فصل پنجم: عدالت در آخرت
5 / 1 عدالت ، ترازوی اعمال در روز رستاخیز
فصل پنجم: عدالت در آخرت5 / 1عدالت ، ترازوی اعمال در روز رستاخیزقرآن«و در آن روز ، سنجش [اعمال]، حقیقت است» .
«و ترازوهای برابری را در روز رستاخیز می نهیم . پس، هیچ کس به [در] چیزی ستم نمی بیند و اگر [عملْ ]هموزن دانه خردلی باشد، آن را می آوریم و کافی است که ما حسابرس باشیم» .
حدیثالاحتجاج :از جمله پرسش های آن زندیق که درباره مسائل بسیاری از امام صادق علیه السلام پرسید، این بود که گفت : . . . آیا اعمال، به ترازو نهاده نمی شوند ؟ [امام علیه السلام ] فرمود : «نه ؛ زیرا اعمال، جسم نیستند ؛ بلکه صفت کارهایی هستند که [صاحبانشان] انجام داده اند . همانا کسی که تعداد چیزها را نمی داند و سبک و سنگین آنها را نمی شناسد، به ترازو نیازمند است ، در حالی که چیزی بر خداوند، پنهان نیست» . گفت : پس معنای ترازو چیست ؟ [امام علیه السلام ] فرمود : «[سنجش اعمال با میزانِ ]عدالت» .
.
ص: 108
5 / 2العَدلُ فی جَزاءِ الحَسَناتِالکتاب«إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا إِنَّهُ یَبْدَؤُاْ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ لِیَجْزِیَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ بِالْقِسْطِ وَ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِیمٍ وَ عَذَابٌ أَلِیم بِمَا کَانُواْ یَکْفُرُونَ» . (1)
«إِنَّا لَا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً» . (2)
«إِنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ» . (3)
«إِنَّا لَا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ» . (4)
« وَ لَا یُظْلَمُونَ فَتِیلاً » . (5)
راجع : البقره:143، 272، 279، 281 وآل عمران : 25، 57، 161، 171، 195 والأنفال: 60 ویونس: 4 ومریم : 60 وطه : 112 والنحل : 111 .
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام فی ذِکرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : اللّهُمَّ اقسِم لَهُ مَقسَما مِن عَدلِکَ ، وَاجزِهِ مُضَعَّفاتِ (6) الخَیرِ مِن فَضلِکَ . (7)
.
1- .یونس : 4 .
2- .الجاثیه : 31 35 .
3- .التوبه : 120 وراجع هود : 115 ، یوسف : 90 ، یوسف : 56 .
4- .الاعراف : 170 .
5- .. الإسراء : 71 .
6- .فی بحار الأنوار : «مضاعفات» بدل «مضعّفات» ، وکلاهما بمعنی .
7- .نهج البلاغه : الخطبه 106 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 381 ح 93 .
ص: 109
5 / 2 عدالت در پاداش دادن نیکی ها
5 / 2عدالت در پاداش دادن نیکی هاقرآن«بازگشتِ همه شما به سوی اوست . وعده خدا حق است . هموست که آفرینش را آغاز می کند و سپس آن را باز می گرداند تا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، به عدالتْ پاداش دهد ، و کسانی که کفر ورزیده اند، به [سزای ]کفرشان، شربتی از آب جوشان و عذابی پُردرد خواهند داشت» .
«ما پاداش کسی را که نیکوکاری کرده است، تباه نمی کنیم» .
«خدا پاداش نیکوکاران را تباه نمی کند» .
«ما اجر درستکاران را تباه نخواهیم کرد» .
«و به قدر نخک هسته خرمایی به آنان ستم نمی شود» .
ر . ک : بقره : آیه 143 ، 272 ، 279 ، 281 و آل عمران : آیه 25 ، 57 ، 161 ، 171 ، 195 و انفال : آیه 60 و یونس : آیه 4 و مریم : آیه 60 و طه : آیه 112 و نحل : آیه 111 .
حدیثامام علی علیه السلام در یاد کرد پیامبر صلی الله علیه و آله : خدایا! از دادگری خود ، او را بهره ای نصیب فرما و از کَرَمت، به او خیر بسیار و چندین برابر، پاداش بده .
.
