گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
دانشنامه عقاید اسلامی
جلدششم
فصل بیست و سوم : خبیر



واژه شناسی «خبیر»

خبیر ، در قرآن و حدیث

فصل بیست و سوم : خبیرواژه شناسی «خبیر»صفت «خبیر (آگاه) » ، در لغت به معنای فاعل از مادّه «خبر» است که دلالت بر علم دارد. پس خبیر به معنای «داناست» . ابن اثیر بر این باور است که خبیر ، به معنای کسی است که به آنچه بوده و آنچه خواهد بود ، داناست و آگاه به حقیقت اشیاست . در پرتو این سخن ، ملاحظه می شود که در نام خبیر ، عنایت به مطلق بودن علم است.

خبیر ، در قرآن و حدیثقرآن کریم ، صفت «خبیر» را در کنار صفت «لطیف» ، پنج بار و در کنار صفت «حکیم» ، چهار بار و با صفت «علیم» نیز چهار بار، ذکر کرده است. این کتاب آسمانی ، آگاه بودن خداوند عز و جل به انسان و به اعمال او و گناهانش را در سی موضع ، بیان کرده است ؛ لیکن صفت خبیر ، بدون همراهی با صفتی دیگر ، تنها در یک مورد در آیه چهاردهم سوره فاطر ، آمده است. صفت خبیر در احادیث به معنای «کسی که چیزی از چنگ [دانش] او در نمی رود و از او فوت نمی گردد» و «کسی که راز و پنهان تر از آن را می داند» ، آمده که بر دانش مطلق و ژرف ، دلالت دارد.

.


ص: 94

23 / 1الخَبیرُ البَصیرُ«إِنَّهُ کَانَ بِعِبَادِهِ خَبِیرَا بَصِیرًا» . (1)

23 / 2الحَکیمُ الخَبیرُ«عَلِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَدَهِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ» . (2)

23 / 3اللَّطیفُ الخَبیرُ«لاَّ تُدْرِکُهُ الْأَبْصَرُ وَهُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصَرَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ » . (3)

23 / 4العُلیمُ الخَبیرُ«إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرُ » . (4)

.

1- .الإسراء : 96 .
2- .الأنعام : 73 وراجع: الأنعام : 18 و هود : 1 و سبأ : 1 .
3- .الأنعام : 103 .
4- .لقمان : 34 ، الحجرات : 13 وراجع: التحریم : 3 و النساء : 35 .

ص: 95



23 / 1 آگاه بینا

23 / 2 فرزانه آگاه

23 / 3 ریزبینِ آگاه

23 / 4 دانای آگاه

23 / 1آگاه بینا«همانا او به بندگان خود ، آگاهِ بیناست» .

23 / 2فرزانه آگاه«دانای نهان و آشکار است ، و اوست فرزانه آگاه» .

23 / 3ریزبینِ آگاه«اندیشه ها او را در نمی یابند و او اندیشه ها را در می یابد ، و اوست ریزبین آگاه» .

23 / 4دانای آگاه«همانا خداوند ، دانای آگاه است» .

.


ص: 96

23 / 5الخَبیرُ الّذی لا یَعزُبُ عَنهُ شَیءٌالإمام الرضا علیه السلام :أَمَّا الخَبیرُ فَالَّذی لا یَعزُبُ عَنهُ شَیءٌ ولا یَفوتُهُ ، لَیسَ لِلتَّجرِبَهِ ولا لِلاِعتِبارِ بِالأَشیاءِ ، فَعِندَ التَّجرِبَهِ وَالاِعتِبارِ عِلمانِ ولَولاهُما ما عُلِمَ ؛ لِأَنَّ مَن کانَ کَذلِکَ کانَ جاهِلاً ، وَاللّهُ تَعالی لَم یَزَل خَبیرا بِما یَخلُقُ ، وَالخَبیرُ مِنَ النّاسِ المُستَخبِرُ عَن جَهلِ المُتَعَلِّمِ ، فَقَد جَمَعَنَا الاِسمُ وَاختَلَفَ المَعنی . (1)

