فصل هفتاد و نهم : مُنتقِم
واژه شناسی «مُنتقِم»
مُنتقِم، در قرآن و حدیث
فصل هفتاد و نهم : مُنتقِمواژه شناسی «مُنتقِم»صفت «مُنتقِم (سخت کیفر)»، اسم فاعل از «اِنْتَقَمَ، یَنْتَقِمُ»، از ریشه «نقم» است که بر ناپسند دانستن و سرزنش چیزی دلالت می کند. «نقمتُ علیه، أنْقَمُ» یعنی: به خاطر بدی کارش، آن را ناپسند دانستم و او را سرزنش کردم و از او ، به شدیدترین شکلی، نفرت پیدا کردم، و نقمت، از قبیل عذاب و کیفر (مجازات) سخت است. پس «اِنتَقَمَ» به این معناست که کار کسی را ناپسند دانست و او را کیفر داد. ابن اثیر می گوید: مُنتقِم، در نام های خدای متعال، به معنای کسی است که کیفر را بر هر که بخواهد، سخت می گرداند.
مُنتقِم، در قرآن و حدیثدر قرآن کریم، برگرفته ها از ریشه «نقم»، سیزده بار به خدا نسبت داده شده اند. تعبیر «عزیزٌ ذو انتقام (شکست ناپذیر و دارای کیفر سخت)»، چهار بار و صفت «منتقمون (سختْ کیفران)»، سه بار در مورد خدا به کار رفته است. در این آیات، کیفر سخت خدا، شامل حال کافران، دروغ انگاران، بدکاران و نافرمانان، دانسته شده است. با توجّه به معنای واژگانی ریشه «نقم» و «انتقام»، دو نکته به نظر می رسد : نخست، این که «انتقامْ» صدق نمی کند، مگر آن که جرمِ انجام شده، بزرگ و کیفرش سنگین باشد. از این رو، در حدیثی آمده است: «[ خداوند] کسی را که نافرمانی کرده، با عذاب دردناک، سختْ کیفر دهنده است». دوم، این که: سخت کیفر دادنِ یک گناه، به معنای کیفر دادن و عذاب کردنِ تنها نیست؛ بلکه کیفر دادن و عذاب کردن همراه با نفرت و ناپسند دانستن آن گناه است. این دو نکته، تفاوت صفت «منتقم» وصفات مشابه ، همچون: «مُعذِّب (عذاب دهنده)»، «مُخزی (خوار کننده)»، و «مُهلک (هلاک کننده)» را روشن می کند. از مباحث بالا روشن می شود که کیفر سخت الهی، به معنای کیفر گناه بزرگ، همراه با ناپسند دانستن آن است و این معنا، بر اساس «عدل الهی» تحقّق می یابد. در همین جاست که تفاوت انتقام خدا با انتقام رایج در میان انسان ها که به جهت آرام شدن دل و معمولاً همراه با ستم و دشمنی است مشخّص می گردد .
.
ص: 244
79 / 1عَزیزٌ ذُو انتِقامٍالکتاب«فَلاَ تَحْسَبَنَّ اللَّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ ذُو انتِقَامٍ» . (1)
«مِن قَبْلُ هُدیً لِّلنَّاسِ وَأَنزَلَ الْفُرْقَانَ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِئایَتِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَاللَّهُ عَزِیزٌ ذُو انتِقَامٍ» . (2)
.
1- .إبراهیم : 47 . راجع : المائده : 95 .
2- .آل عمران : 4 .
ص: 245
79 / 1 شکست ناپذیر و دارای کیفر سخت
79 / 1شکست ناپذیر و دارای کیفر سختقرآن«پس هرگز مپندار که خدا به وعده خود به رسولانش وفا نمی کند. همانا خدا ، شکست ناپذیر و دارای کیفر سخت است» .
«[و تورات و انجیل را] پیش از آن، برای راهنمایی مردم، و فرقان (قرآن) را فرو فرستاد. آنان که به آیات خدا کافر شدند، عذابی سخت دارند، و خدا ، شکست ناپذیر و دارای کیفر سخت است» .
.
ص: 246
«وَ مَن یَهْدِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّضِلٍّ أَلَیْسَ اللَّهُ بِعَزِیزٍ ذِی انتِقَامٍ» . (1)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله فِی الدُّعاءِ : اللّهُمَّ إِنّی أَسأَ لُکَ بِاسمِکَ ... یا ناصِرُ یا مُنتَصِرُ ، یا مُهلِکُ یا مُنتَقِمُ . (2)
79 / 2یَنتَقِمُ مِنَ المُجرِمینَالکتاب«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِئایَتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنتَقِمُونَ» . (3)
«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ رُسُلاً إِلَی قَوْمِهِمْ فَجَاءُوهُم بِالْبَیِّنَتِ فَانتَقَمْنَا مِنَ الَّذِینَ أَجْرَمُواْ وَ کَانَ حَقًّا عَلَیْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ» . (4)
«فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ» . (5)
راجع : الأعراف : 136 ، زخرف : 55 ، الحجر : 79 .
.
1- .الزمر : 37 .
2- .مهج الدعوات : ص 194 عن الإمام الحسین عن الإمام علیّ علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 95 ص 398 ح 33 .
3- .السجده : 22 .
4- .الروم : 47 .
5- .الزخرف : 25 .