ص: 110
الإمام الباقر علیه السلام بَعدَ ذِکرِهِ علیه السلام قَولَهُ تَعالی : «یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُم» (1) : لَیسَت تَشهَدُ الجَوارِحُ (2) عَلی مُؤمِنٍ ، إنَّما تَشهَدُ عَلی مَن حَقَّت عَلَیهِ کَلِمَهُ العَذابِ ، فَأَمَّا المُؤمِنُ فَیُعطی کِتابَهُ بِیَمینِهِ ، قالَ اللّهُ عز و جل : «فَمَنْ (3) أُوتِیَ کِتَبَهُ بِیَمِینِهِ فَأُوْلَئِکَ یَقْرَءُونَ کِتَبَهُمْ وَ لَا یُظْلَمُونَ فَتِیلاً» (4) . (5)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ التَّوبَهَ مُطَهِّرَهٌ مِن دَنَسِ الخَطیئَهِ ، قالَ عز و جل : «یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَواْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» إلی قَولِهِ عز و جل : «لَا تُظْلَمُونَ» (6) فَهذا ما دَعَا اللّهُ إلَیهِ عِبادَهُ مِنَ التَّوبَهِ ، ووَعَدَ عَلَیها مِن ثَوابِهِ ، فَمَن خالَفَ ما أمَرَهُ اللّهُ بِهِ مِنَ التَّوبَهِ سَخِطَ اللّهُ عَلَیهِ ، وکانَتِ النّارُ أولی بِهِ وأحَقَّ . (7)
تفسیر القمّی فی قَولِهِ تَعالی : «وَ لَا یُظْلَمُونَ فَتِیلاً» : الجِلدَهُ الَّتی فی ظَهرِ النَّواهِ . (8)
5 / 3العَدلُ فی جَزاءِ السَّیِّئاتِالکتاب«الْیَوْمَ تُجْزَی کُلُّ نَفْسِ بِمَا کَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْیَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ» . (9)
.
1- .. النور : 24 .
2- .جَوارحُ الإنسان : أعضاؤه الّتی یکتسب بها (الصحاح : ج 1 ص 358 «جرح») .
3- .. وقع تصحیف فی نقل الآیه فی المصدر وصححناه طبقا لبحار الأنوار .
4- .الإسراء : 71 .
5- .الکافی : ج 2 ص 32 ح 1 عن محمّد بن سالم ، بحار الأنوار : ج 7 ص 318 ح 14 .
6- .البقره : 278 و 279 .
7- .تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 153 ح 512 عن أبی عمرو الزبیری ، بحار الأنوار : ج 103 ص 123 ح 41 .
8- .تفسیر القمّی : ج 2 ص 23 ، بحار الأنوار : ج 8 ص 10 ذیل ح 1 .
9- .غافر : 17 .
ص: 111
5 / 3 عدالت در مجازات بدی ها
امام باقر علیه السلام پس از ذکر این گفته خدای متعال : «روزی که زبان هایشان و دستانشان و پاهایشان علیه آنان گواهی می دهد» : این چنین نیست که اعضا علیه مؤمن گواهی دهند ؛ بلکه آنها علیه کسی که عذاب بر او ثابت شده، گواهی می دهند ؛ امّا مؤمن ، کارنامه اش به دست راستش داده می شود . خداوند عز و جل فرمود : «پس هر کس کارنامه اش را به دست راستش دهند ، آنان کارنامه خود را می خوانند و به قدر نَخَک هسته خرمایی به آنان ستم نمی شود » .
امام صادق علیه السلام :همانا توبه ، آلودگی ناشی از گناه را پاک می کند . خداوند عز و جل فرمود : «ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا پروا کنید و اگر مؤمنید ، آنچه را از ربا باقی مانده است، وا گذارید و اگر [چنین نکردید] ، بدانید که به جنگ با خدا و فرستاده وی برخاسته اید و اگر توبه کنید، سرمایه های شما از آنِ خودتان است، نه ستم می کنید و نه ستم می بینید» . این، همان توبه ای است که خداوند، بندگانش را به سوی آن فرا خوانده و بِدان، وعده پاداش داده است . بنا بر این، هر که با فرمان خداوند درباره توبه مخالفت ورزد ، خدا بر او خشم می گیرد و آتش برای او سزاوار و ثابت است .
تفسیر القمّی در بیان این گفته خدای متعال : «به قدر فتیل هم به آنان ستم نمی شود» : [منظور از «فتیل» ]نخی است که در شکاف هسته خرما قرار دارد .
5 / 3عدالت در مجازات بدی هاقرآن«امروز، هر کسی به موجب آنچه انجام داده است، کیفر می شود . امروز، ستمی نیست . آری ، خدا زودشمار است» .
.
ص: 112
«مَن جَاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاءَ بِالسَّیِّئَهِ فَلَا یُجْزَی إِلَا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ» . (1)
«ذَ لِکَ أَن لَّمْ یَکُن رَّبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَی بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا غَفِلُونَ» . (2)
راجع : غافر : 31 والنحل : 33 ، 118 والزخرف : 76 والکهف : 49 وهود : 101 و 117 والتوبه : 70 والعنکبوت : 40 والروم : 9 .
