گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
جلد دوم
فصل دوم : فضیلت حکمت



فصل دوم : فضیلت حکمتپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :حکیم ، نزدیک است که پیامبر شود .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند تبارک و تعالی ، عقل را از نورِ اندوخته و نهفته در دانش سابق خود آفرید ؛ نوری که نه پیامبری مُرسَل بر آن، آگاه شده است ، و نه فرشته ای مُقرَّب . پس دانش را جان و فهم را روح و زهد را سر و شرم را دیدگان و حکمت را زبان و رأفت را دهان و رحمت را دل آن قرار داد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، اسلام را آفرید . پس برای آن قلمروی نهاد و نوری گذاشت و دژی و یاوری . قلمرو آن ، قرآن و نورش ، حکمت و دژ آن ، نیکی و یاورانش ، من و خاندانم و پیروانمان هستیم .

.


ص: 368

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الحِکمَهَ تَزیدُ الشَّریفَ شَرَفاً ، وتَرفَعُ العَبدَ المَملوکَ حَتّی تُجلِسَهُ مَجالِسَ المُلوکِ. (1)

لقمان علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ : یا بُنَیَّ تَعَلَّمِ الحِکمَهَ تَشرُف ، فَإِنَّ الحِکمَهَ تَدُلُّ عَلَی الدّینِ ، وتُشَرِّفُ العَبدَ عَلَی الحُرِّ ، وتَرفَعُ المِسکینَ عَلَی الغَنِیِّ ، وتُقَدِّمُ الصَّغیرَ عَلَی الکَبیرِ ، وتُجلِسُ المِسکینَ مَجالِسَ المُلوکِ ، وتَزیدُ الشَّریفَ شَرَفاً ، وَالسَّیِّدَ سُؤدَداً ، وَالغَنِیَّ مَجداً ، وکَیفَ یَتَهَیَّأُ لَهُ أمرُ دینِهِ ومَعیشَتِهِ بِغَیرِ حِکمَهٍ ؟! ولَن یُهَیِّئَ اللّهُ عز و جل أمرَ الدُّنیا وَالآخِرَهِ إلاّ بِالحِکمَهِ. (2)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الحِکمَهُ أقعَدَتِ المَساکینَ مَقاعِدَ العُلَماءِ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :لا حَسَدَ إلاّ فِی اثنَتَینِ : رَجُلٌ آتاهُ اللّهُ مالاً فَسَلَّطَهُ عَلی هَلَکَتِهِ فِی الحَقِّ ، وآخَرُ آتاهُ اللّهُ حِکمَهً فَهُوَ یَقضی بِها ویُعَلِّمُها. (4)

عنه صلی الله علیه و آله :ما أهدَی المَرءُ المُسلِمُ لِأَخیهِ هَدِیَّهً أفضَلَ مِن کَلِمَهِ حِکمَهٍ یَزیدُهُ اللّهُ بِها هُدًی أو یَرُدُّهُ بِها عَن رَدًی. (5)

.

1- .حلیه الأولیاء : ج 6 ص 173 ، جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 18 ، الفردوس : ج 2 ص 152 ح 2769 کلّها عن أنس ، مسند الشهاب : ج 2 ص 105 ح 979 عن صالح المری عن الإمام الحسن عن الإمام علیّ علیهماالسلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه صدره ، إحیاء علوم الدین : ج 1 ص 12 وفیه «یدرک مدارک» بدل «تجلسه مجالس» ، کنزالعمّال : ج 10 ص 146 ح 28742 .
2- .کنز الفوائد: ج 2 ص 66 ، أعلام الدین: ص 93 نحوه ، بحارالأنوار: ج 1 ص 219 ح 51 وراجع: سنن الدارمی: ج 1 ص 114 ح 395.
3- .جامع الأحادیث للقمّی : ص 72 وراجع: الزهد لابن حنبل : ص 131 والبدایه والنهایه : ج 2 ص 127 .
4- .صحیح البخاری: ج 6 ص 2612 ح 6722 ، صحیح مسلم : ج 1 ص 559 ح 816 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1407 ح 4208، مسند ابن حنبل: ج 2 ص 29 ح 3651 وص 125 ح 4109، السنن الکبری: ج 10 ص 150 ح 20164 کلّها عن عبداللّه بن مسعود ، کنزالعمّال : ج 6 ص 359 ح 16050 .
5- .شعب الإیمان : ج 2 ص 280 ح 1764 عن عبداللّه بن عمرو ، جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 61 ، کنزالعمّال : ج 10 ص 172 ح 28892 نقلاً عن أبی یعلی وکلاهما عن ابن عمر؛ منیه المرید : ص 105 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 212 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 25 ح 88 وراجع: سنن الدارمی : ج 1 ص 106 ح 357 .

