گروه نرم افزاری آسمان

باب هفتم: آفرینش کوه ها



اشاره

باب هفتم: آفرینش کوه هاقرآن«و کوه ها را که می بینی ، می پنداری که بی حرکت اند ، در حالی که به سرعت ابر ، می روند. کار خداوند است که هر چیزی را در کمال اتقان ، پدید آورده است . بی گمان ، او به هر چه می کنید ، آگاه است» .

«و کوه ها را میخ [قرار دادیم]» .

«و خدا برای شما از چیزهایی که آفریده است ، سایه هایی پدید آورد و از کوه ها ، پناهگاه هایی برایتان ساخت» .

«و در زمین ، کوه هایی استوار افکند تا [زمین] شما را نلرزاند» .

حدیثامام علی علیه السلام :ستایش ، خدایی را که ... با صخره ها لرزه زمین را مهار کرد .

.


ص: 332

عنه علیه السلام فِی صِفَهِ الأَرضِ : وعَدَّلَ حَرَکاتِها بِالرّاسِیاتِ مِن جَلامیدِها ، وذَواتِ الشَّناخیبِ الشُّمِّ مِن صَیاخیدِها . (1)

عنه علیه السلام أَیضا : وأَرسی أَرضا یَحمِلُهَا الأَخضَرُ ... وجَبَلَ جَلامیدَها ونُشوزَ مُتونِها وأَطوادِها ، فَأَرساها فی مَراسیها ، وأَلزَمَها قَراراتِها ، فَمَضَت رُؤوسُها فِی الهَواءِ ، ورسَتَ أُصولُها فِی الماءِ ، فَأَنهَدَ جِبالَها عَن سُهولِها ، وأَساخَ قَواعِدَها فی مُتونِ أَقطارِها ومَواضِعِ أَنصابِها ، فَأَشهَقَ قِلالَها ، وأَطالَ أَنشازَها ، وجَعَلَها لِلأَرضِ عِمادا ، وأَرَّزها فیها أَوتادا ، فَسَکَنَت عَلی حَرَکَتِها من أن تَمیدَ بِأَهلِها ، أو تَسیخَ بِحَملِها ، أو تَزولَ عَن مَواضِعِها ، فَسُبحانَ مَن أَمسَکَها بَعدَ مَوَجانِ مِیاهِها . (2)

عنه علیه السلام :اللّهُمَّ رَبَّ السَّقفِ المَرفوعِ ، وَالجَوِّ المَکفوفِ . . . ورَبَّ الجِبالِ الرَّواسِی الَّتی جَعَلتَها لِلأَرضِ أَوتادا ، ولِلخَلقِ اعتِمادا . (3)

الإمام الصادق علیه السلام لِلمُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ : أُنظُر یا مُفَضَّلُ إِلی هذِهِ الجِبالِ المَرکومَهِ مِنَ الطّینِ وَالحِجارَهِ الَّتی یَحسَبُهَا الغافِلونَ فَضلاً لا حاجَهَ إِلَیها ، وَالمَنافِعُ فیها کَثیرهٌ ؛ فَمِن ذلِکَ أن یَسقُطَ عَلَیها الثُّلوجُ فَیَبقی (4) فی قِلالِها لِمَن یَحتاجُ إِلَیهِ ، ویَذوبُ ما ذابَ مِنهُ فَتَجری مِنهُ العُیونُ الغَزیرَهُ الَّتی تَجتَمِعُ مِنها الأَنهارُ العِظامُ ، ویَنبُتُ فیها ضُروبٌ مِنَ النَّباتِ وَالعَقاقیرِ الَّتی لا یَنبُتُ مِثلُها فِی السَّهلِ ، ویَکونُ فیها کُهوفٌ ومَقایلُ لِلوُحوشِ مِنَ السِّباعِ العادِیَهِ ، ویُتَّخَذُ مِنهَا الحُصونُ وَالقِلاعُ المَنیعَهُ لِلتَّحَرُّزِ مِنَ الأَعداءِ ، ویُنحَتُ مِنهَا الحِجارَهُ لِلبِناءِ وَالأَرحاءِ ، ویوجَدُ فیها مَعادِنُ لِضُروبٍ مِنَ الجَواهِرِ ، وفیها خِلالٌ أُخری لا یَعرِفُها إِلاّ المُقَدِّرُ لَها فی سابِقِ عِلمِهِ . (5)

.

