فصل شصت و نهم : مُحیی، مُمیت
واژه شناسی «مُحیی» و «مُمیت»
محیی و ممیت ، در قرآن و حدیث
فصل شصت و نهم : مُحیی، مُمیتواژه شناسی «مُحیی» و «مُمیت»صفت «مُحیی (زنده کننده) » ، اسم فاعل از «أحیا، یُحیی» و از ریشه «حیی» است که بر متضادّ مرگ ، دلالت می کند . صفت «مُمیت (میراننده) » نیز اسم فاعل از «أماتَ ، یُمیتُ» و از ریشه «موت» به معنای از دست رفتن توانایی چیزی است . از همین ریشه است واژه «مَوت» که به معنای متضادّ زندگی است. پس «مُحیی» ، بخشنده زندگی و «مُمیت» ، مرگ دهنده است .
محیی و ممیت ، در قرآن و حدیثدر قرآن کریم ، صفت «مُحیی» دو بار به صورت «قطعا زنده کننده مردگان است» به کار رفته است، و «اِحیاء (زنده کردن) » به صورت فعلی ، 47 بار به خدا نسبت داده شده است. صفت «مُمیت» در قرآن کریم به کار نرفته؛ امّا «اِماته (میراندن) » ، بیست بار به صورت فعلی به خدا نسبت داده شده است. در قرآن کریم عبارت «زنده می کند و می میراند» ، نُه بار تکرار شده است، و مضمون «خدا مردگان را زنده می کند» هفت بار ، و معنای «بیرون آوردن زنده از مرده» و عکس آن ، چهار بار، و معنای «زنده کردن زمین پس از مرگ آن»، نُه بار آمده است. قرآن و احادیث ، خدا را سرچشمه زندگی و مرگ ، ذکر کرده اند؛ امّا زندگی و مرگ ، به دو معنای ظاهری و معنوی آمده است : منظور از «زندگی و مرگ ظاهری» ، زندگی و مرگ زمین و گیاه و حیوان و انسان است. از آثار این زندگی ، تغذیه ، رشد ، ادراک و توانایی است و از آثار مرگ ظاهری ، نابودی آثار زندگی ظاهری است . مقصود از «زندگی و مرگ معنوی» ، زندگی و مرگ دل هاست؛ زیرا سرچشمه زندگی معنوی، حکمت، فضایل اخلاقی و عنایت خداوند ، و سرچشمه مرگ معنوی ، پیروی از تمایلات نفْسانی و گناهان و نادانی است. خدا ، سرچشمه زندگی و مرگ ظاهری، و نیز سرچشمه زندگی معنوی است؛ امّا سرچشمه مرگ معنوی ، خود انسان و اراده سوء اوست.
.
ص: 120
راجع : ج 6 ص 24 (الفصل الحادی والعشرون : الحیّ) .
69 / 1یُحیی ویُمیتُالکتاب«لَهُ مُلْکُ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضِ یُحْیِ وَ یُمِیتُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» . (1)
«أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِی حَاجَّ إِبْرَ هِیمَ فِی رَبِّهِ أَنْ ءَاتَاهُ اللَّهُ الْمُلْکَ إِذْ قَالَ إِبْرَ هِیمُ رَبِّیَ الَّذِی یُحْیِ وَیُمِیتُ قَالَ أَنَا أُحْیِ وَ أُمِیتُ قَالَ إِبْرَ هِیمُ فَإِنَّ اللَّهَ یَأْتِی بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ وَاللَّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّلِمِینَ * أَوْ کَالَّذِی مَرَّ عَلَی قَرْیَهٍ وَهِیَ خَاوِیَهٌ عَلَی عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّی یُحْیِ هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِاْئَهَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ کَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ یَوْمًا أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ قَالَ بَل لَّبِثْتَ مِاْئَهَ عَامٍ فَانظُرْ إِلَی طَعَامِکَ وَشَرَابِکَ لَمْ یَتَسَنَّهْ وَانظُرْ إِلَی حِمَارِکَ وَلِنَجْعَلَکَ ءَایَهً لِّلنَّاسِ وَانظُرْ إِلَی الْعِظَامِ کَیْفَ نُنشِزُهَا ثُمَّ نَکْسُوهَا لَحْمًا فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ * وَإِذْ قَالَ إِبْرَ هِیمُ رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتَی قَالَ أَوَ لَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلَی وَلَکِن لِّیَطْمَئِِنَّ قَلْبِی قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَهً مِّنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَی کُلِّ جَبَلٍ مِّنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ یَأْتِینَکَ سَعْیًا وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» . (2)
.
1- .الحدید: 2. راجع: آل عمران: 156، الأعراف: 158، التوبه: 116، یونس: 56 ، الحجر: 23، المؤمنون: 80 ، غافر : 68 ، الرّوم : 40 ، الحجّ : 66 ، ق :43 ، النجم : 44 .
2- .البقره : 258 260 .
ص: 121
69 / 1 زنده می کند و می میرانَد
ر . ک : ج 6 ص 25 (فصل بیست و یکم : حیّ) .
69 / 1زنده می کند و می میرانَدقرآن«فرمان رواییِ آسمان ها و زمین ، از آنِ اوست؛ زنده می کند و می میراند ، و او بر هر کاری تواناست» .
«آیا آن کسی را که خدا به او فرمان روایی داده بود، ندیدی که با ابراهیم درباره پروردگارش احتجاج کرد، آن گاه که ابراهیم گفت: «پروردگار من ، کسی است که زنده می کند و می میراند»؟ او گفت: من [هم] زنده می کنم و می میرانم. ابراهیم گفت: «همانا خدا خورشید را از سوی خاور بر آورد . تو آن را از سوی باختر برآور». پس ، آن که کفر ورزیده بود ، سرگشته ماند. و البته خدا ، مردمِ ستمکار را هدایت نمی کند. یا مانند آن کس که بر دهکده ای که کاملاً ویران شده بود ، گذر کرد . گفت: خدا چگونه [اهل] این [دهکده ]را پس از مردنشان زنده می کند؟ پس ، خدا او را صد سال میرانْد . آن گاه او را برانگیخت و [به او] گفت: «چه قدر درنگ کردی؟». گفت: روزی یا بخشی از روزی درنگ کردم. گفت: «بلکه صد سال درنگ کرده ای . به خوراک و آشامیدنی ات بنگر که دگرگون نشده است، و به درازگوشِ خود بنگر [که متلاشی شده است] و [ این کار را کردیم تا تو پاسخت را بیابی و] تا این که تو را برای مردم ، نشانه ای قرار دهیم و به استخوان ها بنگر که چگونه آنها را برمی داریم و به هم پیوند می دهیم و سپس ، گوشت بر آنها می پوشانیم». پس چون [این مطلب ]برای او روشن شد، گفت: می دانم که خدا بر هر کاری تواناست. و آنگاه که ابراهیم گفت: پروردگار من! به من نشان بده که چگونه مردگان را زنده می کنی . گفت: «مگر ایمان نیاورده ای؟». گفت: چرا؛ ولی تا دلم آرامش یابد . گفت: چهار پرنده بر گیر و آنها را نزد خود ، پاره پاره کن . پس از آن ، بر هر کوه ، مقداری از آنها را قرار بده . سپس آنها را بخوان؛ شتابان به سوی تو می آیند. بدان که خدا شکست ناپذیر و فرزانه است» .
