گروه نرم افزاری آسمان

فصل بیست و پنجم : رئوف



واژه شناسی «رئوف»

رئوف ، در قرآن و حدیث

فصل بیست و پنجم : رئوفواژه شناسی «رئوف»صفت «رئوف (مهرورز) » ، فعول به معنای فاعل از «رأف» است. به گفته صاحب بن عبّاد ، رأفت یعنی : «رحمت» و به گفته جوهری ، یعنی : «رحمت شدید». ابن اثیر گفته است : در نام های خدای والا ، «رئوف» ، همان «مهربان به بندگان و توجّه کننده به ایشان با الطاف خود» است. رأفت ، ظریف تر از رحمت است و در ناخوشی واقع نمی شود ؛ ولی رحمت ، گاه برای مصلحت ، در ناخوشی هم واقع می شود .

رئوف ، در قرآن و حدیثرئوف (مهرورز)، در قرآن کریم ، یازده بار به عنوان صفت خداوند، به کار رفته است: دوبار با تعبیر «به مردمان، مهرورز و با آنها مهربان است» ، دوبار با تعبیر «به بندگان، مهرورز است» ، یک بار با تعبیر «به مؤمنان ، مهرورز و با آنها مهربان است» ، یک بار با تعبیر «به آنها مهرورز و با آنها مهربان است» و چهار بار هم به تنهایی . احادیث ، ویژگی های چندی برای نام «رئوف» بیان کرده اند ؛ امّا نکته مهم ، ارتباط رأفت و رحمت در احادیث است . در نیایش های بر جای مانده از پیشوایان علیهم السلامآمده است : «ای مهرورز در رحمت خود!» «به مهرورزیِ تو به رحمتت امید دارم» . «از تو درخواست می کنم به رحمتت که آن را از رأفتت برگرفته ای» . از این نیایش ها چنین برداشت می شود که رأفت، سبب رحمت است. پس با هر رأفتی، رحمتی هست ؛ ولی عکس آن ، صادق نیست ؛ زیرا رأفت ، پیش تر و ظریف تر از رحمت است . این موضوع ، با آنچه از جوهری و ابن اثیر نقل کردیم ، هماهنگ است .

.


ص: 108

25 / 1الرَّؤوفُ الرَّحیمُالکتاب«وأَنَّ اللَّهَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ » . (1)

«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی الْأَرْضِ وَ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ یُمْسِکُ السَّمَاءَ أَن تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِیمٌ » . (2)

«هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ عَلَی عَبْدِهِ ءَایَتِ بَیِّنَتٍ لِّیُخْرِجَکُم مِّنَ الظُّلُمَتِ إِلَی النُّورِ وَ إِنَّ اللَّهَ بِکُمْ لَرَءُوفٌ رَّحِیمٌ » . (3)

.

1- .النور : 20 . وراجع : النحل : 47 والحشر : 10 .
2- .الحجّ : 65 . وراجع : النحل : 7 .
3- .الحدید : 9 .

ص: 109



25 / 1 مهرورز مهربان

25 / 1مهرورز مهربانقرآن«و این که خداوند ، مهرورز مهربان است» .

«آیا ندیدی که خداوند ، آنچه را در زمین است و کشتی را که به فرمان او در دریا روان است، برای شما رام ساخت و آسمان را باز می دارد از این که بر روی زمین افتد ، مگر با اذن او؟! خداوند ، بی گمان ، به مردم مهرورز مهربان است» .

«او کسی است که بر بنده خود ، نشانه هایی روشن فرو می فرستد تا شما را از تاریکی ها به سوی روشنایی در آورَد و بی گمان ، خدا به شما مهرورز مهربان است» .

.


