گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
جلد دوم
فصل دوم : آنچه حجاب ها را می زُداید



2 / 1 قرآن

فصل دوم : آنچه حجاب ها را می زُداید2 / 1قرآنقرآن«کتاب که آن را به سوی تو فرو فرستادیم تا مردمان را به اذن خدایشان از تاریکی ها به نور درآوری، به راه خدای همیشه پیروز ستوده» .

ر . ک : إبراهیم : آیه 5 .

حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :قرآن ، بهترین داروست .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :این قرآن ، ریسمان خدا و نور روشنگر و درمانی سودبخش است .

.


ص: 578

عنه صلی الله علیه و آله :القُرآنُ هُوَ الدَّواءُ. (1)

الإمام علیّ علیه السلام :کَلامُ اللّهِ دَواءُ القَلبِ. (2)

عنه علیه السلام فی صِفَهِ القُرآنِ : جَعَلَهُ اللّهُ ... دَواءً لَیسَ بَعدَهُ داءٌ ، ونوراً لَیسَ مَعَهُ ظُلمَهٌ. (3)

عنه علیه السلام أیضاً : إنَّ فیهِ شِفاءً مِن أکبَرِ الدّاءِ : وهُوَ الکُفرُ ، وَالنِّفاقُ ، وَالغَیُّ ، وَالضَّلالُ. (4)

عنه علیه السلام أیضاً : فیهِ رَبیعُ القَلبِ ، ویَنابیعُ العِلمِ ، وما لِلقَلبِ جِلاءٌ غَیرُهُ. (5)

راجع : ص 460 (الوحی) .

2 / 2المَوعِظَهالکتاب«یَأَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْکُم مَّوْعِظَهٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَشِفَاءٌ لِّمَا فِی الصُّدُورِ وَ هُدًی وَ رَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ» . (6)

الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :بِالمَواعِظِ تَنجَلِی الغَفلَهُ. (7)

.

1- .مسند الشهاب : ج 1 ص 51 ح 17 عن الحارث عن الإمام علیّ علیه السلام ، الفردوس : ج 3 ص 229 ح 4676 عن الإمام علیّ علیه السلام ، کنزالعمّال : ج 1 ص 517 ح 2310 ؛ الدعوات : ص 188 ح 521 ، بحارالأنوار : ج 92 ص 176 ح 4 ، المواعظ العددیّه : ص 16 .
2- .المواعظ العددیّه : ص 60 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 198 ، بحارالأنوار : ج 92 ص 21 ح 21 .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 176 ، بحارالأنوار : ج 92 ص 24 ح 24 .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 176 ، بحارالأنوار : ج 92 ص 24 ح 24 .
6- .یونس : 57 وراجع الإسراء : 82 ، فصّلت : 44 .
7- .غرر الحکم : ح 4191 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 187 ح 3807 .

ص: 579



2 / 2 اندرز

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تنها دارو[ی دل] ، قرآن است .

امام علی علیه السلام :سخن خدا ، دوای دل است .

امام علی علیه السلام در توصیف قرآن : خداوند ، آن را ... دوایی قرار داد که پس از آن ، دردی نیست و نوری که با آن ، ظلمتی نیست .

امام علی علیه السلام :در قرآن ، درمان بزرگ ترین درد هست : درد کفر و نفاق و گم راهی و سرگشتگی .

امام علی علیه السلام :در قرآن ، بهار دل و چشمه های دانش است و برای دل ، صیقلی جز آن نیست .

ر . ک : ص 461 (وحی) .

2 / 2اندرزقرآن«ای مردم! برای شما از جانب پروردگارتان ، اندرزی و درمانی برای آنچه در سینه هاست و رهنمود و رحمتی برای مؤمنان آمده است .»

حدیثامام علی علیه السلام :با اندرزهاست که غفلت ، زدوده می شود .

.


ص: 580

عنه علیه السلام :المَواعِظُ حَیاهُ القُلوبِ. (1)

عنه علیه السلام :ثَمَرَهُ الوَعظِ الاِنتِباهُ. (2)

عنه علیه السلام :المَواعِظُ صِقالُ النُّفوسِ وجِلاءُ القُلوبِ. (3)

عنه علیه السلام :أیُّهَا النّاسُ ! استَصبِحوا مِن شُعلَهِ مِصباحٍ واعظٍ مُتَّعِظٍ. (4)

عنه علیه السلام فی کِتابِهِ إلَی ابنِهِ الحَسَنِ علیه السلام : أحیِ قَلبَکَ بِالمَوعِظَهِ. (5)

2 / 3التَّقویالکتاب«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِن تَتَّقُواْ اللَّهَ یَجْعَل لَّکُمْ فُرْقَانًا» . (6)

«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ءَامِنُواْ بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَ یَجْعَل لَّکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» . (7)

راجع : البقره : 2 و 66 ، آل عمران : 138 ، المائده : 46 ، یونس : 6 .

.

1- .غرر الحکم : ح 321 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 17 ح 2 .
2- .غرر الحکم : ح 4588 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 208 ح 4164 .
3- .غرر الحکم : ح 1354 .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 105 وراجع : الکتاب 31 .
5- .نهج البلاغه: الکتاب 31، تحف العقول: ص 69، عیون الحکم والمواعظ : ص 85 ح 2046؛ کنزالعمّال: ج 16 ص 168 ح 44215 نقلاً عن وکیع والعسکری فی المواعظ .
6- .الأنفال : 29 .
7- .الحدید : 28 وراجع: البقره : 2 .

ص: 581



2 / 3 تقوا

امام علی علیه السلام :اندرزها مایه زندگانی دل هایند .

امام علی علیه السلام :ثمره اندرز ، بیداری است .

امام علی علیه السلام :اندرزها ، صیقل جان ها و جلای دل هایند .

امام علی علیه السلام :ای مردم! از پرتو چراغ اندرز دهنده پند گیرنده ، روشنی جویید .

امام علی علیه السلام در نامه اش به پسرش امام حسن علیه السلام : دلت را با اندرز ، زنده ساز .

2 / 3تقواقرآن«ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر تقوای خدا پیشه کنید ، خداوند برای شما نیروی تشخیص حق از باطل قرار می دهد» .

«ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا پروا کنید و به پیامبرش ایمان بیاورید ، تا دو سهم از رحمت خویش به شما ارزانی دارد و برای شما نوری قرار دهد که در روشنایی آن ، گام بردارید و شما را بیامرزد . و [ البته ]خداوند ، آمرزنده مهربان است» .