1- .نهج البلاغه : الخطبه 91 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 57 ص 112 ح 90 .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 211 ، بحار الأنوار : ج 57 ص 38 ح 15 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 171 ، وقعه صفّین : ص 232 نحوه ، بحار الأنوار : ج 58 ص 94 ح 16 .
4- .کذا فی المتن والظاهر أنّ الصحیح «فتبقی» .
5- .بحار الأنوار : ج 3 ص 127 عن المفضّل بن عمر فی الخبر المشتهر بتوحید المفضّل .

ص: 333

امام علی علیه السلام در توصیف زمین : و حرکات زمین را با صخره های استوار و کوه های سر برافراشته ، پایدار و منظّم ساخت .

امام علی علیه السلام همچنین در توصیف زمین : و زمینی را برپا داشت که [آبی ]سبز آن را حمل می کند ... و صخره های زمین را آفرید و نیز بلندی ها و پشته های آن و کوه های گران را . آنها را در جای خود ، استوار کرد و به جایگاه خود ، چسباند ؛ کوه هایی سر به فلک کشیده که ریشه در آب دارند . کوه ها را از دشت های زمین بیرون کشید و پایه های آنها را در دلِ جای جایِ زمین و جایگاه نصبشان فرو کرد ، قلّه هایشان را برکشید و بلندی های آنها را برافراشت و ستون زمین قرار داد و چون میخ در آن ، استوارشان ساخت تا زمین با وجود حرکتش ساکنانش را نلرزانَد و بار خود را نریزد و از جای خود نجنبد . منزّه است خدایی که زمین را از پسِ آن همه امواج آب ، نگاه داشت .

امام علی علیه السلام :خدایا ! ای پروردگارِ سقف برافراشته و آسمان نگه داشته ... و ای پروردگار کوه های استوار که آنها را میخِ زمین و تکیه گاه مردم قرار دادی !

امام صادق علیه السلام به مفضّل بن عمر : ای مفضّل! به این کوه های متراکم از گِل و سنگ بنگر که غافلان ، آنها را اضافی و به درد نخور می پندارند ، در حالی که بهره های آنها فراوان است ، از جمله آن که برف بر آنها فرود می آید و در قلّه آنها برای رفع نیاز می مانَد و به تدریج ، ذوب می شود و جویبارهای پُر آب از آنها جاری می شود که به هم می پیوندند و رودهای بزرگ به وجود می آید و انواع گیاهان و داروهای گیاهی در آنها می روید که مانند آنها ، در دشت نمی روید و غارها و خوابگاه هایی برای حیوانات وحشی و درندگان در آنها ایجاد شده است و دژها و قلعه های جلوگیرنده دشمنان برای محافظت انسان است و از آنها سنگ هایی برای ساختمان و آسیاب ، کنده می شود و معادن گوناگون جواهرات در آنها یافت می شود و دیگر ویژگی هایی که جز همان که آنها را پیش تر و عالمانه تقدیر کرده است ، نمی داند .

.


ص: 334

تفسیر القمّی : «وَ تَرَی الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَهً وَ هِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْ ءٍ» قالَ : فِعلَ اللّهِ الَّذی أَحکَمَ کُلَّ شَیءٍ . (1)

.

1- .تفسیر القمّی : ج 2 ص 131 .

ص: 335

تفسیر القمی : «و کوه ها را که می بینی ، بی حرکت می پنداری ، در حالی که به سرعت ابر می روند . کار خداست که هر چیزی را در کمال اتقان ، پدید آورده است» ؛ [یعنی ]کار خدا که هر چیز را استوار و محکم داشته است .

.