عنه علیه السلام :لَم یَکُن قِوامُ الخَلقِ وصَلاحُهُم إِلاّ بِالإِقرارِ مِنهُم بِعَلیمٍ خَبیرٍ ، یَعلَمُ السِّرَّ وأَخفی ، آمِرٌ بِالصَّلاحِ ، ناهٍ عَنِ الفَسادِ . (2)

الإمام الکاظم علیه السلام فِی الدُّعاءِ : سُبحانَکَ اللّهُمَّ وبِحَمدِکَ ... أَنتَ ... خَبیرٌ لا یَذهَلُ . (3)

راجع : ص 328 (الفصل الحادی والأربعون : العالم ، العلیم) .

.

1- .الکافی : ج 1 ص 122 ح 2 ، التوحید : ص 189 ح 2 ، عیون أخبار الرضا : ج 1 ص 148 ح 50 کلاهما عن الحسین بن خالد ، الاحتجاج : ج 2 ص 358 ح 282 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 4 ص 178 ح 5 .
2- .عیون أخبار الرضا: ج 2 ص 100 ح 1، علل الشرائع: ص 252 ح 9 کلاهما عن الفضل بن شاذان، بحار الأنوار: ج 3 ص 11 ح 23.
3- .بحار الأنوار : ج 95 ص 445 ح 1 نقلاً عن الکتاب العتیق الغروی .

ص: 97



23 / 5 آگاهی که چیزی از فرا چنگ او در نمی رود

23 / 5آگاهی که چیزی از فرا چنگ او در نمی رودامام رضا علیه السلام :امّا خبیر، کسی است که چیزی از چنگ [دانش] او در نمی رود و از او فوت نمی گردد. [آگاهی او] از روی تجربه و نظر کردن در اشیا نیست. در تجربه و نظر کردن ، [برای انسان ،] دو علم وجود دارد و اگر آن دو نباشند ، [چیزی ]دانسته نمی شود؛ زیرا کسی که آن گونه باشد [و با تجربه ، دانشی را به دست آورد] ، جاهل است، حال آن که خداوند متعال ، همواره به آنچه می آفریند، آگاه است ؛ ولی انسان آگاه ، یعنی آگاهی جوینده که [ آگاهی جستن او ] از روی جهل [ شخص ]فراگیرنده است . پس [ما و خدا ]در نام [آگاه] اشتراک داریم ، ولی در معنا اختلاف داریم .

امام رضا علیه السلام :قوام آفریدگان و صلاح ایشان ، تنها به اقرار ایشان به دانای آگاهی است که راز و نهان تر از آن را می داند، به نیکی فرمان می دهد و از تباهی باز می دارد.

امام کاظم علیه السلام در دعا : خدایا! تو را به پاکی می ستایم و به ستایش تو می پردازم ... . تو ... آگاهی هستی که دچار فراموشی نمی شوی .

ر . ک : ص 329 (فصل چهل و یک : عالم ، علیم) .

.


ص: 98

الفصل الرابع والعشرون: الرّازق، الرّزّاقالرزّاق والرازق لغهً«الرزّاق» فعّال من أَبنیه المبالغه ، وهو مبالغه فی «الرازق» . ویستعمل «الرزق» فی اللغه بالمعنی العام «للعطاء» و «ما یُنتفَع به» حینا (1) ، وبالمعنی الخاصّ «ما به قوام الجسم و نماؤه» حینا آخر (2) .