ص: 110

«وَکَذَ لِکَ جَعَلْنَکُمْ أُمَّهً وَسَطًا لِّتَکُونُواْ شُهَدَاءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا وَ مَا جَعَلْنَا الْقِبْلَهَ الَّتِی کُنتَ عَلَیْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَن یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن یَنقَلِبُ عَلَی عَقِبَیْهِ وَ إِن کَانَتْ لَکَبِیرَهً إِلاَّ عَلَی الَّذِینَ هَدَی اللَّهُ وَ مَا کَانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمَنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِیمٌ » . (1)

«لَّقَد تَّابَ اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ وَ الْمُهَجِرِینَ وَ الْأَنصَارِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ فِی سَاعَهِ الْعُسْرَهِ مِن بَعْدِ مَا کَادَ یَزِیغُ قُلُوبُ فَرِیقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ » . (2)

الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ إِنَّکَ قَد خَلَقتَ بِرَأَفَتِکَ أَقواما أَطاعوکَ فیما أَمَرتَهُم ، وعَمِلوا لَکَ فیما خَلَقتَهُم لَهُ ، فَإِنَّهُم لَم یَبلُغوا ذلِکَ إِلاّ بِکَ ، ولَم یُوَفِّقهُم لَهُ غَیرُکَ ، یا کَریمُ کانَت رَحمَتُکَ لَهُم قَبلَ طاعَتِهِم لَکَ. (3)

الإمام زین العابدین علیه السلام :اللّهُمَّ أَنتَ رَبّی ومَولایَ وسَیِّدی وأَمَلی وإِلهی .. . لَکَ القُدرَهُ فی أَمری ، وناصِیَتی بِیَدِکَ ، لا یَحولُ أَحَدٌ دونَ رِضاکَ ، بِرَأَفَتِکَ أَرجو رَحمَتَکَ ، وبِرَحمَتِکَ أَرجو رِضوانَکَ ، لا أَرجو ذلِکَ بِعَمَلی. (4)

الإمام الکاظم علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِهِشامٍ : اِعلَم أَنَّ اللّهَ .. . لَم یَفرِجِ المَحزونینَ (5) بِقَدرِ حُزنِهِم ، ولکِن بِقَدرِ رَأَفَتِهِ ورَحمَتِهِ ، فَما ظَنُّکَ بِالرَّؤوفِ الرَّحیمِ الَّذی یَتَوَدَّدُ إِلی مَن یُؤذیهِ بِأَولیائِهِ ، فَکَیفَ بِمَن یُؤذی فیهِ! (6)

.

1- .البقره : 143 .
2- .التوبه : 117 .
3- .البلد الأمین : ص 425 ، بحار الأنوار : ج 93 ص 271 ح 1 .
4- .الأمالی للمفید : ص 242 ح 3 ، الأمالی للطوسی : ص 17 ح 19 کلاهما عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام ، الإقبال : ج 2 ص 292 نحوه من دون إسنادٍ إلی المعصوم ، بحار الأنوار : ج 95 ص 182 ح 1 .
5- .فی بعض النسخ : «لم یُفرح المحزونین» (هامش المصدر) .
6- .تحف العقول : ص 399 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 155 ح 30 .

ص: 111

«و آن سان ، شما را امّتی دادگر قرار دادیم تا گواهان بر مردم باشید و رسول هم بر شما گواه باشد، و قبله ای را که بر آن بودی ، ننهادیم ، مگر برای آن که کسی را که از رسول پیروی می کند ، از آن کس که به پشت بر می گردد، باز شناسیم و البته [این آزمون] جز بر کسانی که خداوند رهنمون شده ، سخت گران است و خدا بر آن نیست که ایمانِ شما را تباه گرداند. خداوند ، بی گمان ، به مردم ، مهرورز مهربان است» .

«قطعا خدا به پیامبر و مهاجران و انصار که هنگام سختی ، از او پیروی کردند ، [با لطف خود ]بازگشت، پس از آن که نزدیک بود دل های گروهی از ایشان ، کژی یابد. پس به ایشان بازگشت [و گناهشان را ببخشود] که او به آنان ، مهرورز مهربان است» .

حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوندا ! تو با مهرورزی خود ، گروه هایی را آفریده ای که در آنچه به ایشان فرمان داده ای، تو را اطاعت کردند و در آنچه ایشان را برای آن آفریده ای ، برای تو کار کردند . ایشان ، بدان ، [مهم] دست نیافتند ، جز به وسیله تو ، و جز تو ایشان را بدان ، توفیق نداد. ای کریم ! رحمت تو بر ایشان ، پیش از طاعت آنها برای تو بوده است.

امام زین العابدین علیه السلام :خداوندا ! تو پروردگارِ من و مولای من و سرور من و آرزوی من و خدای منی ... . تواناییِ کارم ، از آنِ توست و زمامم به دست توست . کسی در برابر خشنودیِ تو مانع نمی گردد. با مهرورزی ات، به رحمتت امید دارم و با رحمتت ، خشنودیِ تو را امید می برم ، نه با عملم .

امام کاظم علیه السلام در سفارشی به هشام : بدان که خداوند ، ... اندوهگینان را به اندازه اندوهشان آسودگی نمی دهد ؛ بلکه به اندازه مهرورزی و رحمت خود [آسودگی می دهد] . پس چه گمان داری به آن مهرورزِ مهربان ، آن که با آزار دهنده دوستانش دوستی می ورزد، چگونه خواهد بود با کسی که در راه او آزار می بیند؟!

.


ص: 112

عنه علیه السلام مِن دُعائِهِ بَعدَ صَلاهِ جَعفَرٍ : أَسأَ لُکَ بِرَحمَتِکَ الَّتِی اشتَقَقتَها مِن رَأَفَتِکَ ، وأَسأَ لُکَ بِرَأَفَتِکَ الَّتی اشتَقَقتَها مِن حِلمِکَ. (1)

الخضر علیه السلام فی دُعائِهِ : یا شامِخا مِن عُلُوِّهِ (2) ... ، یا رَؤوفا فی رَحمَتِهِ. (3)

25 / 2رَؤوفٌ بِالعِبادِالکتاب«یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَبَیْنَهُ أَمَدَا بَعِیدًا وَیُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَءُوفُ بِالْعِبَادِ » . (4)

«وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفُ بِالْعِبَادِ » . (5)

الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :الحَمدُ للّهِِ الکَریمِ فی مُلکِهِ ، القاهِرِ لِمَن فیهِ القادِرِ عَلی أَمرِهِ ، المَحمودِ فی صُنعِهِ ، اللَّطیفِ بِعِلمِهِ الرَّؤوفِ بِعِبادِهِ ، المُستَأثِرِ فی جَبَروتِهِ فی عِزِّ جَلالِهِ وهَیبَتِهِ. (6)

.

1- .جمال الاُسبوع : ص 184 عن الحسن بن القاسم العبّاسی ، مصباح المتهجّد : ص 307 ح 417 ، الإقبال : ج 3 ص 201 و فیه «من جودک» بدل «من حلمک» و کلاهما من دون إسنادٍ إلی المعصوم ، بحار الأنوار : ج 91 ص 195 ح 3 .
2- .فی بحار الأنوار : «فی علوّه» .
3- .مهج الدعوات : ص 372 ، بحار الأنوار : ج 95 ص 174 ح 22 .
4- .آل عمران : 30 .
5- .البقره : 207 .
6- .الدروع الواقیه : ص 182 و ص 92 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 97 ص 191 ح 3 .

ص: 113



25 / 2 مهرورز به بندگان

امام کاظم علیه السلام در دعا پس از نماز جعفر طیّار : از تو درخواست می کنم به رحمتت که آن را از رأفت خود برگرفته ای و از تو درخواست می کنم به رأفتت که آن را از بردباری ات بر گرفته ای.

خضر علیه السلام در دعای خود : ای والا از بلند مرتبگیِ خویش ، ... ای مهرورز در رحمت خود!

25 / 2مهرورز به بندگانقرآن«روزی که هر شخصی آنچه از نیکی انجام داده و آنچه از بدی انجام داده ، حاضر شده می یابد ، دوست دارد که ای کاش ، میان او و آن [ کرده هایش ] فاصله ای دور می بود و خداوند ، شما را از خود بر حذر می دارد ، و خداوند ، به بندگان مهرورز است» .