.
ص: 122
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا مُنشِئَ کُلِّ شَیءٍ ومُقَدِّرَهُ ، یا مُکَوِّنَ کُلِّ شَیءٍ ومُحَوِّلَهُ ، یا مُحیِیَ کُلِّ شَیءٍ ومُمیتَهُ ، یا خالِقَ کُلِّ شِیءٍ ووارِثَهُ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله فِی الدُّعاءِ : یا مُمیتَ کُلِّ شَیءٍ ووارِثَهُ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ أَنتَ المُحیی لِلأَمواتِ ، وَالمُمیتُ لِلأَحیاءِ ، وَالقادِرُ عَلی ما تَشاءُ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام مِن وَصِیَّتِهِ لِوَلَدِهِ الحَسَنِ علیه السلام : اِعلَم أَنَّ مالِکَ المَوتِ هُوَ مالِکُ الحَیاهِ ، وأَنَّ الخالِقَ هُوَ المُمیتُ ، وأَنَّ المُفنِیَ هُوَ المُعیدُ . (4)
.
1- .البلد الأمین : ص 410 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 396 .
2- .جمال الاُسبوع : ص 221 عن وهب بن منبّه والحسن البصری والإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 90 ص 58 ح 14 .
3- .التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ص 668 ، بحار الأنوار : ج 37 ص 56 ح 27 .
4- .نهج البلاغه : الکتاب 31 ، تحف العقول : ص 72 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 220 ح 2 .
ص: 123
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله:ای نوپدید آورنده و تقدیر کننده هر چیز ، ای به وجود آورنده و دگرگون کننده هر چیز ، ای زنده کننده و میراننده هر چیز ، ای آفریدگار و میراثدار هر چیز!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا : ای میراننده و میراثدار هر چیز!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:خدایا! تویی زنده کننده مردگان، و میراننده زندگان، و توانا بر هر چه خواهی.
امام علی علیه السلام در سفارش خود به فرزندش حسن علیه السلام: بدان که مالک مرگ ، همان مالک زندگی است و آفریدگار ، همان میراننده است، و از بین برنده ، همان باز گرداننده است.
.
ص: 124
69 / 2یُحیِی الأَرضَ«فَانظُرْ إِلَی ءَاثَرِ رَحْمَتِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ ذَ لِکَ لَمُحْیِ الْمَوْتَی وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» . (1)
«وَ اللَّهُ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِی ذَ لِکَ لَأَیَهً لِّقَوْمٍ یَسْمَعُونَ» . (2)
راجع : البقره : 164 ، الفرقان : 49 ، العنکبوت : 63 ، الروم : 19 و 24 ، فاطر : 9 ، یس : 33 ، الجاثیه : 5 ، الحدید : 17 .
69 / 3یُحیِی المَوتیالکتاب«ذَ لِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتَی وَ أَنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» . (3)
«وَ ضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَ نَسِیَ خَلْقَهُ قَالَ مَن یُحْیِ الْعِظَمَ وَ هِیَ رَمِیمٌ * قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّهٍ وَ هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ» . (4)
«اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ هَلْ مِن شُرَکَائِکُم مَّن یَفْعَلُ مِن ذَ لِکُم مِّن شَیْ ءٍ سُبْحَنَهُ وَ تَعَلَی عَمَّا یُشْرِکُونَ» . (5)
«وَ هُوَ الَّذِی أَحْیَاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ إِنَّ الاْءِنسَنَ لَکَفُورٌ» . (6)
.
1- .الروم : 50 .
2- .النحل : 65 .
3- .الحجّ: 6. راجع : یس : 12 ، فصّلت : 39 ، الشوری : 9 ، الدخان : 8 ، الأحقاف: 33 ، القیامه: 40 ، الشعراء : 81 .
4- .یس : 78 و 79 .
5- .الروم : 40 .
6- .الحجّ : 66 .
ص: 125
69 / 2 زمین را زنده می کند
69 / 3 مردگان را زنده می کند
69 / 2زمین را زنده می کند«به نشانه های رحمت خدا بنگر که چگونه زمین را پس از مرگش زنده می کند . همانا آن [خدا ، ]زنده کننده مردگان است، و او بر هر کاری تواناست» .
«و خدا از آسمان ، آبی فرو فرستاد . پس با آن، زمین را پس از مرگش زنده کرد. همانا در آن ، برای مردمی که می شنوند ، نشانه ای است » .
ر . ک : بقره: آیه 164، فرقان : آیه 49، عنکبوت : آیه 63 ، روم : آیه 19 و 24، فاطر: آیه 9 ، یس : آیه 33 ، جاثیه: آیه 5 ، حدید : آیه 17 .
69 / 3مردگان را زنده می کندقرآن«این [مطالب]، از آن روست که خدا حق است و این که او مردگان را زنده می کند و این که او بر هر کاری تواناست» .
«و برای ما مَثَلی زد و آفرینش خود را فراموش کرد . گفت: کیست که استخوان ها را در حالی که پوسیده (خاک شده)اند ، زنده می کند؟ بگو: همان کسی که نخستین بار ، آن را آفرید ، زنده اش می کند و او به هر آفرینشی داناست» .
«خدا کسی است که شما را آفرید ، سپس روزی تان داد، سپس شما را می میراند، آن گاه زنده تان می کند . آیا از شریکان شما ، کسی هست که کاری از این کارها بکند؟ او از آنچه شریک می گردانند، فراتر است» .