ص: 336



نشانه های خدا در آفرینش کوه ها

یک . نصب کوه ها

نشانه های خدا در آفرینش کوه هااخیرا با پیشرفت علم زمین شناسی ، ضرورت وجود کوه ها برای تأمین آرامش زمین و آماده سازی آن برای زندگی به اثبات رسیده است ؛ امّا قرآن کریم ، چهارده قرن پیش ، از این راز علمی پرده برداشته و با صراحت ، به نقش کوه ها در زندگی بشر ، اشاره کرده است . این کتاب آسمانی ، 39 بار با واژه «جِبال» و نُه بار با کلمه «رواسی» از کوه ها یاد کرده و مردم را در مسیر خداشناسی به مطالعه این پدیده شگفت ، دعوت کرده است . شماری از نکات قابل توجّه در مطالعه کوه ها عبارت اند از :

یک . نصب کوه هانخستین نکته قابل تأمّل که قرآن ، انسان را به تأمّل در آن دعوت می کند ، چگونگی نصب کوه ها در زمین است : «أَفَلاَ یَنظُرُونَ ... إِلَی الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ . (1) آیا به کوه ها نمی نگرند... که چگونه نصب شده اند؟» .

.

1- .غاشیه : آیه 17 19 .

ص: 337



دو . نقش کوه ها در آرامش زمین

راستی ، چه کسی جز آفریدگار توانا و حکیم می تواند کوه ها را با آن حجم و وزن ، در دل زمین نصب کند و ریشه های آن را به هم پیوند دهد ؟ آیا از تصادف بی شعور و ناتوان ، چنین کار عظیمی ساخته است ؟ !

دو . نقش کوه ها در آرامش زمینزمین ، از دو جهت در معرض لرزش و اضطراب شدید و متلاشی شدن قرار دارد : 1 . حرکت های سریع و گوناگون وضعی ، تبعی و انتقالی ؛ 2 . گازهای متراکمی که در درون آن با شدّت تمام ، آماده انفجار است . از این رو ، زمین ، نیازمند رشته های محکم و بادوام و میخ های عظیمی متناسب با حجم و وزن خود است تا قطعات مختلف آن را به هم پیوند دهد و مانع از لرزش و متلاشی شدن آن گردد . تحقیقات علمی نشان می دهد که این رشته های بادوام و میخ های محکم ، کوه ها هستند که با ریشه های عمیق و وزن سنگین خود ، موجب استحکام و آرامش زمین هستند . بدین جهت ، قرآن کریم ، در سه مورد، فایده کوه ها را پیشگیری از اضطراب ولرزش زمین بیان کرده است: «وَجَعَلْنَا فِی الْأَرْضِ رَوَ سِیَ أَن تَمِیدَ بِهِمْ . (1) و در زمین ، کوه هایی استوار قرار دادیم تا مبادا بلرزد» . و در یک مورد ، قرآن از کوه ها به عنوان میخ های زمین ، یاد کرده است : «أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَدًا * وَ الْجِبَالَ أَوْتَادًا . (2) آیا زمین را گاهواره و کوه ها را میخ قرار ندادیم؟» .

.

1- .انبیاء : آیه 31 . نیز ، ر . ک : لقمان : آیه 10 ، نحل : آیه 15 .
2- .نبأ : آیه 6 7 .

ص: 338



سه . نقش کوه ها در حفاظت از انسان

چهار . نقش کوه ها در تصفیه آب

امام علی علیه السلام در تفسیر وتبیین این آیات ، سخنان دقیق و زیبایی دارد که در باب ششم آمد. (1)

سه . نقش کوه ها در حفاظت از انسانکوه ها از جهات مختلف ، محافظ انسان هستند ؛ زیرا همچون حصار عظیمی جلوی بادهای اقیانوس منجمد شمالی را سد می کنند و اگر این دیوارهای بلند نبودند ، بادهای سخت و سرد ، شرایط زیستْ محیطی را مختل می کردند. افزون بر این ، کوه ها بر سرِ راه بادهای مرطوب دریایی ، که حامل ابرها هستند ، سدّی ایجاد می کنند و در نتیجه ، برف و باران در دامنه آنها فرو می ریزد . علاوه بر این ، کوه های بلند مناطق گرم ، در درجه حرارت نقاط مجاور خود ، تغییراتی می دهند و گرمای شدید را تخفیف می دهند . قرآن کریم ، در بیان یکی از حکمت های آفرینش کوه ها چنین می فرماید : «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُم مِّمَّا خَلَقَ ظِلَلاً وَ جَعَلَ لَکُم مِّنَ الْجِبَالِ أَکْنَنًا . (2) و خداوند ، از آفریده هایش برایتان سایه و از کوه ها سپر قرار داد» .