الرزّاق والرازق فی القرآن والحدیثلقد جاءت مشتقّات مادّه «رزق» فی القرآن الکریم قُرابه سبعین مرّهً ، ووُصف تعالی بأنّه «هُوَ الرَّزَّاقُ» (3) أَو «خَیْرُ الرَّ زِقِینَ» (4) أَو «یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ» (5) . وبیّنت الأَحادیث رازقیّه اللّه بشکل مطلق عام : «رازق کلّ مرزوق» ، «رازق العاصی والمطیع» . إِنّ أَلفاظ القرآن والأَحادیث بشأن رزّاقیّه اللّه سبحانه و رازقیّته تُحمَل علی المعنی العام لهاتین الصفتین ، أَی: «معطی العطاء وما یُنتفَع به» ، کما یُحمل علی معناهما الخاصّ ، أَی: «مُعطی ما به قوام الشیء ونماؤه» وإِن کان المعنی الخاصّ أَقرب .

.

1- .الصحاح : ج 4 ص 1481 ، معجم مقاییس اللغه : ج 2 ص 388 .
2- .تاج العروس : ج 13 ص 162 .
3- .الذاریات : 58 .
4- .المائده: 114 ، الحجّ : 58 ، المؤمنون : 72 ، سبأ: 39 ، الجمعه : 11 .
5- .یونس: 31 ، النمل : 64 ، سبأ : 24 ، فاطر : 54 .

ص: 99



فصل بیست و چهارم : رازق، رزّاق

واژه شناسی «رازق» و «رزّاق»

رازق و رزّاق ، در قرآن و حدیث

فصل بیست و چهارم : رازق، رزّاقواژه شناسی «رازق» و «رزّاق»صفت «رزّاق (بسیار روزی رسان / بسیار روزی بخش) » ، بر وزن فعّال ، از ساخت های مبالغه و مبالغه در «رازق (روزی رسان / روزی بخش) » است و «رزق» ، در لغت، گاه در معنای عام برای «عطا» و «آنچه از آن سود برده می شود» ، به کار می رود و گاه در معنای خاص ، یعنی «آنچه مایه قوام جسم و رشد آن است» ، به کار می رود.

رازق و رزّاق ، در قرآن و حدیثبرگرفته ها از مادّه «رزق» ، در قرآن کریم، نزدیک به هفتاد بار به کار رفته اند و خدای متعال به «اوست بسیار روزی بخش» یا «بهترینِ روزی رسانان» یا «شما را از آسمان و زمین ، روزی می رساند» ، توصیف شده است. احادیث ، رازق بودن خدا را به شکل مطلق و عام ، بیان کرده اند : «روزی رسان هر روزی خور» و «روزی رسان نافرمان و فرمان بردار». واژگان قرآن و حدیث درباره رزّاق بودن و رازق بودن خدای سبحان ، هم بر معنای عام این دو صفت حمل می شوند (یعنی : «بخشنده عطا و آنچه از آن سود برده می شود») و هم بر معنای خاصّشان (یعنی «عطا کننده آنچه قوام و رشد شی ء بدان است») ؛ هر چند که معنای خاص ، به مراد ، نزدیک تر است.

.


ص: 100

24 / 1هُوَ الرَّزّاقُ«مَا أُرِیدُ مِنْهُم مِّن رِّزْقٍ وَ مَا أُرِیدُ أَن یُطْعِمُونِ * إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّهِ الْمَتِینُ » . (1)

24 / 2خَیرُ الرَّازِقینَ«وَ إِذَا رَأَوْاْ تِجَرَهً أَوْ لَهْوًا انفَضُّواْ إِلَیْهَا وَ تَرَکُوکَ قَائِمًا قُلْ مَا عِندَ اللَّهِ خَیْرٌ مِّنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجَرَهِ وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّ زِقِینَ » . (2)

24 / 3یَرزُقُکُم مِنَ السَّماءِ وَ الأَرضِ«یَأَیُّهَا النَّاسُ اذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ هَلْ مِنْ خَلِقٍ غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ » . (3)

«قُلْ مَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَ إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلَی هُدًی أَوْ فِی ضَلَلٍ مُّبِینٍ » . (4)

.

1- .الذاریات : 57 و 58 .
2- .الجمعه : 11 وراجع : سبأ : 39 ، الحجّ : 58 ، المؤمنون : 72 .
3- .فاطر : 3 وراجع : النمل : 64 .
4- .سبأ : 24 .