«و از میان مردم ، کسی هست که جان خود را برای به دست آوردنِ خشنودی خدا می فروشد ، و خداوند ، به بندگان مهرورز است» .

حدیثامام علی علیه السلام :ستایش ، از آنِ خدایی است که در فرمان رواییِ خود کریم است، به کسانی که در آن اند ، چیره است، بر کارِ خود ، تواناست، در صُنع خود ، ستوده است، به دانشِ خود ، لطیف (باریک بین) است، به بندگانش مهرورز است و در چیرگی اش ، عزّتِ شکوه و بیم را به خود اختصاص داده است.

.


ص: 114

عنه علیه السلام :لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ .. . الرَّؤوفُ بِمَن رَجاهُ لِتَفریجِ هَمِّهِ. (1)

الإمام زین العابدین علیه السلام :اللّهُمَّ إِنّی أُشهِدُکَ .. . أَنّی أَشهَدُ أَنَّکَ أَنتَ اللّهُ الَّذی لا إِلهَ إِلاّ أَنتَ ، قائِمٌ بِالقِسطِ ، عَدلٌ فِی الحُکمِ ، رَؤوفٌ بِالعِبادِ. (2)

الإمام الصادق علیه السلام لِلمُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ : تَأَمَّل مِشفَرَ (3) الفیلِ وما فیهِ مِن لَطیفِ التَّدبیرِ ، فَإِنَّه یَقومُ مَقامَ الیَدِ فی تَناوُلِ العَلَفِ وَالماءِ وَازدِرادِهِما (4) إِلی جَوفِهِ ، ولَولا ذلِکَ مَا استَطاعَ أَن یَتَناوَلَ شَیئا مِنَ الأَرضِ ؛ لِأَنَّهُ لَیسَت لَهُ رَقَبَهٌ یَمُدُّها کَسائِرِ الأَنعامِ ، فَلَمّا عَدِمَ العُنُقَ أُعِینَ مَکانَ ذلِکَ بِالخُرطومِ الطَّویلِ لِیُسدِلَهُ (5) فَیَتَناوَلَ بِهِ حاجَتَهُ ، فَمَن ذَا الَّذی عَوَّضَهُ مَکانَ العُضوِ الَّذی عَدِمَهُ ما یَقومُ مَقامَهُ إِلاَّ الرَّؤوفَ بِخَلقِهِ ، وکَیفَ یَکونُ هذا بِالإِهمالِ کَما قالَتِ الظَّلَمَهُ؟! (6)

25 / 3أَرأَفُ الأَرأَفینَرسول اللّه صلی الله علیه و آله مِن دُعائِهِ بَعدَ الصَّلاهِ المَعروفَهِ بِالکامِلَهِ : یا أَکرَمَ مِن کُلِّ کَریمٍ ، وأَرأَفَ مِن کُلِّ رَؤوفٍ ، وأعطَفَ مِن کُلِّ عَطوفٍ. (7)

.

1- .البلد الأمین : ص 93 ، بحار الأنوار : ج 9 ص 139 ح 7 .
2- .الصحیفه السجّادیّه : ص 42 الدعاء 6 ، المصباح للکفعمی : ص 104 ، مصباح المتهجّد : ص 247 ح 361 .
3- .المِشْفَرُ للبعیر : کالشفَهِ للإنسان (لسان العرب : ج 4 ص 419) .
4- .الازْدِرادُ : الابتلاعُ (الصحاح : ج 2 ص 480) .
5- .أسْدَلَهُ : أرخاه و أرسله (تاج العروس : ج 14 ص 342) .
6- .بحار الأنوار : ج 3 ص 96 عن المفضل بن عمر فی الخبر المشتهر بتوحید المفضل .
7- .جمال الاُسبوع : ص 194 عن عتبه بن الزبیر عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 89 ص 374 ح 67 .