چهار . نقش کوه ها در تصفیه آبیکی از راه های تصفیه آب ، این است که آن را از طبقات مختلفی که بر روی هم انباشته شده است ، عبور می دهند . آبی که از این طبقات عبور می کند ، فضولات و میکروب هایش در لایه های منافذ می ماند و در زیر آنها آب گوارایی جریان می یابد .

.

1- .ر . ک : ص 313 ح 3600 .
2- .نحل : آیه 81 .

ص: 339



پنج . فایده های دیگر کوه ها

بدین سان ، کوه ها نقش مهمّی در تصفیه و گوارایی آب های آشامیدنی دارند ؛ زیرا برف هایی که در زمستان بر فراز کوه ها ذخیره شده ، به تدریج آب می شود و از لابه لای طبقات سنگ ها عبور کرده ، به طور طبیعی تصفیه می شود و از زیر کوه ، به صورت چشمه های صاف و گوارا جاری می گردد و هر چه کوه بلندتر باشد ، آب بیشتری تصفیه می گردد و گواراتر می شود. (1) قرآن با اشاره به این درس خداشناسی می فرماید : «وَ جَعَلْنَا فِیهَا رَوَ سِیَ شَمِخَتٍ وَ أَسْقَیْنَکُم مَّاءً فُرَاتًا . (2) و در آن ، کوه هایی استوار و برافراشته قرار دادیم و آبی گوارا به شما نوشاندیم» .

پنج . فایده های دیگر کوه هاگفتنی است که منافع کوه ها و نقش آنها در زندگی انسان ، منحصر به آنچه ذکر شد نیست . لذا امام صادق علیه السلام در حدیثی ضمن اشاره به شماری از منافع کوه ها (مانند : ذخیره برف ، چشمه های آب ، رشد دادن انواع گیاه های دارویی ، تأمین محیط زیست برای حیوانات وحشی و ...) می فرماید : وفیها خِلالٌ أُخری لا یَعرِفُها إلاّ المُقَدِّرُ لها فی سابِقِ عِلمِهِ . (3) و در آنها ویژگی های دیگری هست که جز تقدیر کننده نخستینش از آن آگاه نیست .

.

1- .اقتباس از کتاب راز کوه ها .
2- .مرسلات : آیه 28 .
3- .ر . ک : ص 333 ح 3610 .

ص: 340

الباب الثامن: خلق الماءالکتاب«أَفَرَءَیْتُمُ الْمَاءَ الَّذِی تَشْرَبُونَ * ءَأَنتُمْ أَنزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنزِلُونَ * لَوْ نَشَاءُ جَعَلْنَهُ أُجَاجًا فَلَوْلاَ تَشْکُرُونَ » . (1)

«أَوَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُواْ أَنَّ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ أَفَلاَ یُؤْمِنُونَ » . (2)

«وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَ جًا مِّن نَّبَاتٍ شَتَّی» . (3)

راجع : النحل : 10 و11 و65 ، البقره : 164 ، الحجّ : 63 ، النمل : 60 ، إبراهیم : 32 ، الفرقان : 48 ، الأنفال : 11 ، النور : 45 .

الحدیثالإمام زین العابدین علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً» : یَعنی المَطَرَ یُنزِلُهُ مِن عُلوٍ لِیَبلُغَ قُلَلَ جِبالِکُم وتِلالِکُم وهِضابَکُم وأَوهادَکُم (4) ، ثُمَّ فَرَّقَهُ رَذاذا ووابِلاً (5) وهَطلاً لِتَنشَفَهُ أَرَضوکُم ، ولَم یَجعَل ذلِکَ المَطَرَ نازِلاً عَلَیکُم قِطعَهً واحِدَهً ، فَیُفسِدَ أَرَضیکُم وأَشجارَکَم وزُروعَکُم وثِمارَکُم . (6)

.

1- .الواقعه : 68 70 .
2- .الأنبیاء : 30 .
3- .طه: 53 .
4- .الوَهدَه : الأرض المنخفضه ، والمطمئنّ من الأرض (تاج العروس : ج 5 ص 329).
5- .الوابل : المطر الشدید الضخم القطر (القاموس المحیط : ج 4 ص 63) .
6- .عیون أخبار الرضا : ج 1 ص 137 ح 36 ، التوحید : ص 404 ح 11 کلاهما عن محمّد بن زیاد ومحمّد بن سیّار عن الإمام العسکری عن آبائه علیهم السلام ، الاحتجاج : ج 2 ص 507 ح 336 عن الإمام العسکری علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 60 ص 82 ح 9 وراجع المحاسن : ج 2 ص 34 ح 1107 .