ص: 369

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :حکمت ، بر شرف بزرگوار می افزاید و بنده مملوک را تا مجلس ملوک ، بالا می کشد .

لقمان علیه السلام در سفارش به پسرش : پسرکم! حکمت بیاموز تا بزرگ گردی ؛ چرا که حکمت ، به [سوی] دین ره می نماید و بنده را بر آزاد ، برتری می بخشد و مسکین را بالادستِ توانگر می نشانَد و کم سن را بر بزرگ سال مقدّم می کند و مستمند را به مجالس پادشاهان برمی کشد و بر شرف بزرگوار و آقایی بزرگ و احترام توانگر می افزاید . و چگونه کار دین و معیشت [ انسان] جز از راه حکمت به سامان می رسد؟ و هرگز خداوند عز و جل کار دنیا و آخرت را جز از راه حکمت ، به سامان نمی آورَد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :حکمت ، مستمندان را بر جایگاه دانشمندان می نشانَد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رشک بردن ، تنها در دو جا سزاست : بر مردی که دارایی خداداده اش را در راه حق ، هزینه کند و بر آن دیگری که حکمت خدادادی اش را در داوری و آموزش به کار بَرد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فرد مسلمان ، هدیه ای برتر از سخنی حکیمانه که خداوند ، بدان ، هدایتش را افزون کند یا از نابودی اش برهاند به برادرش نمی دهد .

.


ص: 370

عنه صلی الله علیه و آله :نِعمَتِ العَطِیَّهُ ونِعمَتِ الهَدِیَّهُ کَلِمَهُ حِکمَهٍ تَسمَعُها فَتَنطَوی عَلَیها ثُمَّ تَحمِلُها إلی أخٍ لَکَ مُسلِمٍ تُعَلِّمُهُ إیّاها تَعدِلُ عِبادَهَ سَنَهٍ. (1)

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أولِیاءَ اللّهِ سَکَتوا فَکانَ سُکوتُهُم ذِکراً ، ونَظَروا فَکانَ نَظَرُهُم عِبرَهً ، ونَطَقوا فَکانَ نُطقُهُم حِکمَهً. (2)

أیّوب علیه السلام :إنَّ اللّهَ یَزرَعُ الحِکمَهَ فی قَلبِ الصَّغیرِ وَالکَبیرِ ، فَإِذا جَعَلَ اللّهُ العَبدَ حَکیماً فِی الصِّبا لَم یَضَع مَنزِلَتَهُ عِندَ الحُکَماءِ حَداثَهُ سِنِّهِ وهُم یَرَونَ عَلَیهِ مِنَ اللّهِ نورَ کَرامَتِهِ. (3)

الإمام علیّ علیه السلام لِهَمّامٍ لَمّا سَأَلَهُ عَن صِفَهِ المُؤمِنِ : یا هَمّامُ ، المُؤمِنُ هُوَ الکَیِّسُ (4) الفَطِنُ . . . سُکوتُهُ فِکرَهٌ وکَلامُهُ حِکمَهٌ. (5)

عنه علیه السلام :إنَّ هذِهِ القُلوبَ تَمَلُّ کَما تَمَلُّ الأَبدانُ ، فَابتَغوا لَها طَرائِفَ الحِکَمِ. (6)

عنه علیه السلام :رَوِّحوا أنفُسَکُم بِبَدیعِ الحِکمَهِ ، فَإِنَّها تَکِلُّ کَما تَکِلُّ الأَبدانُ. (7)

.