ص: 247
79 / 2 بدکاران را کیفر سخت می دهد
«و هر که را خدا راه نمایدش، او را هیچ گم راه کننده ای نیست. آیا خدا شکست ناپذیر و دارای کیفر سخت نیست؟» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا : خدایا! از تو می خواهم به نامت... ای یاری رسان، ای پیروزگر ! ای هلاک کننده، ای سخت کیفر!
79 / 2بدکاران را کیفر سخت می دهدقرآن«و کیست ستمکارتر از کسی که به آیات پروردگارش یادآوری شد، امّا از آن، روی بگردانید؟ ما به بدکاران، سخت کیفریم» .
«و هر آینه ، پیش از تو رسولانی را به سوی قومشان فرستادیم. پس برای آنان ، دلیل های روشن آوردند. سپس به کسانی که بدکاری کردند، کیفر سخت دادیم و یاری دادنِ مؤمنان بر ما سزا بود» .
«به آنان کیفر سخت دادیم. پس بنگر که سرانجام دروغ انگاران ، چگونه بود» .
ر . ک : اعراف: آیه 136، زخرف: آیه 55، حجر: آیه 79.
.
ص: 248
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :یا کَریمَ المَآبِ (1) ، وَالجَوادَ الوَهّابَ ، وَالمُنتَقِمَ مِمَّن عَصاهُ بِأَلیمِ العَذابِ ، دَعَوتُکَ مُقِرّا بِالإِساءَهِ عَلی نَفسی إِذ لَم أَجِد مَلجَأً أَلجَأُ إِلَیهِ فِی اغتِفارِ مَا اکتَسَبتُ . (2)
.
1- .المآبُ : المَرجعُ (لسان العرب : ج 1 ص 218) .
2- .البلد الأمین : ص 113 ، جمال الاُسبوع : ص 61 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 171 ح 19 .
ص: 249
حدیثامام علی علیه السلام:ای کسی که بازگشتت [به سوی بندگانْ ]بزرگوارانه است، و ای بی عوضْ بخشنده و بی مزدْ بسیار بخششگر، و ای کسی که نافرمانت را با عذاب دردناک، سخت کیفر دهنده ای! تو را می خوانم، در حالی که به بدکاری ام اعتراف می کنم ؛ زیرا پناهگاهی [جز تو ]نمی یابم که برای آمرزش آنچه کرده ام، به آن پناه آورم.
.
ص: 250
الفصل الثمانون: المنذرالمنذر لغهً«المنذر» اسم فاعل من أَنذر ، یُنذِر ، من مادّه «نذر» وهو یدلّ علی تخویف أَو تخوّف . والإنذار : الإبلاغ ، ولا یکاد یکون إِلاّ فی التخویف (1) .
المنذر فی القرآن والحدیثلقد نُسبت مشتقّات مادّه «الإنذار» إِلی اللّه ثلاث مرّات فی القرآن الکریم (2) ، بَیْدَ أَنّ صفه «المنذر» لم ترد فیه ، ونلاحظ فی هذه الآیات أَنّ اللّه أَنذر النَّاس وخوّفهم الآخره والعذاب ونار جهنّم ، وحذّرهم فی إِحدی الآیات وأَنذرهم «یوم التلاق» (3) ، وقد فسّر بعض الأَحادیث «یوم التلاق» ب«یوم یلتقی أَهل السماوات والأرض» (4) کنایهً عن یوم القیامه ، وجاء فی حدیثٍ أَنّ اللّه سبحانه أَنذر المتکبّرین والمخالفین للحقّ ، وذکر أَنّ سبب هذا الإنذار هو إِشعارهم بعاقبه سوء أَعمالهم ، وتثبیت الحجّه علیهم ، ورفض کلّ ما یأتون به من عذرٍ یوم القیامه .
.
1- .معجم مقاییس اللغه : ج 5 ص 414؛ المصباح المنیر : ص 599 .
2- .اللیل : 14؛ النبأ : 40؛ غافر : 15 .
3- .غافر : 15 .
4- .. تفسیر نور الثقلین : ج 4 ص 514 ح 24 .
ص: 251
فصل هشتادم : مُنذِر
واژه شناسی «مُنذِر»
مُنذِر، در قرآن و حدیث
فصل هشتادم : مُنذِرواژه شناسی «مُنذِر»صفت «مُنذِر (هشدار دهنده)»، اسم فاعل از «أنذَرَ، یُنذِرُ» از ریشه «نذر» است که بر ترساندن یا ترسیدن دلالت می کند و «اِنذار»، به معنای اطّلاع رساندن است و تقریباً به کار نمی رود، مگر در اطّلاع رسانی برای ترساندن.
مُنذِر، در قرآن و حدیثدر قرآن کریم، برگرفته ها از ریشه «إنذار» ، سه بار به خدا نسبت داده شده اند ؛ امّا صفت «مُنذِر» به کار نرفته است. در آیات یاد شده ، خداوند، مردم را نسبت به آخرت و عذاب و آتش دوزخ، هشدار داده و ترسانده است. در یکی از این آیات، خدا مردم را از «یوم التلاق (روز دیدار)» بر حذر داشته است. در برخی احادیث، «یوم التلاق» به «روزی که اهل آسمان ها و زمین با یکدیگر دیدار می کنند» تفسیر شده است که کنایه از روز قیامت است. در حدیثی، خدا به خودبزرگ بینان و مخالفانِ حق ، هشدار داده و دلیل آن را آگاه کردن آنان به نتیجه بد کارهایشان و استوار کردن حجّت (دلیل) و برطرف ساختن زمینه هر گونه بهانه ای در روز قیامت، ذکر کرده است.