ص: 115



25 / 3 مهرورزترینِ مهرورزان

امام علی علیه السلام :خدایی جز خدا نیست ... . مهرورز به آن که برای از میان بردنِ اندوهش ، به او امید بسته است.

امام زین العابدین علیه السلام :خداوندا ! من تو را گواه می گیرم ... که من گواهی می دهم که تو همان خدایی هستی که جز تو خدایی نیست، برخاسته به عدالت، در حکمْ دادگر و نسبت به بندگان مهرورزی.

امام صادق علیه السلام به مُفَضّل بن عمر : در خرطوم فیل و تدبیر دقیق [ به کار رفته ]در آن ، تأمّل کن که آن ، جای گزین دست برای به دست آوردن علوفه و آب و بلعیدن آن دو به درون اوست و اگر آن نبود ، نمی توانست چیزی را از زمین برگیرد ؛ زیرا برای او گردنی چون سایر چهارپایان نیست که آن را دراز کند . پس ، از آن جا که فاقد گردن است، به جای آن با خرطومی دراز ، او را یاری کرده اند تا آن را فرو اندازد و با آن ، به نیاز خود دست یابد. پس کیست که به جای آن عضوی که ندارد، به او عضوی جای گزین داده است ، جز مهرورز به آفریدگانش؟! و این با فرو گذاری [امر آفرینش ]چگونه تواند بود ، آن سان که ستمکاران می گویند؟!

25 / 3مهرورزترینِ مهرورزانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا پس از نماز معروف به کامله : ای کریم تر از هر کریم، و مهرورزتر از هر مهرورز، و مهربان تر از هر مهربان!

.


ص: 116

عنه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ. .. یا أَرأَفَ مَنِ استُغیثَ ، ویا أَکرَمَ مَن سُئِلَ. (1)

الإمام علیّ علیه السلام :اللّهُمَّ. .. أَنتَ مَلجَأُ الخائِفِ الغَریقِ ، وأَرأَفُ مِن کُلِّ شَفیقٍ. (2)

الإمام الحسن علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَدعو بِهذَا الدُّعاءِ بَینَ کُلِّ رَکعَتَینِ مِن صَلاهِ الزَّوالِ : اللّهُمَّ أَنتَ أَکرَمُ مَأتِیٍّ وأَکرَمُ مَزورٍ ، وخَیرُ مَن طُلِبَ إِلَیهِ الحاجاتُ ، وأَجوَدُ مَن أَعطی ، وأَرحَمُ مَنِ استُرحِمَ ، وأَرأَفُ مَن عَفا. (3)

الإمام زین العابدین علیه السلام مِن دُعائِهِ یَومَ عَرَفَهَ : سُبحانَکَ مِن لَطیفٍ ما أَلطَفَکَ ، ورَؤوفٍ ما أَرأَفَکَ ، وحَکیمٍ ما أَعرَفَکَ! (4)

الإمام الصادق علیه السلام :اللّهُمَّ. .. یا أَوسَعَ مَن جادَ وأَعطی ، ویا أَرأَفَ مَن مَلَکَ ، ویا أَقرَبَ مَن دُعِیَ. (5)

عنه علیه السلام :أَنتَ یا رَبِّ أَرحَمُ ، وبِعِبادِکَ أَعلَمُ ، وبِسُلطانِکَ أَرأَفُ ، وبِمُلکِکَ أَقدَمُ. (6)

الإمام العسکریّ علیه السلام :إِلهی مَسَّنی وأَهلِیَ الضُّرُّ ، وأَنتَ أَرحَمُ الرّاحِمینَ ، وأَرأَفُ الأَرأَفینَ. (7)

.