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی دُعاءِ الجَوشَنِ الکَبیرِ : یا مَن وَعدُهُ صِدقٌ ، یا مَن عَفوُهُ فَضلٌ ، یا مَن عَذابُهُ عَدلٌ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله فی دُعاءِ الجَوشَنِ الکَبیرِ : یا مَن لا یُرجی إلّا فَضلُهُ ، یا مَن لا یُسأَلُ إلّا عَفوُهُ ، یا مَن لا یُنظَرُ إلّا بِرُّهُ (4) ، یا مَن لا یُخافُ إلّا عَدلُهُ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أصابَ فِی الدُّنیا ذَنبا فَعوقِبَ بِهِ ، فَاللّهُ أعدَلُ مِن أن یُثَنِّیَ عُقوبَتَهُ عَلی عَبدِهِ ، ومَن أذنَبَ ذَنبا فِی الدُّنیا فَسَتَرَهُ اللّهُ عَلَیهِ ، فَاللّهُ أکرَمُ مِن أن یَعودَ فی شَیءٍ قَد عَفا عَنهُ . (6)
الإمام علیّ علیه السلام :إنَّهُ لَم یُصِبِ امرُؤٌ مِنکُم فی هذِهِ الدُّنیا حَبرَهً (7) إلّا أورَثَتهُ عَبرَهً ، ولا یُصبِحُ فیها فی جَناحِ أمنٍ إلّا وهُوَ یَخافُ فیها نُزولَ جائِحَهٍ، أو تَغَیُّرَ نِعمَهٍ، أو زَوال عافِیَهٍ ؛ مَعَ أنَّ المَوتَ مِن وَراءِ ذلِکَ ، وهَولَ المُطَّلَعِ (8) ، وَالوُقوفَ بَینَ یَدَیِ الحَکَمِ العَدلِ ، تُجزی کُلُّ نَفسٍ بِما عَمِلَت «لِیَجْزِیَ الَّذِینَ أَسَاؤواْ بِمَا عَمِلُواْ وَ یَجْزِیَ الَّذِینَ أَحْسَنُواْ بِالْحُسْنَی» (9) ، فَاتَّقُوا اللّهَ عَزَّ ذِکرُهُ ، وسارِعوا إلی رِضوانِ اللّهِ وَالعَمَلِ بِطاعَتِهِ وَالتَّقَرُّبِ إِلَیهِ بِکُلِّ ما فیهِ الرِّضا . (10)
.
1- .الأنعام : 160 .
2- .الأنعام : 131 .
3- .المصباح للکفعمی : ص 340 ، البلد الأمین : ص 406 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 390 .
4- .البِرُّ : الإحسان (النهایه : ج 1 ص 116 «برر») .
5- .المصباح للکفعمی : ص 336 ، البلد الأمین : ص 404 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 386 .
6- .سنن ابن ماجه : ج 2 ص 868 ح 2604 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 213 ح 775 و ص 334 ح 1365 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 483 ح 3664 و ج 4 ص 291 ح 7678 ، السنن الکبری : ج 8 ص 570 ح 17593 ، مسند الشهاب : ج 1 ص 303 ح 503 کلُّها عن أبی جحیفه عن الإمام علیّ علیه السلام ، کنز العمّال : ج 5 ص 307 ح 12965 .
7- .. الحَبرُ والحَبرَهُ : النِّعمه (لسان العرب : ج 4 ص 158 «حبر») .
8- .هولُ المُطَّلَع : یرید به الموقف یوم القیامه ، أو ما یشرف علیه من أمر الآخره عقیب الموت (النهایه : ج 3 ص 133 «طلع») .
9- .النجم : 31 .
10- .الکافی : ج8 ص174 ح194 عن محمّد بن النُّعمان عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج77 ص352 ح31.
ص: 113
«هر کس کار نیکی بیاورد ، ده برابر آن [،پاداش ]خواهد داشت و هر کس کار بدی بیاورد ، جز مانند آن، جزا نمی بیند و بر آنان ستم نمی رود» .
«این [اتمام حجت] ، بِدان سبب است که پروردگار تو، هیچ گاه شهرها را به ستم نابود نکرده است که [نابودشان کند و] مردم آنها غافل باشند» .
ر . ک : غافر : آیه 31 و نحل : آیه 33 ، 118 و زخرف : آیه 76 و کهف : آیه 49 و هود : آیه 101 ، 117 و توبه : آیه 70 و عنکبوت : آیه 40 و روم : آیه 9 .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا : ای که وعده اش راست است! ای که گذشتش لطف است! ای که عذابش عدالت است!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا : ای که جز به کَرَمش امید نمی رود! ای که از او جز گذشت، درخواست نمی شود! ای که از او جز نیکی، انتظار نیست! ای که جز از دادگری اش هراسی نیست!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس در دنیا به گناهی گرفتار آید و کیفر شود ، خداوند، دادگرتر از آن است که کیفر آن را بر بنده اش تکرار نماید ، و هر کس در دنیا به گناهی مرتکب شود و خداوندْ آن را بپوشاند ، خداوند، بخشنده تر از آن است که به چیزی که گذشت کرده است، باز گردد .
امام علی علیه السلام :فردی از میان شما، در این دنیا به شادمانی نمی رسد، جز این که برایش اندوهی به دنبال آورد ، و در حاشیه ای امن در این دنیا قرار نمی گیرد، جز این که او در آن از فرود آمدن حادثه ناگوار یا از دست رفتن نعمت یا سلب آسایش، هراسان است. به علاوه، مرگ و ترس قیامت و قرار گرفتن در حضور داور دادگر، در پیش است ، هر کس در مقابل عملکرد خویش پاداش داده می شود: «تا کسانی را که بد کرده اند ، به موجب آنچه انجام داده اند، کیفر دهد و آنان را که نیکی کرده اند ، به نیکی پاداش دهد» . بنا بر این ، از خداوند که یادش گرامی باد پروا کنید و به سوی خشنودی خدا و عمل نمودن به طاعت او و نزدیک شدن به او با هر کاری که خشنودی [خدا ]در آن است، بشتابید .