.
ص: 252
80 / 1یُنذِرُ یَومَ التَّلاقِ«رَفِیعُ الدَّرَجَتِ ذُو الْعَرْشِ یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَی مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ لِیُنذِرَ یَوْمَ التَّلاَقِ» . (1)
80 / 2یُنذِرُ عَذابا قَریبا«إِنَّا أَنذَرْنَکُمْ عَذَابًا قَرِیبًا » . (2)
80 / 3یُنذِرُ نارا تَلَظّی«فَأَنذَرْتُکُمْ نَارًا تَلَظَّی * لاَ یَصْلَاهَا إِلاَّ الْأَشْقَی * الَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلَّی * وَ سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی * الَّذِی یُؤْتِی مَالَهُ یَتَزَکَّی * وَ مَا لِأَحَدٍ عِندَهُ مِن نِّعْمَهٍ تُجْزَی * إِلاَّ ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَی * وَ لَسَوْفَ یَرْضَی» . (3)
80 / 4یُنذِرُ مَن عَنَدَ وَعَتارسول اللّه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ إِنّی أَسأَ لُکَ بِاسمِکَ یا مُصَوِّرُ یا مُقَدِّرُ ، یا مُدَبِّرُ یا مُطَهِّرُ ، یا مُنَوِّرُ یا مُیَسِّرُ ، یا مُبَشِّرُ یا مُنذِرُ ، یا مُقَدِّمُ یا مُؤَخِّرُ . (4)
.
1- .غافر : 15 .
2- .النبأ : 40 .
3- .اللیل : 14 21 .
4- .البلد الأمین : ص 404 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 387 .
ص: 253
80 / 1 به روز دیدار ، هشدار می دهد
80 / 2 به عذابی نزدیک ، هشدار می دهد
80 / 3 با آتشی زبانه کِشنده، هشدار می دهد
80 / 4 کسی را که نافرمانی کند و تکبّر ورزد، هشدار می دهد
80 / 1به روز دیدار ، هشدار می دهد«بالا برنده درجات است و دارای عرش که روح (روح القدس / فرشته وحی) را به فرمان خویش بر هر یک از بندگانش که بخواهد ، می افکند تا به روز دیدار (یوم التلاق) هشدار دهد» .
80 / 2به عذابی نزدیک ، هشدار می دهد«همانا ما شما را به عذابی نزدیک ، هشدار دادیم» .
80 / 3با آتشی زبانه کِشنده، هشدار می دهد«پس شما را به آتشی که زبانه می کشد، هشدار دادم. در آن در نمی آید ، مگر بدبخت ترین؛ آن که دروغ انگاشت و روی برگردانید. و زودا که پرهیزگارترین، از آن، دور داشته شود ؛ آن که مالش را می دهد تا پیراسته شود. و هیچ کس را نزد او نعمتی نیست که [باید ]پاداش داده شود ، جز جُستن وجه پروردگار والایش ، و بی شک به زودی، خشنود خواهد شد» .
80 / 4کسی را که نافرمانی کند و تکبّر ورزد، هشدار می دهدپیامبر خدا صلی الله علیه و آله:خدایا! من از تو می خواهم، به نامت، ای صورتگر و ای اندازه گذار! ای تدبیر کننده و ای پاک کننده! ای روشن کننده و ای آسان کننده! ای بشارت دهنده و ای هشدار دهنده! ای جلو اندازنده و ای عقب اندازنده!
.
ص: 254
الإمام علیّ علیه السلام :لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ المُنذِرُ مَن عَنَدَ (1) عَن طاعَتِهِ وعَتا (2) عَن أَمرِهِ ، وَالمُحَذِّرُ مَن لَجَّ (3) فی مَعصِیَتِهِ وَاستَکبَرَ عَن عِبادَتِهِ ، المُعذِرُ إِلی مَن تَمادی فی غَیِّهِ وضَلالَتِهِ ؛ لِتَثبیتِ حُجَّتِهِ عَلَیهِ وعِلمِهِ بِسوءِ عاقِبَتِهِ . (4)
.
1- .عَنَدَ : خَالَفَ وردّ الحقّ وهو یعرفه (الصحاح : ج 2 ص 513) .
2- .العُتُوُّ: التجبّرُ والتکبّرُ (النهایه : ج 3 ص 181) .
3- .لَجَّ فی الأمر: تمادَی علیه وأبی أن ینصرف عنه (لسان العرب : ج 2 ص 353) .
4- .البلد الأمین : ص 105 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 160 ح 11 .
ص: 255
امام علی علیه السلام:خدایی جز اللّه نیست، که به هر که از طاعت او نافرمانی کند و نسبت به فرمانش تکبّر ورزد، هشدار دهنده است، و کسی را که در نافرمانی او اصرار و از پرستش او استکبار ورزد، برحذر دارنده است. او برای کسی که بر انحراف و گم راهی اصرار می ورزد ، دستاویزی باقی نمی گذارد، به خاطر استوار کردن حجّتش و آگاهی اش از بدیِ عاقبت وی.
.
ص: 256
الفصل الحادی والثمانون: المنزلالمُنزل لغهً«المُنْزِل» اسم فاعل من أَنزل ، یُنزل ، من مادّه «نزل» وهو یدلّ علی هبوط شیء ووقوعه ، والنزول : الهبوط من عُلوّ إِلی سُفل والوقوع والحلول (1) .