1- .الإقبال : ج 1 ص 130 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 335 ح 1 .
2- .البلد الأمین : ص 96 ، العدد القویّه : ص 303 من دون إسنادٍ إلی المعصوم ، بحار الأنوار : ج 90 ص 146 ح 9 .
3- .فلاح السائل : ص 253 ح 154 عن فاطمه بنت الإمام الحسن علیه السلام ، مصباح المتهجّد : ص 358 ح 476 ، جمال الاُسبوع : ص 246 کلاهما عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلامو فیهما «خیر» بدل «أکرم» ، المقنعه : ص 429 من دون إسنادٍ إلی المعصوم ، بحار الأنوار : ج 87 ص 64 ح 19 .
4- .الصحیفه السجّادیّه : ص 187 الدعاء 47 ، الإقبال : ج 2 ص 89 ، المصباح للکفعمی : ص 888 .
5- .مصباح المتهجّد : ص 329 ح 436 عن عاصم بن حمید ، بحار الأنوار : ج 90 ص 32 ح 2 .
6- .الإقبال : ج 2 ص 139 عن سلمه بن الأکوع ، بحار الأنوار : ج 98 ص 254 ح 4 .
7- .بحار الأنوار : ج 102 ص 238 ح 5 نقلاً عن الکتاب العتیق الغروی عن عبد اللّه بن جعفر الحمیری .

ص: 117

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوندا ، ... ای مهرورزترین کسی که [از او] فریاد خواهند و ای کریم ترین کسی که [از او ]درخواست کنند!

امام علی علیه السلام :خداوندا ! ... تو پناهگاهِ غریق بیمناکی و از هر دلسوزی ، مهرورزتری.

امام حسن علیه السلام :پیامبر خدا ، میان هر دو رکعت از [نافله] نماز ظهر ، این دعا را می خوانْد : «خداوندا ! تو کریم ترین [کسی] هستی که به آستان و دیدار او می آیند و بهترین کسی که درخواست ها را نزد او می برند، و بخشنده ترین عطا کننده ای و پُر رحمت ترین کسی هستی که [از او] رحمت می خواهند و مهرورزترین بخشاینده ای .

امام زین العابدین علیه السلام در دعای روز عرفه : منزّهی تو که لطیفی و چه لطیفی ! و مهرورزی و چه مهرورزی ! و فرزانه ای و چه شناسایی !

امام صادق علیه السلام :خداوندا ، ... ای کسی که فراگیرترین بخشش و عطا را دارد و ای مهرورزترین کسی که فرمان روا شد و ای نزدیک ترین کسی که خوانده شد!

امام صادق علیه السلام :تو ای پروردگار من! مهربان تری و به بندگانت داناتری و به [موجودات زیرِ] سلطه خود ، مهرورزتری و به فرمان روایی ات دیرینه تری.

امام عسکری علیه السلام :ای خدای من! بر من و خانواده ام تنگی و سختی رسیده و تو مهربان ترینِ مهربانان و مهرورزترینِ مهرورزانی .

.


ص: 118

25 / 4رَؤُوفٌ بأَهلِ السَّماواتِ وَالأَرضِرسول اللّه صلی الله علیه و آله فِی الدُّعاءِ : یا رَؤوفا بِأَهلِ السَّماواتِ وَالأَرضِ ، یا أللّهُ. (1)

25 / 5رَأفَتُهُ لا تَنفَدُالإمام زین العابدین علیه السلام مِن دُعائِهِ فی وَداعِ شَهرِ رَمَضانَ : اللّهُمَّ وما أَلمَمنا (2) بِهِ فی شَهرِنا هذا مِن لَمَمٍ أَو إِثمٍ. .. فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ، وَاستُرنا بِسِترِکَ ، وَاعفُ عَنّا بِعَفوِکَ ، ولا تَنصِبنا فیهِ لِأَعیُنِ الشّامِتینَ ، ولا تَبسُط عَلَینا فیهِ أَلسُنَ الطّاغینَ ، وَاستَعمِلنا بِما یَکونُ حِطَّهً وکَفّارَهً لِما أَنکَرتَ مِنّا فیهِ ، بِرَأَفَتِکَ الَّتی لا تَنفَدُ ، وفَضلِکَ الَّذی لا یَنقُصُ. (3)

25 / 6رَأَفَتُهُ صَلاحُ أَمرِ المُذنِبینَالإمام الحسین علیه السلام :اللّهُمَّ .. . یا مَن أَحاطَ بِکُلِّ شَیءٍ عِلما ، ووَسِعَ المُستَقبِلینَ (4) رَأَفَهً وحِلما. (5)

.

