فصل ششم : دانشمندان بد
6 / 1 هشدار به دانشمند بی کردار
فصل ششم : دانشمندان بد6 / 1هشدار به دانشمند بی کردار3823.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :وای بر کسی که نمی داند و وای بر کسی که می داند ، ولی عمل نمی کند !3824.السنن الکبری ( به نقل از عبد اللّه بن حواله ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :وای بر کسی که می داند و دانشش به وی سودی نمی رساند (هفت بار فرمود) . وای بر کسی که نمی داند و اگر می خواست ، می دانست (سه بار فرمود) .3825.مسند ابن حنبل عن زید بن وهب عن رجل :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :روز قیامت ، هر دانشی وَبال دارنده اش است؛ مگر کسی که به آن عمل کرده است .3826.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در اندرز به عبد اللّه بن مسعود : ای فرزند مسعود! هرکس دانش بیاموزد و بدان عمل نکند ، خداوند ، روز قیامت ، او را کور محشور می گردانَد .3827.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمند و دانش و عمل در بهشت اند . چون دانشمند به آنچه می داند ، عمل نکند ، دانش و عمل به بهشت می روند و دانشمند ، در دوزخ می افتد .
.
ص: 500
3828.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :مَن لَم یَنفَعهُ عِلمُهُ ضَرَّهُ جَهلُهُ. (1)3825.مسند ابن حنبل ( به نقل از زید بن وهب ، از مردی ) الإمام علیّ علیه السلام :جاءَ رَجُلٌ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ : ما یَنفی عَنّی حُجَّهَ الجَهلِ؟
قالَ : العِلمُ .
قالَ : فَما یَنفی عَنّی حُجَّهَ العِلمِ؟
قالَ : العَمَلُ. (2)3826.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العِلمُ کُلُّهُ حُجَّهٌ إلاّ ما عُمِلَ بِهِ. (3)3827.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :عِلمٌ بِلا عَمَلٍ حُجَّهٌ للّهِِ عَلَی العَبدِ. (4)3828.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن لَم یَعمَل بِالعِلمِ کانَ حُجَّهً عَلَیهِ ووَبالاً. (5)3829.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : یا عالِمُ ، قَد قامَ عَلَیکَ حُجَّهُ العِلمِ فَاستَیقِظ مِن رَقدَتِکَ. (6)3830.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :أشَدُّ النّاسِ نَدَماً عِندَ المَوتِ العُلَماءُ غَیرُ العامِلینَ. (7) .
1- .مسند الشهاب: ج 1 ص 245 ح 392 عن عبداللّه بن عمرو ، الجامع الصغیر: ج 2 ص 9 ح 4409 نقلاً عن الطبرانی فی الکبیر عن ابن عمر ، کنزالعمّال : ج 10 ص 191 ح 29004 .
2- .تنبیه الخواطر :ج 1 ص 64 ؛ جامع بیان العلم وفضله : ج 2 ص 1 ، کنزالعمّال : ج 10 ص 254 ح 29361 .
3- .التوحید: ص 371 ح 10 عن أبی أحمد الغازی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، غرر الحکم: ح 1399 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 29 ح 9 .
4- .غرر الحکم : ح 6296 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 340 ح 5799 .
5- .غرر الحکم : ح 8968 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 433 ح 7461 .
6- .شرح نهج البلاغه: ج 20 ص 317 ح 646.
7- .غرر الحکم : ح 3198 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 121 ص 6768 .
ص: 501
3831.الإمام علیّ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آن که دانشش به وی سود نبخشد ، نادانی اش به وی زیان می رساند .3832.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :مردی نزد پیامبر خدا آمد و گفت : چه چیزی ، حجّت نادانی را از من می راند؟
فرمود : «دانش» .
پرسید : چه چیزی حجّت دانش را از من می رانَد؟
فرمود : «عمل کردن» .3829.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، سراسر حجّت است ، جز آنچه بدان عمل می شود .3830.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش بی کردار ، حجّت خدا بر بنده است .3831.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :آن که به دانش عمل نکند ، [ آن دانش ،] حجّتی علیه وی و وبال وی خواهد بود .3832.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به آن حضرت : ای دانشمند! حجّت دانش بر تو قائم شده است . پس ، از خواب بیدار شو .3833.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :پشیمان ترین مردم هنگام مرگ ، دانشمندانِ بی کردارند . .
ص: 502
3834.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن لَم یَهدِهِ العِلمُ أضَلَّهُ الجَهلُ. (1)3835.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن خالَفَ عِلمَهُ عَظُمَت جَریمَتُهُ وإثمُهُ. (2)3836.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :عِلمٌ لا یُصلِحُکَ ضَلالٌ ، ومالٌ لا یَنفَعُکَ وَبالٌ. (3)3833.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :العِلمُ بِلا عَمَلٍ وَبالٌ ، العَمَلُ بِلا عِلمٍ ضَلالٌ. (4)3834.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :عِلمٌ لا یَنفَعُ کَدَواءٍ لا یَنجَعُ. (5)3835.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام من کِتابِهِ إلَی الحَسَنِ علیه السلام : إنَّ خَیرَ القَولِ ما نَفَعَ ، وَاعلَم أنَّهُ لا خَیرَ فی عِلمٍ لا یَنفَعُ ولا یُنتَفَعُ بِعِلمٍ لا یَحِقُّ تَعَلُّمُهُ. (6)3836.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا خَیرَ فی قَلبٍ لا یَخشَعُ وعَینٍ لا تَدمَعُ وعِلمٍ لا یَنفَعُ. (7)3837.الإمام علیّ علیه السلام ( فی کِتابِهِ لِلأَشتَرِ ) عنه علیه السلام وهُوَ یَصِفُ زَمانَهُ : أیُّهَا النّاسُ ! إنّا قَد أصبَحنا فی دَهرٍ عَنودٍ وزَمَنٍ کَنودٍ ، یُعَدُّ فیهِ المُحسِنُ مُسیئاً ، ویَزدادُ الظّالِمُ فیهِ عُتُوّاً ، لا نَنتَفِعُ بِما عَلِمنا ، ولا نَسأَلُ عَمّا جَهِلنا. (8)3838.المعجم الکبیر عن یحیی بن جعده بن هبیره عن ابن مسععنه علیه السلام :کَفی بِالعالِمِ جَهلاً أن یُنافِیَ عِلمَهُ عَمَلُهُ. (9)3839.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مَن لَم یَتَعاهَد عِلمَهُ فِی الخَلاََءفَضَحَهُ فِی المَلاََء (10) .
1- .غرر الحکم : ح 8192 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 444 ح 7785 .
2- .غرر الحکم : ح 8316 .
3- .غرر الحکم : ح 6294 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 339 ح 5782 .
4- .غرر الحکم : ح 1587 و 1588 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 49 ح 1259 و 1260 .
5- .غرر الحکم : ح 6292 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 341 ح 5827 .
6- .نهج البلاغه : الکتاب 31 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 200 ح 1 .
7- .غرر الحکم: ح 10913 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 534 ح 9779 .
8- .نهج البلاغه : الخطبه 32 ، بحارالأنوار : ج 78 ص 4 ح 54 .
9- .غرر الحکم : ح 7063 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 385 ح 6519 وفیه «بالمرء» بدل «بالعالم» .
10- .غرر الحکم : ح 9089 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 465 ح 8468 .
ص: 503
3837.امام علی علیه السلام ( در نامه اش به مالک اشتر ) امام علی علیه السلام :آن که را دانش ره ننماید ، نادانی گم راه می کند .3838.المعجم الکبیر ( به نقل از یحیی بن جَعده بن هُبَیره ، درباره ابن ) امام علی علیه السلام :آن که با دانشش مخالفت ورزد ، جرم و گناهش بزرگ می گردد .3839.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانشی که اصلاحت نکند ، گم راهی است و مالی که سودت نبخشد ، وبال است .3840.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش بی کردار ، وبال است . کردار بی دانش ، گم راهی است .3841.الإمام الباقر علیه السلام ( لَمّا سُئِلَ عَن قَولِ اللّه ِ عز و جل : {Q} «و ) امام علی علیه السلام :دانشی که سود ندهد ، مانند دارویی است که اثر نکند .3842.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در نامه اش به حسن بن علی علیهماالسلام: بهترین سخن ، آن است که سود ببخشد ، و بدان در دانشی که سود نبخشد ، خیری نیست و از دانشی که شایسته نیست آموخته شود ، سودی برده نمی شود .3843.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :در دلی که خشوع نورزد و در چشمی که نگِرید و در دانشی که سود نبخشد ، خیری نیست .3840.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام در توصیف روزگار خود : ای مردم! ما گرفتار روزگاری لجوج و زمانه ای سرکش شده ایم که در آن ، نیکوکار ، بدکار شمرده می شود و ستمکار ، بر طغیانش می افزاید . از آنچه دانسته ایم ، بهره نمی گیریم و از آنچه نمی دانیم ، نمی پرسیم .3841.امام باقر علیه السلام ( در پاسخ به پرسش از این سخن خداوند عز و جل : {Q} ) امام علی علیه السلام :در نادانی دانشمند ، همین بس که کردارش با دانشش همخوان نباشد.3842.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :آن که دانشش را در نهان به کار نبندد ، در عیان رسوایش کند . .
ص: 504
3843.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن أضاعَ عِلمَهُ التَطَمَ. (1)3844.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :قَطَعَ العِلمُ عُذرَ المُتَعَلِّلینَ. (2)3845.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الحسن علیه السلام :قَطَعَ العِلمُ عُذرَ المُتَعَلِّمینَ. (3)3846.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ مِن أشَدِّ النّاسِ عَذاباً یَومَ القِیامَهِ مَن وَصَفَ عَدلاً وعَمِلَ بِغَیرِهِ. (4)3847.عنه صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :أشقَی النّاسِ مَن هُوَ مَعروفٌ عِندَ النّاسِ بِعِلمِهِ مَجهولٌ بِعَمَلِهِ. (5)3848.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لَیسَ بِنافِعِکَ أن تَعلَمَ ما لَم تَعمَل . إنَّ کَثرَهَ العِلمِ لا یَزیدُکَ إلاّ جَهلاً ما لَم تَعمَل بِهِ. (6)3844.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إنَّهُ لَیسَ بِنافِعِکَ أن تَعلَمَ ما لَم تَعلَم ولَمّا تَعمَل بِما قَد عَلِمتَ ، إنَّ کَثرَهَ العِلمِ لا تَزیدُ إلاّ کِبراً إذا لَم تَعمَل بِهِ. (7)3845.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إلی مَتی تَصِفونَ الطَّریقَ لِلمُدلِجینَ (8) ، وأنتُم مُقیمونَ مَعَ المُتَحَیِّرینَ ؟ !إنَّما یَنبَغی مِنَ العِلمِ القَلیلُ ، ومِنَ العَمَلِ الکَثیرُ. (9)3846.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن علیّ بن أسباط عنهم علیهم السلام: فیما وَعَظَ اللّهُ عز و جل به عیسی علیه السلام : ... یا عیسی ،
کَم اُطیلُ النَّظَرَ واُحسِنُ الطَّلَبَ وَالقَومُ فی غَفلَهٍ لا یَرجِعونَ ، تَخرُجُ الکَلِمَهُ مِن أفواهِهِم لا تَعیها قُلوبُهُم ، یَتَعَرَّضونَ لِمَقتی ویَتَحَبَّبونَ بِقُربی إلَی المُؤمِنینَ ! (10) .
1- .غرر الحکم : ح 7773 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 452 ح 8075 .
2- .نهج البلاغه: الحکمه 284، غرر الحکم : ح 6784، عیون الحکم والمواعظ: ص 372 ح 6300، بحارالأنوار: ج 2 ص 36 ح 42.
3- .تحف العقول : ص 236 ، بحارالأنوار : ج 78 ص 109 ح 19 .
4- .الکافی : ج 2 ص 300 ح 2 عن قتیبه الأعشی و ص 175 ح 2 عن خیثمه عن الإمام الباقر علیه السلام نحوه ، بحارالأنوار : ج 72 ص 224 ح 2 .
5- .عدّه الداعی : ص 69 ، مصباح الشریعه : ص 368 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 52 ح 19 .