ر . ک : بقره : آیه 2 و 66 ، آل عمران : آیه 138 ، مائده : آیه 46 ، یونس : آیه 6 .

.


ص: 582

الحدیثمجمع البیان عن ابن عبّاس :قَرَأَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : «وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا» (1) قالَ : مِن شُبُهاتِ الدُّنیا ، ومِن غَمَراتِ المَوتِ ، وشَدائِدِ یَومِ القِیامَهِ. (2)

الإمام علیّ علیه السلام :اِعلَموا أنَّهُ مَن یَتَّقِ اللّهَ یَجعَل لَهُ مَخرَجاً مِنَ الفِتَنِ ، ونوراً مِنَ الظُّلَمِ. (3)

عنه علیه السلام :إنَّ تَقوَی اللّهِ دَواءُ داءِ قُلوبِکُم ، وبَصَرُ عَمی أفئِدَتِکُم ، وشِفاءُ مَرَضِ أجسادِکُم ، وصَلاحُ فَسادِ صُدورِکُم ، وطُهورُ دَنَسِ أنفُسِکُم ، وجِلاءُ عَشا أبصارِکُم. (4)

عنه علیه السلام :هُدِیَ مَن أشعَرَ التَّقوی قَلبَهُ. (5)

عنه علیه السلام :مَن غَرَسَ أشجارَ التُّقی جَنی ثِمارَ الهُدی. (6)

عنه علیه السلام :أینَ العُقولُ المُستَصبِحَهُ بِمَصابیحِ الهُدی ! وَالأَبصارُ اللاّمِحَهُ إلی مَنارِ التَّقوی ! (7)

2 / 4الذِّکرالکتاب«وَ مَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَنًا فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ» . (8)

.

1- .الطلاق : 2 .
2- .مجمع البیان : ج 10 ص 460 ، بحارالأنوار : ج 70 ص 281 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 183 ، تحف العقول : ص 232 ولیس فیه «نورا من الظلم» ، بحارالأنوار : ج 8 ص 163 ح 105 .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 198 ، بحارالأنوار : ج 70 ص 284 ح 6 .
5- .غرر الحکم : ح 10011 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 512 ح 9325 .
6- .کنز الفوائد : ج 1 ص 279 ، بحارالأنوار : ج 78 ص 90 ح 95 .
7- .نهج البلاغه : الخطبه 144 ، بحارالأنوار : ج 29 ص 613 ح 28 .
8- .الزخرف : 36 .

ص: 583



2 / 4 ذکر خدا

حدیثمجمع البیان به نقل از ابن عبّاس : پیامبر خدا خواند : « «هر که تقوای الهی پیشه کند ، برایش راه بیرون رفتنی قرار می دهد» » و فرمود : «از شبهه های دنیا و گرداب های مرگ و سختی های روز قیامت» .

امام علی علیه السلام :بدانید که هرکس تقوای الهی پیشه کند ، برایش راه خروجی از فتنه ها و نوری از تاریکی ها قرار می دهد .

امام علی علیه السلام :تقوای الهی ، دوای درد قلب هایتان و بینایی کوریِ دل هایتان و درمان بیماری پیکرهایتان و صلاح تباهی سینه هایتان و پاک کننده آلودگی جان هایتان و مایه درخشندگی تیرگی چشم هایتان است .

امام علی علیه السلام :آن که تقوا را پوشش دلش قرار داد ، راه یافت .

امام علی علیه السلام :آن که نهال های تقوا کاشت ، میوه های هدایت چید .

امام علی علیه السلام :کجایند خردهای روشنی جو از چراغ های هدایت و دیدگان نگرنده به نشانه های تقوا؟!

2 / 4ذکر خداقرآن«هرکس از ذکر خدای مهربان چشم ببندد ، شیطانی بر او می گماریم تا همنشین وی باشد» .

.


ص: 584

الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ ذِکرَ اللّهِ شِفاءٌ. (1)

عنه صلی الله علیه و آله :ذِکرُ اللّهِ شِفاءُ القُلوبِ. (2)

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ سقالَهَ (3) القُلوبِ ذِکرُ اللّهِ. (4)

عنه صلی الله علیه و آله :بِذِکرِ اللّهِ تَحیَی القُلوبُ. (5)

عنه صلی الله علیه و آله :جِلاءُ هذِهِ القُلوبِ ذِکرُ اللّهِ وتِلاوَهُ القُرآنِ. (6)

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ لِلوَسواسِ خَطماً کَخَطمِ الطّائِرِ ، فَإِذا غَفَلَ ابنُ آدَمَ وَضَعَ ذلِکَ المِنقارَ فی اُذُنِ القَلبِ یُوَسوِسُ ، فَإِنِ ابنَ آدَمَ ذَکَرَ اللّهَ عز و جلنَکَصَ وخَنَسَ ، فَذلِکَ سُمِّیَ الوَسواسَ. (7)

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ آدَمَ شَکا إلَی اللّهِ ما یَلقی مِن حَدیثِ النَّفسِ وَالحُزنِ ، فَنَزَلَ عَلَیهِ جَبرَئیلُ علیه السلام فَقالَ لَهُ : یا آدَمُ ، قُل : لا حَولَ ولا قُوَّهَ إلاّ بِاللّهِ . فَقالَها فَذَهَبَ عَنهُ الوَسوَسَهُ وَالحُزنُ. (8)

.

1- .شُعب الإیمان : ج 1 ص 459 ح 717 عن مکحول ، الجامع الصغیر : ج 1 ص 665 ح 4330 نقلاً عن الفردوس عن أنس وزاد فیه «القلوب» ، کشف الخفاء : ج 1 ص 419 ح 1345 .
2- .کنزالعمّال : ج 1 ص 414 ح 1751 نقلاً عن الفردوس عن أنس .
3- .السُّقل والصَّقل : الجِلاء (لسان العرب : ج 11 ص 380 وص 338) .
4- .شُعب الإیمان : ج 1 ص 396 ح 522 عن عبداللّه بن عمر ، الدرّ المنثور : ج 1 ص 362 نقلاً عن ابن أبی الدنیا عن عبداللّه بن عمرو وفیه «صقاله» ؛ مستدرک الوسائل : ج 5 ص 286 ح 5869 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .
5- .تنبیه الخواطر : ج 2 ص 120 .
6- .تنبیه الخواطر : ج 2 ص 122 .
7- .کنزالعمّال : ج 1 ص 251 ح 1267 نقلاً عن الترغیب فی الذکر عن أنس .
8- .الأمالی للصدوق : ص 637 ح 855 ، روضه الواعظین : ص 360 ، بحارالأنوار : ج 93 ص 186 ح 5 .