المُنْزِل فی القرآن والحدیثلقد نُسبت صفه «المُنْزِل» إِلی اللّه سبحانه فی القرآن الکریم أربع مرّات تمثّلت فی قوله تعالی : «نَحْنُ الْمُنزِلُونَ» (2) ، وقوله : «خَیْرُ الْمُنزِلِینَ» (3) ، وقوله تعالی : «إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَی أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْیَهِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ» (4) وقوله : «وَ مَا أَنزَلْنَا عَلَی قَوْمِهِ مِنم بَعْدِهِ...» (5) . ووردت هذه الصفه بصیغه الفعل فی مواضع کثیره . لقد جاء فی الآیات والأَحادیث أَنّ اللّه تعالی مُنْزِل کلّ شیء سواء ما نص علیه القرآن الکریم بالإنزال من کالملائکه والکتاب ، والسکینه ، والماء ، والمنّ ، والسلوی ، واللباس ، والأَنعام ، والنعاس ، والبرکات أَو غیر ذلک . والدلیل أَنّ کلّ شیء من أَشیاء العالم مخلوق للّه ، والعنایه فی إِطلاق اسم المنزل علی اللّه تعالی أَنّ مقامه تعالی العلوّ ومقام المخلوقات السُفل ، والنزول : هبوط الشیء من علو إِلی سفل .
.
1- .معجم مقاییس اللغه ج 5 : ص 417 ، المصباح المنیر : ص 600 ، لسان العرب : ج 11 ص 656 .
2- .الواقعه : 69 .
3- .المؤمنون : 29 .
4- .العنکبوت : 34 .
5- .یس : 28 .
ص: 257
فصل هشتاد و یکم : مُنزِل
واژه شناسی «مُنزِل»
مُنزِل، در قرآن و حدیث
فصل هشتاد و یکم : مُنزِلواژه شناسی «مُنزِل»صفت «مُنزِل (فروآور)»، اسم فاعل از «أنزَلَ، یُنزِلُ»، از ریشه «نزل» است که بر فرود آمدن و افتادن شی ء دلالت می کند، و «نزول» به معنای فرو افتادن از بالا و افتادن و فرود آمدن است.
مُنزِل، در قرآن و حدیثدر قرآن کریم صفت «مُنزِل» چهار بار به این صورت ها به خدا نسبت داده شده است : «نَحْنُ الْمُنزِلُونَ ؛ ما فرو آورنده ایم» و «خَیْرُ الْمُنزِلِینَ ؛ بهترینِ فرو آورندگان است» و «إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَی أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْیَهِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَآءِ بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ ؛ ما بر اهل این شهر، به خاطر فسادی که می کردند، عذابی از آسمان فرو خواهیم آورد» و «وَ مَآ أَنزَلْنَا عَلَی قَوْمِهِ مِنم بَعْدِهِ ... ؛ پس از وی بر قومش فرو نیاوردیم...» . این صفت در موارد بسیاری به صورت فعلی به کار رفته است . در آیات و احادیث آمده است که خدای متعال ، فرو آورنده همه چیز است، چه چیزهایی که قرآن به فرو آوردن آنها تصریح کرده است (همچون : فرشتگان، قرآن ، آرامش، آب، مَنّ و سَلوا ، (1) لباس ، چارپایان ، خواب سبک، و برکت ها) و چه غیر آنها. دلیل این مطلب، آن است که همه موجودات جهان، آفریده خدایند. نکته قابل توجّهی که در به کار بردن نام «مُنزل (فروآور) » برای خدای متعال وجود دارد ، این است که مقام خدای متعال ، بالا و مقام آفریدگان ، پایین است، و نزول نیز به معنای فرو افتادن چیزی از بالا به پایین است.
.
1- .دو نعمت بهشتی که برای نسل بنی اسرائیل فرستاده شد و احتمالاً خوراک گیاهی (مثل ترنجبین) و مرغی مخصوص یا عسل بوده است .
ص: 258
81 / 1یُنزِلُ الملائکه«أَتَی أَمْرُ اللَّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَنَهُ وَ تَعَلَی عَمَّا یُشْرِکُونَ» . (1)
81 / 2یُنزِلُ الکِتابَالکتاب«إِنَّا أَنزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَبَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاکَ اللَّهُ» . (2)
«وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَبَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَبِ وَمُهَیْمِنًا عَلَیْهِ فَاحْکُم بَیْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ» . (3)
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنزَلَ عَلَی عَبْدِهِ الْکِتَبَ وَ لَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجَا» . (4)
راجع : البقره : 99 و 170 و 174 و 213 ، آل عمران : 3 و 4 و 7 ، النساء : 61 و 113 و 166 ، المائده : 47 و 48 و 49 ، الأنعام: 114 ، الرعد : 7 ، النحل: 64 ، الإسراء : 102 ، الأنبیاء: 10 ، العنکبوت : 47 و 51 ، الزمر : 2 و 41، الطلاق : 10 ، الحجر: 9 ، الحدید : 25 ، غافر: 2، الشوری : 15 و 17 .
.
1- .النحل : 1 .
2- .النساء: 105 .
3- .المائده: 48 .
4- .الکهف: 1 .
ص: 259
81 / 1 فرشتگان را فرو می آورد
81 / 2 کتاب را فرو می آورد
81 / 1فرشتگان را فرو می آورد«امر خدا در رسید . پس در آن ، شتاب مکنید . او منزّه و فراتر است از آنچه [ با وی] شریک می شمرند» .