6- .ربیع الأبرار: ج 3 ص 160 ؛ تنبیه الخواطر: ج 1 ص 64 .
7- .الزهد لابن حنبل : ص 76 عن زیاد أبی عمر .
8- .أدلَجَ : سارَ اللیلَ کلّه (المصباح المنیر : ص 198) . والکلام علی الاستعاره .
9- .عیون الأخبار لابن قتیبه : ج 2 ص 127 .
10- .الکافی : ج 8 ص 131 134 ح 103 .
ص: 505
3847.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :آن که دانشش را تباه سازد ، گرفتار امواج توفان های زندگی می گردد .3848.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، عذر بهانه تراشان را گسسته است .3849.عنه صلی الله علیه و آله :امام حسن علیه السلام :دانش ، عذر دانش اندوزان را گسسته است .3850.عنه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :در روز رستاخیز ، کسی بیشترین کیفر را می بیند که عدل را توصیف می کند ، ولی به غیر آن عمل می کند .3851.عنه صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :شقی ترینِ مردم ، کسی است که نزد مردم به دانشش معروف و به کردارش ناشناخته است .3852.مستدرک الوسائل عن أنس :عیسی علیه السلام :آنچه می دانی ، تا به کارش نبندی ، به تو سودی نمی بخشد . بی گمان ، فراوانیِ دانش تا آن گاه که به کارش نبسته ای ، جز بر نادانی ات نمی افزاید .3849.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :تا آن گاه که آنچه را می دانی به کار نبسته ای ، آموختن آنچه نمی دانی ، تو را سود نمی بخشد . بی گمان ، فراوانیِ دانش ، هنگامی که به کار بسته نشود ، جز بر تکبّر نمی افزاید .3850.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :تا کِی راه را برای شبروان توصیف می کنید ، حال آن که خود با سرگشتگان مانده اید ؟! از دانش ، اندکی بس است و از کردار ، بسیار .3851.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی به نقل از علی بن اسباط، از معصوم علیه السلام در اندرزهای خدای عز و جل به عیسی علیه السلام : چه قدر بنگرم وبجویم وقوم ، غافل اند وباز نمی گردند؟ سخن از دهانشان بیرون می آید ، بی آن که به دل پذیرفته باشند . خود را در معرض نفرت من قرار می دهند و در همان حال ، از تقرّب به من برای جلب محبّت مؤمنان ، مایه می گذارند . .
ص: 506
راجع: ص 350 (العمل) و 410 (ترک العمل) و 506 (کثره العلماء بلا عمل) و 506 (مثل العالم بلا عمل) و 510 (العالم بلا عمل جاهل)، ج 2 ص 308 (شرط العمل) و 334 (العمل) و 486 (العمل) .
6 / 2کَثرَهُ العُلَماءِ بِلا عَمَلٍ3855.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :العِلمُ کَثیرٌ وَالعَمَلُ قَلیلٌ. (1)3856.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :ما أکثَرَ مَن یَعلَمُ العِلمَ ولا یَتَّبِعُهُ ! (2)3853.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إنَّ رُواهَ العِلمِ کَثیرٌ ورُعاتَهُ قَلیلٌ. (3)3854.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :رُبَّ عالِمٍ غَیرِ مُنتَفِعٍ. (4)6 / 3مَثَلُ العالِمِ بِلا عَمَلٍ3857.عنه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :العالِمُ بِغَیرِ عَمَلٍ کَالمِصباحِ یُحرِقُ نَفسَهُ ویُضیءُ لِلنّاسِ. (5) .
1- .غرر الحکم : ح 1223 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 46 ح 1141 .
2- .غرر الحکم : ح 9522 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 481 ح 8858 .
3- .غرر الحکم : ح 3408 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 149 ح 3279 .
4- .غرر الحکم : ح 5362 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 266 ح 4847 .
5- .الفردوس: ج 3 ص 73 ح 4206 عن جندب ، کنزالعمّال: ج 10 ص 186 ح 28974 نقلاً عن ابن قانع فی معجمه عن سلیک الغطفانی نحوه .
ص: 507
6 / 2 فراوانی دانشمندان بی کردار
6 / 3 مَثَل دانشمند بی کردار
ر . ک : ص 351 (عمل) و411 (عمل نکردن) و 507 (فراوانی دانشمندان بی کردار) و 507 (مَثَل دانشمندان بی کردار) و 511 (دانشمند بی کردار ، نادان است) ، ج 2 ص 309 (شرط عمل) و 335 (عمل) و 487 (عمل) .
6 / 2فراوانی دانشمندان بی کردار3857.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانش ، فراوان است و کردار ، اندک .3858.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :بسیارند کسانی که دانش دارند و از آن ، پیروی نمی کنند .3859.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :بی گمان ، راویان دانش ، بسیار و رعایت کنندگان آن ، اندک اند .3860.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :بسی دانشمند که [ از دانش خود ]بهره مند نیست .6 / 3مَثَل دانشمند بی کردار3863.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمند بی کردار ، مانند چراغی است که خود را می سوزاند و به مردم ، روشنی می دهد .
.
ص: 508
3864.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :مَثَلُ العالِمِ الَّذی یُعَلِّمُ النّاسَ الخَیرَ ویَنسی نَفسَهُ کَمَثَلِ السِّراجِ یُضیءُ لِلنّاس ویُحرِقُ نَفسَهُ. (1)3865.الإمام علیّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :العِلمُ الَّذی لا یُعمَلُ بِهِ کَالکَنزِ الَّذی لا یُنفَقُ مِنهُ ، أتعَبَ صاحِبُهُ نَفسَهُ فی جَمعِهِ ولَم یَصِل إلی نَفعِهِ. (2)3861.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ مَثَلَ عِلمٍ لا یَنفَعُ کَمَثَلِ کَنزٍ لا یُنفَقُ فی سَبیلِ اللّهِ. (3)3862.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :مَثَلُ الَّذی یَجلِسُ یَسمَعُ الحِکمَهَ ثُمَّ لا یُحَدِّثُ عَن صاحِبِهِ إلاّ بِشَرِّ ما یَسمَعُ، کَمَثَلِ رَجُلٍ أتی راعِیاً فَقالَ: یا راعی، أجزِرنی شاهً مِن غَنَمِکَ، قالَ: اِذهَب فَخُذ بِاُذُنِ خَیرِها، فَذَهَبَ فَأَخَذَ بِاُذُنِ کَلبِ الغَنَمِ. (4)3863.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ العالِمَ العامِلَ بِغَیرِهِ کَالجاهِلِ الحائِرِ الَّذی لا یَستَفیقُ عَن جَهلِهِ. (5)3864.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العالِمُ بِلا عَمَلٍ کَالرّامی بِلا وَتَرٍ. (6) .
1- .المعجم الکبیر : ج 2 ص 166 ح 1681 ، الفردوس : ج 4 ص 134 ح 6419 ، مجمع الزوائد : ج 6 ص 347 ح 10425 کلّها عن جندب، کنزالعمّال: ج 10ص 187 ح 28976 وراجع: إرشاد القلوب : ص 15 وتنبیه الخواطر: ج 2 ص 214 وعدّه الداعی : ص 70 .
2- .عدّه الداعی : ص 69 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 37 ح 55 .
3- .مسند ابن حنبل: ج 3 ص 563 ح 10481 عن أبی هریره، مسند الشهاب: ج 1 ص 180 ح 263 عن عبداللّه ، الجامع الصغیر : ج 1 ص 351 ح 2299 عن ابن عساکر عن أبیهریره وج 2 ص 160 ح 5471 عن ابن مسعود؛ إرشادالقلوب: ص 15 کلّها نحوه.
4- .سنن ابن ماجه: ج 2 ص 1396 ح 4172، مسند ابن حنبل: ج 3 ص 269 ح 8647 وص 373 ح 9271 وفیه «یتبع شرّ» بدل «لا یحدّث عن صاحبه إلاّ بشرّ»، مسند أبی یعلی: ج 6 ص 39 ح 6357، مسند إسحاق بن راهویه: ج 1 ص 181 ح 130 وفیه «لا یحمل» بدل «لایحدّث» وکلّها عن أبی هریره ، کنزالعمّال : ج 10 ص 192 ح 29014 .
5- .الکافی: ج 1 ص 45 ح 6 عن أحمد بن محمّد بن خالد عن أبیه رفعه ، نهج البلاغه: الخطبه 110 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 39 ح 69 .
6- .دستور معالم الحکم: ص 26.
ص: 509
3865.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندی که به مردم خیر می آموزد و خود را فراموش می کند ، مانند چراغ است که به مردم ، روشنی می دهد و خود می سوزد .3866.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشی که بدان عمل نمی شود ، مانند گنجی است که از آن خرج نمی شود ؛ صاحبش در گردآوری اش خود را به رنج می اندازد و به سودش نمی رسد .3867.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش بی سود ، مانند گنجی است که در راه خدا خرج نشود .3866.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مَثَل کسی که می نشیند تا حکمت بشنود ، سپس از گوینده آن چیزی جز بدترین شنیده هایش را نقل نمی کند ، مانند کسی است که نزد شبانی بیاید و بگوید : «برای من میشی از گوسفندانت را قربانی کن» و او بگوید : «برو و گوشِ بهترین آنها را بگیر [و بیاور]» . پس برود و گوش سگ گلّه را بگیرد [و بیاورد] .3867.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانشمند عمل کننده به غیر دانشش ، مانند نادان سرگردانی است که از نادانی اش نجات نیابد .3868.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانشمند بی عمل ، مانند تیرانداز بی زه (کمان) است . .
ص: 510
3869.الإمام علیّ علیه السلام :عیسی علیه السلام :مَثَلُ عُلَماءِ السَّوءِ مَثَلُ صَخرَهٍ وَقَعَت عَلی فَمِ النَّهرِ ، لا هِیَ تَشرَبُ الماءَ ولا هِیَ تَترُکُ الماءَ یَخلُصُ إلَی الزَّرعِ. (1)3870.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لقمان علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ : مَثَلُ الحِکمَهِ بِغَیرِ طاعَهٍ مَثَلُ الجَسَدِ بِلا نَفَسٍ، أو مَثَلُ الصَّعیدِ بِلا ماءٍ، ولا صَلاحَ لِلجَسَدِ بِلا نَفَسٍ ولا لِلصَّعیدِ بِغَیرِ ماءٍ ، ولا لِلحِکمَهِ بِغَیرِ طاعَهٍ. (2)راجع : ص 330 (مثل العلماء) .
6 / 4العالِمُ بِلا عَمَلٍ جاهِلٌ3870.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ مِنَ العِلمِ جَهلاً. (3)3871.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مسند البزّار عن عمّار بن یاسر :بَعَثَنی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إلی حَیٍّ مِن قَیسٍ اُعَلِّمُهُم شَرائِعَ الإِسلامِ ، فَإِذا قَومٌ کَأَنَّهُمُ الإِبِلُ الوَحشِیَّهُ ، طامِحَهً أبصارُهُم ، لَیسَ لَهُم هَمٌّ إلاّ شاهٌ أو بَعیرٌ ، فَانصَرَفتُ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله .
فَقالَ : یا عَمّارُ ، ما عَمِلتَ؟
فَقَصَصتُ عَلَیهِ قِصَّهَ القَومِ ، وأخبَرتُهُ بِما بِهِم مِنَ السَّهوَهِ (4) .
قالَ : یا عَمّارُ ألا اُخبِرُکَ بِأَعجَبَ مِنهُم؟ قَومٌ عَلِموا ما جَهِلَ اُولئِکَ ثُمَّ سَهَوا کَسَهوِهِم. (5) .
1- .تنبیه الخواطر : ج 1 ص 84 ؛ ربیع الأبرار : ج 3 ص 274 .
2- .کنز الفوائد: ج 2 ص 67، أعلام الدین: ص 93 نحوه ، بحارالأنوار : ج 1 ص 220 ح 51 .
3- .سنن أبی داود : ج 4 ص 303 ح 5012 عن بریده ، کنزالعمّال : ج 3 ص 579 ح 7986 ؛ تحف العقول : ص 57 ، نوادر الراوندی : ص 155 ح 225 ، الجعفریّات : ص 230 عن الإمام الصادق عن أبیه عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحارالأنوار : ج 1 ص 218 ح 39 .