1- .جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 22 عن ابن عبّاس وراجع : تاریخ دمشق : ج 17 ص 63 ح 4039 وتنبیه الخواطر : ج 2 ص 212 .
2- .الکافی : ج 2 ص 237 ح 25 عن عیسی النهریری عن الإمام الصادق علیه السلام ، الأمالی للصدوق : ص 647 ح 878 و ص 379 ح 482 کلاهما عن عیسی النهریری عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلامعنه صلی الله علیه و آله ، مشکاه الأنوار : ص 222 ح 615 ، روضه الواعظین : ص 475 وفی الثلاثه الأخیره نحوه ، بحارالأنوار : ج 69 ص 289 ح 23 .
3- .ربیع الأبرار : ج 2 ص 452 ؛ بحارالأنوار : ج 12 ص 362 نقلاً عن الثعلبی فی العرائس عن وهب وکعب وغیرهما نحوه .
4- .الکَیِّسُ : أی العاقل (النهایه: ج 4 ص 217) .
5- .الکافی : ج 2 ص 226 و ص 230 ح 1 عن عبداللّه بن یونس عن الإمام الصادق علیه السلام .
6- .نهج البلاغه : الحکمه 91 و 197 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 113 ولیس فیه «کما تملّ الأبدان» ، مشکاه الأنوار : ص 447 ح 1497 ، روضه الواعظین : ص 453 ، عوالی اللآلی : ج 1 ص 295 ح 193 وفیه «فاهدوا إلیها» بدل «فابتغوا لها» ، عیون الحکم والمواعظ : ص 152 ح 3338 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 166 ح 2 .
7- .الکافی : ج 1 ص 48 ح 1 .

ص: 371

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چه نیکو بخشش و هدیه ای است سخن حکیمانه ای که می شنوی و به یاد می سپاری و سپس آن را نزد برادر مسلمانت آورده ، به او تعلیم می نمایی ! این کار ، برابر یک سال عبادت است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دوستان خدا ساکت شدند . پس سکوت آنها خود ، ذکر بود و نگریستند . پس نگاهشان ، عبرت اندوزی بود و سخن گفتند . پس سخنشان ، حکمت بود .

ایّوب علیه السلام :خداوند ، در دل کوچک و بزرگ حکمت می کارد . پس اگر خداوند ، بنده را در کودکی حکیم گردانَد ، کمی سنّش منزلت وی را نزد حکیمان پایین نیاورد و آنان ، نور کرامت خدایی را در او ببینند .

امام علی علیه السلام در پاسخ هَمّام که از صفت مؤمن پرسیده بود : ای همّام! مؤمن ، زیرک و تیزهوش است ... سکوتش تفکّر و سخنش حکمت است .

امام علی علیه السلام :دل ها نیز همچون کالبدها ملول می شوند . پس برای آنها حکمت های تازه بجویید .

امام علی علیه السلام :جان هایتان را با تازه های حکمت ، استراحت دهید که آنها نیز همچون کالبدها خسته می شوند .

.