81 / 2کتاب را فرو می آوردقرآن«ما کتاب را به حق به سوی تو فرو آوردیم تا میان مردم ، بدانچه خدا تو را بنمود، حکم کنی» .
«و کتاب را به حق به سوی تو فرو آوردیم ، در حالی که تصدیق کننده کتاب هایی است که [ از پیش ]فراروی آن است، و حاکم بر آنهاست . پس میان آنها بدانچه خدا فرو آورده ، حکم کن» .
«ستایش ، برای خدایی است که کتاب را بر بنده اش فرو آورد و آن را هیچ کژی ای ننهاد» .
ر . ک : بقره: آیه 99 ، 170 ، 174 و 213، آل عمران: آیه 3 4 و 7، نساء: آیه 61 ، 113 و 166 ، مائده: آیه 47 و 48 و 49، انعام: آیه 114، رعد: آیه 7، نحل: آیه 64، اسراء: آیه 102، انبیاء: آیه 10، عنکبوت: آیه 47 و 51، زمر: آیه 2 و 41، طلاق: آیه 10 ، حجر: آیه 9، حدید: آیه 25، غافر: آیه 2، شورا: آیه 15 و 17.
.
ص: 260
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ رَبَّنا ورَبَّ کُلِّ شَیءٍ ، مُنزِلَ التَّوراهِ وَالإِنجیلِ وَالفُرقانِ ، فالِقَ الحَبِّ وَالنَّوی . (1)
الإمام الحسین علیه السلام فی دُعاءِ عَرَفَهَ : یا إِلهی وإِلهَ آبائی إِبراهیمَ وإِسماعیلَ وإِسحاقَ ویَعقوبَ ، ورَبَّ جِبریلَ ومیکائیلَ وإِسرافیلَ ، ورَبَّ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیِّینَ وآلِهِ المُنتَجَبینَ ، ومُنزِلَ التَّوراهِ وَالإِنجیلِ وَالزَّبورِ وَالفُرقانِ العَظیمِ ، ومُنزِلَ کهیعص وطه ویس وَالقُرآنِ الحَکیمِ ، أَنتَ کَهفی حینَ تُعیینِی المَذاهِبُ فی سَعَتِها ، وتَضیقُ عَلَیَّ الأَرضُ بِرُحبِها . (2)
الإمام الصادق علیه السلام :اللّهُمَّ رَبَّنا ... لَکَ الحَمدُ یا مُنزِلَ الآیاتِ وَالذِّکرِ (3) العَظیمِ. (4)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ رَبَّ النُّورِ العَظیمِ ، ورَبَّ الکُرسِیِّ الرَّفیعِ ، ورَبَّ البَحرِ المَسجورِ ، ومُنزِلَ التَّوراهِ وَالإِنجیلِ وَالزَّبورِ (5) ، ورَبَّ الظِّلِّ وَالحَرورِ ، ومُنزِلَ الفُرقانِ العَظیمِ ، ورَبَّ المَلائِکَهِ المُقَرَّبینَ وَالأَنبیاءِ وَالمُرسَلینَ . (6)
.
1- .مهج الدعوات : ص 178 عن فاطمه علیهاالسلام ، الإقبال : ج 1 ص 130 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 95 ص 406 ح 37 ؛ صحیح مسلم : ج 4 ص 3084 ح 61 ، سنن أبی داوود : ج 4 ص 312 ح 5051 ، صحیح ابن حبان : ج 12 ص 348 ح 5537 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 518 ح 3481 کلّها عن أبی هریره نحوه ، کنزالعمّال : ج 2 ص 194 ح 3715 .
2- .الإقبال : ج 2 ص 80 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 220 ح 3 .
3- .الذِّکْرُ : القرآن (مفردات ألفاظ القرآن : ص 328) .
4- .الکافی : ج 2 ص 573 ح 1 .
5- .الزَّبور : کتاب داوود علیه السلام (المصباح المنیر : ص 250) .
6- .المزار الکبیر : ص 663 ، بحار الأنوار : ج 86 ص 285 ح 47 نقلاً عن الکتاب العتیق .
ص: 261
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله:خدایا! ای پروردگار ما و پروردگار همه چیز! ای فروآورِ تورات و انجیل و فرقان! ای شکافنده دانه و هسته!
امام حسین علیه السلام در دعای عرفه : ای خدای من و خدای پدرانم ، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب، و پروردگار جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، و پروردگار محمّد ، خاتم پیامبران ، و خاندان برگزیده او، و فروآور تورات و انجیل و زبور و فرقان سترگ، و فروآور کهیعص و طه و یس و قرآن حکیم! تو پناهگاه منی ، آن هنگام که راه ها به رغم گستردگی شان مرا ناتوان می کنند و زمین با فراخی اش بر من تنگ می شود.
امام صادق علیه السلام:خدایا، پروردگار ما!... ستایش برای توست ، ای فروآور آیات و یادکرد (قرآن) سترگ!
امام صادق علیه السلام:خدایا! ای پروردگار روشنایی سترگ، و پروردگار کرسی بلند، و پروردگار دریای لبریز، و فروآور تورات و انجیل و زبور، و پروردگار سایه و گرمای سوزان، و فروآور فرقان سترگ، و پروردگار فرشتگان مُقرّب و پیامبران و فرستاده شدگان.
.