.
ص: 114
الإمام زین العابدین علیه السلام مِن دُعاءٍ لَهُ فی تَحمیدِ اللّهِ عز و جل : ... حَتّی إذا بَلَغَ أقصی أثَرِهِ ، وَاستَوعَبَ حِسابَ عُمُرِهِ ، قَبَضَهُ إلی ما نَدَبَهُ إلَیهِ مِن مَوفورِ ثَوابِهِ ، أو مَحذورِ عِقابِهِ «لِیَجْزِیَ الَّذِینَ أَسَاؤواْ بِمَا عَمِلُواْ وَ یَجْزِیَ الَّذِینَ أَحْسَنُواْ بِالْحُسْنَی» عَدلاً مِنهُ ، تَقَدَّسَت أسماؤُهُ ، وتَظاهَرَت آلاؤُهُ (1) ، «لَا یُسْالُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْالُونَ» (2) . (3)
عنه علیه السلام مِن دُعاءٍ لَهُ فِی اللُّجوءِ إلَی اللّهِ تَعالی : اللّهُمَّ إن تَشَأ تَعفُ عَنّا فَبِفَضلِکَ ، وإن تَشَأ تُعَذِّبنا فَبِعَدلِکَ ، فَسَهِّل لَنا عَفوَکَ بِمَنِّکَ ، وأجِرنا مِن عَذابِکَ بِتَجاوُزِکَ ؛ فَإِنَّهُ لا طاقَهَ لَنا بِعَدلِکَ ، ولا نَجاهَ لِأَحَدٍ مِنّا دونَ عَفوِکَ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :الحَمدُ للّهِِ مُدیرِ الأَدوارِ ومُعیدِ الأَکوارِ ، طَبَقا عَن طَبَقٍ (5) ، وعالَما بَعد عالَمٍ «لِیَجْزِیَ الَّذِینَ أَسَاؤواْ بِمَا عَمِلُواْ وَ یَجْزِیَ الَّذِینَ أَحْسَنُواْ بِالْحُسْنَی» عَدلاً مِنهُ تَقَدَّسَت أسماؤُهُ وجَلَّت آلاؤُهُ ، لَا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئا وَ لکِنَّ النّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ ، یَشهَدُ بِذلِکَ قَولُهُ جَلَّ قُدسُهُ : «فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْرًا یَرَهُ * وَ مَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ» (6) فی نَظائِرَ لَها فی کِتابِهِ الَّذی فیهِ تِبیانُ کُلِّ شَیءٍ ، و «لَا یَأْتِیهِ الْبَطِلُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لَا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِیلٌ مِّنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ» (7) ، ولِذلِکَ قالَ سَیِّدُنا مُحَمَّدٌ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ وآلِهِ : إنَّما هِیَ أعمالُکُم تُرَدُّ إلَیکُم . (8)
.
1- .الآلاء : النِّعَمْ (النهایه : ج 1 ص 63 «إلی») .
2- .الأنبیاء : 23 .
3- .الصحیفه السجّادیه : ص 20 الدعاء 1 ، .
4- .الصحیفه السجّادیه : ص 49 الدعاء 10 .
5- .قال العلامه المجلسی : مدیر الأدوار؛ لعلّ فیه مضافاً محذوفاً أی ذوی الأدوار ، أو الإسناد مجازی . وفی بعض النسخ بالباء الموحّده [أی مُدَبِّرِ الأدوارِ] وهو أظهر . والأکوار : جمع کور بالفتح وهو الجماعه الکثیره من الابل والقطیع من الغنم ویقال کلّ دور کور . والمراد إمّا استئناف قرن بعد قرن وزمان بعد زمان أو إعاده أهل الأکوار والأدوار جمیعا فی القیامه والأوّل أظهر . وقال الجزری : قیل للقرن طبق (بحار الأنوار : ج 3 ص 91) .
6- .الزلزله : 7 و 8 .
7- .. فصلت: 42 .
8- .بحار الأنوار : ج 3 ص 90 نقلاً عن الخبر المشتهر بتوحید المفضل بن عمر .
ص: 115
امام زین العابدین علیه السلام از دعای آن حضرت در ستایش خداوند عز و جل: . . . تا آن گاه که به قدم نهایی می رسد و عمرش را به پایان می برد ، خداوند با گرفتن جانش او را به سوی آنچه از پیش بِدان خوانده بود(یعنی پاداش فراوان یا کیفر ترسناک) ، ره سپار می سازد «تا کسانی را که بد کرده اند ، به موجب آنچه انجام داده اند، کیفر دهد و آنان را که نیکی کرده اند ، به نیکی پاداش دهد» با دادگری اش . اسمای خدا پاک اند و نعمت هایش آشکار . «در آنچه انجام می دهد، چون و چرا راه ندارد ؛ ولی آنان (انسان ها) سؤال خواهند شد» .