ص: 372

عنه علیه السلام :کُلُّ شَیءٍ یُمَلُّ ما خَلا طَرائِفَ الحِکَمِ. (1)

عنه علیه السلام :الحِکمَهُ رَوضَهُ العُقَلاءِ ، ونُزهَهُ النُّبَلاءِ. (2)

عنه علیه السلام :الحِکَمُ رِیاضُ النُّبَلاءِ ، العُلومُ نُزهَهُ الاُدَباءِ. (3)

عنه علیه السلام :سَلامَهُ أهلِ الخِفَّهِ فِی الطّاعَهِ ثِقَلُ المیزانِ ، وَالمیزانُ بِالحِکمَهِ وَالحِکمَهُ ، ضِیاءٌ لِلبَصَرِ. (4)

عنه علیه السلام :اِستَشعِرِ الحِکمَهَ وتَجَلبَبِ السَّکینَهَ فَإِنَّهُما حِلیَهُ الأَبرارِ. (5)

عنه علیه السلام :عَلَیکَ بِالحِکمَهِ فَإِنَّهَا الحِلیَهُ الفاخِرَهُ. (6)

عنه علیه السلام :لِقاحُ الرِّیاضَهِ دِراسَهُ الحِکمَهِ وغَلَبَهُ العادَهِ. (7)

عنه علیه السلام :غَنیمَهُ المُؤمِنِ وِجدانُ الحِکمَهِ. (8)

عنه علیه السلام :مَن لَهِجَ بِالحِکمَهِ فَقَد شَرَّفَ نَفسَهُ. (9)

عنه علیه السلام :مَن عُرِفَ بِالحِکمَهِ لَحَظَتهُ العُیونُ بِالوَقارِ وَالهَیبَهِ. (10)

.

1- .غرر الحکم : ح 6896 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 376 ح 6365 .
2- .غرر الحکم : ح 1715 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 52 ح 1345 .
3- .غرر الحکم : ح 992 و 993 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 23 ح 183 و 184 .
4- .مختصر بصائر الدرجات : ص 196 .
5- .غرر الحکم : ح 2324 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 83 ح 2012 .
6- .غرر الحکم : ح 6081 .
7- .غرر الحکم : ح 7625 .
8- .المواعظ العددیّه : ص 59 .
9- .غرر الحکم : ح 8279 .
10- .الکافی : ج 8 ص 23 ح 4 عن جابر بن یزید عن الإمام الباقر علیه السلام ، تحف العقول : ص 97 ، کنز الفوائد : ج 1 ص 319 ولیس فیه «والهیبه» ، بحارالأنوار : ج 77 ص 286 ح 1 ؛ دستور معالم الحکم : ص 29 ، شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 323 ح 709 وفیهما «لاحظته» بدل «لحظته» ولیس فیهما «والهیبه» .

ص: 373

امام علی علیه السلام :هر چیزی ملال آور می شود ، جز تازه های حکمت .

امام علی علیه السلام :حکمت ، گلشن خردمندان و بستان فاضلان است .

امام علی علیه السلام :سخنان حکیمانه ، بستان فاضلان و دانش ها ، گلشن ادیبان است .

امام علی علیه السلام :سلامت سبکبارانِ راه بندگی ، سنگینی ترازو[ی اعمال] است و [سنگینی] ترازو به حکمت است و حکمت ، نور دیده .

امام علی علیه السلام :حکمت را لباس زیرین و آرامش را بالاپوش خود قرار ده که این دو ، زیور نیکان اند .

امام علی علیه السلام :پیوسته با حکمت باش که زیوری گران بهاست .

امام علی علیه السلام :بارور شدن پرورش روح ، به آموختن حکمت و چیرگی بر عادت است .

امام علی علیه السلام :غنیمت مؤمن ، یافتن حکمت است .

امام علی علیه السلام :هر که شیفته حکمت گردد ، خود را بزرگ می سازد .

امام علی علیه السلام :هر که به حکمت شناخته شود ، چشم ها او را به دیده وقار و شکوه می نگرند .

.