ص: 101



24 / 1 اوست بسیار روزی بخش

24 / 2 بهترینِ روزی رسانان

24 / 3 شما را از آسمان و زمین ، روزی می رسانَد

24 / 1اوست بسیار روزی بخش«از ایشان (جنّ و انس ) ، روزی نمی خواهم و نمی خواهم که مرا طعام دهند . همانا خداست که بسیار روزی بخش و نیرومند و استوار است» .

24 / 2بهترینِ روزی رسانان«و آن گاه که بازرگانی ای یا سرگرمی ای دیدند ، به سوی آن پراکنده گشتند و تو را ایستاده واگذاشتند. بگو : آنچه نزد خداست، بهتر از سرگرمی و از بازرگانی است ، و خدا ، بهترینِ روزی رسانان است» .

24 / 3شما را از آسمان و زمین ، روزی می رسانَد«ای مردم! نعمت خدا را بر خود به یاد آورید. آیا آفریدگاری جز خدا ، شما را از آسمان و زمین ، روزی می رساند؟ خدایی جز او نیست. پس چگونه [از حق ،] باز گردانده می شوید؟» .

«بگو : چه کسی شما را از آسمان ها و زمین ، روزی می دهد؟ بگو : خدا . بی گمان ، ما یا شما بر هدایتیم یا در گم راهی آشکار» .

.


ص: 102

«هُوَ الَّذِی یُرِیکُمْ ءَایَتِهِ وَ یُنَزِّلُ لَکُم مِّنَ السَّمَاءِ رِزْقًا وَ مَا یَتَذَکَّرُ إِلاَّ مَن یُنِیبُ » . (1)

«وَ اخْتِلَفِ الَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن رِّزْقٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ تَصْرِیفِ الرِّیَحِ ءَایَتٌ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ » . (2)

«وَ نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُّبَرَکًا فَأَنبَتْنَا بِهِ جَنَّتٍ وَ حَبَّ الْحَصِیدِ * وَ النَّخْلَ بَاسِقَتٍ لَّهَا طَلْعٌ نَّضِیدٌ * رِّزْقًا لِّلْعِبَادِ وَ أَحْیَیْنَا بِهِ بَلْدَهً مَّیْتًا کَذَ لِکَ الْخُرُوجُ » . (3)

«قُلْ مَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّن یَمْلِکُ السَّمْعَ وَ الأَْبْصَرَ وَ مَن یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ مَن یُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلاَ تَتَّقُونَ ». (4)

24 / 4رازِقُ کُلِّ مَرزوقٍرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی دُعاءِ الجَوشَنِ الکَبیرِ : اللّهُمَّ إِنّی أَسأَ لُکَ بِاسمِکَ .. . یا رازِقَ کُلِّ مَرزوقٍ ، یا مَلِکَ کُلِّ مَملوکٍ. (5)

عنه صلی الله علیه و آله :سُبحانَ اللّهِ المَلِکِ الواحِدِ الحَمیدِ .. . رازِقِ الأَرزاقِ ، وخالِقِ الأَخلاقِ. (6)

24 / 5رازِقُ البَشَرِرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی دُعاءِ الجوشَنِ الکَبیرِ : یا مَن لا یَخفی عَلَیهِ أثَرٌ ، یا رازِقَ البَشَرِ ، یا مُقَدِّرَ کُلِّ قَدَرٍ. (7)

.

1- .غافر : 13 .
2- .الجاثیه : 5 .
3- .ق : 9 11 .
4- .یونس : 31 .
5- .البلد الأمین : ص 403 ، المصباح للکفعمی : ص 335 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 385 .
6- .مهج الدعوات : ص 118 عن أنس ، العدد القویّه : ص 263 من دون إسنادٍ إلی المعصوم ، بحار الأنوار : ج 95 ص 375 ح 25 .
7- .البلد الأمین : ص 410 ، المصباح للکفعمی : ص 346 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 395 .