ص: 262
المصباح للکفعمی مِمّا یُدعی بِهِ قَبلَ اصفِرارِ الشَّمسِ : اللّهُمَّ إِنَّکَ مُنزِلُ القُرآنِ وخالِقُ الإِنسِ وَالجانِّ ، وجاعِلُ الشَّمسِ وَالقَمَرِ بِحُسبانٍ . (1)
81 / 3یُنزِلُ السَّکینهَ«هُوَ الَّذِی أَنزَلَ السَّکِینَهَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُواْ إِیمَنًا مَّعَ إِیمَنِهِمْ وَ لِلَّهِ جُنُودُ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضِ وَ کَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا» . (2)
81 / 4یُنزِلُ الماءَالکتاب«الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَ شًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَ تِ رِزْقًا لَّکُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادًا وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ» . 3
«وَ أَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَ تِ مَاءً ثَجَّاجًا» . (3)
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :سُبحانَکَ اللّهُمَّ وبِحَمدِکَ ، لا إِلهَ إِلاّ أَنتَ أَستَغفِرُکَ وأَتوبُ إِلَیکَ ، أَنتَ المُغیثُ وإِلَیکَ المَرغَبُ ، مُنزِلُ الغَیثِ (4) . (5)
.
1- .المصباح للکفعمی : ص 192 من دون إسناد إلی المعصوم ، بحار الأنوار : ج 86 ص 354 .
2- .الفتح : 4 .
3- .النبأ : 14 . وثَجَجْت الماء ثجّا : إذا سَیّلتَه ، ومطرٌ ثَجّاج : إذا انصَبّ جِدّا (الصحاح : ج 1 ص 302) .
4- .الغَیْث : المطر (الصحاح : ج 1 ص 289) .
5- .الدروع الواقیه : ص 194 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 198 ح 3 .
ص: 263
81 / 3 آرامش را فرو می آورد
81 / 4 آب را فرو می آورد
المصباح ، کفعمی از دعاهایی که پیش از زرد شدن خورشید (غروب) خوانده می شوند : خدایا! تویی فروآور قرآن، و آفریدگار انسان و جن ، و گمارنده با حسابِ خورشید و ماه.
81 / 3آرامش را فرو می آورد«اوست آن که آرامش را در دل های مؤمنانْ فرو آورد تا ایمانی بر ایمان خویش بیفزایند. و برای خداست لشکرهای آسمان ها و زمین، و خدا دانا و فرزانه است» .
81 / 4آب را فرو می آوردقرآن«آن که زمین را برای شما بستری، و آسمان را بنایی گمارد و از آسمان ، آبی فرو آورد . پس بِدان ، از میوه ها روزی برایتان بیرون آورد . پس برای خدا همتایانی قرار ندهید، در حالی که خود می دانید» .
«و از ابرهای باران زا ، آبی سخت ریزان ، فرو آوردیم» .
حدیثامام علی علیه السلام:خدایا! تو منزّهی و من ، ستایش تو را می گزارم . خدایی جز تو نیست . از تو آمرزش می خواهم و به سوی تو باز می گردم. تویی فریادرس و رغبت ، به سوی توست، [ و تو ] فرو آورنده بارانی .
.
ص: 264
81 / 5یُنزِلُ البَرَکاتِالإمام علیّ علیه السلام :اللّهُمَّ لَکَ الحَمدُ مُجیبَ الدَّعَواتِ ، رَفیعَ الدَّرَجاتِ ، مُنزِلَ الآیاتِ مِن فَوقِ سَبعِ سَماواتٍ ، مُخرِجَ النُّورِ مِنَ الظُّلُماتِ ، مُبَدِّلَ السَّیِّئاتِ حَسَناتٍ ، وجاعِلَ الحَسَناتِ دَرَجاتٍ . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :یا مُنزِلَ الشِّفاءِ ومُذهِبَ الدَّاءِ ، أَنزِل عَلی ما بی مِن داءٍ شِفاءً . (2)
عنه علیه السلام :یا أللّهُ یا أللّهُ یا أللّهُ ... یا مُنزِلَ البَرَکاتِ ، یا مُعطِیَ الخَیراتِ ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ . (3)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ لَکَ الحَمدُ مُنزِلَ الآیاتِ ، مُجیبَ الدَّعَواتِ ، کاشِفَ الکُرُباتِ ، مُنزِلَ الخَیراتِ ، مَلِکَ المَحیا وَالمَماتِ . (4)
الإمام الکاظم علیه السلام فِی الدُّعاءِ : یا مُنزِلَ نِعمَتی ، یا مُفَرِّجَ کُربَتی ، ویا قاضِیَ حاجَتی ، أَعطِنی مَسأَلَتی بِلا إِلهَ إِلاّ أَنتَ . (5)
الأُصول الستّه عشر عن زید الزرّاد :رَأَیتُ أبا عَبدِاللّهِ علیه السلام قَد خَرَجَ مِن مَنزِلِهِ فَوَقَفَ عَلی عُتبَهِ بابِ دارِهِ ، فَلَمّا نَظَرَ إِلَی السَّماءِ رَفَعَ رَأَسَهُ وحَرَّکَ إِصبَعَهُ السَّبّاحَهَ (6) یدبرُها (7) ویَتَکَلَّمُ بِکَلامٍ خَفِیٍّ لَم أَسمَعهُ ، فَسَأَلتُهُ ، فَقالَ : نَعَم یا زَیدُ ، إِذا أَنتَ نَظَرتَ إِلَی السَّماءِ فَقُل : یا مَن جَعَلَ السَّماءَ سَقفا مَرفوعا ، یا مَن رَفَعَ السَّماءَ بِغَیرِ عَمَدٍ ، یا مَن سَدَّ الهَواءَ بِالسَّماءِ ، یا مُنزِلَ البَرَکاتِ مِنَ السَّماءِ إِلَی الأَرضِ ، یا مَن فی السَّماءِ مُلکُهُ وعَرشُهُ ، وفِی الأَرضِ سُلطانُهُ ، یا مَن هُوَ بِالمَنظَرِ الأَعلی ، یا مَن هُوَ بِالأُفُقِ المُبینِ ، یا مَن زَیَّنَ السَّماءَ بِالمَصابیحِ وجَعَلَها رُجوما لِلشَّیاطینِ ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وعَلی آلِ مُحَمَّدٍ . (8)
.