ص: 374

عنه علیه السلام :حِکمَهُ الدَّنِیِّ تَرفَعُهُ ، وجَهلُ الشَّریفِ یَضَعُهُ. (1)

عنه علیه السلام :مَن تَفَکَّهَ بِالحِکَمِ لَم یَعدَمِ اللَّذَّهَ. (2)

عنه علیه السلام :ثَمَرَهُ الحِکمَهِ الفَوزُ. (3)

عنه علیه السلام :لَو اُلقِیَتِ الحِکمَهُ عَلَی الجِبالِ لَقَلقَلَتها (4) . (5)

عنه علیه السلام :کَیفَ یَصبِرُ عَلی مُبایَنَهِ الأَضدادِ مَن لَم تُعِنهُ الحِکمَهُ ؟! (6)

عنه علیه السلام :مَن عَرَفَ الحِکمَهَ لَم یَصبِر عَنِ الاِزدِیادِ مِنها. (7)

عنه علیه السلام :غِنَی العاقِلِ بِحِکمَتِهِ ، وعِزُّهُ بِقَناعَتِهِ. (8)

عنه علیه السلام :اِعلَموا أنَّهُ لَیسَ مِن شَیءٍ إلاّ ویَکادُ صاحِبُهُ یَشبَعُ مِنهُ ویَمَلُّهُ إلاَّ الحَیاهَ ، فَإِنَّهُ لا یَجِدُ فِی المَوتِ راحَهً ، وإنَّما ذلِکَ بِمَنزِلَهِ الحِکمَهِ الَّتی هِیَ حَیاهٌ لِلقَلبِ المَیِّتِ ، وبَصَرٌ لِلعَینِ العَمیاءِ ، وسَمعٌ لِلاُذُنِ الصَّمّاءِ ، ورِیٌّ لِلظَّمآنِ ، وفیهَا الغِنی کُلُّهُ وَالسَّلامَهُ. (9)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : قوتُ الأَجسامِ الغِذاءُ ، وقوتُ العُقولِ الحِکمَهُ ، فَمَتی فَقَدَ واحِدٌ مِنهُما قوتَهُ بارَ وَاضمَحَلَّ. (10)

عنه علیه السلام أیضاً : لَیسَ الموسِرُ مَن کانَ یَسارُهُ باقِیاً عِندَهُ زَماناً یَسیراً وکانَ یُمکِنُ أن یَغتَصِبَهُ غَیرُهُ مِنهُ ولا یَبقی بَعدَ مَوتِهِ لَهُ ، لکِنَّ الیَسارَ عَلَی الحَقیقَهِ هُوَ الباقی دائِماً عِندَ مالِکِهِ ولا یُمکِنُ أن یُؤخَذَ مِنهُ ویَبقی لَهُ بَعدَ مَوتِهِ ، وذلِکَ هُوَ الحِکمَهُ. (11)

.

1- .غرر الحکم : ح 4927 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 234 ح 4482 .
2- .غرر الحکم : ح 8127 .
3- .غرر الحکم : ح 4645 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 208 ح 4162 .
4- .القلقله : شِدّه اضطراب الشیء وتحرّکه (لسان العرب: ج 11 ص 567) .
5- .مطالب السؤول : ص 56 ؛ بحارالأنوار : ج 78 ص 12 ح 70 .
6- .غرر الحکم : ح 6991 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 384 ح 6495 .
7- .أعلام الدین : ص 84 ، کنز الفوائد : ج 1 ص 319 نحوه ، کشف الغمّه : ج 3 ص 137 عن الإمام الجواد عنه علیهماالسلامبحار الأنوار : ج 78 / 80 / 64 .
8- .غرر الحکم : ح 6422 .
9- .نهج البلاغه : الخطبه 133 ، بحارالأنوار : ج 92 ص 22 ح 23 .
10- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 278 ح 202 وراجع : الاختصاص : ص 335 .
11- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 262 ح 68 .

ص: 375

امام علی علیه السلام :حکمت فرودست ، او را بر می افرازد و نادانی فرادست ، او را پست می سازد .

امام علی علیه السلام :هر کس از میوه حکمت بخورد ، لذّت را از دست نمی دهد .