ص: 585

حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ذکر خدا ، شفاست .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ذکر خدا ، شفای دل هاست .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :جلای دل ها ، ذکر خداست .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :با ذکر خدا ، دل ها زنده می شود .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :جلای این دل ها ، ذکر خدا و تلاوت قرآن است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :وسواس (شیطان وسوسه گر) ، منقاری چون منقار پرنده دارد . هرگاه فرزند آدم غافل شود ، آن منقار را در گوش دل می گذارد و وسوسه می کند . پس اگر فرزند آدم خدای عز و جل را یاد کند ، عقب می کشد و پنهان می گردد و همین ، وسوسه نامیده می شود .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آدم علیه السلام از القائات نفسانی و اندوه ، به خدا شِکوه کرد . جبرئیل علیه السلام بر او فرود آمد و بدو گفت : ای آدم! بگو : «لا حول و لا قوه الاّ باللّه » . آدم علیه السلام آن را گفت و وسوسه و اندوهش رفت .

.


ص: 586

عنه صلی الله علیه و آله :مَن وَجَدَ مِن هذَا الوَسواسِ فَلیَقُل : آمَنتُ بِاللّهِ ورَسولِهِ ، ثَلاثاً ، فَإِنَّ ذلِکَ یَذهَبُ عَنهُ. (1)

الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ اللّهَ سُبحانَهُ وتَعالی جَعَلَ الذِّکرَ جِلاءً لِلقُلوبِ : تَسمَعُ بِهِ بَعدَ الوَقرَهِ ، وتُبصِرُ بِهِ بَعدَ العَشوَهِ ، وتَنقادُ بِهِ بَعدَ المُعانَدَهِ ، وما بَرِحَ للّهِِ عَزَّت آلاؤُهُ فِی البُرهَهِ بَعدَ البُرهَهِ وفی أزمانِ الفَتَراتِ عِبادٌ ناجاهُم فی فِکرِهِم ، وکَلَّمَهُم فی ذاتِ عُقولِهِم ، فَاستَصبَحوا بِنورِ یَقَظَهٍ فِی الأَبصارِ وَالأَسماعِ وَالأَفئِدَهِ. (2)

عنه علیه السلام :الذِّکرُ هِدایَهُ العُقولِ ، وتَبصِرَهُ النُّفوسِ. (3)

عنه علیه السلام :لا هِدایَهَ کَالذِّکرِ. (4)

عنه علیه السلام :الذِّکرُ نورُ العَقلِ ، وحَیاهُ النُّفوسِ ، وجِلاءُ الصُّدورِ. (5)

عنه علیه السلام :الذِّکرُ یُؤنِسُ اللُّبَّ ، ویُنیرُ القَلبَ ، ویَستَنزِلُ الرَّحمَهَ. (6)

عنه علیه السلام :الذِّکرُ جِلاءُ البَصائِرِ ، ونورُ السَّرائِرِ. (7)

عنه علیه السلام :ثَمَرَهُ الذِّکرِ استِنارَهُ القُلوبِ. (8)

عنه علیه السلام :مَن کَثُرَ ذِکرُهُ استَنارَ لُبُّهُ. (9)

.

1- .کنزالعمّال : ج 1 ص 247 ح 1245 نقلاً عن ابن السنی عن عائشه .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 222 ، غرر الحکم : ح 3573 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 157 ح 3405 وفیهما صدره إلی «المعانده» ، بحارالأنوار : ج 69 ص 325 ح 39 .
3- .غرر الحکم : ح 1403 .
4- .غرر الحکم : ح 10460 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 536 ح 9828 .
5- .غرر الحکم : ح 1999 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 60 ح 1523 .
6- .غرر الحکم : ح 1858 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 55 ح 1429 .
7- .غرر الحکم : ح 1377 .
8- .غرر الحکم : ح 4631 ، عیون الحکم والمواعظ : ح 208 ح 4170 .
9- .غرر الحکم : ح 9123 .

ص: 587

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس وسواس یافت ، سه مرتبه بگوید : «به خدا و پیامبرش ایمان آوردم» . وسواس از او دور می شود .

امام علی علیه السلام :خدای متعال سبحان ، ذکر را جلای دل ها قرار داده است : با آن پس از سنگینی، گوش می شنود و پس از کوری ، می بیند و پس از ستیزه گری، رام می شود و خداوند نعمت هایش گرامی باد همواره و در هر روزگاری پس از روزگار دیگر و در زمان های نیامدن پیامبران ، بندگانی دارد که در اندیشه شان با آنها راز می گوید و در خردهایشان با آنان گفتگو می کند؛ و از نور بیداری در دیدگان و گوش ها و دل های خود ، شعله برگرفتند.

امام علی علیه السلام :ذکر ، رهنمود خردها و بیداری جان هاست .

امام علی علیه السلام :هیچ هدایتی چون ذکر نیست .

امام علی علیه السلام :ذکر ، روشنی خرد و مایه زندگانی جان ها و جلای سینه هاست .

امام علی علیه السلام :ذکر ، همدم خرد می گردد ، دل را روشن می دارد و رحمت را فرود می آورد .

امام علی علیه السلام :ذکر ، جلای دیده ها و روشنی درون هاست .

امام علی علیه السلام :ثمره ذکر ، روشنی یافتن دل هاست .

امام علی علیه السلام :آن که ذکرش بسیار شود ، خردش روشنی گیرد .

.


ص: 588

عنه علیه السلام :مَن ذَکَرَ اللّهَ استَبصَرَ. (1)

عنه علیه السلام :مَن ذَکَرَ اللّهَ سُبحانَهُ أحیَا اللّهُ قَلبَهُ ، ونَوَّرَ عَقلَهُ ولُبَّهُ. (2)

عنه علیه السلام :أصلُ صَلاحِ القَلبِ اشتِغالُهُ بِذِکرِ اللّهِ. (3)

عنه علیه السلام :ذِکرُ اللّهِ جِلاءُ الصُّدورِ ، وطُمَأنینَهُ القُلوبِ. (4)

عنه علیه السلام :ذِکرُ اللّهِ دَواءُ أعلالِ النُّفوسِ. (5)

عنه علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِلحَسَنِ علیه السلام : اُوصیکَ بِتَقوَی اللّهِ أی بُنَیَّ ولُزومِ أمرِهِ ، وعِمارَهِ قَلبِکَ بِذِکرِهِ. (6)

عنه علیه السلام :یا مَنِ اسمُهُ دَواءٌ وذِکرُهُ شِفاءٌ. (7)

الکافی عن جمیل بن درّاج عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :قُلتُ لَهُ : إنَّهُ یَقَعُ فی قَلبی أمرٌ عَظیمٌ . فَقالَ : قُل : لا إلهَ إلاَّ اللّهُ . فَکُلَّما وَقَعَ فی قَلبی شَیءٌ. قُلتُ : لا إلهَ إلاَّ اللّهُ ، فَیَذهَبُ عَنّی. (8)

.