4- .السَّهوه: الغفله (المصباح المنیر: ص 293).
5- .مسند البزّار : ج 4 ص 258 ح 1431 .
ص: 511
6 / 4 دانشمند بی کردار ، نادان است
3872.عنه صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :مَثَل دانشمندان بدکردار ، مَثَل تخته سنگی است بر دهانه نهر ؛ نه آب می نوشد و نه آب را وا می نهد تا به کشتزار برسد .3873.مسند ابن حنبل عن شدّاد بن أوس :لقمان علیه السلام در سفارش به پسرش : حکمت بی طاعت ، مانند کالبد بی جان است یا مانند سرزمین بی آب، و کالبد بی جان و سرزمین بی آب و حکمت بی طاعت، ارزشی ندارند .ر . ک : ص 331 (مَثَل دانشمندان) .
6 / 4دانشمند بی کردار ، نادان است3872.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برخی از دانش ها نادانی است .3873.مسند ابن حنبل ( به نقل از شدّاد بن اوس ) مسند البزّار به نقل از عمّار بن یاسر : پیامبر خدا ، مرا به سوی قبیله ای از قیس فرستاد تا احکام اسلام را به آنها بیاموزم . با قومی روبه رو شدم ، همچون شتران وحشی که چشم دوخته بودند که کجا گوسفندی یا شتری است . به سوی پیامبر خدا بازگشتم . فرمود : «ای عمّار! چه کردی؟» .
داستان قوم را حکایت کردم و درجه غفلت و نادانی آنها را بازگفتم .
فرمود : «ای عمّار! تو را به شگفت تر از آن خبر ندهم؟ قومی که آنچه اینان نمی دانند ، می دانند ؛ ولی چون آنان ، غافل و فراموشکارند» .
.
ص: 512
3874.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی جَوابِهِ لِسَعدٍ حینَ قالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، أتَیتُکَ مِن قَومٍ هُم وأنعامُهُم سَواءٌ : یا سَعدُ ، ألا اُخبِرُکَ بِأَعجَبَ مِن ذلِکَ ؟ قَومٌ عَلِموا ما جَهِلَ هؤُلاءِ ثُمَّ جَهِلوا کَجَهلِهِم. (1)3875.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :رُبَّ حامِلِ فِقهٍ غَیرِ فَقیهٍ ، ومَن لَم یَنفَعهُ عِلمُهُ ضَرَّهُ جَهلُهُ. (2)3876.المستدرک علی الصحیحین ( به نقل از أبو هُرَیره ) الإمام علیّ علیه السلام :لا تَجعَلوا عِلمَکُم جَهلاً ویَقینَکُم شَکًّا ، إذا عَلِمتُم فَاعمَلوا ، وإذا تَیَقَّنتُم فَأَقدِموا. (3)3877.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :لا تَجعَل یَقینَکَ شَکًّا ، ولا عِلمَکَ جَهلاً ، ولا ظَنَّکَ حَقًّا ، وَاعلَم أنَّهُ لَیسَ لَکَ مِنَ الدُّنیا إلاّ ما أعطَیتَ فَأَمضَیتَ وقَسَمتَ فَسَوَّیتَ ولَبِستَ فَأَبلَیتَ. (4)3878.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :رُبَّ عالِمٍ قَد قَتَلَهُ جَهلُهُ وعِلمُهُ مَعَهُ لا یَنفَعُهُ. (5)3879.عنه علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام لَمّا سَأَلَهُ الزِّندیقُ : أفَیَکونُ العالِمُ جاهِلاً؟ : عالِمٌ بِما یَعلَمُ وجاهِلٌ بِما یَجهَلُ. (6)3880.الإمام زین العابدین علیه السلام :عنه علیه السلام :اللّهُمَّ... وأعوذُ بِکَ مِن أن أشتَرِیَ الجَهلَ بِالعِلمِ وَالجَفاءَ بِالحِلمِ. (7) .
1- .کنزالعمّال : ج 10 ص 211 ح 29116 نقلاً عن ابن عساکر عن سعد بن أبی وقّاص وراجع: حلیه الأولیاء : ج 1 ص 242 .
2- .الجامع الصغیر : ج 2 ص 9 ح 4409 نقلاً عن الطبرانی فیالکبیر عن ابن عمر ، مسند الشهاب : ج 1 ص 245 ح 281 عن عبداللّه بن عمرو وفیه ذیله فقط ، کنزالعمّال : ج 10 ص 191 ح 29004 .
3- .نهج البلاغه : الحکمه 274 ، غرر الحکم : ح 10336 وصدره فقط ، بحارالأنوار : ج 2 ص 36 ح 41 .
4- .کنزالعمّال : ج 16 ص 207 ح 44232 نقلاً عن ابن عساکر عن ابن عبّاس .
5- .نهج البلاغه : الحکمه 107 ، خصائص الأئمّه علیهم السلام : ص 97 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 110 ح 17 .
6- .الاحتجاج: ج 2 ص 243 ح 223.
7- .الکافی : ج 2 ص 592 ح 31 عن عبدالرحمن بن سیابه ، مُهج الدعوات : ص 126 عن الإمام علیّ علیه السلام نحوه ، بحارالأنوار : ج 89 ص 302 ح 10 .
ص: 513
3881.الإمام الباقر علیه السلام عَن آبائِهِ علیهم السلاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ به سعد ، هنگامی که گفت : ای پیامبر خدا! من از نزد قومی به سوی تو می آیم که آنان و چارپایانشان یکسان اند : ای سعد! آیا تو را به شگفت تر از این آگاه نکنم؟ قومی که آنچه اینان نمی دانند ، می دانند و سپس مانند ایشان ، نادانی می کنند .3877.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بسی حامل فقه که فقیه نیست و آن که را دانشش سود نبخشد ، نادانی اش به وی زیان می رسانَد .3878.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانش خود را چون نادانی و یقینتان را چون شک قرار مدهید . چون دانستید ، عمل کنید و چون یقین کردید ، اقدام کنید .3879.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :یقینت را چون شک ، و دانشت را چون نادانی ، و گمانت را چون حقیقت قرار مده و بدان که بهره تو از دنیا ، همان است که بخشیده و گذشته ای و قسمت کرده و برابر داده ای و پوشیده و کهنه کرده ای .3880.امام زین العابدین علیه السلام :امام علی علیه السلام :بسی دانشمند که نادانی اش او را کشته و دانش همراهش وی را سودی نبخشیده است .3881.امام باقر علیه السلام ( به نقل از پدرانش علیهم السلام ) امام صادق علیه السلام در پاسخ زندیقی که از وی پرسید: آیا می شود دانا ، نادان باشد؟ : [آری!] داناست به سبب آنچه می داند و نادان است به سبب آنچه نمی داند . [ کسی که می داند ، ولی جاهلانه عمل می کند ، دانای نادان است] .3882.الإمام الرضا علیه السلام ( لِمُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ فیما کَتَبَ مِن جَوابِ م ) امام صادق علیه السلام :خدایا! ... و به تو پناه می برم از این که دانش را با نادانی و بردباری را با درشتی معاوضه کنم . .
ص: 514
6 / 5ذَمُّ عُلَماءِ السَّوءِ3883.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :شَرُّ النّاسِ عُلَماءُ السَّوءِ. (1)3884.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( فی قَولِهِ تَعالی : {Q} «کُنتُمْ خَیْرَ اُمَّهٍ ) عنه صلی الله علیه و آله :شِرارُ النّاسِ شِرارُ العُلَماءِ فِی النّاسِ. (2)3885.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله لِأَبی ذَرٍّ : یا أبا ذَرٍّ ، اِعلَم أنَّ کُلَّ شَیءٍ إذا فَسَدَ فَالمِلحُ دَواؤُهُ ، فَإِذا فَسَدَ المِلحُ فَلَیسَ لَهُ دَواءٌ. (3)3886.عنه صلی الله علیه و آله ( فی جَوابِ اللّه ِ تَعالی لِموسی علیه السلام عِن ) عیسی علیه السلام لِلحَوارِیّینَ : یا مِلحَ الأَرضِ : لا تَفسُدوا ، فَإِنَّ کُلَّ شَیءٍ إذا فَسَدَ فَإِنَّهُ (4) یُداوی بِالمِلحِ ، و إنَّ المِلحَ إذا فَسَدَ فَلَیسَ لَهُ دَواءٌ. (5)3884.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( درباره این سخن خداوند متعال : {Q} «شما بهترین ا ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَأتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ . . . عُلَماؤُهُم وفُقَهاؤُهُم خَوَنَهٌ فَجَرَهٌ ، ألا إنَّهُم أشرارُ خَلقِ اللّهِ ، وکَذلِکَ أتباعُهُم ومَن یَأتیهِم ویَأخُذُ مِنهُم ویُحِبُّهُم ویُجالِسُهُم ویُشاوِرُهُم أشرارُ خَلقِ اللّهِ. (6)3885.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :یَأتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ عُلَماؤُها مَیتَهٌ وحُکَماؤُها مَیتَهٌ ، تَکثُرُ المَساجِدُ وَالقُرّاءُ حَتّی لا یَجِدونَ عالِماً إلاَّ الرَّجُلَ بَعدَ الرَّجُلِ. (7) .
1- .تنبیه الخواطر : ج 1 ص 220 ، منیه المرید : ص 153 .
2- .الفردوس: ج 2 ص 370 ح 3652 ، کنزالعمّال: ج 10 ص 191 ح 29006 نقلاً عن البزّار وکلاهما عن معاذ بن جبل .
3- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 371 ح 2661 عن أبی الأسود الدؤلی ، بحارالأنوار : ج 77 ص 82 ح 3 .
4- .هکذا فی المصدر ، ولعلّ الصواب : «فإنّما» .
5- .الزهد لابن المبارک : ص 96 ح 283 عن عمران الکوفی ، حلیه الأولیاء : ج 5 ص 73 عن خلف بن حوشب نحوه وراجع: مکارم الأخلاق: ج 2 ص 371 ح 2661 .
6- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 346 ح 2660 عن ابن مسعود ، بحارالأنوار : ج 77 ص 98 ح 1 .
7- .الفردوس: ج 5 ص 442 ح 8683 عن معاویه بن حیده، کنزالعمّال: ج 11 ص 192 ح 31183 نقلاً عن أبی نعیم عن بهز عن أبیه عن جدّه عنه صلی الله علیه و آله وفیه «فتنه» بدل «میته» .
ص: 515
6 / 5 نکوهش دانشمندان بد
6 / 5نکوهش دانشمندان بد3888.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدترینِ مردم ، دانشمندان بدند .3889.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدترینِ مردم ، دانشمندان بد در میان مردم اند .3890.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به ابو ذر : ای ابو ذر! بدان هر چیزی که فاسد شود ، دارویش نمک است ؛ ولی هرگاه نمک فاسد شود ، دارویی ندارد .3891.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام به حواریان : ای نمک های زمین! فاسد مشوید که هرچه فاسد می شود ، دارویش نمک است ؛ ولی اگر نمک فاسد گردد ، دارویی ندارد .3892.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :زمانی بر مردم فرا می رسد که ... دانشمندان و فقیهانشان ، خیانتکار و تبهکارند . آگاه باشید که آنان ، بدترین خلق خدایند و همچنین پیروانشان ، و آن که بر آنها درآید و از آنها فرا گیرد و دوستشان بدارد و با آنان بنشیند و مشورت کند ، همگی بدترین خلق خدایند .3887.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :روزگاری بر مردم می آید که دانشمندان و حکیمانش [دل]مُرده اند ، مسجدها و قاریانْ فراوان اند ، ولی دانشمند [راستین ]را جز هر یکی پس از فقدان دیگری نمی یابند .
.