1- .مهج الدعوات : ص 187 عن معاویه بن وهب عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، جمال الاُسبوع : ص 283 عن عبداللّه بن عطاء عن الإمام الباقر عن آبائه عنه علیهم السلام، الإقبال: ج 3 ص 53 من دون إسناد إلی المعصوم، بحارالأنوار: ج 95 ص 411 ح 41.
2- .الکافی : ج 2 ص 567 ح 14 عن هشام الجوالیقی ، طبّ الأئمّه لا بنی بسطام : ص 37 عن زکریّا بن آدم عن الإمام الرضا علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 95 ص 55 ح 19 .
3- .طبّ الأئمّه لابنی بسطام : ص 103 عن إسحاق بن إسماعیل وبشر بن عمّار ، بحار الأنوار : ج 95 ص 79 ح 2 .
4- .الدروع الواقیه : ص 90 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 141 ح 4 .
5- .جمال الاُسبوع : ص 179 ، بحار الأنوار : ج 91 ص 189 ح 10 .
6- .السَّبّاحَهُ : الإصبع التی تلی الإبهام ، سمّیت بذلک ؛ لأنّها یشار بها عند التسبیح (النهایه : ج 2 ص 332) .
7- .فی بحار الأنوار : «یدیرها» بدل «یدبرها» .
8- .الأصول السّته عشر : ص 8 ، بحار الأنوار : ج 95 ص 304 ح 1 .
ص: 265
81 / 5 برکت ها را فرو می آورد
81 / 5برکت ها را فرو می آوردامام علی علیه السلام:خدایا! ستایش برای توست ، ای پاسخ دهنده دعاها، بالا برنده مقام ها ، فرو آورنده آیات از فراز هفت آسمان، بیرون آورنده روشنایی از تاریکی ها، دگرگون کننده بدی ها به خوبی ها، و ای کسی که نیکی ها را مقامْ قرار داده ای!
امام صادق علیه السلام:ای فرو آورنده بهبود و از میان برنده بیماری! بر آنچه از بیماری دارم، بهبود فرو فرست.
امام صادق علیه السلام:ای خدا، ای خدا، ای خدا!... ای فرو آورنده برکت ها! ای بخشنده خوبی ها! بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست.
امام صادق علیه السلام:خدایا ، ستایش برای توست ، ای فرو آورنده آیات، پاسخ دهنده دعاها، برطرف کننده گرفتاری ها، فروآور خوبی ها، فرمان روا و صاحب اختیار زندگی و مرگ!
امام کاظم علیه السلام در دعا : ای فروآور نعمت من ، ای گشاینده گرفتاری من ، و ای برآورنده نیاز من! درخواستم را به حقّ «لا إله إلاّ أنت» به من ببخش.
الاُصول الستّه عشر به نقل از زید زرّاد : امام صادق علیه السلام را دیدم که از منزلش خارج شد و بر آستانه در خانه اش ایستاد. پس وقتی به آسمان نگاه کرد، سرش را بالا برد و انگشت نشانه را تکان داد و چرخانید و جملاتی را آرام گفت که من ، آن را نشنیدم . [درباره این جملات] از ایشان پرسیدم . فرمود: «بله ، ای زید! وقتی به آسمان نگاه کردی ، بگو: ای کسی که آسمان را سقفی برافراشته شده قرار داد! ای آن که آسمان را بدون ستون برافراشت ، ای کسی که هوا را با آسمان ، مسدود کرد! ای فرو آورنده برکت ها از آسمان به زمین! ای آن که مُلک و مرکز فرمان روایی اش در آسمان و سلطنتش در زمین است ، ای کسی که در برترین چشم انداز است! ای آن که در افق روشن است! ای کسی که آسمان را با چراغ ها (ستارگان) آراست و آنها را ابزار راندن شیطان ها ساخت! بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست».
.
ص: 266
راجع : ص 278 (منشئ البرکات) .
81 / 6یُنزِلُ الأَنعامَ«خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَ حِدَهٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَ أَنزَلَ لَکُم مِّنَ الْأَنْعَمِ ثَمَنِیَهَ أَزْوَ جٍ یَخْلُقُکُمْ فِی بُطُونِ أُمَّهَتِکُمْ خَلْقًا مِّن بَعْدِ خَلْقٍ فِی ظُلُمَتٍ ثَلَثٍ ذَ لِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ» . (1)
81 / 7أَنْزَلَ المَنَّ وَالسَّلوی«وَ ظَلَّلْنَا عَلَیْکُمُ الْغَمَامَ وَ أَنزَلْنَا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوَی کُلُواْ مِن طَیِّبَتِ مَا رَزَقْنَکُمْ وَ مَا ظَلَمُونَا وَ لَکِن کَانُواْ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ» . (2)
.