ص: 341



باب هشتم: آفرینش آب

اشاره

باب هشتم: آفرینش آبقرآن«آیا آبی را که می نوشید ، دیده اید ؟ آیا شما آن را از ابر فرو می فرستید یا ما فرو فرستنده ایم؟ اگر می خواستیم ، آن را تلخ می کردیم . پس چرا سپاس نمی گزارید؟» .

«آیا کافران نمی دانند که آسمان ها و زمین ، بسته بودند و ما آنها را گشودیم و هر چیز زنده را از آب پدید آوردیم؟ پس چرا ایمان نمی آورند؟» .

«و از آسمان ، آبی فرستاد تا بدان ، انواعی گوناگون از گیاهان برویانیم» .

ر . ک : نحل : آیه 10 و 11 و 65 ، بقره : آیه 164 ، حج : آیه 63 ، نمل : آیه 60 ، ابراهیم : آیه 32 ، فرقان : آیه 48 ، انفال : آیه 11 ، نور : آیه 45 .

حدیثامام زین العابدین علیه السلام درباره سخن خدای متعال : «و از آسمان ، آبی فرستاد» : یعنی باران که [ خداوند] آن را از بالا فرو می فرستد تا به قلّه کوه ها و تپّه هاو پشته ها و دشت هایتان برسد . سپس ، آن را در انواع گوناگون چون نرم و ریز ، درشت و تند ، و یا ریز و پیوسته فرستاد تا زمین هایتان آن را در خود فرو بَرَد ، و آن باران را یکباره بر شما فرو نفرستاد تا زمین ها و درختان و زراعت و میوه هایتان را تباه کند .

.


ص: 342

رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَمنَعوا عِبادَ اللّهِ فَضلَ الماءِ وَالکَلاََءولا نارا ؛ فَإِنَّ اللّهَ جَعَلَها مَتاعا (1) لِلمُقوینَ ، وقُوَّهً لِلمُستَضعَفینَ . (2)

الإمام الصادق علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إِذا شَرِبَ الماءَ قالَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی سَقانا عَذبا زُلالاً ، ولَم یَسقِنا مِلحا أُجاجا ، ولَم یُؤاخِذنا بِذُنوبِنا . (3)

عنه علیه السلام وسَأَلَهُ رَجُلٌ عَن طَعمِ الماءِ : سَل تَفَقُّها ولا تَسأَل تَعَنُّتا ! طَعمُ الماءِ طَعمُ الحَیاهِ . (4)

.

1- .. فی المصدر : «مشاعا» ، وهو تصحیف ظاهر .
2- .المعجم الکبیر : ج 22 ص 61 ح 145 ، مسند الشامیین : ج 4 ص 310 ح 3394 ، تاریخ دمشق : ج 33 ص 221 ح 6832 کلّها عن واثله بن الأسقع ، کنزالعمّال : ج 3 ص 900 ح 9104 .
3- .الکافی : ج 6 ص 384 ح 2 عن ابن القدّاح ، المحاسن : ج 2 ص 406 ح 2420 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، قرب الإسناد : ص 21 ح 71 عن عبد اللّه بن میمون عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، دعائم الإسلام : ج 2 ص 130 ح 456 ولیس فیهما «ولم یؤاخذنا» ، بحار الأنوار : ج 16 ص268 ح 78 ؛ شعب الإیمان : ج 4 ص 115 ح 4479 نحوه ، حلیه الأولیاء : ج 8 ص 137 کلاهما عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام .
4- .الکافی : ج 6 ص 381 ح 7 ، قرب الإسناد : ص 116 ح 405 وکلاهما عن الحسین بن علوان ، مجمع البیان : ج 7 ص 72 عن الحسن بن علوان وکلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 57 ص 15 وراجع تحف العقول : ص 370 وتفسیر القمّی : ج 2 ص 239 .

ص: 343

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بندگان خدا را از فزونی آب و آتش چراگاه باز مدارید که خداوند ، آن را کالایی برای بیابانگردان و نیرویی برای ناتوانان قرار داد .

امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا هر گاه آب می نوشید ، می گفت : «سپاس ، خدای را که به ما آبی گوارا و زلال نوشانْد و آبی شور و تلخ ننوشانْد و ما را به گناهانمان نگرفت» .

امام صادق علیه السلام در پاسخ به سؤال مردی که از مزه آب پرسید : برای دانستن بپرس ، نه برای به زحمت انداختن! مزه آب ، مزه زندگی است .

.


ص: 344



نشانه های خدا در آفرینش آب

یک . رمز حیات

نشانه های خدا در آفرینش آبقرآن کریم ، آفرینش آب را یکی از راه ها و نشانه های بزرگ خداشناسی می داند؛ نشانه ای که پژوهشگران از طریق مطالعه آن می توانند با خالق حکیم جهان ، آشنا شوند . نکاتی که این کتاب آسمانی در این زمینه بر آن تأکید دارد ، عبارت است از :

یک . رمز حیاتاز نگاه قرآن ، آب ، رمز حیات است و نقش آن در پیدایش موجودات زنده ، نشانه روشن و قاطع توحید ، و بدین جهت ، این کتاب آسمانی ، کسانی را که با مشاهده این دلیل روشن به کفر خود اصرار می ورزند ، مورد ملامت قرار می دهد : «أَوَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُواْ أَنَّ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ أَفَلاَ یُؤْمِنُونَ . (1)

.

1- .انبیاء : آیه 30 .

ص: 345



دو . زینت بخش زمین

آیا کافران نمی دانند که آسمان ها و زمین ، بسته بودند و ما آنها را گشودیم و هر چیز زنده را از آب پدید آوردیم؟ پس چرا ایمان نمی آورند؟» . و نیز می فرماید : «وَ اللَّهُ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِی ذَ لِکَ لاَیَهً لِّقَوْمٍ یَسْمَعُونَ . (1) و خداوند ، آبی از آسمان فرود می آورد تا زمین مُرده را بدان زنده کند. بی گمان ، برای آنان که گوش می سپارند ، در این ، نشانه ای است» . (2)

دو . زینت بخش زمینزیبایی ، شادابی و طراوت زمین نیز رابطه مستقیم با تدبیر حکیمانه آفرینش آب و ابر و باد و باران دارد : «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّهً إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ . (3) آیا ندیده ای که خداوند ، از آسمان آبی فرو فرستاد و زمین سرسبز شد؟ خداوند ، باریک بینِ آگاه است» . همچنین ، قرآن خطاب به مشرکان ، آنان را به تأمّل در این تدبیر و از این طریق به توحید دعوت می نماید : «ءَاللَّهُ خَیْرٌ أَمَّا یُشْرِکُونَ * أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنزَلَ لَکُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَمنبَتْنَا بِهِ حَدَآئقَ ذَاتَ بَهْجَهٍ مَّا کَانَ لَکُمْ أَن تُنمبِتُوا شَجَرَهَا أَءِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ یَعْدِلُونَ . (4)

.

1- .نحل : آیه 65 .
2- .ر . ک: ص 349 ح 3616 .
3- .حج : آیه 63 .
4- .نمل : آیه 59 60 .

ص: 346



سه . تأمین کننده مواد غذایی

چهار . تأمین کننده نیاز آشامیدن

آیا خدا بهتر است یا آنچه با او شریک می گردانند ؟ آن بهتر است یا آن کس که آسمان ها و زمین را آفرید و آبی از آسمان برایتان فرود آورد که بدان ، باغ هایی سرورانگیز پدید آوردیم که شما نمی توانستید درختانش را برویانید ؟ آیا معبودی [دیگر] با خدا هست ؟ [نه .] آنان ، گروهی کژرو هستند» .

سه . تأمین کننده مواد غذاییتأمّل در نقش آب در تأمین مواد غذایی نیز انسان را با خالق حکیم جهان ، آشنا می نماید : «اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَ تِ رِزْقًا لَّکُمْ وَسَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ لِتَجْرِیَ فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ سَخَّرَ لَکُمُ الْأَنْهَرَ. (1) خداوند ، کسی است که آسمان ها و زمین را آفرید و آبی از آسمان فرود آورد که بدان ، میوه های خوراکی برایتان بیرون آورد و کشتی ها را رام شما کرد تا به فرمان او در دریا روان شوند و رودها را [نیز ]مسخّر شما کرد» .