ص: 516
3888.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :یَخرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ رِجالٌ یَختِلونَ الدُّنیا بِالدّینِ ، یَلبَسونَ لِلنّاسِ جُلودَ الضَّأنِ مِنَ اللّینِ، ألسِنَتُهُم أحلی مِنَ السُّکَّرِ ، وقُلوبُهُم قُلوبُ الذِّئابِ ، یَقولُ اللّهُ عز و جل : أبِیَ یَغتَرّونَ ؟ ! أم عَلَیَّ یَجتَرِئُون ؟ !، فَبی حَلَفتُ لَأَبعَثَنَّ عَلی اُولئِکَ مِنهُم فِتنَهً تَدَعُ الحَلیمَ مِنهُم حَیراناً (1) . (2)3889.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تحف العقول :قیلَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : أیُّ النّاسِ شَرٌّ ؟
قالَ : العُلَماءُ إذا فَسَدوا. (3)3890.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سنن الدارمی عن الأحوص بن حکیم عن أبیه :سَألَ رَجُلٌ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله عَنِ الشَّرِّ .
فقالَ : لا تَسأَلونی عَنِ الشَّرِّ وَاسأَلونی عَنِ الخَیرِ یَقولُها ثَلاثاً ثُمَّ قالَ : ألا إنَّ شَرَّ الشَّرِّ شِرارُ العُلَماءِ ، وإنَّ خَیرَ الخَیرِ خِیارُ العُلَماءِ ! (4)3891.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فی صِفَهِ أبغَضِ الخَلائِقِ إلَی اللّهِ : . . . ورَجُلٌ قَمَشَ جَهلاً فی جُهّالِ النّاسِ . . . قَد سَمّاهُ أشباهُ النّاسِ عالِماً ولَم یَغنَ فیهِ یَوماً سالِماً . . . لا یَحسَبُ العِلمَ فی شَیءٍ مِمّا أنکَرَ ، ولا یَری أنَّ وَراءَ ما بَلَغَ فیهِ مَذهَباً ، إن قاسَ شَیئاً بِشَیءٍ لَم یُکَذِّب نَظَرَهُ ، وإن أظلَمَ عَلَیهِ أمرٌ اِکتَتَمَ بِهِ لِما یَعلَمُ مِن جَهلِ نَفسِهِ. (5)3892.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام مِن جَوابٍ لِکِتابٍ کَتَبَهُ مُعاوِیَهُ : تَصِفُ الحِکمَهَ ولَستَ مِن أهلِها، وتَذکُرُ التَّقوی وأنتَ عَلی ضِدِّها ! (6) .
1- .کذا فی المصدر والصحیح «حیرانَ» .
2- .سنن الترمذی : ج 4 ص 604 ح 2404 ، الفردوس : ج 5 ص 510 ح 8919 کلاهما عن أبی هریره ، کنزالعمّال : ج 14 ص 214 ح 38443 ؛ أعلام الدین : ص 295 کلاهما نحوه وراجع: ثواب الأعمال : ص 304 ح 2 وعدّه الداعی : ص 70 .
3- .تحف العقول : ص 35 ، نثر الدرّ : ج 1 ص 153 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 138 ح 7 .
4- .سنن الدارمی : ج 1 ص 110 ح 376 ، حلیه الأولیاء : ج 5 ص 220 عن معاذ بن جبل نحوه وراجع: منیه المرید : ص 137 .
5- .الکافی : ج 1 ص 54 ح 6 عن ابن محجوب رفعه وراجع: نهج البلاغه : الخطبه 17 والإرشاد : ج 1 ص 231 ومنیه المرید : ص 282 والاحتجاج : ج 1 ص 622 ح 143 ودعائم الإسلام : ج 1 ص 97 .
6- .کنز الفوائد: ج 2 ص 43 ، بحارالأنوار : ج 33 ص 128 ح 415 .
ص: 517
3893.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در آخر زمان ، مردانی می آیند که دنیا را با دین می طلبند . برای [فریب دادن] مردم ، در باطن ، گرگ اند و در ظاهر ، لباس میش بر تن کرده اند و زبان هایی شیرین تر از شکر دارند . خداوند عز و جلمی فرماید : «آیا مرا فریب می دهند یا بر من گستاخی می کنند؟ به خودم سوگند ، فتنه ای بر اینان برانگیزم که بردبارشان را در حیرت گذارد» .3894.الکافی عن علیّ بن عیسی رفعه :تحف العقول :به پیامبر خدا گفته شد : کدام مردم بدترند؟
فرمود : «دانشمندان ، چون فاسد شوند» .3895.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :سنن الدارمی به نقل از احوص بن حکیم از پدرش : درباره بدی ، از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند . سه بار فرمود : «از من از بدی مپرسید ، از خوبی بپرسید» .
سپس فرمود : «هان! بدترینْ بدها ، دانشمندان بد و بهترینْ خوب ها ، دانشمندان خوب اند» .3893.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام در توصیف منفورترینِ مردم نزد خدا : مردی که در میان نادانان ، از این جا و آن جا چیزهایی گِرد آورده است ... انسانْ نمایان او را دانا می نامند ، حال آن که یک روز را هم در دانش به درستی سپری نکرده است ... . آنچه را نمی داند ، دانش به شمار نمی آورد (1) و در ورای آنچه خود بدان رسیده ، آیینی نمی بیند . اگر چیزی را با چیزی بسنجد [ و نظیر بیاورد] ، نظر خود را نادرست نمی داند و اگر چیزی بر وی تاریک بماند ، چون دانست که نمی داند ، آن را می پوشاند [تا نادانی اش پنهان بماند] .3894.الکافی ( به نقل از علی بن عیسی ، که سند حدیث را به معصوم ) امام علی علیه السلام در پاسخش به نامه معاویه : حکمت را توصیف می کنی ، ولی اهل آن نیستی و تقوا را یاد می کنی ، ولی در مقابل آن می ایستی . .
1- .ممکن است معنا چنین باشد : «دیگران را در آنچه خود جاهل است عالم نمی پندارد» و محتمل است که چنین کسی اساساً وجود هر گونه علمی را درباره آنچه انکار می کند ، منکر باشد .(م)
ص: 518
3895.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إنَّ مِن أحَبِّ عِبادِ اللّهِ إلَیهِ عَبداً أعانَهُ اللّهُ عَلی نَفسِهِ . . . مِصباحُ ظُلُماتٍ ، کَشّافُ عَشَواتٍ ، مِفتاحُ مُبهَماتٍ دَفّاعُ مُعضِلاتٍ ، دَلیلُ فَلَواتٍ ، یَقولُ فَیُفهِمُ ، ویَسکُتُ فَیَسلَمُ . . وآخَرُ قَد تَسَمّی عالِماً ولَیسَ بِهِ ، فَاقتَبَسَ جَهائِلَ مِن جُهّالٍ ، وأضالیلَ مِن ضُلاّلٍ ، ونَصَبَ لِلنّاسِ أشراکاً مِن حَبائِلِ غُرورٍ وقَولِ زورٍ . . . یَقولُ : أقِفُ عِندَ الشُّبُهاتِ وفیها وَقَعَ ، ویَقولُ : أعتَزِلُ البِدَعَ وبَینَهَا اضطَجَعَ ، فَالصّورَهُ صورَهُ إنسانٍ ، وَالقَلبُ قَلبُ حَیَوانٍ ، لا یَعرِفُ بابَ الهُدی فَیَتَّبِعَهُ، ولا بابَ العَمی فَیَصُدَّ عَنهُ، وذلِکَ مَیِّتُ الأَحیاءِ ! (1)3896.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :أمقَتُ العِبادِ إلَی اللّهِ الفَقیرُ المَزهُوُّ وَالشَّیخُ الزّانی وَالعالِمُ الفاجِرُ. (2)3897.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا خَیرَ فِی الکَذّابینَ ولا فِی العُلَماءِ الأَفّاکینَ. (3)3898.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا خَیرَ فی عِلمِ الکَذّابینَ. (4)3899.عنه صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :وَیلَکُم عُلَماءَ السَّوءِ ، الاُجرَهَ تَأخُذونَ وَالعَمَلَ لا تَصنَعونَ ! یوشِکُ رَبُّ العَمَلِ (5) أن یَطلُبَ عَمَلَهُ، ویوشِکُ أن یَخرُجوا مِنَ الدُّنیا إلی ظُلمَهِ القَبرِ ، کَیفَ یَکونُ مِن أهلِ العِلمِ مَن مَصیرُهُ إلی آخِرَتِهِ وهُوَ مُقبِلٌ عَلی دُنیاهُ، وما یَضُرُّهُ أشهی إلَیهِ مِمّا یَنفَعُهُ ! (6) .
1- .نهج البلاغه : الخطبه 87 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 56 ح 36 .
2- .غرر الحکم : ح 3160 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 117 ح 2585 .
3- .غرر الحکم : ح 10883 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 535 ح 9812 .
4- .غرر الحکم : ح 10716 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 538 ح 9924 .
5- .اُرید بربّ العمل : العابد الذی یقلّد أهل العلم فی عبادته أعنی یعمل بما یأخذ عنهم ، وفیه توبیخ لأهل العلم الغیر العامل (الوافی : ج 5 ص 896) .
6- .الأمالی ، الطوسی: ص 208 ح 356، الکافی: ج 2 ص 319 ح 13 نحوه وکلاهما عن حفص بن غیاث عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 2 ص 109 ح 12 وراجع: تنبیه الخواطر : ج 2 ص 169 ومنیه المرید : ص 141 والدرّ المنثور : ج 2 ص 209 .
ص: 519
3900.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :از محبوب ترینِ بندگان نزد خداوند ، بنده ای است که خداوند ، او را در برابر [هوای] نفسش یاری داده است ... چراغ در دل تاریکی ها ، راه گشا در تیرگی ها ، کلید مبهمات ، گره گشای مشکلات و راهنمای بیابان هاست ، می گوید و می فهماند ، و خاموش می ماند و سالم می ماند ... و آن دیگری کسی است که دانشمند نامیده می شود ، ولی نیست؛ بلکه یاوه هایی از نادانان برگرفته و مایه های گم راهی را از گم راهان اندوخته و دام هایی از فریب و دروغ برای مردم گسترده است ... در شبهات ، فرو رفته و می گوید : «از آنها باز می ایستم» ، در میان بدعت ها آرمیده و می گوید : «از آنها کناره می گیرم» . چهره[ی او ]چهره آدمی است و دل [ او] ، دل حیوان . نه راه هدایت را می شناسد تا در پی اش برود و نه راه گم راهی را تا از آن جلوگیری کند . چنین کسی مرده ای میان زندگان است .3896.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :منفورترینِ مردم نزد خداوند ، فقیر متکبّر ، پیر زناکار و دانشمند بدکار است .3897.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :نه در دروغگویان خیری هست ، نه در دانشمندان تهمت زن .3898.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :در دانش دروغ پردازان ، خیری نیست .3899.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :وای بر شما دانشمندان بد! مزد را می گیرید و کار را انجام نمی دهید . نزدیک است که کارفرما کارش را بطلبد و چیزی نمانده که از دنیا به تاریکی گور بروند . چگونه می تواند از اهل دانش باشد کسی که به سوی آخرت می رود ، ولی رو به دنیا دارد و آنچه بِدو زیان می رساند ، برایش گواراتر است از آنچه به وی سود می بخشد ؟! .
ص: 520
3900.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :بِحَقٍّ أقولُ لَکُم : إنَّ شَرَّ النّاسِ لَرَجُلٌ عالِمٌ آثَرَ دُنیاهُ عَلی عِلمِهِ ، فَأَحَبَّها وطَلَبَها وجَهَدَ عَلَیها حَتّی لَوِ استَطاعَ أن یَجعَلَ النّاسَ فی حَیرَهٍ لَفَعَلَ ، وماذا یُغنی عَنِ الأَعمی سَعَهُ نورِ الشَّمسِ وهُوَ لا یُبصِرُها ؟ ! کَذلِکَ لا یُغنی عَنِ العالِمِ عِلمُهُ إذ هُوَ لَم یَعمَل بِهِ .