ص: 103



24 / 4 روزی رسان هر روزی خور

24 / 5 روزی رسان انسان

«او کسی است که نشانه های خود را به شما نشان می دهد و برای شما از آسمان ، روزی ای فرو می آورد ؛ و [امّا] تنها کسی به یاد می آورد که [به سوی خدا] باز گردد» .

«و [ در ] آمد و شدِ شب و روز و روزی ای که خدا از آسمان فرو فرستاد و به آن ، زمین را پس از بی جان شدنش زنده گرداند و [ در] گرداندن بادها، برای گروهی که در می یابند، نشانه هایی است» .

«و از آسمان ، آبی پُر برکت فرو فرستادیم و بدان ، باغ ها و دانه درو شده و خرما بُن های بلندی را که شکوفه های روی هم چیده شده دارند. برای روزی بندگان ، رویاندیم ، و با آن ، شهری مُرده را زنده گردانیدیم. بیرون آمدن [از گورها ] نیز این گونه است» .

«بگو : چه کسی شما را از آسمان و زمین ، روزی می دهد؟ یا چه کسی مالکِ گوش و دیدگان است؟ و چه کسی زنده را از مُرده بیرون می آوَرَد؟ و مُرده را از زنده بیرون می گرداند؟ و چه کسی کار [آفرینش] را تدبیر می کند؟ خواهند گفت : خدا. پس بگو : آیا پروا نمی کنید؟» .

24 / 4روزی رسان هر روزی خورپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعای جوشن کبیر : خداوندا! من از تو درخواست می کنم به نامت ... . ای روزی رسانِ هر روزی خور، ای فرمان روای هر بنده!

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :منزّه است خدای فرمان روای یگانه ستوده ... روزی دهنده روزی ها و آفریننده خوی ها.

24 / 5روزی رسان انسانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعای جوشن کبیر : ای آن که ردّ پایی بر او پنهان نمی مانَد، و ای روزی رسان انسان، و ای اندازه گزارنده هر اندازه!

.


ص: 104

عنه صلی الله علیه و آله أَیضا : اللّهُمَّ إِنّی أسأَ لُکَ بِاسمِکَ .. . یا عالِمَ السِّرِّ ، یا فالِقَ الحَبِّ ، یا رازِقَ الأَنامِ (1) . (2)

المصباح للکفعمی فِی الدُّعاءِ عِندَ اصفِرارِ الشَّمسِ إِلی غُروبِها : اللّهُمَّ یا خالِقَ السَّقفِ المَرفوعِ ، وَالمِهادِ المَوضوعِ ، ورازِقَ العاصی وَالمُطیعِ ، الَّذی لَیسَ مِن دونِهِ وَلِیٌّ ولا شَفیعٌ. (3)

24 / 6رازِقُ المُقِلّینَرسول اللّه صلی الله علیه و آله فِی الدُّعاءِ : یا رازِقَ المُقِلّینَ ، یا راحِمَ المَساکینِ. (4)

الإمام الصادق علیه السلام فِی الدُّعاءِ : یا أَوَّلَ الأَوَّلینَ ، یا آخِرَ الآخِرینَ ، یا ذَا القُوَّهِ المَتینِ ، یا رازِقَ المَساکینِ. (5)

.

1- .الأَنَامُ : ما علی ظهر الأَرض من جمیع الخلق (المحیط فی اللغه : ج 10 ص 411) .
2- .البلد الأمین : ص 403 ، المصباح للکفعمی : ص 337 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 386 .
3- .المصباح للکفعمی : ص 194 ، بحار الأنوار : ج 86 ص 355 .
4- .الکافی : ج 2 ص 552 ح 7 عن أبی سعید المکاری و غیره عن الإمام الصادق علیه السلام ، الخصال : ص 578 ح 1 عن مکحول عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 31 ص 443 .
5- .الکافی : ج 3 ص 478 ح 4 عن أبی علیّ الخزّاز ، مصباح المتهجّد : ص 48 ح 63 ، فلاح السائل : ص 260 کلاهما من دون إسنادٍ إلی المعصوم ، بحار الأنوار : ج 87 ص 69 ح 19 .