«و اوست آن که شما را زنده کرد، سپس شما را می میرانَد ، سپس زنده تان می کند. همانا انسان ، بسیار ناسپاس است» .
.
ص: 126
«وَ قَالُواْ مَا هِیَ إِلاَّ حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَ نَحْیَا وَ مَا یُهْلِکُنَا إِلاَّ الدَّهْرُ وَ مَا لَهُم بِذَ لِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّونَ * وَ إِذَا تُتْلَی عَلَیْهِمْ ءَایَتُنَا بَیِّنَتٍ مَّا کَانَ حُجَّتَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ ائْتُواْ بِئابَائِنَا إِن کُنتُمْ صَدِقِینَ * قُلِ اللَّهُ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یَجْمَعُکُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَمَهِ لاَ رَیْبَ فِیهِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ» . (1)
«کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ کُنتُمْ أَمْوَ تًا فَأَحْیَکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» . (2)
«قَالُواْ رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَی خُرُوجٍ مِّن سَبِیلٍ» . (3)
الحدیثفاطمه علیهاالسلام مِن دُعائِها عَقیبَ الصَّلَواتِ : تَبارَکتَ یا مُحصِیَ قَطرِ المَطَرِ ، ووَرَقِ الشَّجَرِ ، ومُحیِیَ أَجسادِ المَوتی لِلحَشرِ (4) . (5)
الإمام الصادق علیه السلام :هَب لی یا إِلهی فَرَجا بِالقُدرَهِ الَّتی بِها تُحیی أَمواتَ العِبادِ ، وبِها تَنشُرُ (6) مَیتَ البِلادِ . (7)
عنه علیه السلام :أَسأَ لُکَ اللّهُمَّ بِاسمِکَ الَّذی تَقومُ بِهِ السَّماواتُ وتَقومُ بِهِ الأَرَضونَ ، وبِهِ أَحصَیتَ کَیلَ البُحورِ ووَزنَ الجِبالِ ، وبِهِ تُمیتُ الأَحیاءَ وبِهِ تُحیِی المَوتی ، وبِهِ تُنشِئُ السَّحابَ . (8)
.
1- .الجاثیه : 24 26 .
2- .البقره : 28 .
3- .غافر : 11 .
4- .الحَشْرُ: سمّی یوم القیامه : یوم الحشر (مفردات الفاظ القرآن : ص 237) .
5- .فلاح السائل : ص 421 ح 290 ، بحار الأنوار : ج 86 ص 103 ح 8 .
6- .تَنْشُرُ : تُحیی ، نَشَرَ المَیْتُ : أی عاش بعد الموت (مجمع البحرین : ج 3 ص 1784) .
7- .تهذیب الأحکام : ج 5 ص 276 ح 946 عن ذریح ، الصحیفه السجّادیّه : ص 207 الدعاء 48 عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، جمال الاُسبوع : ص 111 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 329 ح 45 .
8- .الدروع الواقیه : ص 152 ، العدد القویّه : ص 365 نحوه ، بحار الأنوار : ج 97 ص 175 ح 4 .
ص: 127
«و [کافران] گفتند: «غیر از زندگی دنیاییِ ما چیزی نیست . می میریم و زنده می شویم، و ما را جز طبیعت ، از بین نمی برد» و آنان را هیچ دانشی به آن نیست و آنها تنها گمان می کنند. و چون آیات روشن ما بر آنها خوانده شود ، دلیلشان جز این نیست که می گویند : «اگر راست می گویید ، پدران ما را بیاورید». بگو: خدا شما را زنده می کند . سپس شما را می میراند . سپس شما را به روز رستاخیز که شکّی در آن نیست فراهم می آورد؛ ولی بیشتر مردم نمی دانند» .
«چگونه به خدا کفر می ورزید ، در حالی که مرده بودید ، پس شما را زنده کرد سپس شما را می میراند، سپس زنده تان می کند، سپس به سوی او باز می گردید؟ » .
«می گویند: [ای] پروردگار ما! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده مان کردی، پس به گناهانمان اعتراف کردیم . آیا برای بیرون شدن [از دوزخ] ، راهی هست؟» .
حدیثفاطمه علیهاالسلام در دعایش پس از نمازها : والایی ، ای شمارشگرِ قطره های باران و برگ های درختان ، و ای زنده کننده بدن های مردگان برای همایش رستاخیز!
امام صادق علیه السلام:ای خدای من! با آن توانایی ای که با آن ، بندگان مرده را زنده می کنی و با آن ، سرزمین های مرده را حیات می بخشی، گشایشی به من عنایت کن .
امام صادق علیه السلام:خدایا! به آن نامت که با آن ، آسمان ها و زمین ها استوار می شوند و با آن ، حجم دریاها و وزن کوه ها را بر شمرده ای و با آن ، زندگان را می میرانی و مردگان را زنده می کنی و ابرها را پدید می آوری ، از تو می خواهم .
.
ص: 128
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ إِنَّکَ تُبرِئُ الأَکمَهَ (1) وَالأَبرَصَ (2) ، وتُحیِی العِظامَ وهِیَ رَمیمٌ (3) . (4)
عنه علیه السلام :أَماتَ اللّهُ إِرمِیا النَّبِیَّ علیه السلام الَّذی نَظَرَ إِلی خَرابِ بَیتِ المَقدِسِ وما حَولَهُ حینَ غَزاهُم بُختُ نُصَّرُ (5) وقالَ : «أَنَّی یُحْیِ هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِاْئَهَ عَامٍ» (6) ، ثُمَّ أَحیاهُ ، ونَظَرَ إِلی أَعضائِهِ کَیفَ تَلتَئِمُ وکَیفَ تَلبَسُ اللَّحمَ ، وإِلی مَفاصِلِهِ وعُروقِهِ کَیفَ توصَلُ! فَلَمَّا استَوی قاعِدا قالَ : «أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» (7) . وأَحیَا اللّهُ قَوما خَرَجوا عَن أَوطانِهِم هارِبینَ مِنَ الطّاعونِ لا یُحصی عَدَدُهُم ، فَأَماتَهُمُ اللّهُ دَهرا طَویلاً حَتّی بَلِیَت عِظامُهُم وتَقَطَّعَت أَوصالُهُم وصاروا تُرابا ، فَبَعَثَ اللّهُ تَعالی فی وَقتٍ أَحَبَّ أَن یُرِیَ خَلقَهُ قُدرَتَهُ نَبِیّا یُقالُ لَهُ: حِزقیلُ ، فَدَعاهُم فَاجتَمَعَت أَبدانُهُم ورَجَعَت فیها أَرواحُهُم ، وقاموا کَهَیئَهِ یَومٍ ماتوا لا یَفقِدونَ مِن أَعدادِهِم رَجُلاً ، فَعاشوا بَعدَ ذلِکَ دَهرا طَویلاً . وإِنَّ اللّهَ أَماتَ قَوما خَرَجوا مَعَ موسی علیه السلامحینَ تَوَجَّهَ إِلَی اللّهِ عز و جل فَقالوا : «أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَهً» (8) فَأَماتَهُمُ اللّهُ ثُمَّ أَحیاهُم. 9
.