1- .غرر الحکم : ح 7800 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 429 ح 7297 .
2- .غرر الحکم : ح 8876 .
3- .غرر الحکم : ح 3083 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 120 ح 2736 .
4- .غرر الحکم : ح 5165 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 256 ح 4743 .
5- .غرر الحکم : ح 5169 .
6- .نهج البلاغه : الکتاب 31 ، تحف العقول : ص 68 ، کشف المحجّه : ص 221 عن عمرو بن أبیالمقدام عن الإمام الباقر عنه علیهماالسلام ، المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 37 عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلام ، بحارالأنوار : ج 77 ص 199 ح 1 ؛ کنزالعمّال : ج 16 ص 168 ح 44215 نقلاً عن وکیع والعسکری فی المواعظ .
7- .مصباح المتهجّد : ص 850 ح 910 ، الإقبال : ج 3 ص 337 کلاهما عن کمیل بن زیاد ، بحارالأنوار : ج 90 ص 62 ح 3 وراجع: طبّ الأئمّه علیهم السلام : ص 41 و ص 71 .
8- .الکافی : ج 2 ص 424 ح 2 ، مشکاه الأنوار : ص 433 ح 1450 ، بحارالأنوار : ج 75 ص 324 .

ص: 589

امام علی علیه السلام :آن که خدا را یاد کند ، بینا شود .

امام علی علیه السلام :آن که خدای سبحان را یاد کند ، خداوند ، دلش را زنده و عقل و خردش را روشن کند .

امام علی علیه السلام :ریشه صلاح دل ، اشتغال آن به ذکر خداست .

امام علی علیه السلام :یاد خدا ، جلای سینه ها و آرامش دل هاست .

امام علی علیه السلام :ذکر خدا ، دوای بیماری جان هاست .

امام علی علیه السلام در سفارشش به امام حسن علیه السلام : تو را به تقوای الهی سفارش می کنم ای پسرکم و نیز مواظبت بر فرمانش و آباد ساختن دلت به ذکرش .

امام علی علیه السلام : در مناجاتش با خدا ای که نامش دوا و یادش شفاست !

الکافی به نقل از جمیل بن درّاج : به امام صادق علیه السلام گفتم : هَراسی بزرگ در دلم می افتد . فرمود : «لا اله الاّ اللّه . بگو» . پس هرگاه در دلم چیزی می افتاد ، «لا اله الا اللّه » می گفتم و از من ، دور می شد .

.


ص: 590

2 / 5الاِستِعاذَهالکتاب«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ * مَلِکِ النَّاسِ * إِلَهِ النَّاسِ * مِن شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ * الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ * مِنَ الْجِنَّهِ وَ النَّاسِ» . (1)

«وَ قُل رَّبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَ تِ الشَّیَطِینِ * وَأَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَن یَحْضُرُونِ» . (2)

«وَإِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَنِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» . (3)

«فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْءَانَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَنِ الرَّجِیمِ» . (4)

«فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُهَا أُنثَی وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنثَی وَإِنِّی سَمَّیْتُهَا مَرْیَمَ وَإِنِّی أُعِیذُهَا بِکَ وَذُرِّیَّتَهَا مِنَ الشَّیْطَنِ الرَّجِیمِ» . (5)

الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَنِ استَعاذَ بِاللّهِ فِی الیَومِ عَشرَ مَرّاتٍ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیمِ ، وَکَّلَ اللّهُ بِهِ مَلَکاً یَرُدُّ عَنهُ الشَّیاطینَ. (6)

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ إبلیسَ لَهُ خُرطومٌ کَخُرطومِ الکَلبِ واضِعُهُ عَلی قَلبِ ابنِ آدَمَ یُذَکِّرُهُ الشَّهَواتِ وَاللَّذّاتِ ، ویَأتیهِ بِالأَمانی ، ویَأتیهِ بِالوَسوَسَهِ عَلی قَلبِهِ لِیُشَکِّکَهُ فی رَبِّهِ ، فَإِذا قالَ العَبدُ : «أعوذُ بِاللّهِ السَّمیعِ العَلیمِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیمِ وأعوذُ بِاللّهِ أن یَحضُرونِ إنَّ اللّهَ هُوَ السَّمیعُ العَلیمُ» خَنَسَ الخُرطومُ عَنِ القَلبِ. (7)

.

1- .الناس : 1 6 .
2- .المؤمنون : 97 و 98 .
3- .الأعراف : 200 .
4- .النحل : 98 .
5- .آل عمران : 36 .
6- .مسند أبی یعلی : ج 4 ص 150 ح 4100 عن أنس.
7- .کنزالعمّال : ج 1 ص 251 ح 1266 نقلاً عن الدیلمی عن معاذ .

ص: 591



2 / 5 پناه جستن به خدا

2 / 5پناه جستن به خداقرآن«بگو : پناه می برم به پروردگار مردم ، فرمان روای مردم ، معبود مردم ، از شرّ وسوسه پنهانکار . آن کس که در سینه های مردم وسوسه می کند؛ چه از جنّیان و چه مردمان» .

«بگو : پرودگارا ! به تو پناه می برم از وسوسه های شیطان ها ، و پروردگارا ! از این که آنها نزد من حاضر شوند ، به تو پناه می برم» .

«اگر وسوسه ای از شیطان به تو رسد ، به خدا پناه ببر ؛ زیرا که او شنوایِ داناست» .

«چون قرآن می خوانی ، از شیطان رانده شده به خدا پناه ببر» .

«پس چون [زن عمران] فرزندش را بزاد ، گفت : پروردگارا ! من دختر زاده ام و خدا به آنچه او زایید ، داناتر بود و پسر ، همچون دختر نیست ، و من نامش را مریم نهادم و او و فرزندانش را از شیطان رانده شده به پناه تو می آورم» .

حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس روزانه ده بار از شیطان رانده شده به خداوند پناه ببرد ، خداوند ، فرشته ای را بر او می گمارد تا شیطان ها را از او برانَد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ابلیس ، پوزه ای چون پوزه سگ دارد که روی دل انسان می گذارد و شهوت ها و لذّت ها را به یادش می آورد و آرزوهایی را در دلش می اندازد و در دلش وسوسه می کند تا او را در پرورگارش به شک اندازد . پس هرگاه بنده بگوید : «از شیطان رانده شده ، به خدای شنوای دانا پناه می برم و از این که نزد من حضور یابند ، به خدا پناه می برم . خداوند ، شنوا و داناست» ، پوزه را از دلش برمی دارد .

.


ص: 592

الإمام زین العابدین علیه السلام :إنَّ الاُمورَ الوارِدَهَ عَلَیکُم فی کُلِّ یَومٍ ولَیلَهٍ مِن مُظلِماتِ الفِتَنِ وحَوادِثِ البِدَعِ وسُنَنِ الجَورِ وبَوائِقِ الزَّمانِ وهَیبَهِ السُّلطانِ ووَسوَسَهِ الشَّیطانِ لَتُثَبِّطُ القُلوبَ عَن تَنَبُّهِها وتُذهِلُها عَن مَوجودِ الهُدی ومَعرِفَهِ أهلِ الحَقِّ إلاّ قَلیلاً مِمَّن عَصَمَ اللّهُ ، فَلَیسَ یَعرِفُ تَصَرُّفَ أیّامِها وتَقَلُّبَ حالاتِها وعاقِبَهَ ضَرَرِ فِتنَتِها إلاّ مَن عَصَمَ اللّهُ ونَهَجَ سَبیلَ الرُّشدِ وسَلَکَ طَریقَ القَصدِ ، ثُمَّ استَعانَ عَلی ذلِکَ بِالزُّهدِ فَکَرَّرَ الفِکرَ وَاتَّعَظَ بِالصَّبرِ. (1)

عنه علیه السلام مِن دُعائِهِ عَلَی الشَّیطانِ : اللّهُمَّ وما سَوَّلَ لَنا مِن باطِلٍ فَعَرِّفناهُ ، وإذا عَرَّفتَناهُ فَقِناهُ ، وبَصِّرنا ما نُکایِدُهُ بِهِ ، وألهِمنا ما نُعِدُّهُ لَهُ ، وأیقِظنا عَن سِنَهِ الغَفلَهِ بِالرُّکونِ إلَیهِ ، وأحسِن بِتَوفیقِکَ عَونَنا عَلَیهِ. (2)

2 / 6التَّوبَهرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ لِلقُلوبِ صَدَأً کَصَدَاَءالحَدیدِ ، وجِلاؤهَا الاستِغفارُ. (3)

الإمام علیّ علیه السلام :مَن تابَ اهتَدی. (4)

.

1- .الکافی : ج 8 ص 15 ح 2 عن أبی حمزه ، الأمالی للمفید : ص 200 وفیه «لیدرأ» بدل «لتثبّط» ، تحف العقول : ص 253 وفیه «ینتها» بدل «تنبّهها» و«بالعبر وازدجر» بدل «بالصبر» ، بحارالأنوار : ج 78 ص 149 ح 11 .
2- .الصحیفه السجّادیّه : ص 74 الدعاء 17 ، المصباح للکفعمی : ص 311 .
3- .المعجم الصغیر : ج 1 ص 184 ، الدعاء للطبرانی : ص 506 ح 1791 کلاهما عن أنس ؛ نزهه الناظر : ص 28 ح 82 ، عدّه الداعی : ص 249 عن الإمام الصادق علیه السلام ، أعلام الدین : ص 293 وفی الأربعه الأخیره «النحاس» بدل «الحدید» ، بحارالأنوار : ج 77 ص 172 ح 8 .
4- .الکافی : ج 2 ص 395 ح 1 عن سلیم بن قیس الهلالی ، تحف العقول : ص 169 ، بحارالأنوار : ج 68 ص 385 ح 32 .

ص: 593



2 / 6 توبه

امام زین العابدین علیه السلام :امور وارد بر شما در هر شبانه روز ، از فتنه های تاریک و پیش آمدهای بدعت آمیز و سنّت های ستمکارانه و بلاهای روزگار ، تا مهابت پادشاه و وسوسه شیطان ، مایه تأخیر بیداری دل ها و فراموشی هدایت موجود و شناخت حق مداران می شود؛ جز گروهی اندک که خدا نگاهشان می دارد . پس کسی تحوّلات روزگار و دگرگونی حالات و فرجام زیان فتنه ها را نمی شناسد ، مگر آن که خداوند ، او را حفظ کند و راه راست بپیماید و میانه روی کند و سپس بر همه اینها از زهد یاری گیرد و پیوسته بیندیشد و از شکیبایی پند پذیرد .

امام زین العابدین علیه السلام در نفرین بر شیطان : خدایا! آنچه را از باطل برای ما آراسته ، به ما بشناسان و هنگامی که شناساندی ، ما را از آن حفظ کن و به نیرنگ در برابر نیرنگش ، بینا گردان و آنچه برای آمادگی در برابر وی لازم است ، به ما الهام کن و ما را از خواب غفلت بر اثر میل به او ، بیدار فرما و با توفیقت به بهترین وجه ، از ما بر او یاری برسان .

2 / 6توبهامام صادق علیه السلام :دل ها زنگاری چون زنگار آهن دارند . جلای آن ها استغفار است.

امام علی علیه السلام :هرکس توبه کرد ، ره یافت .

.


ص: 594

عنه علیه السلام :التَّوبَهُ تُطَهِّرُ القُلوبَ ، وتَغسِلُ الذُّنوبَ. (1)

راجع : ص 530 (الذنب) .

2 / 7لبَلاءالکتاب«وَ لَنُذِیقَنَّهُم مِّنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَی دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ» . (2)

«وَ مَا بِکُم مِّن نِّعْمَهٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فَإِلَیْهِ تَجْئرُونَ» . (3)

«فَإِذَا رَکِبُواْ فِی الْفُلْکِ دَعَوُاْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّلهُمْ إِلَی الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ». (4)

الحدیثالإمام العسکریّ علیه السلام :اللّهُ هُوَ الَّذی یَتَأَلَّهُ إلَیهِ عِندَ الحَوائِجِ وَالشَّدائِدِ کُلُّ مَخلوقٍ عِندَ انقِطاعِ الرَّجاءِ مِن کُلِّ مَن هُوَ دونَهُ ، وتَقَطُّعِ الأَسبابِ مِن جَمیعِ ما سِواهُ. (5)

.