امام زین العابدین علیه السلام از دعایش در پناه بردن به خدای متعال : خدایا! اگر بخواهی، به کَرَمت از ما گذشت می کنی و اگر بخواهی، به دادگری ات ما را کیفر می دهی . پس با منّت نهادن بر ما، گذشتت را برای ما آسان گردان و با گذشتت ما را از کیفرت رهایی بخش ؛ زیرا توان تحمّل دادگری تو را نداریم و برای هیچ یک از ما بدون گذشت تو، راه نجاتی نیست .
امام صادق علیه السلام :ستایش، از آنِ خدایی است که دوره ها را یکی از پس دیگری و اصناف [موجودات] را صنفی در پی صنفی می آورد، لایه ای بر لایه ای (1) و جهانی در پی جهانی، تا با دادگری اش، «کسانی را که بد کرده اند ، به موجب آنچه انجام داده اند، کیفر دهد و آنان را که نیکی کرده اند ، به نیکی پاداش دهد» . اسمای خدا پاک و نعمت هایش بزرگ اند . [خدا] به هیچ وجه به مردم ستم نمی کند ؛ لیکن مردم خود بر خویشتن ستم می کنند. این را سخن خدای جلیل و پاک، گواهی می دهد : «پس، هر که هموزن ذرّه ای نیکی کند، [نتیجه ]آن را خواهید دید و هر که هموزن ذرّه ای بدی کند، [نتیجه ]آن را خواهد دید» ، و نیز آیات نظیر این در کتاب او که بیان آشکارِ هر چیزی است و به هیچ وجه باطل در آن راه ندارد و از جانب دانایی ستوده نازل گشته است و بدین خاطر، سَرور ما محمّد که درود خدا بر او و خاندانش باد فرمود : «همانا بازتاب عملکرد شماست که به سوی خودتان بر می گردد» .
.
1- .علّامه مجلسی می گوید: مدیر الأدوار [که در اصل عربی حدیث، در این جا آمده است] ، یا مضاف محذوف دارد (یعنی «مدیر ذوی الأدوار» است) و یا اِسناد مجازی است . در برخی نسخه ها به جای «مدیر»، «مدبّر» آمده است و این ، روشن تر است. اکوار جمع کور (با فتحه) ، به جمعیّت زیاد شتر و گله گوسفند گفته می شود و به «دور» هم «کور» می گویند. منظور ، یا در پی هم آمدن قرن و زمانی در پی قرن و زمانی است و یا باز گرداندن اهل قرن ها و دوره ها در قیامت است و اوّلی، معنای روشن تری دارد . جزری هم گفته است : قرن ، به معنای لایه (طبقه) است .
ص: 116
عنه علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «وَ لَا یُؤْذَنُ لَهُمْ فَیَعْتَذِرُونَ» (1) : اللّهُ أجَلُّ وأعدَلُ وأعظَمُ مِن أن یَکونَ لِعَبدِهِ عُذرٌ لا یَدَعُهُ یَعتَذِرُ بِهِ ، ولکِنَّهُ فُلِجَ (2) فَلَم یَکُن لَهُ عُذرٌ . (3)
الإمام العسکریّ علیه السلام فِی التَّفسیرِ المَنسوبِ إلَیهِ : نَظَرَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیٌّ علیه السلام إلی رَجُلٍ فَرَأی أثَرَ الخَوفِ عَلَیهِ ، فَقالَ : ما بالُکَ ؟ قالَ : إنّی أخافُ اللّهَ ، قالَ : یا عَبدَ اللّهِ ، خَف ذُنوبَکَ ، وخَف عَدلَ اللّهِ عَلَیکَ فی مَظالِمِ عِبادِهِ ، وأطِعهُ فیما کَلَّفَکَ ولا تَعصِهِ فیما یُصلِحُکَ ، ثُمَّ لا تَخَفِ اللّهَ بَعدَ ذلِکَ فَإِنَّهُ لا یَظلِمُ أحَدا ، ولا یُعَذِّبُهُ فَوقَ استِحقاقِهِ أبَدا ، إلّا أن تَخافَ سوءَ العاقِبَهِ بِأَن تَغَیَّرَ أو تَبَدَّلَ ، فَإِن أرَدتَ أن یُؤمِنَکَ اللّهُ سوءَ العاقِبَهِ ، فَاعلَم أنَّ ما تَأتیهِ مِن خَیرٍ فَبِفَضلِ اللّهِ وتَوفیقِهِ ، وما تَأتیهِ مِن شَرٍّ فَبِإِمهالِ اللّهِ وإنظارِهِ إیّاکَ وحِلمِهِ عَنکَ . (4)
الإمام زین العابدین علیه السلام مِن دُعائِهِ فی أسحارِ شَهرِ رَمَضانَ : إذا رَأَیتُ مَولایَ ذُنوبی فَزِعتُ ، وإذا رَأَیتُ کَرَمَکَ طَمِعتُ ، فَإِن عَفَوتَ فَخَیرُ راحِمٍ ، وإن عَذَّبتَ فَغَیرُ ظالِمٍ . (5)
.