1- .الأکْمَهُ : الذی یُولد أعمی (مجمع البحرین : ج 3 ص 1596) .
2- .البَرَصُ : بیاض یظهر فی ظاهر البدن لفساد مزاج (القاموس المحیط : ج 3 ص 295) .
3- .الرَمیْمُ : العظام البالیه (المصباح المنیر : ص 239) .
4- .الأمالی للطوسی : ص 407 ح 912 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 232 کلاهما عن سدیر الصیرفی ، بحار الأنوار : ج 47 ص 65 ح 4 .
5- .بُخْتُ نُصَّر : أصله : بوخت ومعناه ابن ، ونُصَّر : صنم . وکان وجد عند الصنم ولم یُعرف له أب (القاموس المحیط : ج 2 ص 143) .
6- .البقره : 259 .
7- .النساء : 153 .
8- .الاحتجاج : ج 2 ص 230 ح 223 ، بحار الأنوار : ج 10 ص 175 ح 2 .
ص: 129
امام صادق علیه السلام:خدایا! تویی که کور مادرزاد و پیس و جذامی را بهبود می بخشی و استخوان های پوسیده (خاک شده) را زنده می کنی.
امام صادق علیه السلام:آن گاه که ارمیای پیامبر ، پس از تاخت و تاز بُختُ نَصَّر ، (1) به ویرانه های بیت المقدّس و اطرافش نگریست و گفت: «خدا چگونه [اهل] این [دهکده] را پس از مردنشان زنده می کند؟» ، خدا او را صد سال میراند، سپس زنده اش کرد، و او به اندام هایش نگریست که چگونه به هم جوش می خورند و چگونه از گوشت ، پوشیده می شوند، و به بندها و رگ هایش نگریست که چگونه به هم می پیوندند . پس چون کامل شد و نشست ، گفت: «می دانم که خدا بر هر کاری تواناست» . و خدا به گروهی که از ترس طاعون ، از وطن هایشان گریخته بودند و تعدادشان به شماره نمی آمد ، زندگی داد . پس از آن ، دیرزمانی ، آنان را میراند ، تا این که استخوان هایشان پوسید و مفاصلشان از هم جدا شد و به خاک تبدیل شدند . پس خدای متعال ، در زمانی که دوست داشت توانایی اش را به آفریدگانش نشان دهد، پیامبری را که به او حِزقیل می گفتند برانگیخت . پس ، آن گروه را فرا خواند . پس بدن های آنها جمع شدند و ارواحشان به بدن هایشان باز گشت و همچون روزی که مرده بودند ، ایستادند، به گونه ای که حتّی یکی از تعداد آنها کم نشد . پس از آن ، دیرزمانی در دنیا زیستند. و خدا گروهی را که با موسی علیه السلام آن گاه که به سوی خداوند عز و جل روی آورد بیرون شده بودند، میراند. گفتند: «خدا را آشکارا به ما نشان بده » . خدا ، آنان را میراند و سپس زنده شان کرد.
.
1- .بُختُ نَصَّر یا نبوکَد نَصَر (حک 605 562 ق. م) ، پادشاه ستمگر بابِل بود که اورشلیم (بیت المقدّس) را فتح و معابد آن را ویران کرد و از مردمانش ، آنها را که زنده مانده بودند ، به اسیری و بردگی به بابِل برد (دائره المعارف فارسی) .
ص: 130
69 / 4یَحیِی القُلوبَ المَیتَهَالکتاب«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ» . (1)
«مَنْ عَمِلَ صَلِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوهً طَیِّبَهً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» . (2)
«أَوَ مَن کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَن مَّثَلُهُ فِی الظُّلُمَتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا کَذَ لِکَ زُیِّنَ لِلْکَفِرِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» . (3)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إِنَّ لُقمانَ قالَ لاِبنِهِ : یا بُنَیَّ عَلَیکَ بِمَجالِسِ العُلَماءِ وَاستَمِع کَلامَ الحُکَماءِ ، فَإِنَّ اللّهَ یُحیِی القَلبَ المَیِّتَ بِنورِ الحِکمَهِ کَما یُحیِی الأَرضَ المَیتَهَ بِوابِلِ المَطَرِ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :یا مُحیِیَ کُلِّ نَفسٍ بَعدَ المَوتِ . (5)
.
1- .الأنفال : 24 .
2- .النحل : 97 .
3- .الأنعام : 122 .
4- .المعجم الکبیر : ج 8 ص 199 ح 7810 عن أبی اُمامه ، کنز العمّال : ج 10 ص 170 ح 28881 ، وراجع : الموطّأ : ج 2 ص 100 ح 1 و الزهد لابن حنبل : ص 133 و الزهد لابن مبارک : ص 487 ح 1387 وتحف العقول : ص393 و بحار الأنوار : ج 1 ص 145 ح 30 .
5- .مهج الدعوات : ص 196 عن الإمام الحسین عن الإمام علیّ علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 95 ص 400 ح 33 .
ص: 131
69 / 4 دل های مرده را زنده می کند
69 / 4دل های مرده را زنده می کندقرآن«ای کسانی که ایمان آورده اید! خدا را و پیامبر را ، آن گاه که شما را به چیزی خواندند که زنده تان می سازد، پاسخ بگویید ، و بدانید که خدا میان آدمی و دل او ، حایل می شود، و همانا به سوی او گرد آورده می شوید» .
«هر کس (از مرد و زن) ، کار شایسته کند و مؤمن باشد، بی گمان ، او را به زندگانی ای پاک ، زنده می داریم و حتماً پاداش آنها را بهتر از آنچه می کردند ، خواهیم داد» .