1- .غرر الحکم : ح 1355 .
2- .السجده : 21 .
3- .النحل : 53 .
4- .العنکبوت : 65 وراجع: الأنعام : 40 و 41 ، الإسراء : 67 ، الزمر : 8 و 49 ، الروم : 33 ، یونس : 12 ، 22 ، 90 .
5- .التوحید : ص 231 ح 5 ، معانی الأخبار : ص 4 ح 2 کلاهما عن أبی یعقوب یوسف بن محمّد بن زیاد وأبی الحسن علیّ بن محمّد بن سیّار عن أبویهما ، بحارالأنوار : ج 3 ص 41 ح 16 .

ص: 595



2 / 7 بلا

امام علی علیه السلام :توبه ، دل ها را پاک می کند و گناهان را می شوید .

ر . ک : ص 531 (گناه) .

2 / 7بلاقرآن«بی گمان ، غیر از عذاب بزرگ تر [در آخرت] ، از عذاب دنیوی نیز بِدیشان خواهیم چشانید . باشد که باز گردند !» .

«هر نعمتی که دارید ، از آنِ خداست و چون زیان و سختی به شما روی آورد ، به سوی او پناه می آورید» .

«چون سوار بر کشتی می شوند ، در حالی که دین خود را برای او خالص کرده اند ، خدا را فرا می خوانند . پس چون آنها را رهانْد و به خشکی رسانْد ، در آن هنگام ، شرک می ورزند» .

حدیثامام عسکری علیه السلام :خداوند ، همانی است که در نیازها و سختی ها ، هر آفریده ای به سویش روی می آورد ، آن گاه که از هرکس جز او ، قطع امید می شود و اسباب و وسایل از غیرِ او گسسته می شود .

ر . ک : ص 568 (اصول داروهای معرفت) و 570 (حجاب های ضخیم غیر قابل رفع) .

.


ص: 596

. .


ص: 597



توضیحی درباره درمان حجاب های دانش و حکمت

1 . غذای جان و منشأ الهام

توضیحی درباره درمان حجاب های دانش و حکمتدر این فصل ، قرآن ، موعظه ، تقوا ، ذکر ، استعاذه ، توبه و بلا ، به عنوان داروهای شفابخش بیماری های ناشی از وسوسه شیطان و حجاب های معرفت ، مطرح گردیدند . درباره چگونگی نقش این داروها در زدودن موانع شناخت و سالم سازی جان ، توجّه به چند نکته لازم است :

1 . غذای جان و منشأ الهامنخستین نکته مهم و قابل توجّه در مورد داروهای موانع معرفت ، این است که این داروها علاوه بر کنار زدن حجاب های معرفت از اندیشه و دل ، غذای جان و منشأ الهام نیز هستند . به سخن دیگر ، منافاتی میان دارو بودن این امور و منشأ بودن آنها برای الهامات غیبی الهی نیست . همان طور که در داروهای جسم ، غذا بودن دارو کمال آن است ، در بیماری های جان نیز چنین است . داروهای موانع معرفت نیز از این ویژگی مهم برخوردارند . بنا بر این ، آنچه در این فصل به عنوان درمان حجاب های معرفت آمده ، می توانست در فصل چهارم تحت عنوان «عوامل الهام» ذکر شود ،

.


ص: 598



2 . قلمرو تأثیر داروهای معرفت

3 . چگونگی به کار بردن داروهای معرفت

بخصوص عناوینی مانند : قرآن ، تقوا و ذکر که نقش مؤثّر آنها در الهامات الهی و معارف حقیقی ، با صراحت در متن ، ذکر شد . دلیل این که این امور در این فصل و به عنوان دارو مطرح شدند ، نقش آنها در درمان بیماری های جان و زدودن موانع معرفت ، و تصریح به این نقش در بسیاری از آیات و احادیث است .

2 . قلمرو تأثیر داروهای معرفتنکته قابل تأمّل دیگر درباره داروهای معرفت ، این است که : کدام دسته از موانع معرفت با این داروها قابل زدودن هستند؟ آیا همه موانع معرفت را می توان با این داروها زدود؟ آیا موانع حسّی و موانع علوم رسمی با این داروها قابل درمان هستند ؟ و در نهایت ، قلمرو تأثیر داروهای معرفت تا کجاست ؟ پاسخ ، این است که دقّت و تأمّل در متن آیات و احادیثی که در این باره وارد شده است ، نشان می دهد که این داروها اصولاً مربوط به دسته سوم از موانع معرفت یعنی موانع نور دانش هستند؛ هر چند تأثیر اجمالی آنها در زایل ساختن برخی از موانع علوم رسمی را نمی توان انکار کرد .

3 . چگونگی به کار بردن داروهای معرفتنکته سوم این که : داروهای معرفت را چگونه باید به کار برد و در چه شرایطی این داروها در زدودن موانع ، مؤثّر هستند ؟ پاسخگویی تفصیلی به این سؤال ، در این فرصت ، ممکن نیست؛ امّا به طور اجمال می توان گفت که به کار بردن هر یک از این داروها شرایطی دارد که تنها با ایجاد آن می توان تأثیر انتظار آنها را داشت . برای مثال ، تلاوت قرآن ، زنگار حجاب های معرفت را از آینه جان پاک می کند و دل را جلا می دهد و آماده

.


ص: 599

بهره گیری از افاضات غیبی و الهامات الهی می نماید ؛ لیکن تأثیر این دارو ، دو شرط اساسی دارد : یکی تدبّر که امام علی علیه السلام درباره آن می فرماید : لا خَیرَ فی قِراءَهٍ لَیسَ فیها تَدَبُّرٌ . (1) قرائتی که تدبّر ندارد ، خیری هم ندارد . دیگری ، اجتناب از موانع معرفت؛ اگرچه به طور موقّت باشد . اگر کسی قرآن را با تدبّر بخواند ، ولی از ظلم ، تعصّب ، استبداد ، کبر ، عُجب و شُرب خَمر اجتناب نکند ، قطعا تلاوتش شفابخش نیست : «إِنَّ اللَّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّلِمِینَ . (2) خداوند ، ظالمان را هدایت نمی کند» . «إِنَّ اللَّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَسِقِینَ . (3) خداوند ، فاسقان را هدایت نمی کند» . قرآن ، هدایت است ، ولی برای کسانی که موانع هدایت را ، که همان موانع شناخت که تقوای عقلی است،از سر راه خود بردارند ، چنان که قرآن ، چنین تصریح می کند : «ذَ لِکَ الْکِتَبُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِّلْمُتَّقِینَ . (4) این ، کتابی است که شک در آن روا نیست ؛ راهنمای پرهیزگاران است» . و اگر تلاوت کننده شرایط تلاوت را فراهم نسازد ، نه تنها قرآن شفابخش نیست و حجاب های دل را زایل نمی سازد ، بلکه حجابی بر حجاب های آن

.

