5- .غرر الحکم : ح 1032 .
6- .غرر الحکم : ح 4192 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 187 ح 3815 .
7- .مطالب السؤول : ص 48 .
8- .کفایه الأثر : ص 240 .
9- .المواعظ العددیّه: ص 60.
10- .غرر الحکم : ح 993 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 23 ح 183 .

ص: 321

5026.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به وی : اندکی از دانش ، چون در دل جای گیرد ، مانند باران نرمی است که بر زمینی پست و هموار ، فرو ریزد و سبزه برویاند .5027.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، مایه عزّت است .5028.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :آن که از دانش ، رهنمایی خواست ، او را ره نمود .5029.مسند ابن حنبل ( به نقل از ابو رزین عقیلی ) امام علی علیه السلام :دانش ، انگیزه فهم است .5030.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :با دانش ، به حکمت پی برده می شود .5031.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :با دانش باشید که مایه پیوند میان برادران و راهنما به سوی جوان مردی و ارمغان مجلس ها و همراه در سفر و همدم در غربت است .5032.المستدرک علی الصحیحین عن أبی ذرّ :امام علی علیه السلام :خرد ، راهنمای روح است و دانش ، راهنمای خرد .5033.سنن ابن ماجه عن عائشه :امام علی علیه السلام :قدرت دانش ، زوال ندارد .5034.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ها ، تفریح اهل ادب اند . .


ص: 322

5030.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا سَمیرَ کَالعِلمِ. (1)5031.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ قائِدٌ ، وَالعَمَلُ سائِقٌ ، وَالنَّفسُ حَرونٌ (2) . (3)5032.المستدرک علی الصحیحین ( به نقل از ابو ذر ) عنه علیه السلام :المَعرِفَهُ نورُ القَلبِ. (4)5033.سنن ابن ماجه ( به نقل از عایشه ) عنه علیه السلام :المَعرِفَهُ الفَوزُ بِالقُدسِ. (5)5034.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ ضالَّهُ المُؤمِنِ. (6)5035.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن عَلِمَ غَورَ العِلمِ صَدَرَ عَن شَرائِعِ الحِکَمِ. (7)5036.عنه صلی الله علیه و آله ( فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام ) عنه علیه السلام :خُذ بِالحَزمِ وَالزَمِ العِلمَ ، تُحمَد عَواقِبُکَ. (8)5037.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام الباقر علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «وَ رَزَقْنَهُم مِّنَ الطَّیِّبَتِ» (9) : الرِّزقُ الطَّیِّبُ هُوَ العِلمُ. (10)5038.الکافی عن أبی بصیر :عنه علیه السلام :الرّوحُ عِمادُ الدّینِ ، وَالعِلمُ عِمادُ الرّوحِ ، وَالبَیانُ عِمادُ العِلمِ. (11) .

1- .غرر الحکم : ح 10495 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 536 ح 9845 .
2- .فَرَس حَرُون: لا ینقاد ، وإذا اشتدّ به الجری وقف (الصحاح: ج 5 ح 2097).
3- .تحف العقول: ص 208 ، بحارالأنوار : ج 78 ص 45 ح 55 .
4- .غرر الحکم : ح 538 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 25 ح 273 .
5- .غرر الحکم : ح 542 .
6- .عیون أخبار الرضا : ج 2 ص 66 ح 295 عن الحسن بن عبداللّه التمیمی عن أبیه عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 1 ص 168 ح 17 .
7- .غرر الحکم: ح 8702 وفی بعض النسخ «عدم» بدل «علم» و «صدّ» بدل «صدر» ، عیون الحکم والمواعظ : ص 461 ح 8382 ، بحارالأنوار : ج 68 ص 348 ح 17 .
8- .غرر الحکم: ح 5045 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 243 ح 4629 .
9- .الإسراء : 70 .
10- .تفسیر القمّی : ج 2 ص 22 عن أبی حمزه الثمالی .
11- .الاختصاص : ص 245 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 181 ح 70 .

ص: 323

5035.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :قصّه گوی شبی بهتر از دانش ، نیست .5036.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در سفارش به علی علیه السلام ) امام علی علیه السلام :دانش ، زمام دار و کردار ، راننده [ از پشت] و نفس [مَرکبی ]سرکش است .5037.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :معرفت ، روشنیِ دل است .5038.الکافی ( به نقل از ابو بصیر ) امام علی علیه السلام :معرفت ، رسیدن به عالم قدس است .5039.الکافی عن کامل التمّار :امام علی علیه السلام :دانش ، گمشده مؤمن است .5040.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :آن که فرو رفتن در ژرفای دانش را بداند ، از آبشخورهای حکمت باز می گردد .5039.الکافی ( به نقل از کامل تمّار ) امام علی علیه السلام :هوشیار و استوار اندیش و همراه دانش باش ، تا خوش فرجام گردی .5040.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام درباره این کلام خدای متعال: «و ما آنها را از چیزهای گوارا روزی دادیم» : مقصود از روزی گوارا ، دانش است .5041.عنه صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام :روح ، ستون دین و دانش ، ستون روح و بیان ، ستون دانش است . .


ص: 324

5042.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :رَأسُ المالِ العِلمُ وَالصَّبرُ. (1)5043.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الرضا علیه السلام :العِلمُ أجمَعُ لِأَهلِهِ مِنَ الآباءِ. (2)راجع : ص 366 (فضل الحکمه) .

.

1- .جامع الأخبار : ص 519 ح 1473 .
2- .عیون أخبار الرضا : ج 2 ص 131 ح 12 عن إبراهیم بن العبّاس .

ص: 325

5045.حلیه الأولیاء عن معاذ بن جبل عن النبی صلی الله علامام صادق علیه السلام :سرمایه راستین ، دانش و شکیبایی است .5041.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام رضا علیه السلام :دانش ، بیش از پدران ، اهل خود را گِرد می آورد .ر . ک : ص 366 (فضیلت حکمت).

.


ص: 326

الفصل الثالث : آثار العلم3 / 1الإِیمانالکتاب«شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلَلءِکَهُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَالءِمَام بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ» . (1)

«وَ یَرَی الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ الَّذِی أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ هُوَ الْحَقَّ وَ یَهْدِی إِلَی صِرَ طِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ» . (2)

«وَ لِیَعْلَمَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَیُؤْمِنُواْ بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِلَی صِرَ طٍ مُّسْتَقِیمٍ» . (3)

الحدیث5049.عنه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أمّا عَلامَهُ العِلمِ فَأَربَعَهٌ : العِلمُ بِاللّهِ، وَالعِلمُ بِمُحِبّیهِ ، وَالعِلمُ بِفَرائِضِهِ،

وَالحِفظُ لَها حَتّی تُؤَدّی. (4) .

1- .آل عمران: 18.
2- .سبأ: 6.
3- .الحجّ: 54.
4- .تحف العقول: ص 19 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 120 ح 11 وفیه «العلم بمحبّته والعلم بمکارهه» .