«آیا کسی که مرده بود، پس زنده اش کردیم و برای او نوری قرار دادیم که بِدان در میان مردم راه می رود، همانند کسی است که گویی در تاریکی هاست و از آن ، بیرون آینده نیست؟ این گونه برای کافران ، آنچه می کردند ، آرایش یافته است» .
حدیثپیامبر خدا علیه السلام:لقمان به پسرش گفت: «ای فرزندم! به مجالس دانشمندان برو و سخن فرزانگان را گوش بده؛ چرا که خدا ، دلِ مرده را با نور فرزانگی زنده می کند، همان طور که زمین مرده را با باران فراوان ، زنده می سازد».
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:ای زنده کننده هر نفْس ، پس از مرگ!
.
ص: 132
عنه صلی الله علیه و آله :یا مُثبِتَ أَهلِ السَّماواتِ وَالأَرضِ یا أللّهُ ، یا مُحیِیَ أهلِ السَّماواتِ وَالأَرضِ یا أللّهُ ، یا مُمیتَ أهلِ السَّماواتِ وَالأَرضِ یا أللّهُ . (1)
یوسف علیه السلام :یا مَن یُحیِی المَوتی وهُوَ عَلَیهِ یَسیرٌ . (2)
.
1- .البلد الأمین : ص 420 ، بحار الأنوار : ج 93 ص 266 ح 1 .
2- .مهج الدعوات : ص 369 ، بحار الأنوار : ج 95 ص 171 ح 22 .
ص: 133
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:ای استوار دارنده اهل آسمان ها و زمین، ای خدا! ای زنده کننده اهل آسمان ها و زمین، ای خدا! ای میراننده اهل آسمان ها و زمین، ای خدا!
یوسف علیه السلام:ای کسی که مردگان را زنده می کند و این کار بر او آسان است!
.
ص: 134
الفصل السبعون: المخرجالمُخرِج لغهً«المخرِج» اسم فاعل من أَخرج ، یُخرج ، من مادّه «خرج» نقیض «دخل» ، فالخروج نقیض الدخول (1) ؛ المخرج هو الذی أَخرج الشیء من الشیء.
المُخرِج فی القرآن والحدیثلقد نسب القرآن الکریم مشتقّات «خرج» إِلی اللّه اثنتین وخمسین مرّه ، و وردت صفه «المخرج» ثلاث مرّات فی قوله تعالی : «وَ اللَّهُ مُخْرِجٌ مَّا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ» (2) ، وقوله: «إِنَّ اللَّهَ مُخْرِجٌ مَّاتَحْذَرُونَ» (3) ، وقوله: «مُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ» (4) ، وقد نسب القرآن والأَحادیث إِلی اللّه سبحانه إِخراج الشیء من الشیء بأَشکال مختلفه ، یمکننا فی تقسیم عام أَنّ نقسّم هذه الصور إِلی قسمین هما: الإخراج المادّی ، والإخراج المعنویّ ، ومن القسم الأَوّل لنا أَن نشیر إِلی الآیه الکریمه: «مُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ» ، والحدیث: «مُخرِجُ المَوجودِ مِنَ العَدَمِ» (5) ، ومن القسم الثانی لنا أَن نشیر إِلی الآیه الکریمه : «هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ عَلَی عَبْدِهِ ءَایَتِ بَیِّنَتٍ لِّیُخْرِجَکُم مِّنَ الظُّلُمَتِ إِلَی النُّورِ» (6) ، والنوع الأَخیر مشروط باختیار العبد وتقواه .
.
1- .ترتیب کتاب العین : ص 218 .
2- .البقره : 72 .
3- .التوبه : 64 .
4- .الأنعام : 95 .
5- .راجع : ص 144 ح 5286 .
6- .الحدید : 9 .
ص: 135
فصل هفتادم : مُخرِج
واژه شناسی «مُخْرِج»
مُخرِج ، در قرآن و حدیث
فصل هفتادم : مُخرِجواژه شناسی «مُخْرِج»صفت «مُخرج (بیرون آورنده) » ، اسم فاعل از «أخْرَجَ ، یُخْرِجُ»، و از ریشه «خرج» ( نقیض «دخل» ) است پس ، خروج ، نقیض دخول است، و مُخرِج ، کسی است که چیزی را از چیزی بیرون می آورد.
مُخرِج ، در قرآن و حدیثدر قرآن کریم ، برگرفته ها از مادّه «خرج» ، 52 بار به خدا نسبت داده شده اند و صفت «مُخرِج» ، سه بار در این آیات به کار رفته است: «وَ اللَّهُ مُخْرِجٌ مَّا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ؛ و خدا ، آنچه را پنهان می داشتید ، بیرون آورنده است » ، «إِنَّ اللَّهَ مُخْرِجٌ مَّاتَحْذَرُونَ ؛ خدا ، آنچه را که از آن می پرهیزید ، بیرون آورنده است » ، و «وَمُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ ؛ بیرون آورنده مرده از زنده است » . در قرآن و احادیث، بیرون آوردن چیزی از چیزی ، به گونه های مختلف به خدا نسبت داده شده است. در یک تقسیم ، می توان این گونه ها را به دو قسمِ : بیرون آوردن مادّی (تکوینی) و بیرون آوردن معنوی (تشریعی) تقسیم کرد. از قسم نخست ، می توان به آیه کریم: «بیرون آورنده مرده از زنده است» و حدیث: «مُخرج الموجود من العدم؛ بیرون آورنده هستی از نیستی است» ، و از قسم دوم ، می توان به آیه کریم : «اوست آن که بر بنده خود ، آیات روشنی فرو می فرستد تا شما را از تاریکی ها به روشنایی در آورد» ، اشاره کرد. نوع اخیر ، مشروط به خواست بنده و پرهیزگاری اوست.
.
ص: 136
70 / 1یُخرِجُ الخَب ءَ فِی السَّماواتِ وَالأَرضِ«أَلاَّ یَسْجُدُواْ لِلَّهِ الَّذِی یُخْرِجُ الْخَبْ ءَ فِی السَّمَوَ تِ وَالْأَرْضِ وَ یَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَ مَا تُعْلِنُونَ» . (1)
70 / 2الکتابیُخرِجُ الحَیَّ مِنَ المَیِّتِ ویُخرِجُ المَیِّتَ مِنَ الحَیِّ ومخرج النفس من النفس؟؟؟«تُولِجُ الَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَتُولِجُ النَّهَارَ فِی الَّیْلِ وَتُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَتُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَتَرْزُقُ مَن تَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ» . (2)
«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَی یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ ذَ لِکُمُ اللَّهُ فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ» . (3)
راجع : یونس : 31 ، الروم : 19 .