ما أکثَرَ ثِمارَ الشَّجَرِ ولَیسَ کُلُّها یَنفَعُ ویُؤکَلُ ! وما أکثَرَ العُلَماءَ ولَیسَ کُلُّهُم یَنتَفِعُ بِما عَلِمَ ! وما أوسَعَ الأَرضَ ولَیسَ کُلُّها تُسکَنُ ! وما أکثَرَ المُتَکَلِّمینَ ولَیسَ کُلُّ کَلامِهِم یُصَدَّقُ ! فَاحتَفِظوا مِنَ العُلَماءِ الکَذَبَهِ الَّذینَ عَلَیهِم ثِیابُ الصّوفِ مُنَکِّسی رُؤوسِهِم إلَی الأَرضِ یُزَوِّرونَ بِهِ الخَطایا یَرمُقونَ مِن تَحتِ حَواجِبِهِم کَما تَرمُقُ الذِّئابُ ، وقَولُهُم یُخالِفُ فِعلَهُم ، وهَل یُجتَنی مِنَ العَوسَجِ العِنَبُ ، ومِنَ الحَنظَلِ التّینُ ؟ ! وکَذلِکَ لا یُؤَثِّرُ قَولُ العالِمِ الکاذِبِ إلاّ زوراً ، ولَیسَ کُلُّ مَن یَقولُ یَصدُقُ . . .
وَیلَکُم یا عُلَماءَ السَّوءِ ! لا تُحَدِّثوا أنفُسَکُم أنَّ آجالَکُم تَستَأخِرُ مِن أجلِ أنَّ المَوتَ لَم یَنزِل بِکُم ، فَکَأَنَّهُ قَد حَلَّ بِکُم فَأَظعَنَکُم ، فَمِنَ الآنَ فَاجعَلُوا الدَّعوَهَ فی آذانِکُم ، ومِنَ الآنَ فَنوحوا عَلی أنفُسِکُم ، ومِنَ الآنَ فَابکوا عَلی خَطایاکُم ، ومِنَ الآنَ فَتَجَهَّزوا وخُذوا اُهبَتَکُم وبادِرُوا التَّوبَهَ إلی رَبِّکُم . . .
وَیلَکُم یا عُلَماءَ السَّوءِ ! ألَم تَکونوا أمواتاً فَأَحیاکُم ؟ فَلَمّا أحیاکُم مُتُّم ؟ !
وَیلَکُم ! ألَم تَکونوا اُمِّیّینَ فَعَلَّمَکُم ؟ فَلَمّا عَلَّمَکُم نَسیتُم ؟ !
وَیلَکُم ! ألَم تَکونوا جُفاهً فَفَقَّهَکُمُ اللّهُ ؟ فَلَمّا فَقَّهَکُم جَهِلتُم ؟ !
وَیلَکُم ! ألَم تَکونوا ضُلاّلاً فَهَداکُم ؟ فَلَمّا هَداکُم ضَلَلتُم ؟ !
وَیلَکُم ! ألَم تَکونوا عُمیاً فَبَصَّرَکُم ؟ فَلَمّا بَصَّرَکُم عَمیتُم ؟ !
وَیلَکُم ! ألَم تَکونوا صُمًّا فَأَسمَعَکُم ؟ فَلَمّا أسمَعَکُم صَمِمتُم ؟ !
وَیلَکُم ! ألَم تَکونوا بُکماً فَأَنطَقَکُم ؟ فَلَمّا أنطَقَکُم بَکِمتُم ؟ !
وَیلَکُم ! ألَم تَستَفتِحوا ؟ فَلَمّا فُتِحَ لَکُم نَکَصتُم عَلی أعقابِکُم ؟ !
وَیلَکُم ! ألَم تَکونوا أذِلَّهً فَأَعَزَّکُم ؟ فَلَمّا عَزَزتُم قَهَرتُم وَاعتَدَیتُم وعَصَیتُم ؟ !
وَیلَکُم ! ألَم تَکونوا مُستَضعَفینَ فِی الأَرضِ تَخافونَ أن یَتَخَطَّفَکُمُ النّاسُ فَنَصَرَکُم وأیَّدَکُم ؟ فَلَمّا نَصَرَکُمُ استَکبَرتُم وتَجَبَّرتُم .؟ !
فَیا وَیلَکُم مِن ذُلِّ یَومِ القِیامَهِ کَیفَ یُهینُکُم ویُصَغِّرُکُم .؟ ! ویا وَیلَکُم یا عُلَماءَ السَّوءِ ! إنَّکُم لَتَعمَلونَ عَمَلَ المُلحِدینَ وتَأمُلونَ أمَلَ الوارِثینَ وتَطمَئِنّونَ بِطُمَأنینَهِ الآمِنینَ ! ولَیسَ أمرُ اللّهِ عَلی ما تَتَمَنَّونَ وتَتَخَیَّرونَ ، بَل لِلمَوتِ تَتَوالَدونَ ، ولِلخَرابِ تَبنونَ وتَعمُرونَ ، ولِلوارِثینَ تَمهَدونَ ! (1) .
1- .تحف العقول : ص 503 507 509 ، بحارالأنوار : ج 14 ص 307 ح 17 .
ص: 521
3901.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :به حقیقت می گویم : بدترینِ مردم ، مرد دانشمندی است که دنیایش را بر دانشش ترجیح داده و آن را دوست دارد و می طلبد و برای (تحصیل) آن می کوشد و حتّی اگر می توانست مردم را در سرگردانی بگذارد ، می گذاشت . گستره نور خورشید به چه کار نابینا می آید ، وقتی که آن را نمی بیند ؟ همین گونه ، دانش به کار دانشمند نمی آید ، هنگامی که به آن عمل نمی کند .
میوه های درخت ، بسیار است ؛ ولی همه آنها سودمند و خوردنی نیستند . دانشمندان هم فراوان اند ؛ ولی همه آنها از دانش خود ، بهره نمی برند و زمین فراخ است ؛ ولی همه آن مسکونی نیست . سخنرانان ، بسیارند ؛ ولی همه سخنانشان در خور تصدیق نیست . پس خود را حفظ کنید از دانشمندان دروغ پردازی که پشمینه پوش و سر به زیرند ، تا خطایای خود را بدان زینت دهند و از زیر ابروان خود ، مانند گرگ ها تیز می نگرند و گفتارشان با کردارشان مخالف است . آیا از خاربُن ، انگور چیده می شود و از حنظل ، انجیر؟! همین گونه ، گفته دانشمند دروغگو ، اثری جز باطل ندارد و همه کس را نمی توان در آنچه می گوید ، تصدیق کرد ... .
وای بر شما ای دانشمندان بدکردار! چون مرگ بر شما فرود نمی آید ، با خود نگویید که اجلتان به تأخیر می افتد ، که می بینم بر شما درآمده و شما را بُرده است . از هم اکنون ، دعوت مرگ را در گوش خود فرو کنید و از همین حالا بر خود نوحه بخوانید و از هم اکنون ، بر خطایای خود بگِریید و از همین زمان ، بار بربندید و مهیّای رفتن گردید و در بازگشت به پروردگارتان ، شتاب کنید ... .
وای بر شما ای دانشمندان بدکار! آیا مُرده نبودید و خدا زنده تان کرد و چون زنده شدید ، دوباره مُردید؟ وای بر شما ! آیا بی سواد نبودید ، پس به شما آموخت و چون آموختید ، فراموش کردید ؟ وای بر شما ! آیا تربیت ناشده نبودید ، پس خدا شما را فهیم کرد و چون فهیم شدید ، نادانی کردید؟
وای بر شما! آیا گم راه نبودید ، پس هدایتتان کرد و چون هدایت شدید ، گم راه گشتید؟
وای بر شما! آیا نابینا نبودید ، پس بینایتان ساخت و چون بینا شدید ، چشم بستید؟
وای بر شما! آیا ناشنوا نبودید ، پس شنوایتان نمود و چون شنوا گشتید ، گوش بستید؟
وای بر شما! آیا گنگ نبودید ، پس شما را به سخن درآورد و چون سخنور شدید ، لب فرو بستید؟
وای بر شما! آیا درخواست گشایش در کار را نکردید و چون گشایش داد ، پا پس کشیدید؟
وای بر شما! آیا خوار نبودید ، پس عزیزتان کرد و چون عزّت یافتید ، به قهر و تجاوز و سرپیچی پرداختید ؟
وای بر شما! آیا در زمین ناتوان نبودید و می ترسیدید که مردم شما را بربایند ، پس خداوند یاری تان داد و تأییدتان کرد و چون یاری یافتید ، تکبّر و زورگویی کردید؟
پس وای بر شما از خواری روز قیامت که چگونه خوار و کوچکتان می کنند ! و وای بر شما ، ای دانشمندان تباهکار! همچون ملحدان عمل می کنید و آرزوی وارثان را دارید و چون اصحاب امن و امان ، سکون و آرامش دارید ، حال آن که کار خداوند به میل و اختیار شما جریان ندارد؛ بلکه برای مردن می زایید و برای خرابی می سازید و آباد می کنید و برای وارثان ، آماده می کنید . .
ص: 522
3902.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :یا عُلَماءَ السَّوءِ ، تَأمُرونَ النّاسَ یَصومونَ ویُصَلّونَ ویَتَصَدَّقونَ ولا تَفعَلونَ ما تَأمُرونَ ! وتَدرُسونَ ما لا تَعلَمونَ فَیا سوءَ ما تَحکُمونَ ! تَتوبونَ بِالقَولِ وَالأَمانِیِّ وتَعمَلونَ بِالهَوی ! وما یُغنی عَنکُم أن تُنَقّوا جُلودَکُم وقُلوبُکُم دَنِسَهٌ. (1)3903.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إلی کَم یَسیلُ الماءُ عَلَی الجَبَلِ لا یَلینُ؟! إلی کَم تَدرُسونَ الحِکمَهَ لا یَلینُ عَلَیها قُلوبُکُم؟! (2)3901.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :لا تَکونوا کَالمُنخُلِ یُخرِجُ مِنهُ الدَّقیقَ الطَّیِّبَ ویُمسِکُ النُّخالَهَ. کَذلِکَ أنتُم تُخرِجونَ الحِکمَهَ مِن أفواهِکُم ویَبقَی الغِلُّ (3) فی صُدورِکُم. (4) .
1- .تنبیه الخواطر : ج 1 ص 176 .
2- .الأمالی ، المفید: ص 209 ح 43 عن ابن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 14 ص 325 ح 38 .
3- .الغِلّ: الحقد والشحناء (النهایه: ج 3 ص 381).
4- .تحف العقول: ص 393 عن الإمام الکاظم علیه السلام و ص 510 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 146 ح 30 .
ص: 523
3902.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :ای دانشمندان بدکردار! به مردم فرمان می دهید روزه بگیرند و نماز بخوانند و صدقه دهند و خود ، آنچه را فرمان می دهید ، انجام نمی دهید و آنچه را نمی دانید ، درس می دهید ؟ پس چه بد فرمان می رانید . به گفتار و آرزو ، توبه ، و به هوا و هوس ، عمل می کنید و پاکیزه کردن پوست هایتان با چرکین بودن دل هایتان به شما سودی نمی بخشد .3903.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عیسی علیه السلام :آب ، تا کِی بر کوه می ریزد و آن را نرم نمی کند؟! تا کِی حکمت می آموزید و دل هایتان بر آن نرم نمی شود؟!3904.الإمام الحسن علیه السلام :عیسی علیه السلام :همچون غربال مباشید که آرد پاکیزه از آن بیرون می آید و نخاله را نگه می دارد . شما نیز حکمت از دهان هایتان بیرون می آید و کینه در سینه هایتان می مانَد . .
ص: 524
6 / 6خَطَرُ زَلَّهِ العالِمِ3905.مجمع البحرین :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِحذَروا زَلَّهَ العالِمِ ، فَإِنَّ زَلَّتَهُ تُکَبکِبُهُ فِی النّارِ. (1)3906.الإمام الحسین علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّما أتَخَوَّفُ عَلی اُمَّتی مِن بَعدی ثَلاثَ خِصالٍ : أن یَتَأَوَّلُوا القُرآنَ عَلی غَیرِ تَأویلِهِ ، أو یَتَّبِعوا زَلَّهَ العالِمِ ، أو یَظهَرَ فیهِمُ المالُ حَتّی یَطغَوا ویَبطَروا . وسَاُنَبِّئُکُمُ المَخرَجَ مِن ذلِکَ . . . أمَّا العالِمُ فَانتَظِروا فَیئَتَهُ ولا تَتَّبِعوا زَلَّتَهُ. (2)3906.امام حسین علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :زَلَّهُ العالِمِ کَانکِسارِ السَّفینَهِ ؛ تَغرَقُ وتُغرِقُ. (3)3907.مستدرک الوسائل :عنه علیه السلام :زَلَّهُ العالِمِ تُفسِدُ عَوالِمَ. (4)3908.الزهد لابن المبارک عن أبی سعید مولی ابن عامر :عنه علیه السلام :زلَّهُ العالِمِ کَبیرَهُ الجِنایَهِ. (5)3907.مستدرک الوسائل :عنه علیه السلام :لا زَلَّهَ أشَدُّ مِن زَلَّهِ عالِمٍ. (6) .