1- .المرسلات : 36 .
2- .فَلَجَ علی خصمه : غَلَبَهُ : والفَلَجُ : أی الفوز والظَّفَر (مجمع البحرین : ج 3 ص 1412 «فلج») .
3- .الکافی : ج 8 ص 178 ح 200 عن حمّاد بن عثمان .
4- .التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکریّ علیه السلام : ص 265 ح 133 ، بحار الأنوار : ج 70 ص 392 ح 60 .
5- .مصباح المتهجّد : ص 584 ح 691 ، الإقبال : ج 1 ص 159 کلاهما عن أبی حمزه الثمالی ، بحار الأنوار : ج 98 ص 83 ح 2 .
ص: 117
امام صادق علیه السلام در بیان این سخن خدای متعال : «و رخصت نمی یابند تا پوزش بخواهند» : خداوند، بالاتر و دادگرتر و بزرگوارتر از آن است که بنده ای عذری داشته باشد و او به وی اجازه عذرخواهی ندهد ؛ لیکن این بنده است که مغلوب است و عذری ندارد .
امام عسکری علیه السلام در تفسیر منسوب به وی : امیر مؤمنان علی علیه السلام به مردی نگریست و در چهره او نشانه ترس مشاهده کرد. فرمود : «در چه حالی؟». گفت: از خدا می ترسم . فرمود : «ای بنده خدا! از گناهانت بترس و درباره ستم هایی که بر بندگان خدا کرده ای، از دادگری خدا بترس و او را در آنچه تو را موظّف نموده، پیروی کن و از او در آنچه صلاح تو در آن است، نافرمانی نکن. پس از آن، از خدا نترس ؛ زیرا او به هیچ کس ستم نمی کند و هرگز کسی را بیش از استحقاقش کیفر نمی دهد . مگر این که از بدفرجامی بهراسی ، به این که سرنوشت ، دگرگون شود و تغییر یابد . پس اگر خواستی از بدفرجامی در امان باشی ، بدان هر خیری که به تو می رسد ، به سبب لطف خدا و توفیق اوست ، و هر شرّی به تو می رسد ، به جهت مهلت دادن خدا به تو ، و بردباری اش درباره توست» .
امام زین العابدین علیه السلام از دعایش در سحرهای ماه رمضان : ای سَرور من! هر گاه گناهانم را می بینم، هراسان می شوم ، و هر گاه بخشش تو را می بینم، حریص می گردم . اگر بخشیدی، بهترین مهرورزی ، و اگر کیفر دادی، ستمگر نیستی .
.
ص: 118
الإمام علیّ علیه السلام :إلهی ، إن غَفَرتَ فَبِفَضلِکَ ، وإن عَذَّبتَ فَبِعَدلِکَ ، فَیا مَن لا یُرجی إلّا فَضلُهُ ، ولا یُخافُ إلّا عَدلُهُ ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وَامنُن عَلَیَّ بِفَضلِکَ ، ولا تَستَقصِ (1) عَلَیَّ عَدلَکَ . (2)
الإمام الحسین علیه السلام فی دُعاءِ عَرَفَهَ : وأنَّکَ الحَکَمُ العَدلُ الَّذی لا یَجورُ ، وعَدلُکَ مُهلِکی ، ومِن کُلِّ عَدلِکَ مَهرَبی ، فَإِن تُعَذِّبنی فَبِذُنوبی یا مَولایَ بَعدَ حُجَّتِکَ عَلَیَّ ، وإن تَعفُ عَنّی فَبِحِلمِکَ وجودِکَ وکَرَمِکَ . لا إلهَ إلّا أنتَ سُبحانَکَ إنّی کُنتُ مِنَ الظّالِمینَ . (3)
عنه علیه السلام فی دُعاءِ عَرَفَهَ : فَلا کافِیَ لَنا سِواکَ ، ولا رَبَّ لَنا غَیرُکَ ، نافِذٌ فینا حُکمُکَ ، مُحیطٌ بِنا عِلمُکَ ، عَدلٌ فینا قَضاؤُکَ ، اقضِ لَنَا الخَیرَ وَاجعَلنا مِن أهلِ الخَیرِ . اللّهُمَّ أوجِب لَنا بِجودِکَ عَظیمَ الأَجرِ . (4)
عنه علیه السلام فی دُعاءِ عَرَفَهَ : إلهی ، وَصَفتَ نَفسَکَ بِاللُّطفِ وَالرَّأفَهِ لی قَبلَ وُجودِ ضَعفی ، أفَتَمنَعُنی مِنهُما بَعدَ وُجودِ ضَعفی ؟ إلهی ، إن ظَهَرَتِ المَحاسِنُ مِنّی فَبِفَضلِکَ ولَکَ المِنَّهُ عَلَیَّ ، وإن ظَهَرَتِ المَساوِئُ مِنّی فَبِعَدلِکَ ولَکَ الحُجَّهُ عَلَیَّ ، إلهی ، کَیفَ تَکِلُنی (5) وقَد تَوَکَّلتَ لی ... . إلهی ، مَن کانَت مَحاسِنُهُ مَساوِیَ فَکَیفَ لا تَکونُ مَساویهِ مَساوِیَ ؟ ومَن کانَت حَقایِقُهُ دَعاوِیَ فَکَیفَ لا تَکونُ دَعاویهِ دَعاوِیَ ؟! إلهی ، حُکمُکَ النّافِذُ ، ومَشِیَّتُکَ القاهِرَهُ ، لَم یَترُکا لِذی مَقالٍ مَقالاً ، ولا لِذی حالٍ حالاً ، إلهی ، کَم مِن طاعَهٍ بَنَیتُها وحالَهٍ شَیَّدتُها ، هَدَمَ اعتِمادی عَلَیها عَدلُکَ ، بَل أقالَنی (6) مِنها فَضلُکَ . (7)
.