.
1- .النمل : 25 .
2- .آل عمران : 27 .
3- .الأنعام : 95 .
ص: 137
70 / 1 نهان را ، در آسمان ها و زمین ، بیرون می آورد
70 / 2 زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می آورد و بیرون آورنده نفسْ از نفسْ است
70 / 1نهان را ، در آسمان ها و زمین ، بیرون می آورد« [ شیطان ، چنین کرده بود ] تا برای خدایی سجده نکنند که نهان را در آسمان ها و زمین ، بیرون می آورد و آنچه را پنهان می دارید و آنچه را آشکار می نمایید ، می داند» .
70 / 2زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می آورد و بیرون آوردنده نفْس از نفْس استقرآن«شب را در روز در می آوری و روز را در شب در می آوری، و زنده را از مرده بیرون می آوری و مرده را از زنده بیرون می آوری ، و به هر که بخواهی ، بی شمارْ روزی می دهی» .
«خدا شکافنده دانه و هسته است، زنده را از مرده بیرون می آورد و بیرون آورنده مرده از زنده است. این است خدا . پس چگونه بیراهه می روید؟» .
ر . ک : یونس : آیه 31 ، روم : آیه 19 .
.
ص: 138
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله فِی الدُّعاءِ : أَنتَ سَیِّدی ... فالِقُ الحَبِّ وَالنَّوی ، مولِجُ اللَّیلِ فِی النَّهارِ ومولِجُ النَّهارِ فِی اللَّیلِ ، ومُخرِجُ الحَیِّ مِنَ المَیِّتِ ومُخرِجُ المَیِّتِ مِنَ الحَیِّ . (1)
الإمام زین العابدین علیه السلام :اللّهُمَّ مُخرِجَ الوَلَدِ مِنَ الرَّحِمِ ، ورَبَّ الشَّفعِ (2) وَالوَترِ ، سَخِّر لی ما أُریدُ مِن دُنیایَ وآخِرَتی . (3)
عیسی علیه السلام :اللّهُمَّ خالِقَ النَّفسِ مِنَ النَّفسِ ، ومُخرِجَ النَّفسِ مِنَ النَّفسِ ، ومُخَلِّصَ النَّفسِ مِنَ النَّفسِ ، فَرِّج عَنّا وخَلِّصنا مِن شِدَّتِنا . (4)
70 / 3یُخرِجُ الأَمواتَ مِنَ الأَرضِ«وَ اللَّهُ أَنبَتَکُم مِّنَ الْأَرْضِ نَبَاتًا * ثُمَّ یُعِیدُکُمْ فِیهَا وَ یُخْرِجُکُمْ إِخْرَاجًا» . (5)
70 / 4یُخرِجُ ما فِی الصُّدورِ«یَحْذَرُ الْمُنَفِقُونَ أَن تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ سُورَهٌ تُنَبِّئُهُم بِمَا فِی قُلُوبِهِمْ قُلِ اسْتَهْزِءُواْ إِنَّ اللَّهَ مُخْرِجٌ مَّاتَحْذَرُونَ» . (6)
.
1- .الإقبال : ج 1 ص 372 ، الکافی : ج 4 ص 160 ح 2 ، تهذیب الأحکام : ج 3 ص 101 ح 263 کلاهما عن أیّوب بن یقطین أو غیره عنهم علیهم السلام ، من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 161 ح 2032 عن محمّد بن أبی عمیر عن الإمام الصادق علیه السلاموکلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 98 ص 54 ح 2 .
2- .الشَّفْعُ : خلاف الوَتْر ، وهو الزَّوْج ، وقیل : الشفع والوتر هو الخلق (القاموس المحیط : ج 3 ص 45) .
3- .مهج الدعوات : ص 27 ، بحار الأنوار : ج 86 ص 311 ح 63 .
4- .مهج الدعوات : ص 375 ، بحار الأنوار : ج 95 ص 176 ح 22 .
5- .نوح : 17 و 18 .
6- .التوبه : 64 .
ص: 139
70 / 3 مردگان را از زمین ، بیرون می آورد
70 / 4 آنچه را در سینه هاست ، بیرون می آورد
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا : تو ، آقای منی... ای شکافنده دانه و هسته ، درآورنده شب در روز و درآورنده روز در شب، و بیرون آورنده زنده از مرده و بیرون آورنده مرده از زنده!
امام زین العابدین علیه السلام:خدایا! ای بیرون آورنده فرزند از رَحِم، و ای پروردگار زوج و فرد! آنچه از دنیا و آخرتم می خواهم ، به خدمت من در آور.
عیسی علیه السلام:خدایا! ای آفریدگار نفْس از نفْس، و بیرون آورنده نفْس از نفْس، و رهاکننده نفْس از نفْس! آسوده مان کن و از سختی هایمان رهایی مان ده.
70 / 3مردگان را از زمین ، بیرون می آورد«و خدا شما را از زمین برویانید، روییدنی [چون گیاه]. سپس ، شما را به آن ، باز می گرداند و بیرون می آورد، بیرون آوردنی! » .
70 / 4آنچه را در سینه هاست ، بیرون می آورد«منافقان ، بیم دارند که سوره ای بر آنان فرو آید که ایشان را به آنچه در دل هایشان دارند ، آگاه سازد. بگو : مسخره کنید ، که خدا بیرون آورنده آن چیزی است که از آن ، بیمناکید!» .
.
ص: 140
«وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّ رَءْتُمْ فِیهَا وَ اللَّهُ مُخْرِجٌ مَّا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ» . (1)
70 / 5یُخرِجُ المَرعی«سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی * الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّی * وَ الَّذِی قَدَّرَ فَهَدَی * وَ الَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعَی» . (2)
70 / 6یُخرِجُ الماءَ مِنَ الأَرضِ«ءَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمِ السَّمَاءُ بَنَاهَا * رَفَعَ سَمْکَهَا فَسَوَّاهَا * وَ أَغْطَشَ لَیْلَهَا وَ أَخْرَجَ ضُحَاهَا * وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذَ لِکَ دَحَاهَا * أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَ مَرْعَاهَا» . (3)
70 / 7یُخرِجُ الزِّینَهَ«قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ الطَّیِّبَتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ ءَامَنُواْ فِی الْحَیَوهِ الدُّنْیَا خَالِصَهً یَوْمَ الْقِیَمَهِ کَذَ لِکَ نُفَصِّلُ الاْیَتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ» . (4)
70 / 8یُخرِجُ الثَّمَراتِالکتاب«الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَ شًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَ تِ رِزْقًا لَّکُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادًا وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ» . (5)
.