1- .کنزالعمّال: ج 10 ص 135 ح 28683 نقلاً عن الدیلمی عن أبی هریره ، السنن الکبری: ج 10 ص 356 ح 20917 عن عمرو بن عوف عن أبیه عن جدّه ، الفردوس : ج 1 ص 95 ح 308 عن عمرو بن عوف المزنی وکلاهما نحوه ، جامع بیان العلم وفضله : ج 2 ص 84 وفیه «احذروا زلّه العالم» فقط .
2- .الخصال : ص 164 ح 216 عن محمّد بن کعب ، بحارالأنوار : ج 2 ص 42 ح 8 .
3- .کنز الفوائد: ج 1 ص 319 ، غرر الحکم : ح 5474 ، المناقب لابن شهرآشوب: ج 1 ص 4 عن الإمام الباقر علیه السلام وفیهما «وتغرق معها غیرها» ، بحارالأنوار : ج 2 ص 58 ح 39 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 343 ح 946 وفیه «ویغرق معها خلق» .
4- .غرر الحکم : ح 5472 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 276 ح 5024 .
5- .غرر الحکم : ح 5483 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 277 ح 5037 .
6- .غرر الحکم : ح 10674 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 538 ح 9908 .
ص: 525
6 / 6 خطر لغزش دانشمند
6 / 6خطر لغزش دانشمند3909.امام زین العابدین علیه السلام ( در دعا ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از لغزش دانشمند بپرهیزید که لغزشش ، وی را در آتش سرنگون می سازد .3910.الإمام الصادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پس از خود ، از سه چیز بر امّتم نگرانم : این که قرآن را به غیرِ معنایش تفسیر کنند و از لغزش دانشمند ، پیروی کنند ، یا این که مالدار شوند ، تا آن جا که سر به طغیان نهند و سرمست شوند و من ، راه نجات از این را به شما می نمایانم . . . و امّا دانشمند ، پس بازگشتش را انتظار بکشید و از لغزشش پیروی مکنید .3911.الإمام علیّ علیه السلام ( مِن خُطبَهٍ لَهُ فی صِفَهِ النَّبِیِّ وأهلِ بَی ) امام علی علیه السلام :لغزش دانشمند ، مانند شکستن کشتی است ؛ غرق می شود و غرق می کند .3910.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :لغزش دانشمند ، دنیا را به تباهی می کشد .3911.امام علی علیه السلام ( در خطبه ای در وصف پیامبر صلی الله علیه و آله و ) امام علی علیه السلام :لغزش دانشمند ، جنایت بزرگی است .3912.الإقبال ( فی ذِکرِ صَحیفَهِ آدَمَ علیه السلام الَّتی وَرِ ) امام علی علیه السلام :لغزشی سخت تر از لغزش دانشمند نیست .
.
ص: 526
3912.الإقبال ( در یادکرد از کتاب آدم علیه السلام که شیث آن را ) عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : مَعصِیَهُ العالِمِ إذا خَفِیَت لَم تَضُرَّ إلاّ بِصاحِبِها، وإذا ظَهَرَت ضَرَّت صاحِبَها وَالعامَّهَ. (1)3913.کمال الدین عن عبد العظیم بن عبد اللّه الحسنی :عیسی علیه السلام لَمّا قیلَ لَهُ : یا روحَ اللّهِ وکَلِمَتَهُ ، مَن أشَدُّ النّاسِ فِتنَهً ؟ : زَلَّهُ العالِمِ ؛ إذا زَلَّ العالِمُ زَلَّ بِزَلَّتِهِ عالَمٌ کَثیرٌ. (2)6 / 7خَطَرُ عُلَماءِ السَّوءِ3914.الکافی ( به نقل از سماعه بن مهران ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :وَیلٌ لاُِمَّتی مِن عُلَماءِ السَّوءِ ، یَتَّخِذونَ هذَا العِلمَ تِجارَهً یَبیعونَها مِن اُمَراءِ زَمانِهِم رِبحاً لِأَنفُسِهِم ، لا أربَحَ اللّهُ تِجارَتَهُم. (3)3915.الکافی عن زراره :عنه صلی الله علیه و آله :إیّاکُم وجیرانَ الأَغنِیاءِ ، وعُلَماءَ الاُمَراءِ ، وقُرّاءَ الأَسواقِ. (4)3916.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّما أخافُ عَلَیکُم کُلَّ مُنافِقٍ عَلیمٍ، یَتَکَلَّمُ بِالحِکمَهِ ویَعمَلُ بِالجَورِ. (5)3917.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :إنّی أخافُ عَلَیکُم کُلَّ عَلیمِ اللِّسانِ مُنافِقِ الجَنانِ ، یَقولُ ما تَعلَمونَ ویَفعَلُ ما تُنکِرونَ. (6)3918.المصنّف لعبد الرزّاق عن محمّد بن واسع :عنه علیه السلام :إذا لَم یَعمَلِ العالِمُ بِعِلمِهِ استَنکَفَ الجاهِلُ أن یَتَعَلَّمَ مِنهُ ، لِأَنَّ العالِمَ إذا لَم یَعمَل بِالعِلمِ لا یَنفَعُ العِلمُ إیّاهُ ولا غَیرَهُ وإن جَمَعَ العِلمَ بِالأَوقارِ (7) . (8) .
1- .شرح نهج البلاغه: ج 20 ص 322 ح 689.
2- .الزهد لابن المبارک : ص 520 ح 147 عن عبیداللّه بن أبی جعفر ، البدایه والنهایه : ج 2 ص 91 عن عکرمه .
3- .الفردوس : ج 4 ص 398 ح 7154 ، ربیع الأبرار : ج 3 ص 223 نحوه وکلاهما عن أنس ، کنزالعمّال : ج 10 ص 205 ح 29084 .
4- .تنبیه الغافلین: ص 527 ح 844.
5- .المنتخب من مسند عبد بن حمید: ص 32 ح 11، شُعب الإیمان: ج 2 ص 284 ح 1777 وفیه «علی هذه الاُمّه» بدل «علیکم» وکلاهما عن عمر بن الخطّاب ، کنزالعمّال : ج 10 ص 199 ح 29044 .
6- .غرر الحکم : ح 3783 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 170 ح 3568 .
7- .الوِقْر بکسر الواو : الحِمْل (النهایه: ج 5 ص 213).
8- .تنبیه الغافلین: ص 434 ح 677 .
ص: 527
6 / 7 خطر دانشمندان بد
3915.الکافی ( به نقل از زُراره ) امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : اگر گناه دانشمند پنهان بمانَد ، جز به صاحبش زیان نمی رساند و اگر آشکار شود ، هم به صاحبش و هم به عموم مردم ، زیان می رساند .3916.امام صادق علیه السلام :عیسی علیه السلام هنگامی که به ایشان گفته شد : ای روح و کلمه خدا! چه کسی فتنه اش سخت تر است؟ : لغزش دانشمند . هنگامی که دانشمند می لغزد ، بسیاری در پیِ لغزش او خواهند لغزید .6 / 7خطر دانشمندان بد3919.مسند ابن حنبل عن ابن عبّاس :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :وای بر امّتم از دانشمندان بد! دانش را مایه تجارت می کنند و برای سود شخصی ، آن را به فرمان روایان زمان خود می فروشند . خداوند ، تجارتشان را سود نبخشد !3920.المعجم الأوسط عن ابن عمر :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :زنهار از همسایگان توانگر و دانشمندان درباری و قاریان بازاری !3921.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من تنها از منافق دانا بر شما می ترسم که به حکمت ، سخن می گوید و به ستم ، عمل می کند .3919.مسند ابن حنبل ( به نقل از ابن عبّاس ) امام علی علیه السلام :بی گمان ، من از هر سخنور منافق دلی ، که آنچه شما [خوب ]می دانید ، می گوید ، ولی آنچه زشت می شمارید ، انجام می دهد ، بر شما می ترسم .3920.المعجم الأوسط ( به نقل از ابن عمر ) امام علی علیه السلام :چون دانشمند به دانشش عمل نکند ، نادان از آموختن نزد وی خودداری می ورزد؛ زیرا دانشمند ، چون دانشش را به کار نبندد ، نه وی را سود می بخشد و نه دیگری را؛ هر چند بارهایی گران از دانش را گِرد آورده باشد .
.
ص: 528
3921.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إذا ضَیَّعَ العالِمُ عِلمَهُ استَنکَفَ الجاهِلُ أن یَتَعَلَّمَ. (1)3922.المعجم الکبیر :عنه علیه السلام :آفَهُ العامَّهِ العالِمُ الفاجِرُ. (2)3923.عوالی اللآلی :عنه علیه السلام :إنَّما زَهَدَ النّاسُ فی طَلَبِ العِلمِ لِما یَرَونَ مِن قِلَّهِ انتِفاعِ مَن عَلِمَ بِلا عَمَلٍ. (3)3924.کتاب من لا یحضره الفقیه :الإمام العسکریّ علیه السلام :قیلَ لِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : مَن خَیرُ خَلقِ اللّهِ بَعدَ أئِمَّهِ الهُدی ومَصابیحِ الدُّجی؟
قالَ : العُلَماءُ إذا صَلُحوا .
قیلَ : فَمَن شِرارُ خَلقِ اللّهِ بَعدَ إبلیسَ وفِرعَونَ ونُمرودَ ، وبَعدَ المُتَسَمّینَ بِأَسمائِکُم ، وَالمُتَلَقِّبینَ بِأَلقابِکُم ، وَالآخِذینَ لِأَمکِنَتِکُم ، وَالمُتَأَمِّرینَ فی مَمالِکِکُم؟
قالَ : العُلَماءُ إذا فَسَدوا ، هُمُ المُظهِرونَ لِلأَباطیلِ ، الکاتِمونَ لِلحَقائقِ ، وفیهِم قالَ اللّهُ عز و جل : «أُوْلَئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللَّعِنُونَ * إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ» (4) . (5)3922.المعجم الکبیر ( به نقل از سعید بن عاص ) عنه علیه السلام فی صِفَهِ عُلَماءِ السَّوءِ : هُم أضَرُّ عَلی ضُعَفاءِ شیعَتِنا مِن جَیشِ یَزیدَ عَلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیهماالسلام وأصحابِهِ ، فَإِنَّهُم یَسلُبونَهُمُ الأَرواحَ وَالأَموالَ ، وهؤُلاءِ عُلَماءُ السَّوءِ النّاصِبونَ المُتَشَبِّهونَ بِأَنَّهُم لَنا مُوالونَ ، ولِأَعدائِنا مُعادونَ ، یُدخِلونَ الشَّکَّ وَالشُّبهَهَ عَلی ضُعَفاءِ شیعَتِنا فَیُضِلّونَهُم ویَمنَعونَهُم عَن قَصدِ الحَقِّ المُصیبِ . . .. (6) .
1- .نهج البلاغه : الحکمه 372 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 36 ح 44 .
2- .غرر الحکم: ح 3952 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 181 ح 3719 .
3- .إرشاد القلوب: ص 15، غرر الحکم: ح 3895 نحوه ، عیون الحکم والمواعظ : ص 177 ح 3642 .
4- .البقره : 159 و 160 .
5- .الاحتجاج : ج 2 ص 513 ح 337 ، التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ص 302 ح 144 ، بحارالأنوار: ج 2 ص 89 ح 12 .
6- .الاحتجاج : ج 2 ص 512 ح 337، التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ص 301 ح 143 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 88 ح 12 .