ص: 105



24 / 6 روزی رسان تنگ دستان

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا : خداوندا! من از تو می خواهم به نامت ... . ای دانای راز، ای شکافنده دانه، و ای روزی رسان مردمان!

المصباح ، کفعمی در دعا ، هنگام زرد شدن خورشید تا غروب آن : خداوندا، ای آفریدگار سقفِ برافراشته و بستر نهاده شده ، و روزی رسانِ نافرمان و فرمان بُردار ، [ ای ]کسی که جز او سرپرست و شفاعتگری نیست!

24 / 6روزی رسان تنگ دستانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا : ای روزی رسانِ تنگ دستان، و ای رحم کننده بر بینوایان!

امام صادق علیه السلام در دعا : ای نخستینِ نخستین ها، ای واپسینِ واپسین ها، ای دارای نیروی استوار، ای روزی رسانِ بینوایان!

.


ص: 106

الفصل الخامس والعشرون: الرّؤوفالرَّؤوف لغهً«الرَّؤوف» فعول بمعنی فاعل من «رأَف». قال الصاحب بن عبّاد : الرأَفه : الرحمه (1) ، وقال الجوهریّ : الرأَفه : أَشدّ الرحمه (2) . وقال ابن الأَثیر : فی أَسماء اللّه تعالی «الرَّؤوف» هو الرَّحیم بعباده العطوف علیهم بأَلطافه ، والرأَفه أَرقّ من الرَّحمه ، ولا تکاد تقع فی الکراهه ، والرَّحمه قد تقع فی الکراهه للمصلحه (3) .

الرَّؤوف فی القرآن والحدیثورد اسم «الرَّؤوف» فی القرآن الکریم إِحدی عشره مرّهً ، فورد مضمون «بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِیمٌ» مرّتین (4) ، ومضمون «رَءُوفُ بِالْعِبَادِ» مرّتین أیضا (5) ، ومضمون «بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ» مرّه واحده (6) ، ومضمون «بِهِمْ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ» مرّه واحده أیضا (7) ، کما وردت مطلقه فی أربع مواضع (8) . وبیّنت الأَحادیث خصائص عدیده لاسم الرَّؤوف ، بید أَنّ النقطه المهمّه هی علاقه الرأَفه بالرَّحمه فی الأَحادیث . فقد جاء فی الأَدعیه المأثوره : «یا رَؤوفا فی رَحمَتِهِ» (9) ، «بِرَأَفَتِکَ أَرجو رَحمَتَکَ» (10) ، «أَسأَلُکَ بِرَحمَتِکَ الَّتی اشتَقَقتَها مِن رَأَفَتِکَ» (11) ، والظاهر من هذه الأَدعیه أَنّ الرأَفه سبب للرحمه؛ فکلّ رأَفه معها رحمه ولیس العکس ؛ لأَنّ الرأَفه أَشدّ وأَرقّ من الرَّحمه ، وینسجم هذا الموضوع مع ما قاله الجوهریّ ، وابن الأَثیر أَیضا ، وقد نقلنا قولیهما سلفا .

.

1- .المحیط فی اللغه : ج 10 ص 256 .
2- .الصحاح : ج 4 ص 1362 .
3- .النهایه : ج 2 ص 176 .
4- .البقره : 143 ، الحجّ : 65 .
5- .البقره : 207 ، آل عمران : 30 .
6- .التوبه : 128 .
7- .التوبه : 117 .
8- .النحل : 7 ، 47 ، الحدید : 9 ، النور : 20 .
9- .راجع : ص 112 ح 4565 .
10- .راجع : ص 110 ح 4562 .
11- .راجع : ص 112 ح 4564 .

ص: 107