چهار . تأمین کننده نیاز آشامیدنآفرینش آب های شیرین و گوارا در کنار آب های شور و تلخ برای تأمین نیازهای آشامیدنی انسان ، یکی دیگر از دلایل توحید و خداشناسی است و اگر آب ، هیچ نقشی جز این نداشت ، برای اثبات حکمت و تدبیر در آفرینش ، کافی بود . قرآن ، درباره این آیه روشن توحید ، چنین می فرماید : «أَفَرَءَیْتُمُ الْمَاءَ الَّذِی تَشْرَبُونَ * ءَأَنتُمْ أَنزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنزِلُونَ * لَوْ نَشَاءُ جَعَلْنَهُ أُجَاجًا فَلَوْلاَ تَشْکُرُونَ . (2)

.

1- .ابراهیم : آیه 32 . نیز ، ر . ک : عبس : آیه 26 27 .
2- .ملک : آیه 30 .

ص: 347



پنج . مایه نظافت و پاکیزگی

آیا آبی را که می نوشید ، دیده اید؟ آیا شما آن را از ابر فرو می فرستید یا ما فرو فرستنده ایم؟ اگر می خواستیم ، آن را تلخ می کردیم. پس چرا سپاس نمی گزارید؟» . و نیز می فرماید: «قُلْ أَرَءَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُکُمْ غَوْرًا فَمَن یَأْتِیکُم بِمَاءٍ مَّعِینِ . (1) بگو: اگر آب [ِ در دسترس] شما فرو رود ، چه کسی آب گوارا برایتان می آورد؟» .

پنج . مایه نظافت و پاکیزگیپاگیزگی و نظافت ، یکی دیگر از حکمت های آفرینش آب است که هیچ چیز نمی تواند جایگزین آن شود . تنها همین یک حکمت کافی است که این مایه حیاتی را در ردیف بزرگ ترین آیات الهی و نشانه های خداشناسی قرار دهد . قرآن کریم ، در دو مورد به این حکمت اشاره دارد : «وَ أَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا . (2) و از آسمان ، آبی پاک کننده فرود آوردیم» . «وَیُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاءً لِّیُطَهِّرَکُم بِه . (3) و برایتان از آسمان ، آبی فرود می آورَد تا بدان ، پاکیزه تان سازد» . نکات مهم و قابل تأمّل دیگری در آفرینش آب وجود دارد که در این مجال ، فرصت پرداختن به آنها نیست. (4)

.

1- .ملک : آیه 30 .
2- .فرقان : آیه 48 .
3- .انفال : آیه 11 .
4- .ر . ک : اثبات وجود خدا : ص 81 86 .

ص: 348

الباب التاسع: خلق البحرالکتاب«وَ هُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُواْ مِنْهُ لَحْمًا طَرِیًّا وَ تَسْتَخْرِجُواْ مِنْهُ حِلْیَهً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَی الْفُلْکَ مَوَاخِرَ فِیهِ وَ لِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ » . (1)

«وَ هُوَ الَّذِی مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَ هَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَ جَعَلَ بَیْنَهُمَا بَرْزَخًا وَ حِجْرًا مَّحْجُورًا » . (2)

راجع : الفرقان : 53 ، النمل : 61 ، الجاثیه : 12 ، الطور : 6 ، الملک : 30 ، الرحمن : 19 22 .

الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ إِنّی أسأَ لُکَ . . . بِالاِسمِ الَّذِی استَقَرَّت بِهِ الأَرَضونَ عَلی قَرارِها ، وَالجِبالُ عَلی أَماکِنِها ، وَالبِحارُ عَلی حُدودِها . (3)

عنه صلی الله علیه و آله فی دعاء الجوشن الکبیر : یا مَن فی کُلِّ شَیءٍ دَلائِلُهُ ، یا مَن فِی البِحارِ عَجائِبُهُ . (4)

.

1- .النحل : 14 .
2- .الفرقان : 53 .
3- .مهج الدعوات : ص 112 ، بحار الأنوار : ج 95 ص 370 ح 23 نقلاً عن الکتاب العتیق .
4- .البلد الأمین : ص 407 ، المصباح للکفعمی : ص 342 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 391 .

ص: 349