1- .استقصی الأمر : بلغ أقصاهُ فی البحث عنهُ (المعجم الوسیط : ج 2 ص 741 «قصا») .
2- .دستور معالم الحکم : ص 136 ؛ بحار الأنوار : ج 94 ص 166 ح 22 نقلاً عن کتاب أنیس العابدین عن الإمام زین العابدین علیه السلام .
3- .الإقبال : ج 2 ص 83 ، البلد الأمین : ص 256 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 222 ح 3 .
4- .الإقبال : ج 2 ص 86 ، البلد الأمین : ص 257 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 224 ح 3 .
5- .وکَلتُه : لم أقُم بأمره ولم اُعنه (المصباح المنیر : ص 670 «وکل») .
6- .أقال اللّه عَثرَتَهُ : إذا رفعه من سقوطه (المصباح المنیر : ص 521 «قال») .
7- .الإقبال (طبعه دار الکتب الإسلامیه) : ص 348 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 225 ح 3 .
ص: 119
امام علی علیه السلام :بار الها! اگر آمرزیدی، به خاطر کَرَم توست ، و اگر کیفر دادی، به خاطر دادگری توست . ای که جز کَرَمش امید نمی رود و جز از دادگری اش هراسی نیست! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و به واسطه کَرَمت، بر من منّت نِه و نهایت دادگری ات را بر من جاری مکن .
امام حسین علیه السلام در دعای عرفه : تو، آن داور دادگری هستی که ستم نمی کند، و دادگریِ تو، نابود کننده من است و من از هر گونه دادگریِ تو گریزانم. پس ای سَرور من اگر کیفرم دهی، به خاطر گناهانم پس از اتمام حجّت تو بر من است ، و اگر از من درگذری، به خاطر بردباری و جود و کَرَم توست . معبودی جز تو نیست. تو منزّهی و من از ستمکارانم .
امام حسین علیه السلام در دعای عرفه : غیر تو، ما را کفایتگری نیست و غیر تو، ما را پروردگاری نیست . حُکم تو درباره ما نافذ ، و دانش تو بر ما را محیط و داوری تو درباره ما دادگرانه است . خیر را برای ما برآورده ساز و ما را از نیکوکاران قرار ده . خدایا! به سبب جودت، پاداش بزرگ را نصیبمان گردان .
امام حسین علیه السلام در دعای عرفه : بار الها! پیش از ناتوانی من ، تو، خود را به عطوفت و مهربانی نسبت به من توصیف نمودی . آیا پس از ناتوانی ام، آن دو را از من دریغ می داری؟ بار الها! اگر نیکی ها از من بروز کردند ، به خاطر کَرَم توست، در حالی که تو بر من منّت داری ، و اگر بدی ها از من سر زدند ، به خاطر دادگریِ توست ، در حالی که تو بر ضدّ من حجّت داری . بار الها! چگونه مرا وا می نهی، در حالی که خود، عهده دار کارم شده ای؟! ... . بار الها! کسی که نیکی های او بدی شمرده می شوند، چگونه بدی هایش بدی نباشند ؟ و کسی که حقیقت های او ادّعاست، چگونه ادّعاهایش ادّعا نباشد؟ بار الها! حُکم نافذ تو و اراده چیره تو ، حرفی برای گوینده و نیرویی برای توانمند باقی نگذاشته اند. بار الها! چه بسیار طاعتی که بنا کردم و [چه بسیار ]حالتی که استوار ساختم ؛ امّا دادگری تو، اعتماد من به آنها را نابود کرد ؛ بلکه کَرَم تو، مرا به چشمپوشی از آنها وا داشت .
.
ص: 120
الإمام زین العابدین علیه السلام :اللّهُ ... یَنتَقِمُ مِنَ الظّالِمِ بِما هُوَ عادِلٌ بِحُکمِهِ . (1)
عنه علیه السلام مِن دُعائِهِ فی وَداعِ شَهرِ رَمَضانَ : یا مَن لا یُکافِئُ عَبدَهُ عَلَی السَّواءِ ، مِنَّتُکَ ابتِداءٌ ، وعَفوُکَ تَفَضُّلٌ ، وعُقوبَتُکَ عَدلٌ ، وقَضاؤُکَ خِیَرَهٌ ، إن أعطَیتَ لَم تَشُب (2) عَطاءَکَ بِمَنٍّ ، وإن مَنَعتَ لَم یَکُن مَنعُکَ تَعَدِّیا ، تَشکُرُ مَن شَکَرَکَ وأنتَ ألهَمتَهُ شُکرَکَ . (3)
عنه علیه السلام :مَن أکرَمُ یا إلهی مِنکَ ؟ ومَن أشقی مِمَّن هَلَکَ عَلَیکَ ؟! 4 لا ! مَن ؟ فَتَبارَکتَ أن توصَفَ إلّا بِالإِحسانِ ، وکَرُمتَ أن یُخافَ مِنکَ إلَا العَدلُ . (4)
.