1- .البلد الأمین : ص 420 ، بحار الأنوار : ج 93 ص 265 ح 1 .
2- .اللَّمَمُ : مقاربه المعصیه من غیر إیقاع فعل ، و قیل : صغار الذنوب (النهایه : ج 4 ص 272) .
3- .الصحیفه السجّادیّه : ص 178 الدعاء 45 ، مصباح المتهجّد : ص 646 ص 718 ، المزار الکبیر : ص 626 ، الإقبال : ج 1 ص 427 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 175 ح 1 .
4- .فی بحار الأنوار : «المستقیلین» بدل «المستقبلین» .
5- .الإقبال : ج 2 ص 85 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 223 ح 3 .

ص: 119



25 / 4 مهرورز به اهل آسمان ها و زمین

25 / 5 مهرورزی او پایان نمی پذیرد

25 / 6 مهرورزی اش به سامان کننده کار گنهکاران است

25 / 4مهرورز به اهل آسمان ها و زمینپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا : ای مهرورز به اهل آسمان ها و زمین، ای خدا!

25 / 5مهرورزی او پایان نمی پذیردامام زین العابدین علیه السلام در دعای وداع با ماه رمضان : خداوندا! هر گناه کوچک و بزرگی که در این ماه انجام دادیم ... بر محمّد و خاندان او درود فرست و ما را با پرده پوشیِ خود ، بپوشان و با گذشتت ، از ما درگذر و ما را در این [ماه] ، در برابر دیدگانِ خوش حال شوندگان از مصیبت ما منشان. و در این [ ماه ] ، زبان های طعن زنندگان را بر ما مگشا ، و ما را در چیزی به کار گیر که مایه کاهش و پوششِ چیزهایی باشد که از ما ناپسند شمردی ، ... به حقّ مهرورزی ات که پایان نمی پذیرد و بخششت که کاستی نمی یابد!

25 / 6مهرورزی اش ، به سامان کننده کار گنهکاران استامام حسین علیه السلام :خداوندا ! ... ای آن که به همه چیز احاطه علمی یافت و روی آورندگان [به سوی خود] را با مهرورزی و بردباری فرا گرفت!

.


ص: 120

الإمام زین العابدین علیه السلام :أَنا یا إِلهی ، أَکثَرُ ذُنوبا ، وأَقبَحُ آثارا ، وأَشنَعُ أَفعالاً ، وأَشَدُّ فِی الباطِلِ تَهَوُّرا ، وأَضعَفُ عِندَ طاعَتِکَ تَیَقُّظا ، وأَقَلُّ لِوَعیدِکَ انتِباها وَارتِقابا مِن أَن أُحصِیَ لَکَ عُیوبی ، أَو أَقدِرَ عَلی ذِکرِ ذُنوبی ، وإِنَّما أُوَبِّخُ (1) بِهذا نَفسی طَمَعا فی رَأَفَتِکَ الَّتی بِها صَلاحُ أَمرِ المُذنِبینَ. (2)

الإمام الصادق علیه السلام :سُبحانَ مَنِ اعتَزَّ بِالعَظَمَهِ ، وَاحتَجَبَ بِالقُدرَهِ ، وَامتَنَّ بِالرَّحمَهِ .. . أَحاطَ بِکُلِّ الکُلِّ عِلما ، ووَسِعَ المُذنِبینَ رَأَفَهً وحِلما ، وأَبدَعَ ما بَرَأَ إِتقانا وصُنعا. (3)

25 / 7ما لا یُوصَفُ رَأَفَتُهُ بِهِالإمام علیّ علیه السلام :إِنَّ رَبّی ... جَلیلُ الجَلالَهِ لا یُوصَفُ بِالغِلَظِ ، رَؤوفُ الرَّحمَهِ لا یُوصَفُ بِالرِّقَّهِ . (4)

.