ص: 529
3923.عوالی اللآلی :امام علی علیه السلام :هنگامی که دانشمند ، دانشش را تباه کند ، نادان از آموختن خودداری می ورزد .3924.کتاب من لا یحضره الفقیه :امام علی علیه السلام :آفت توده مردم ، دانشمند فاسد است .3925.الإمام علیّ علیه السلام ( مِن خُطبَهٍ لَهُ یُبَیِّنُ فیها فَضلَ الإِسلامِ ) امام علی علیه السلام :بی رغبتی مردم به دانشجویی ، از آن روست که کم بهره داشتن دانشمند بی عمل را می بینند .3926.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام عسکری علیه السلام :به امیر مؤمنان گفته شد : بهترین خلق خدا پس از پیشوایان هدایت و چراغ های تاریکی چه کسانی اند؟
فرمود : «دانشمندان ، چون به نیکی بگرایند» .
گفته شد : پس از ابلیس و فرعون و نمرود و آنان که خود را به نام شما نامیده اند و القاب شما را بر خود نهاده اند و جای شما را گرفته اند و در مملکت شما فرمان روا شده اند ، بدترین خلق خدا چه کسانی اند؟
فرمود : «دانشمندان ، آن گاه که فاسد شوند . آنان ، آشکار کننده باطل و پوشاننده حقایق اند و خداوند درباره اینها فرمود : «آنان اند که خدا و لعنت کنندگان ، آنان را لعنت می کنند؛ جز آنها که توبه کردند» » .3927.عنه صلی الله علیه و آله :امام عسکری علیه السلام در توصیف دانشمندان بدکردار : آنان برای شیعیان ناتوان ما از سپاه یزید بر امام حسین علیه السلام و یارانش زیانبارترند؛ چون آنان تنها جان و مال ایشان را رُبودند؛ امّا دانشمندان بدکرداری که با ما دشمن اند ، ولی خود را دوستان ما و دشمنِ دشمنان ما نشان می دهند، شک و شبهه را بر شیعیان ناتوان ما وارد می آورند و ایشان را گم راه کرده، از پیجویی حق و حقیقت، بازشان می دارند. .
ص: 530
6 / 8خَطَرُ العالِمِ الفاجِرِ والجاهِلِ النّاسِکِ3930.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :هَلاکُ اُمَّتی عالِمٌ فاجِرٌ وعابِدٌ جاهِلٌ ، وشَرُّ الشَّرِّ أشرارُ العُلَماءِ ، وخَیرُ الخَیرِ خِیارُ العُلَماءِ. (1)3925.امام علی علیه السلام ( از خطبه ای که در آن ، امتیازات اسلام را بیان می ) عنه صلی الله علیه و آله :رُبَّ عابِدٍ جاهِلٍ ورُبَّ عالِمٍ فاجِرٍ ، فَاحذَرُوا الجُهّالَ مِنَ العُبّادِ ، وَالفُجّارَ مِنَ العُلَماءِ ، فَإِنَّ اُولئِکَ فِتنَهُ الفِتَنِ. (2)3926.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :قَصَمَ ظَهری عالِمٌ مُتَهَتِّکٌ وجاهِلٌ مُتَنَسِّکٌ ، فَالجاهِلُ یَغُشُّ النّاسَ بِتَنَسُّکِهِ ، وَالعالِمُ یُنَفِّرُهُم بِتَهَتُّکِهِ. (3)3927.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :قَطَعَ ظَهرِیَ اثنانِ : عالِمٌ فاسِقٌ یَصُدُّ عَن عِلمِهِ بِفِسقِهِ ، وجاهِلٌ ناسِکٌ یَدعُو النّاسَ إلی جَهلِهِ بِنُسکِهِ. (4)3928.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :قَطَعَ ظَهری رَجُلانِ مِنَ الدُّنیا : رَجُلٌ عَلیمُ اللِّسانِ فاسِقٌ ، ورَجُلٌ جاهِلُ القَلبِ ناسِکٌ ، هذا یَصُدُّ بِلِسانِهِ عَن فِسقِهِ ، وهذا بِنُسکِهِ عَن جَهلِهِ ، فَاتَّقُوا الفاسِقَ مِنَ العُلَماءِ وَالجاهِلَ مِنَ المُتَعَبِّدینَ ، اُولئِکَ فِتنَهُ کُلِّ مَفتونٍ ، فَإِنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : یا عَلِیُّ ، هَلاکُ اُمَّتی عَلی یَدَی کُلِّ مُنافِقٍ عَلیمِ اللِّسانِ. (5) .
1- .جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 192 عن ابن وهب .
2- .الفردوس : ج 2 ص 268 ح 3249 عن أبی اُمامه ، کنزالعمّال : ج 9 ص 43 ح 24847 .
3- .منیه المرید : ص 181 ، غرر الحکم : ح 9665 نحوه ، بحارالأنوار : ج 2 ص 111 ح 25 .
4- .تنبیه الخواطر : ج 1 ص 82 وراجع غرر الحکم : ح 9665 وعوالی اللآلی : ج 4 ص 77 ح 64 .
5- .الخصال : ص 69 ح 103 ، روضه الواعظین : ص 10 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 106 ح 3 .
ص: 531
6 / 8 خطر دانشمند بدکار و نادانِ عابد
6 / 8خطر دانشمند بدکار و نادانِ عابد3931.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مایه هلاکت امّت من ، دانشمند بدکار و عابد نادان است و بدترین بدها ، دانشمندان بدکار و نیکوترین نیک ها ، دانشمندان نیک اند .3932.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بسی عابد نادان و دانای بدکار ! پس ، از عابدان نادان و دانایان بدکار بپرهیزید که اینان ، اساس فتنه هایند .3933.الإمام الباقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانشمند پرده در [که حرمت شکنی می کند] و عابد نادان ، پشت مرا شکستند : نادان ، با عبادتش مردم را گول می زند و دانشمند ، با پرده دری اش مردم را بیزار می کند .3931.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دو کس ، پشت مرا شکستند : دانشمند فاسق که با فسقش از دانش خود جلو می گیرد ، و عابد نادان ، که مردم را با عبادتش به نادانی خویش فرا می خواند .3932.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دو کس از دنیا پشت مرا شکستند : زبان آور فاسق و عابد نادانْ دل . یکی با زبانش فسقش را می پوشانَد و دیگری با عبادتش ، نادانی اش را . از دانشمند فاسق و نادان متعبّد بپرهیزید که اینان ، اساس هر فتنه ای هستند .
من خود از پیامبر خدا شنیدم که می فرمود : «ای علی! هلاک امّت من به دست منافق زبان آور است» .
.
ص: 532
3933.امام باقر علیه السلام :عنه علیه السلام :کَم مِن عالِمٍ فاجِرٍ وعابِدٍ جاهِلٍ ! فَاتَّقُوا الفاجِرَ مِنَ العُلَماءِ وَالجاهِلَ مِنَ المُتَعَبِّدینَ. (1)3934.مجمع البیان عن الحکم بن ظهیر :عنه علیه السلام :اِتَّقُوا الفاسِقَ مِنَ العُلَماءِ وَالجاهِلَ مِنَ المُتَعَبِّدینَ ، اُولئِکَ فِتنَهُ کُلِّ مَفتونٍ. (2)3934.مجمع البیان ( به نقل از حَکَم بن ظهیر ) الإمام الباقر علیه السلام :إیّاکُم وَالجُهّالَ مِنَ المُتَعَبِّدینَ ، وَالفُجّارَ مِنَ العُلَماءِ ؛ فَإِنَّهُم فِتنَهُ کُلِّ مَفتونٍ ! (3)6 / 9شِدَّهُ حِسابُ العُلَماءِ3937.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل یُعافِی الاُمِّیّینَ یَومَ القِیامَهِ ما لا یُعافِی العُلَماءَ . (4)3935.امام صادق علیه السلام ( درباره این سخن خداوند متعال : {Q} «شما ، بهترین ) عنه صلی الله علیه و آله :ألا وإنَّ اللّهَ یَغفِرُ لِلجاهِلِ أربَعینَ ذَنباً قَبلَ أن یَغفِرَ لِلعالِمِ ذَنباً واحِداً ! (5)3936.امام صادق علیه السلام ( درباره این سخن خداوند متعال : {Q} «و باید از می ) الإمام الصادق علیه السلام :یُغفَرُ لِلجاهِلِ سَبعونَ ذَنباً قَبلَ أن یُغفَرَ لِلعالِمِ ذَنبٌ واحِدٌ. (6) .
1- .غرر الحکم: ح 6970 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 379 ح 6414 .
2- .الخصال: ص 69 ح 103 عن أبی عبداللّه البرقی بإسناده یرفعه ، روضه الواعظین: ص 10 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 106 ح 3 .
3- .قرب الإسناد : ص 70 ح 226 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 1 ص 207 ح 3 .
4- .حلیه الأولیاء : ج 2 ص 331 و ج 9 ص 222 ، الفردوس : ج 5 ص 464 ح 7868 نحوه وکلاهما عن أنس ، کنزالعمّال : ج 10 ص 208 ح 29098 .
5- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 238 عن أبی هریره .
6- .الکافی : ج 1 ص 47 ح 1 ، تفسیر القمّی : ج 2 ص 146 کلاهما عن حفص بن غیاث ، بحارالأنوار : ج 2 ص 27 ح 5 .
ص: 533
6 / 9 حساب دانشمندان بد
3937.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :بسی دانشمند بدکار و عابد نادان ! پس ، از دانشمند بدکار و نادان متعبّد بپرهیزید .3938.عنه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :از دانشمند بدکار و متعبّد نادان بپرهیزید که آنان ، مایه فتنه هر فتنه زده ای هستند .3939.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( فی قَولِهِ تَعالی : {Q} «وَکَذَ لِکَ جَعَلْنَک ) امام باقر علیه السلام :زنهار از متعبّدان نادان و دانشمندان بدکار که آنان ، مایه فتنه هر فتنه زده ای اند !6 / 9سختی حساب دانشمندان3940.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل در روز قیامت ، بی سوادان را از چیزهایی معاف می دارد که دانشمندان را از آنها معاف نمی کند .3941.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هان! بدان که خداوند ، چهل گناه را از نادان می آمرزد ، پیش از آن که یک گناه را از دانا بیامرزد .3940.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :هفتاد گناه برای نادان آمرزیده می شود ، پیش از آن که یک گناه برای دانشمند ، آمرزیده شود .
.
ص: 534
6 / 10عِقابُ عُلَماءِ السَّوءِ3942.امام باقر علیه السلام ( در بیان اوصاف پیروان اهل بیت علیهم السلام ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أوحَی اللّهُ إلی داوُدَ علیه السلام : لا تَجعَل بَینی وبَینَکَ عالِماً مَفتوناً بِالدُّنیا فَیَصُدَّکَ عَن طَریقِ مَحَبَّتی ، فَإِنَّ اُولئِکَ قُطّاعُ طَریقِ عِبادِیَ المُریدینَ ، إنَّ أدنی ما أنَا صانِعٌ بِهِم أن أنزَعَ حَلاوَهَ مُناجاتی عَن قُلوبِهِم. (1)3943.السیره النبویّه لابن هشام عن ابن عبّاس :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أشَدَّ النّاسِ عَذاباً یَومَ القِیامَهِ عالِمٌ لَم یَنفَعهُ اللّهُ بِعِلمِهِ. (2)3943.السیره النبویه ، ابن هشام ( به نقل از ابن عبّاس ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أشَدَّ النّاسِ عَذاباً یَومَ القِیامَهِ مَن قَتَلَ نَبِیًّا ، أو قَتَلَ أحَدَ والِدَیهِ ، أو عالِمٌ لَم یَنتَفِع بِعِلمِهِ. (3)3944.الإمام الصادق علیه السلام ( فی قَولِهِ تَعالی : {Q} «الَّذِینَ ءَاتَیْنَهُ ) عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثَهٌ یَدخُلونَ النّارَ : قاتِلٌ لِلدُّنیا (4) ، وعالِمٌ أرادَ أن یُذکَرَ لا یَحتَسِبُ عِلمَهُ ، ورَجُلٌ وُسِعَ عَلَیهِ فَجادَ بِهِ فِی الثَّناءِ وذِکرِ الدُّنیا. (5)3945.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ ، ثُمَّ تَفَقَّهَ فِی الدّینِ ، ثُمَّ أتی صاحِبَ سُلطانٍ تَمَلُّقاً إلَیهِ وطَمَعاً لِما فی یَدَیهِ ، خاضَ بِقَدرِ خُطاهُ فی نارِ جَهَنَّمَ. (6)3944.امام صادق علیه السلام ( درباره این سخن خدای متعال : {Q} «کسانی که کتاب ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أهلَ النّارِ لَیَتَأَذَّونَ مِن ریحِ العالِمِ التّارِکِ لِعِلمِهِ ، وإنَّ أشَدَّ أهلِ النّارِ نَدامَهً وحَسرَهً رَجُلٌ دَعا عَبداً إلَی اللّهِ فَاستَجابَ لَهُ وقَبِلَ مِنهُ ، فَأَطاعَ اللّهَ فَأَدخَلَهُ اللّهُ الجَنَّهَ ، وأدخَلَ الدّاعِیَ النّارَ بِتَرکِ عِلمِهِ وَاتِّباعِهِ الهَوی وطولِ الأَمَلِ ، أمَّا اتِّباعُ الهَوی فَیَصُدُّ عَنِ الحَقِّ ، وطولُ الأَمَلِ یُنسِی الآخِرَهَ. (7) .