1- .الزمر : 6 .
2- .البقره : 57 .
ص: 267
81 / 6 چارپایان را فرو می آورد
81 / 7 مَنّ و سَلوا فرو می آورد
ر . ک : ص 279 (نو پدیدآورنده برکت ها).
81 / 6چارپایان را فرو می آورد«شما را از یک تن آفرید . آن گاه از او همسرش را پدید آورد، و برای شما از چارپایان ، هشت جفت فرو آورد . شما را در شکم های مادرانتان می آفریند، آفرینشی پس از آفرینشی ، در تاریکی های سه گانه. این است خدا، پروردگار شما، فرمان روایی ، از آنِ اوست . خدایی جز او نیست . پس به کجا باز گردانده می شوید؟» .
81 / 7مَنّ و سَلوا فرو می آورد«و ابر را بر شما سایبان کردیم و برایتان مَنّ و سَلوا فرو آوردیم. از چیزهای پاکیزه ای که روزی تان کرده ایم، بخورید. و آنان بر ما ستم نکردند؛ بلکه بر خویشتن ستم می کردند» .
.
ص: 268
راجع : الأعراف : 160 ، المائده : 114 ، طه : 80 .
81 / 8یُنزِلُ اللِّباسَ«یَبَنِی ءَادَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاسًا یُوَ رِی سَوْءَ تِکُمْ وَرِیشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَی ذَ لِکَ خَیْرٌ ذَ لِکَ مِنْ ءَایَتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ» . (1)
81 / 9یُنزِلُ النُّعاسَ«ثُمَّ أَنزَلَ عَلَیْکُم مِّن بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَهً نُّعَاسًا یَغْشَی طَائِفَهً مِّنکُمْ وَطَائِفَهٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَیْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَهِلِیَّهِ یَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ الْأَمْرِ شَیْ ءٌ» . (2)
81 / 10یُنزِلُ کُلَّ شَیءٍ«وَ إِن مِّن شَیْ ءٍ إِلاَّ عِندَنَا خَزَائِنُهُ وَ مَا نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ» . (3)
.
1- .الأعراف : 26 .
2- .آل عمران : 154 .
3- .الحجر : 21 .
ص: 269
81 / 8 لباس را فرو می آورد
81 / 9 خواب سبک را فرو می آورد
81 / 10 هر چیزی را فرو می آورد
ر . ک : اعراف : آیه 160، مائده: آیه 114، طه: آیه 80 .
81 / 8لباس را فرو می آورد«ای فرزندان آدم! همانا بر شما جامه ای فرو آوردیم که شرمگاه های شما را می پوشاند و زینت است، و لباس پرهیزگاری، بهتر است. این ، از نشانه های خداست ، باشد که آنان به یاد آورند» .
81 / 9خواب سبک را فرو می آورد«آن گاه ، پس از اندوه ، آرامشی که خوابی سبک بود بر شما فرو آورد که گروهی از شما را فراگرفت، و گروهی در اندیشه خویشتن بودند و به خدا گمان ناروا همچون گمان های [ دوران ] جاهلیت داشتند. می گفتند : آیا ما را از این کار ، چیزی (اختیاری) هست؟» .
81 / 10هر چیزی را فرو می آورد«و هیچ چیزی نیست ، مگر آن که گنجینه های آن نزد ماست، و آن را جز به اندازه معلوم ، فرو نمی آوریم» .
.
ص: 270
الفصل الثانی والثمانون: المنشئالمُنشئ لغهً«المنشئ» اسم فاعل من أَنشأ ، یُنشئ ، إِنشاءً من مادّه «نشأ» وهو یدلّ علی ارتفاع فی شیء وسمّو (1) . والإنشاء : الابتداء . نشأ الشیء : حدث وتجدّد . أَنشأ السحاب یمطر : بدأَ ، وفلان یُنشئ الأَحادیث ، أَی : یضعها أَنشأه اللّه : ابتدأَ خَلْقَه وخَلَقَهُ (2) ، فالمنشئ هو خالق الشیء ابتداءً ، والمناسبه بین الخلقه الابتدائیّه وبین الارتفاع والسموّ هو أَنّ الشیء فی الخلقه الابتدائیّه یرتفع من حضیض العدم لِیَصِل إِلی کمال الوجود .
المنشئ فی القرآن والحدیثنُسبت مشتقّات مادّه الإنشاء الی اللّه سبحانه اثنتین وستّین مرّه فی القرآن الکریم ، ووردت صفه المنشئ مرّهً واحدهً فی قوله تعالی : «نَحْنُ الْمُنشِئُونَ» (3) ، واللّه تعالی فی القرآن والأَحادیث مُنشئُ کلِّ شیء ، والإنشاء فی الأَحادیث بمعنی الخلقه الابتدائیّه من دون سابقه مثال وصوره وعیّنه ، وقد صُرِّح أَیضا أنّ إِنشاء اللّه یتحقّق بغیر رویّه وتجربه واقتداء وشریک . (4)
.
1- .معجم مقاییس اللغه : ج 5 ص 428 .
2- .الصحاح : ج 1 ص 77 ، النهایه : ج 1 ص 51 ، المصباح المنیر : ص 606 ، لسان العرب : ج 1 ص 170 .
3- .الواقعه : 72 .
4- .راجع : ج5 ص302 هامش 3 .
ص: 271