1- .بحارالأنوار : ج 92 ص 211 ح 4 .
2- .الأنعام : آیه 144، القصص: آیه 50 ، الأحقاف : آیه 10 .
3- .المنافقون : 6 .
4- .البقره : آیه 2 .

ص: 600



4 . داروهای اصلی معرفت

می افزاید ، چنان که قرآن کریم می فرماید : «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَآءٌ وَ رَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَ لاَ یَزِیدُ الظَّلِمِینَ إِلاَّ خَسَارًا . (1) و از قرآن آنچه برای مؤمنان شفابخش و رحمت است ، فرو می فرستیم و ستمکاران را جز زیان نمی افزاید» . این گونه قاریان ، نه تنها مشمول رحمت حق نیستند ، بلکه مورد لعنت قرآن نیز قرار می گیرند : رُبَّ تالٍ لِلقُرآنِ وَالقُرآنُ یَلعَنُهُ . (2) بسی تلاوتگر قرآن است که قرآن ، او را لعنت می کند . سایر داروهای معرفت نیز توضیحاتی دارند که شرح آن را به فرصتی دیگر ، موکول می کنیم .

4 . داروهای اصلی معرفتآنچه به عنوان داروی معرفت در این فصل بیان شد ، در واقع به دو عنوان باز می گردد : یکی قرآن که می توان اصطلاح «داروی تشریعی» را درباره اش به کار برد ، و دیگری بلا که «داروی تکوینی» است . به سخن دیگر ، خداوند متعال ، برای درمان بیمارانی که به بیماری حجاب های معرفت گرفتار شده اند ، دو دارو در نظام آفرینش قرار داده است : یکی تعالیم انبیای الهی و دیگری حوادث تلخ و عبرت انگیز طبیعی .

.

1- .اسراء : آیه 82 .
2- .جامع الأخبار : ص 130 ح 255 ، بحارالأنوار : ج 92 ص 184 ح 19 .

ص: 601



5 . انواع حجاب های معرفت

الف حجاب های رقیق

قرآن که کامل ترین برنامه تعالیم انبیای الهی است، دردمندان معرفت را از طریق موعظه ، تقوا ، یاد خدا ، دعا و استعاذه به درگاه حضرت حق و توبه ، درمان می کند . در کنار تعالیم انبیای الهی که درمان اساسی بیماری های جان ، و بویژه بیماری های معرفت است ، بلا و حوادث تلخ زندگی ، داروی مسکّن این بیماری ها به شمار می رود که به هنگام ضرورت ، تجویز می گردد . خداوند متعال تأکید می فرماید : «وَمَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَهٍ مِّن نَّبِیٍّ إِلاَّ أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُونَ . (1) و پیامبری به شهری نفرستادیم ، مگر آن که اهل آن را به سختی و ناخوشی دچار کردیم؛ شاید که زاری و خاکساری کنند» .

5 . انواع حجاب های معرفتموانع یا حجاب های معرفت ، سه دسته اند . دو دسته آنها با داروهای معرفت ، قابل علاج و زدودن اند و یک دسته آنها غیر قابل علاج .

الف حجاب های رقیقموانع معرفت ، که شرح آن در فصل دوم گذشت ، میکرب های بیماری جان و حجاب های دل و مانع نور علم اند . در آغاز بیماری ، حجاب های معرفت ، رقیق است و تعالیم انبیای الهی به آسانی می تواند این حجاب ها را زایل کند .

.

1- .اعراف : آیه 94 .

ص: 602



ب حجاب های ضخیم قابل رفع

ج حجاب های ضخیم غیر قابل رفع

ب حجاب های ضخیم قابل رفعاگر موانع معرفت علاج نشوند ، به تدریج حجاب های اندیشه و قلب ، متراکم می شوند . حجاب های متراکم تا جایی که جوهر آینه دل را فاسد نکرده باشند ، قابل علاج اند . برای زدودن این حجاب ها باید از داروی بلا بهره گرفت . این دارو ، از داروی موعظه قوی تر است . زدودن زنگارهای دل با موعظه ، همانند پاک سازی آینه با آب است و زدودن زنگارهای دل با بلا ، صیقل دادن شمشیر با آتش است . زنگارهای بسیار را جز با آتش نمی توان زدود . از این رو ، قرآن درباره فلسفه بلا و مصیبت های زندگی می فرماید : «وَ لَنُذِیقَنَّهُم مِّنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَی دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ . (1) وبی گمان ، غیر از عذاب بزرگ تر ، از عذاب دنیوی نیز به آنان می چشانیم . باشد که بازگردند» . این جاست که امام علی علیه السلام می فرماید : إذا رَأیتَ اللّهَ سُبحانَهُ یُتابِعُ عَلَیکَ البَلاءَ فَقَد أیقَظَکَ . (2) هرگاه دیدی که خدای سبحان، پی در پی بلا بر تو می فرستد ، بدان که می خواهد بیدارت کند .

ج حجاب های ضخیم غیر قابل رفعاگر زنگارهای موانع شناخت به قدری متراکم شوند که جوهر آینه دل فاسد گردد ، آتش بلا نیز از صیقل دادن جوهر جان ، ناتوان می مانَد . در این صورت ، بیمار غیر قابل علاج می گردد ؛ همچنان که علی علیه السلام می فرماید :

.

1- .سجده : آیه 21 .
2- .غرر الحکم : ح 4046 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 135 ح 3069 .