امام علی علیه السلام :ثمره حکمت ، رستگاری است .

امام علی علیه السلام :اگر حکمت بر کوه ها افکنده می شد ، آنها را به جنبش می آورد .

امام علی علیه السلام :آن که حکمت به یاری اش برنخیزد ، چگونه بر جدایی اضداد شکیبایی ورزد؟

امام علی علیه السلام :آن که حکمت را شناخت ، بر افزودن آنها قرار از کف بداد .

امام علی علیه السلام :توانگری خردمند ، به حکمتش و عزّت او به قناعتش است .

امام علی علیه السلام :بدانید که هیچ چیزی نیست ، جز آن که دارنده اش به زودی از آن سیر می شود و او را ملول می گرداند ، جز زندگی ؛ چرا که در مرگ ، راحتی نمی یابد و این ، همانند حکمت است که حیات دل مرده و بینایی چشم نابینا و شنوایی گوش ناشنوا و سیرابی تشنه است ، و در آن ، همه توانگری و سلامت است .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : خوراک پیکرها ، غذا و خوراک خردها ، حکمت است . پس هرگاه یکی از آن دو خوراک خود را نیابد ، خراب و نابود می گردد .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : توانگر آن نیست که دارایی اش اندکْ زمانی نزد او باشد و دیگری بتواند آن را از وی بگیرد و پس از مرگش نیز برای او نماند ؛ بلکه دارایی حقیقی آن است که همواره نزد مالکش باشد و نتوان آن را از وی گرفت و پس از مرگش هم برای او خواهد ماند و آن ، همان حکمت است .

.


ص: 376

منیه المرید :فِی التَّوراهِ قالَ اللّهُ تَعالی لِموسی علیه السلام : عَظِّمِ الحِکمَهَ ، فَإِنّی لا أجعَلُ الحِکمَهَ فی قَلبِ أحَدٍ إلاّ وأرَدتُ أن أغفِرَ لَهُ ، فَتَعَلَّمها ثُمَّ اعمَل بِها ، ثُمَّ ابذِلها کَی تَنالَ بِذلِکَ کَرامَتی فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ. (1)

مصباح الشریعه فیما نَسَبَهُ إلَی الإمامِ الصّادِقِ علیه السلام : الحِکْمَهُ ضِیاءُ المَعرِفَهِ ومیراثُ التَّقوی وثَمَرَهُ الصِّدقِ . ولَو قُلتُ : ما أنعَمَ اللّهُ عَلی عَبدٍ مِن عِبادِهِ بِنِعمَهٍ أعظَمَ وأنعَمَ وأرفَعَ وأجزَلَ وأبهی مِنَ الحِکمَهِ ، لَقُلتُ صادِقاً ! قالَ اللّهُ عز و جل : «یُؤْتِی الْحِکْمَهَ مَن یَشَاءُ وَمَن یُؤْتَ الْحِکْمَهَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ» أی : لا یَعلَمُ ما أودَعتُ وهَیَّأتُ فِی الحِکمَهِ إلاّ مَنِ استَخلَصتُهُ لِنَفسی وخَصَصتُهُ بِها . وَالحِکمَهُ هِیَ النَّجاهُ ، وصِفَهُ الحَکیمِ الثَّباتُ عِندَ أوائِلِ الاُمورِ وَالوُقوفُ عِندَ عَواقِبِها ، وهُوَ هادی خَلقِ اللّهِ إلَی اللّهِ تَعالی . (2)

راجع : ص 268 (فضل العلم) .

.

1- .منیه المرید : ص 120 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 220 ح 57 .
2- .مصباح الشریعه : ص 533 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 215 ح 26 .

ص: 377

مُنیَهُ المرید :خداوند متعال در تورات به موسی علیه السلام می فرماید : «حکمت را بزرگ دار که من ، حکمت را در دل کسی نمی نهم ، جز آن که می خواهم وی را ببخشایم . پس حکمت بیاموز و سپس بدان عمل کن و پس از آن ، به دیگران بیاموز تا به کرامت من در دنیا و آخرت نایل شوی» .