1- .البقره : 72 .
2- .الأعلی : 1 4 .
3- .النازعات : 27 31 .
4- .الأعراف : 32 .
5- .البقره:22، راجع: الأنعام:99،الأعراف:57،إبراهیم:32،طه:53، فاطر:27، یس:33، الزمر:21، النبأ: 1416.
ص: 141
70 / 5 چراگاه را بیرون می آورد
70 / 6 آب را از زمین ، بیرون می آورد
70 / 7 زینت را بیرون می آورد
70 / 8 میوه ها را بیرون می آورد
«و [ ای بنی اسرائیل !] آن گاه که کسی را کشتید ، درباره [قاتل] او با یکدیگر به ستیزه برخاستید، و حتما خدا ، آنچه را پنهان می داشتید ، بیرون خواهد آورد» .
70 / 5چراگاه را بیرون می آورد« نام والاترِ پروردگارت را به پاکی بستای؛ آن که آفرید ، و نظم و کمال بخشید؛ و آن که اندازه کرد ، پس راه نمود؛ و آن که [گیاهِ ]چراگاه را بیرون آورد » .
70 / 6آب را از زمین ، بیرون می آورد« آیا آفرینش شما دشوارتر است ، یا آفرینش آسمان؟ آن را بنا نهاد ، سقفش را برافراشت ، سپس آن را سامان داد ، و شبش را تاریک کرد و روزش را بیرون آورد، و زمین را پس از آن بگسترانید. از آن ، آب زمین و [گیاه] چراگاهش را بیرون آورد » .
70 / 7زینت را بیرون می آورد« بگو : چه کسی زینت هایی را که خدا برای بندگانش بیرون آورده است و روزی های پاکیزه را حرام کرده است؟ بگو: اینها در زندگی دنیا برای مؤمنان است [هرچند کافران نیز از آنها بهره می برند]، در حالی که در روز رستاخیز ، ویژه آنان است. بدین گونه ، آیات [ خود ]را برای گروهی که آگاه اند ، به روشنی بیان می کنیم » .
70 / 8میوه ها را بیرون می آوردقرآن«آن که زمین را برای شما بستری [گسترده ، ] و آسمان را بنایی [افراشته ]قرار داد، و از آسمان ، آبی فرود آورد ، پس بِدان ، از میوه ها برای شما روزی بیرون آورد . پس برای خدا ، دانسته ، همتایانی قرار مدهید» .
.
ص: 142
«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَیِّبَتِ مَا کَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُم مِّنَ الْأَرْضِ» . (1)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ إِنّی أَسأَ لُکَ ... یا مُنبِتَ الأَشجارِ فِی الأَرضِ القِفارِ (2) ، یا مُخرِجَ النَّباتِ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :سُبحانَکَ اللّهُمَّ وبِحَمدِکَ لا إِلهَ إِلاّ أَنتَ ، أَستَغفِرُکَ وأَتوبُ إِلَیکَ ، أَنتَ الرَّؤوفُ وإِلَیکَ المَرغَبُ ، تُنزِلُ الغَیثَ بِقَدرِ الأَقواتِ ، وأَنتَ قاسِمُ المَعاشِ ، قاضِی الآجالِ ، رازِقُ العِبادِ ، مُروِی البِلادِ ، مُخرِجُ الثَّمَراتِ ، عَظیمُ البَرَکاتِ . (4)
70 / 9یُخرِجُ المُؤمِنینَ مِنَ الظُّلُماتِ إلَی النُّورِ«هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ عَلَی عَبْدِهِ ءَایَتِ بَیِّنَتٍ لِّیُخْرِجَکُم مِّنَ الظُّلُمَتِ إِلَی النُّورِ وَ إِنَّ اللَّهَ بِکُمْ لَرَءُوفٌ رَّحِیمٌ» . (5)
«هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلَئِِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُم مِّنَ الظُّلُمَتِ إِلَی النُّورِ وَ کَانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیمًا» . (6)
«قَدْ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْرًا * رَّسُولاً یَتْلُواْ عَلَیْکُمْ ءَایَتِ اللَّهِ مُبَیِّنَتٍ لِّیُخْرِجَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ مِنَ الظُّلُمَتِ إِلَی النُّورِ» . (7)
.
1- .البقره : 267 .
2- .القَفْرُ : المَفَازَهُ لاماء بها ولا نبات (المصباح المنیر : ص 511) .
3- .مهج الدعوات : ص 119 ، بحار الأنوار : ج 95 ص 281 ح 4 .
4- .الدروع الواقیه : ص 194 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 198 ح 3 .
5- .الحدید : 9 .
6- .الأحزاب : 43 .
7- .الطلاق : 10 و 11 .
ص: 143
70 / 9 مؤمنان را از تاریکی ها به روشنایی ، بیرون می آورد
«ای کسانی که ایمان آورده اید! از چیزهای پاکی که به دست آورده اید و از آنچه از زمین برای شما بیرون آورده ایم، انفاق کنید» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله:خدایا! ... ای رویاننده درختان در زمینِ تهی از آب و گیاه، ای بیرون آورنده گیاه! من از تو می خواهم .
امام علی علیه السلام:خدایا! پاکی ، و من به ستایش تو می پردازم . خدایی جز تو نیست . از تو آمرزش می خواهم و به سوی تو باز می گردم . تو مهرورزی و رغبتْ به توست . باران را به اندازه روزی ها فرو می فرستی، و تو ، تقسیم کننده روزی ها ، به سر آورنده مهلت ها[ی زندگی] ، روزی دهنده بندگان، سیراب کننده سرزمین ها، بیرون آورنده میوه ها، و آفریننده برکت های سترگی .
70 / 9مؤمنان را از تاریکی ها به روشنایی ، بیرون می آورد«اوست آن که بر بنده خود ، آیات روشنی فرو می فرستد تا شما را از تاریکی ها به روشنایی بیرون آورد، و هر آینه خدا به شما مهربان است» .