1- .الکافی : ج 1 ص 46 ح 4 ، علل الشرائع : ص 394 ح 12 کلاهما عن حفص بن غیاث عن الإمام الصادق علیه السلام ، تحف العقول : ص 397 عن الإمام الکاظم علیه السلام فی وصایاه لهشام نحوه ، بحارالأنوار : ج 2 ص 107 ح 8 ؛ جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 193 .
2- .منیه المرید : ص 153 ، عدّه الداعی : ص 67 عن الإمام الصادق علیه السلام ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 213 کلاهما نحوه ، بحارالأنوار : ج 2 ص 38 ح 64 .
3- .روضه الواعظین: ص 15.
4- .أی قتل نَفْسا لأمر دنیویّ .
5- .الفردوس : ج 2 ص 100 ح 2531 عن ابن عمر ؛ مستدرک الوسایل : ج 13 ص 127 ح 14967 نقلاً عن لبّ اللباب .
6- .مستدرک الوسائل: ج 13 ص 127 ح 14976 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .
7- .الکافی : ج 1 ص 44 ح 1 ، الخصال : ص 51 ح 63 کلاهما عن سلیم بن قیس ، عدّه الداعی : ص 67 وفیه إلی «واتّباعه الهوی» ، منیه المرید : ص 146، عوالی اللآلی : ج 4 ص 76 ح 62 ، کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 718 ح 18 نحوه و کلّها عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحارالأنوار : ج 2 ص 35 ح 37 .
ص: 535
6 / 10 کیفر دانشمندان بد
6 / 10کیفر دانشمندان بد3947.الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن أبیه علیهم السلاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند به داوود علیه السلام وحی کرد : «میان من و خودت ، دانشمند مفتون دنیا را قرار مده که تو را از مسیر محبّت من ، باز می دارد . اینان ، راهزنان راه بندگانِ خواهانِ من اند . کمترین کاری که با آنان می کنم ، این است که شیرینی راز و نیاز با خود را از دل هایشان می برم» .3948.حلیه الأولیاء :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سخت ترین عذاب در روز قیامت ، از آنِ دانشمندی است که خداوند ، وی را از دانشش سودی نبخشیده است .3946.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سخت ترین عذاب در روز قیامت ، از آنِ کُشنده پیامبر یا پدر و مادر ، و یا دانشمندی است که از دانشش بهره ای نجسته است .3947.امام صادق علیه السلام ( از پدرش ، از جدّش ، از پدرش علیهم السلام ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه کس داخل آتش می شوند : قاتل کسی از سرِ دنیاخواهی ؛ دانشمندی که دوست دارد از وی یاد شود و [پاداش ]دانشش را از خدا نخواهد ؛ و ثروتمندی که دارایی اش را برای ستایش و یادکرد در دنیا ببخشد .3948.حلیه الأولیاء :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آن که قرآن می آموزد و سپس در دین تفقّه (ژرفکاوی) می کند و آن گاه برای چاپلوسی و چشمداشت به آنچه در دست سلطان است ، نزد وی می آید ، به اندازه راهی که پیموده ، در آتش دوزخ فرو می رود .3949.الکافی عن علی بن عیسی رفعه ، قال :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دوزخیان از بوی دانشمند وا گذارنده دانشش اذیّت می شوند و پشیمان ترین و پرحسرت ترینِ ساکنان جهنّم ، مردی است که بنده ای را به سوی خدا فرا خوانده و او پاسخ مثبت داده و از وی پذیرفته و اطاعت خدا را کرده و خدا هم او را به بهشت برده است ؛ ولی آن دعوت کننده را به سبب وا گذاردن دانشش و پیروی از هوایش و درازی آرزویش ، به دوزخ افکنده است . پیروی هوس ، از حق باز می دارد و درازی آرزو ، آخرت را از یاد می برد .
.
ص: 536
3949.الکافی ( به نقل از علی بن عیسی ، در حدیثی که سند آن را ب ) عنه صلی الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام : یا عَلِیُّ ، إنَّ فی جَهَنَّمَ رَحاءً مِن حَدیدٍ تُطحَنُ بِها رُؤوسُ القُرّاءِ وَالعُلَماءِ المُجرِمینَ. (1)3950.حلیه الأولیاء عن کعب الأحبار :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ فی جَهَنَّمَ رَحًی تَطحَنُ عُلَماءَ السَّوءِ طَحناً. (2)3950.حلیه الأولیاء ( به نقل از کعب الأحبار ) عنه صلی الله علیه و آله :یُؤتی بِعُلَماءِ السَّوءِ یَومَ القِیامَهِ فَیُقذَفونَ فی نارِ جَهَنَّمَ ، فَیَدورُ أحَدُهُم فی جَهَنَّمَ بِقَصَبِهِ کَما یَدورُ الحِمارُ بِالرَّحی ، فَیُقالُ لَهُ : یا وَیلَکَ ، بِکَ اهتَدَینا فَما بالُکَ؟
قالَ : إنّی کُنتُ اُخالِفُ ما کُنتُ أنهاکُم. (3)3951.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :لا یَستَوی عِندَ اللّهِ فِی العُقوبَهِ الَّذینَ یَعلَمونَ وَالَّذینَ لا یَعلَمونَ ، نَفَعَنَا اللّهُ وإیّاکُم بِما عَلِمنا وجَعَلَهُ لِوَجهِهِ خالِصاً إنَّهُ سَمیعٌ مُجیبٌ. (4)3952.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :السُّلطانُ الجائِرُ وَالعالِمُ الفاجِرُ أشَدُّ النّاسِ نِکایَهً (5) . (6)3951.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :وَقودُ النّارِ یَومَ القِیامَهِ کُلُّ غَنِیٍّ بَخِلَ بِمالِهِ عَلَی الفُقَراءِ ، وکُلُّ عالِمٍ باعَ الدّینَ بِالدُّنیا. (7) .
1- .جامع الأخبار : ص 130 ح 254 وراجع : الخصال : ص 296 ح 65 وثواب الأعمال : ص 302 ح 1 .
2- .کنزالعمّال : ج 10 ص 208 ح 29100 نقلاً عن ابن عدی وابن عساکر عن أنس .
3- .کنزالعمّال: ج 10 ص 207 ح 29097 نقلاً عن ابن النجّار عن أبی هریره .
4- .الإرشاد : ج 1 ص 230 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 31 ح 19 .
5- .نکیتُ فی العدوّ نکایه : إذا قتلت فیهم وجرحت (الصحاح : ج 6 ص 2515) .
6- .غرر الحکم: ح 1897.
7- .غرر الحکم : ح 10126 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 503 ح 9227 .
ص: 537
3952.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در سفارش به علی علیه السلام : ای علی! در دوزخ آسیابی آهنین است که بدان ، سرهای قاریان و دانشمندان مجرم را آسیاب می کنند .3953.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در دوزخ ، آسیابی است که دانشمندان فاسد را کاملاً آسیاب می کند .3954.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :روز قیامت ، دانشمندان بد را می آورند و در آتش دوزخ می افکنند . پس یکی از آنها در دوزخ ، دور خود می گردد ، همان گونه که الاغ ، گِرد آسیاب می چرخد . پس به او گفته می شود : وای بر تو! ما به تو هدایت یافتیم . چرا این گونه ای؟
می گوید : من با هر چه شما را از آن باز می داشتم ، مخالفت می کردم .3955.صحیح البخاری عن أبی سعید الخدری :امام علی علیه السلام :نزد خداوند ، کیفر کسانی که می دانند و آنان که نمی دانند ، یکسان نیست . خداوند ، ما و شما را از آنچه آموخته ایم ، بهره مند گردانَد و آن را خالص برای خود قرار دهد که او ، شنوا و اجابت کننده است .3956.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :فرمان روای ستمگر و دانشمند بدکار ، سخت ترین کیفر را دارند .3957.المعجم الکبیر عن کثیر بن عبد اللّه عن أبیه عن جدّامام علی علیه السلام :هر توانگری که از دارایی اش بر ناداران بخل ورزد و هر دانشمندی که دین را به دنیا بفروشد ، روز قیامت ، آتش زنه دوزخ است . .
ص: 538
3953.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :أعظَمُ النّاسِ وِزراً العُلَماءُ المُفَرِّطونَ. (1)3954.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :أوحَی اللّهُ تَعالی إلی داوُدَ علیه السلام : إنَّ أهوَنَ ما أنَا صانِعٌ بِعَبدٍ غَیرِ عامِلٍ بِعِلمِهِ مِن سَبعینَ عُقوبَهً باطِنِیَّهً أن اُخرِجَ مِن قَلبِهِ حَلاوَهَ ذِکری. (2)3955.صحیح البخاری ( به نقل از ابو سعید خُدری ) عیسی علیه السلام :وَیلٌ لِلعُلَماءِ السَّوءِ کَیفَ تَلَظّی عَلَیهِمُ النّارُ ؟ ! (3)3956.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مکارم الأخلاق عن عبداللّه بن مسعود :بَکی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وبَکَینا لِبُکائِهِ .
وقُلنا : یا رَسولَ اللّهِ ، ما یُبکیکَ ؟
فَقالَ : رَحمَهً لِلأَشقِیاءِ ، یَقولُ اللّهُ تَعالی : «وَ لَوْ تَرَی إِذْ فَزِعُواْ فَلاَ فَوْتَ وَأُخِذُواْ مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ» (4) یَعنی : العُلَماءَ وَالفُقَهاءَ. (5)راجع : ص 532 (حساب علماء السوء) .
.
1- .غرر الحکم : ح 3197 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 116 ح 2564 .
2- .عدّه الداعی : ص 69 ، مصباح الشریعه : ص 345 نحوه .
3- .الکافی : ج 1 ص 47 ح 2 عن حفص بن غیاث عن الإمام الصادق علیه السلام ، منیه المرید : ص 141 وفیه «تصلی» بدل «کیف تلظّی» ، بحارالأنوار : ج 2 ص 39 ح 67 .
4- .سبأ : 51 .
5- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 347 ح 2660 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 99 ح 1 .
ص: 539
3958.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( وقَد أشارَ إلی عَلِیٍّ علیه السلام ) امام علی علیه السلام :سنگین ترین گناه را دانشمندانی دارند که [در عمل ]کوتاهی می کنند .3959.عنه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :خداوند متعال به داوود علیه السلام وحی کرد : «سبک ترین کیفر از هفتاد کیفر معنوی که به بنده بی عمل به دانشش می دهم ، این است که شیرینی ذکرم را از دلش بیرون می کنم» .3958.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در اشاره به علی علیه السلام ) عیسی علیه السلام :وای بر دانشمندان بدکار که چگونه آتش بر آنها زبانه می کشد !3959.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مکارم الأخلاق به نقل از عبد اللّه بن مسعود : پیامبر خدا گریست . ما نیز با گریه ایشان ، گریستیم و گفتیم : ای پیامبر خدا ! چه چیز شما را گریانْد؟
فرمود : «دلسوزی بر بدبختان . خداوند متعال می فرماید : «ای کاش می دیدی هنگامی را که هراسان می شوند و گریزی در کار نیست و از جایی نزدیک ، گرفته می شوند» . منظور ، دانشمندان و فقیهان اند» .ر . ک : ص 533 (حساب دانشمندان بد) .