1- .التَّوْبیخُ : التَّهدِیدُ و التأنیب (الصحاح : ج 1 ص 434).
2- .الصحیفه السجّادیّه : ص 70 الدعاء 16 ، المزار الکبیر : ص 158 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 181 .
3- .الدروع الواقیه : ص 114 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 154 ح 4 .
4- .التوحید : ص 305 ح 1 ، الأمالی للصدوق : ص 423 ح 560 ، الاختصاص : ص 236 کلّها عن الأصبغ بن نباته ، روضه الواعظین : ص 40 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 27 ح 2 .

ص: 121



25 / 7 آنچه در توصیف مهرورزیِ او ، به کار نمی رود

امام زین العابدین علیه السلام :ای خدای من! من گناهانم ، بیشتر و آنچه بر جای نهاده ام ، زشت تر و کارهایم ، ناپسندتر و در آمدنم به باطل ، بی باکانه تر و بیداری ام به گاهِ طاعتت ، کمتر و در هوشیاری و مراقبت ، کمتر از آنم که برای تو عیب هایم را برشمارم یا بتوانم گناهانم را یاد کنم و تنها بدین وسیله ، خود را سرزنش می کنم، از روی طمع در مهرورزی ات که سامانِ کار گناهکاران ، بِدان است .

امام صادق علیه السلام :پاک است آن که با سترگیْ عزّت یافت و با توانایی نهان شد و به رحمت، منّت نهاد ... . به همگیِ همه احاطه علمی یافت و گناهکاران را با مهرورزی و بردباری فرا گرفت و آنچه آفرید ، در استواری و ساخت، نوآوری کرد.

25 / 7آنچه در توصیف مهرورزیِ او ، به کار نمی رودامام علی علیه السلام :همانا خداوندگارم ... شکوهمندِ شکوهمندی است که به درشتی وصف نمی گردد. مهرورزِ رحمت است که به نازک دلی ، توصیف نمی شود .

.


ص: 122

الفصل السادس والعشرون: الرّبّالربُّ لغهًالربُّ صفه مشبهه من مادّه «ربب» والربّ فی اللغه یطلق علی المالک والسیّد والخالق والمصلح للشیء (1) . وقیل: اشتقّ «ربّ» من التربیه ، یقال: رببته وربّیته بمعنی واحد (2) ، وعندما یطلق الربّ علی غیر اللّه فی اللغه ، فإنّما یراد به بعض المعانی المذکوره . مثلاً: «ربّ القوم» بمعنی : سیّد القوم ، و«ربّ المال» بمعنی : مالک المال ، لکن علینا أَن نلاحظ المقصود منه بالنسبه إِلی اللّه تعالی .

الربُّ فی القرآن والحدیثالربُّ من الأَسماء الکثیره التکرار فی القرآن والأَحادیث ، فهو أَکثر استعمالاً فی اللّه تعالی بعد اسم «اللّه » فی القرآن الکریم ، وذُکر فیه ما یربو علی تسعمئه مرّهٍ . وإِذا أَمعنّا النظر فی استعمالات «الربّ» فی القرآن والأَحادیث ، استبان لنا أَنّ جمیع المعانی الموجوده للربّ فی اللغه یُقصَد منها ربوبیّه اللّه سبحانه ، وهکذا یتّضح أَنّ ربوبیّه اللّه بالنسبه إِلی الموجودات فی العالم تعنی أَنّه هو الذی خلَقَ العالم ، وهو مالکه وسیّده ومولاه الحقیقیّ ، وأَنّ إِصلاحه التکوینیّ والتشریعیّ له وحدَه جلّ شأنه ، وهذا المعنی للربّ یختصّ باللّه دون غیره ولا ینطبق علی الموجودات الأُخری .

.

1- .انظر: الصحاح : ج 1 ص 130 ، المصباح المنیر : ص 214 ، معجم مقاییس اللغه : ج 1 ص 381 ، ترتیب کتاب العین : ص 295 .
2- .التبیان : ج 1 ص 32 .

ص: 123