مصباح الشریعه در آنچه به امام صادق علیه السلام نسبت داده است : حکمت ، نور معرفت ، میراث تقوا و ثمره راستی است و اگر بگویم : خداوند ، نعمتی بزرگ تر و سودمندتر و والاتر و سترگ تر و گران بهاتر از حکمت به بنده اش نداده است ، بی گمان ، درست گفته ام . خداوند عز و جل می فرماید : «به هر کس که بخواهد ، حکمت می دهد و هر که حکمت یابد ، خیری فراوان یافته است ، و جز خردمندان پند نمی گیرند» . یعنی هیچ کس نمی داند چه چیزی آماده کرده و در حکمت به ودیعه نهاده ام ، جز کسی که برای خود برگزیده و حکمت را به او اختصاص داده ام . وحکمت ، رهایی است و ویژگی حکیم ، استواری در آغاز کارها و ایستادن در پایان آنهاست و وی ، راهنمای خلق خدا به سوی خداوند متعال است .

ر . ک : ص 269 (فضیلت دانش) .

.


ص: 378

الفصل الثالث : آثار الحکمه3 / 1ضَعفُ الشَّهوَهِ5114.امام جواد علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :کُلَّما قَوِیَتِ الحِکمَهُ ضَعُفَتِ الشَّهوَهُ. (1)5113.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :اِغلِبِ الشَّهوَهَ تَکمُل لَکَ الحِکمَهُ. (2)3 / 2مَعرِفَهُ العِبرَهِ5112.امام علی علیه السلام ( در نکوهش پیروان شیطان ) الإمام علیّ علیه السلام :مَن ثَبَتَت لَهُ الحِکمَهُ عَرَفَ العِبرَهَ. (3)5112.الإمامُ علیٌّ علیه السلام ( فی ذَمِّ أتباعِ الشَّیطانِ ) عنه علیه السلام :الیَقینُ عَلی أربَعِ شُعَبٍ : تَبصِرَهِ الفِطنَهِ ، وتَأَوُّلِ الحِکمَهِ ، ومَعرِفَهِ العِبرَهِ ، وسُنَّهِ الأَوَّلینَ . فَمَن أبصَرَ الفِطنَهَ عَرَفَ الحِکمَهَ ، ومَن تَأَوَّلَ الحِکمَهَ عَرَفَ العِبرَهَ ، ومَن عَرَفَ العِبرَهَ عَرَفَ السُّنَّهَ ، ومَن عَرَفَ السُّنَّهَ فَکَأَنَّما کانَ مَعَ الأَوَّلینَ وَاهتَدی

إلَی الَّتی هِیَ أقوَمُ ، ونَظَرَ إلی مَن نَجا بِما نجا ومَن هَلَکَ بِما هَلَکَ ، وإنَّما أهلَکَ اللّهُ مَن أهلَکَ بِمَعصِیَتِهِ ، وأنجی مَن أنجی بِطاعَتِهِ. (4) .

1- .غرر الحکم : ح 7205 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 395 ح 6687 .
2- .غرر الحکم : ح 2272 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 75 ح 1810 .
3- .غرر الحکم : ح 8706 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 461 ح 8383 .
4- .الکافی : ج 2 ص 50 ح 1 عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام ، نهج البلاغه : الحکمه 31، الخصال: ص 231 ح 74 عن الأصبغ ابن نباته ، الأمالی للمفید : ص 277 ح 3 ، الأمالی للطوسی : ص 38 ح 40 کلاهما عن قبیصه بن جابر الأسدیّ، تحف العقول : ص 165 ، روضه الواعظین : ص 52 کلّها نحوه ولیس فیها ذیله من «واهتدی إلی الّتی ... » ، بحارالأنوار : ج 68 ص 351 ح 19 .

ص: 379