ص: 603

ومَن لَم یَنفَعُهُ اللّهُ بِالبَلاءِ وَالتَّجارِبِ لَم یَنتَفِع بِشَیءٍ مِنَ العِظَهِ ... (1) أجل کَیفَ یُراعِی النَّبأَهَ مَن أصَمَّتهُ الصَّیحَهُ ؟ ! (2) هرکس که خداوند با بلا و تجربه ها به وی سود نرساند ، از هیچ پندی سود نمی برد ... چگونه کسی که فریاد را نشنیده ، صدای آهسته را بشنود؟ علامت بیماری غیر قابل علاج معرفت ، این است که بیمار به تعصّب شدید در عقاید باطل خود ، گرفتار می شود و به هیچ وجه حاضر نیست حق را بپذیرد . قرآن ، حال آنان را چنین توصیف می کند : «وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَی عِلْمٍ . (3) خدا با وجود علم ، او را بیراه گذارد» . نه موعظه و نه تازیانه بلا ، این گونه زنگارهای اندیشه وحجاب های قلب این بیماران متعصّب را نمی تواند بزداید و حتّی اعجاز هیچ پیامبری برای علاج بیماری آنان ، سودمند نیست . از همین رو ، عیسی علیه السلام فرمود : داوَیتُ المَرضی فَشَفَیتُهُم بِإِذنِ اللّهِ ، وأبرَأتُ الأَکمَهَ والأَبرَصَ بِإِذنِ اللّهِ ، وعالَجتُ المَوتی فَأَحیَیتُهُم بِإِذنِ اللّهِ . وعالَجتُ الأحمَقَ فَلَم أقدِر عَلی إصلاحِهِ ! فَقیلَ : یا روحَ اللّهِ ، ومَا الأَحمَقُ ؟ قالَ : المُعجَبُ بِرَأیِهِ ونَفسِهِ ، الَّذی یَرَی الفَضلَ کُلَّهُ لَهُ لا عَلَیهِ ویوجِبُ الحَقَّ کُلَّهُ لِنَفسِهِ ولا یوجِبُ عَلَیها حَقَّا ، فَذاکَ الأَحمَقُ الَّذی لا حیلَهَ فی مُداواتِهِ . (4) ی بیماران را با اذن الهی شفا بخشیدم و لال و پیس را با اذن خداوند بهبود دادم و

.

1- .نهج البلاغه : الخطبه 176 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 312 ح 76 .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 4، الإرشاد : ج 1 ص 253 وفیه «یراع للنبأه» ، بحارالأنوار : ج 32 ص 237 ح 190 .
3- .جاثیه : آیه 23 .
4- .الاختصاص: ص 221 عن أبی الربیع الشامی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 14 ص 323 ح 36 وراجع : ص 548 (العُجب) .

ص: 604

مردگان را با اذن الهی زنده کردم . به مداوای احمق ، همّت کردم ؛ امّا نتوانستم او را اصلاح کنم . گفته شد : ای روح خدا ! احمق کیست ؟ فرمود : «خودبین و خودرأی . آن که همه فضل ها را از آنِ خود می داند و حق و وظیفه ای بر خویش نمی بیند . این ، نادانی است که راهی برای مداوایش نیست» . افراد متعصّب و لجوجی را که حجاب های معرفت در آنان قابل زوال نیست، می توان به دو دسته تقسیم کرد : دسته نخست ، کسانی که با عذاب استیصال یعنی بلایی که مرگ و هلاکت در پی دارد هشیار می شوند و به حق ، اعتراف می کنند . دسته دوم ، کسانی که عذاب استیصال هم آنها را نمی تواند هشیار کند . فرعون معاصر موسی علیه السلام از دسته نخست و ابوجهل ، معاصر پیامبر خدا ، از دسته دوم به شمار می روند . فرعون و هوادارانش چنان گرفتار تعصّب ، کبر ، لجاجت و موانع معرفت بودند که نه مواعظ موسی علیه السلام ، (1) بلکه استدلال های او برای اثبات توحید ، (2) معجزاتش برای اثبات نبوّتش (3) و بلاها و مشکلات اقتصادی (4) و اجتماعی (5) که در

.

1- .نازعات : آیه 18 19 ، طه : آیه 43 44 .
2- .طه : آیه 49 50 .
3- .اسراء : آیه 101 .
4- .اعراف : آیه 130 .
5- .اعراف : آیه 133 .

ص: 605

نتیجه مخالفت با حقگرایی گریبانگیر آنان می شد ، هیچ یک از آنان را هشیار نساخت؛ ولی تازیانه عذاب استیصال ، فرعون را وادار به اعتراف به حق نمود. قرآن، این داستان را چنین نقل می کند که : «إِذَا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قَالَ ءَامَنتُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ الَّذِی ءَامَنَتْ بِهِ بَنُواْ إِسْرَ ءِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ . (1) چون در شُرُف غرق شدن قرار گرفت ، گفت : ایمان آوردم که هیچ معبودی جز آن که فرزندان اسرائیل به او گرویده اند ، نیست ، و من از تسلیم شدگانم» . ابوجهل ، حتی هنگام مرگ نیز حاضر نشد به حق اعتراف کند . از این رو ، پیامبر خدا پس از پایان جنگ بدر ، هنگامی که از کنار کشته ها می گذشت ، وقتی به جنازه ابوجهل رسید ، فرمود : «به درستی که ابوجهل ، بیش از فرعون بر خداوند دشمنی دارد ؛ چرا که فرعون ، آن گاه که یقین به نابودی پیدا کرد ، به یگانگی خداوند عز و جلاعتراف کرد ؛ ولی ابوجهل وقتی یقین به هلاکت پیدا نمود ، لات و عزّا را خواند» . (2) کسانی که با مواعظ و هشدار پیامبران و با تازیانه بلا و حتّی با تازیانه عذاب استیصال ، بیدار نمی شوند ، تازیانه مرگ ، آنان را هشیار می کند و حجاب های غفلت و موانع معرفت را از اندیشه و دیده دل آنان ، کنار می زند . به گفته امام علی علیه السلام : النّاسُ نِیامٌ فَإِذا ماتُوا انتَبَهوا . (3)

.

1- .یونس: آیه 90 .
2- .الأمالی ، طوسی : ص 310 ح 626 .
3- .خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 112، عوالی اللآلی: ج 4 ص 73 ح 48 ؛ المناقب ، للخوارزمی : ص 375 ح 395 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 366 ح 1673 .

ص: 606

مردمان در خواب اند ، آن گاه که مُردند ، بیدار می شوند . خداوند متعال ، خطاب به مجرمان متعصّبی که با تازیانه مرگ بیدار شده اند ، در صحنه قیامت می فرماید : «لَّقَدْ کُنتَ فِی غَفْلَهٍ مِّنْ هَذَا فَکَشَفْنَا عَنکَ غِطَآءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ . (1) واقعا که از این [ حال] سخت در غفلت بودی ؛ و[لی] ما پرده ات را [از جلوی چشمانت ]برداشتیم و دیده ات امروز تیز است» . خداوند ! به ما توفیق ده که پیش از آن که تازیانه مرگ بیدارمان کند ، مواعظ پیامبران خدا و ائمه هدا ما را هشیار سازد .