«اوست آن که بر شما درود می فرستد و فرشتگان او [نیز]، تا شما را از تاریکی ها به روشنایی بیرون آورد، و او به مؤمنان ، مهربان است» .
«همانا خدا به سوی شما پندآموزی را فرو فرستاده است؛ پیامبری که آیات روشنگر خدا را بر شما می خواند تا کسانی را که ایمان آورده اند و کارهای شایسته کرده اند، از تاریکی ها به روشنایی بیرون آورد» .
.
ص: 144
«یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَ نَهُ سُبُلَ السَّلَمِ وَیُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَی صِرَ طٍ مُّسْتَقِیمٍ» . (1)
70 / 10یُخرِجُ لِلإِنسانِ کِتابَ أَعمالِهِ«وَ کُلَّ إِنسَنٍ أَلْزَمْنَهُ طَئِِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَمَهِ کِتَبًا یَلْقَاهُ مَنشُورًا» . (2)
70 / 11یُخرِجُ الشَّیءَ مِن حَدِّ العَدَمِرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی دُعاءِ الجَوشَنِ الکَبیرِ : یا مَن خَلَقَ الأَشیاءَ مِنَ العَدَمِ . (3)
الإمام زین العابدین علیه السلام :الحَمدُ للّهِِ خالِقِ أَمشاجِ النَّسَمِ ، ومولِجِ الأَنوارِ فِی الظُّلَمِ ، ومُخرِجِ المَوجودِ مِنَ العَدَمِ ، وَالسَّابِقِ الأَزَلِیَّهِ بِالقِدَمِ . (4)
70 / 12یُخرِجُ البَرَکاتِالإمام المهدی علیه السلام مِن دُعائِهِ عِندَ ظُهورِهِ : لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ حَقّا حَقّا ... یا مُنشِرَ الرَّحمَهِ مِن مَواضِعِها ومُخرِجَ البَرَکاتِ مِن مَعادِنِها . (5)
.
1- .المائده : 16 .
2- .الإسراء : 13 .
3- .البلد الأمین : ص 409 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 394 .
4- .بحار الأنوار : ج 94 ص 158 ح 22 نقلاً عن کتاب أنیس العابدین .
5- .العدد القویّه : ص 75 ح 125 ، دلائل الإمامه : ص 458 ح 438 ، بحار الأنوار : ج 52 ص 391 ح 214 .
ص: 145
70 / 10 برای انسان ، کارنامه اعمالش را بیرون می آورد
70 / 11 شی ء را از مرز نیستی بیرون می آورد
70 / 12 برکات را بیرون می آورد
«خدا به وسیله آن (قرآن) ، کسی را که از خشنودی خدا پیروی کرده، به راه های سلامت راه می نماید و آنان را به خواست خود ، از تاریکی ها به روشنایی بیرون می آورد و به راهی راست ، راه می نماید» .
70 / 10برای انسان ، کارنامه اعمالش را بیرون می آورد« و [ کارنامه ] کردار هر انسانی را به گردنش پیوسته ایم و روز رستاخیز ، برای او نوشته ای بیرون می آوریم که آن را گشوده می بیند » .
70 / 11شی ء را از مرز نیستی بیرون می آوردپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعای جوشن کبیر : ای کسی که اشیا را از نیستی آفرید!
امام زین العابدین علیه السلام:ستایش ، برای خدایی است که آفریننده نطفه های آمیخته انسان ها ، وارد کننده روشنایی ها در تاریکی ها، و بیرون آورنده هستی از نیستی است ، و به واسطه قدیم بودنش از ازل ، [بر همه چیز ، ] پیشی گیرنده است.
70 / 12برکات را بیرون می آوردامام مهدی علیه السلام در دعای ایشان به هنگام ظهورش : به راستی، به راستی که خدایی جز اللّه نیست... ، ای گستراننده رحمت از جایگاه هایش و بیرون آورنده برکت ها از معادنش!
.
ص: 146
الفصل الحادی والسبعون: المخزیالمُخزی لغهً«المخزی» اسم فاعل من أَخزی ، یُخزی من مادّه «خزی» وهو یدلّ علی الإبعاد (1) . خَزِیَ ، یَخزَی خزیا ، أَی : ذلّ وهان ووقع فی بلیّهٍ ، وأَخزاه اللّه : أَبعده ومَقَته وأَذلّه وأَهانَه وقهَره (2) . ومن هذا الباب قولهم : خَزِی الرجل : استحیا من قُبح فعله ، خزایهً ، فهو خزیان ، وذلک أَنّه إِذا فعل ذلک واستحیا ، تباعد ونأی (3) .
المخزی فی القرآن والحدیثنُسبت مشتقّات «خزی» إِلی اللّه تعالی فی القرآن الکریم تسع مرّات صراحه (4) ، وإثنا عشر مرّه تلویحا. (5) لقد وردت صفه «المخزی» مرّهً واحدهً فی قوله سبحانه : «وَأَنَّ اللَّهَ مُخْزِی الْکَفِرِینَ» 6 ومن الحریّ بالذکر أَنّ «الخزی» فی الحقیقه انعکاس لعمل غیر صالح فی النظام التشریعیّ أَو التکوینیّ ، وهو یحیق بالخاطئین فی الدنیا أَو الآخره ، لذا نلاحظ فی القرآن والأَحادیث فی سیاق وصف اللّه بصفه «المخزی» أَنّها تشیر إِلی سبب صدور فعل الإخزاء من اللّه أَیضا مثل: «مُخْزِی الْکَفِرِینَ» ، و مخزی الظالمین ، و مخزی الفاسقین، و مخزی المعاندین .
.
1- .معجم مقاییس اللغه : ج 2 ص 179 .
2- .الصحاح : ج 6 ص 2326 ؛ المصباح المنیر : ص 168 ؛ معجم مقاییس اللغه : ج 2 ص 179 ؛ النهایه : ج 2 ص 30 .
3- .آل عمران : 192 ، 194 ؛ التوبه : 2 ، 14؛ الحشر : 5 ؛ الزمر : 26 ؛ النحل : 27 ؛ الشعراء : 87 ، التحریم : 8 .
4- .البقره : 85 ، 114 ، المائده : 33 ، 41 ، التوبه : 63 ، یونس : 98 ، هود : 39 ، 66 ، 93 ، الحجّ : 9 ، الزمر : 40 ، فصّلت : 16 .
5- .التوبه : 2 .
ص: 147