1- .التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکریّ علیه السلام : ص 349 ح 232 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 9 ح 18 .
2- .الشَّوْبُ : الخَلْطُ (الصحاح : ج 1 ص 158 «شوب») .
3- .الصحیفه السجّادیه : ص 171 الدعاء 45 ، الإقبال : ج 1 ص 422 ، مصباح المتهجّد : ص 642 ح 718 ، المصباح للکفعمی : ص 845 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 172 ح 1 .
4- .الصحیفه السجّادیّه : ص 145 الدّعاء 37 ، المصباح للکفعمی : ص 546 .
ص: 121
امام زین العابدین علیه السلام :خداوند . . . به سبب داوری دادگرانه اش، از ستمگر انتقام می گیرد .
امام زین العابدین علیه السلام از دعای ایشان در وداع ماه رمضان : ای که جزایش را با [کار ]بنده اش همسان نمی کند ! به نعمت، آغازگری . گذشتت لطف، کیفرت دادگری ، و داوری ات بهترین است . اگر عطا کردی ، عطایت را با منّتْ همراه نساختی و اگر محروم نمودی ، محروم ساختنت از روی تجاوزگری نبود . کسی را که تو را سپاس گزارد، سپاس می گزاری، در حالی که سپاس گزاری ات را تو به او الهام نمودی .
امام زین العابدین علیه السلام :ای خدای من! از تو بزرگوارتر کیست ؟ و بدبخت تر از کسی که [با وجود کَرَم تو] بر درگاه تو هلاک شود ، کیست؟ نه! [بدبخت تر از او ]کیست؟ تو، خجسته تر از آنی که جز به احسان، توصیف گردی ، و بزرگوارتر از آنی که جز از دادگری تو، هراسی باشد .
.
ص: 122
الإمام الصادق علیه السلام وقَد سُئِلَ عَمّا یَجوزُ وعَمّا لا یَجوزُ مِنَ النِّیَّهِ : إنَّ النِّیّاتِ قَد تَجوزُ فی مَوضِعٍ ولا تَجوزُ فی آخَرَ ، فَأَمّا ما تَجوزُ فیهِ : فَإِذا کانَ مَظلوما فَما حَلَفَ بِهِ ونَوَی الیَمینَ فَعَلی نِیَّتِهِ ، وأمّا إذا کانَ ظالِما فَالیَمینُ عَلی نِیَّهِ المَظلومِ . ثُمَّ قالَ : ولَو کانَتِ النِّیّاتُ مِن أهلِ الفِسقِ یُؤخَذُ بِها أهلُها ، إذا لَاُخِذَ کلُّ مَن نَوَی الزِّنا بِالزِّنا ، وکُلُّ مَن نَوَی السَّرِقَهَ بِالسَّرِقَهِ ، وکُلُّ مَن نَوَی القَتلَ بِالقَتلِ ، ولکِنَّ اللّهَ عَدلٌ حَکیمٌ ، لَیسَ الجَورُ مِن شَأنِهِ ، ولکِنَّهُ یُثیبُ عَلی نِیّاتِ الخَیرِ أهلَها ، وإضمارهِم عَلَیها ، ولا یُؤاخِذُ أهلَ الفُسوقِ حَتّی یَفعَلوا . (1)
5 / 4الحَثُّ عَلی ذِکرِ الوُقوفِ بَینَ یَدَی أعدَلِ الحاکِمینَرسول اللّه صلی الله علیه و آله فِی التَّخویفِ مِنَ القِیامَهِ وَالحِسابِ : اُذکُروا وُقوفَکُم بَینَ یَدَیِ اللّهِ جَلَّ جَلالُهُ ؛ فَإِنَّهُ الحَکَمُ العَدلُ ، وَاستَعِدُّوا لِجَوابِهِ إذا سَأَلَکُم . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :اُذکُر عِندَ الظُّلمِ عَدلَ اللّهِ فیکَ ، وعِندَ القُدرَهِ قُدرَهَ اللّهِ عَلَیکَ . (3)
عنه علیه السلام :کُلُّ ذی قُدرَهٍ فَمَقدورٌ للّهِِ ، وکُلُّ ظالِمٍ فَلا مَحیصَ لَهُ مِن عَدلِ اللّهِ . (4)
.
1- .قُرب الإسناد : ص9 ح28 و ص48 ح158 کلاهما عن مسعده بن صدقه ، بحار الأنوار : ج70 ص 206 ح20.
2- .الأمالی للصدوق : ص 354 ح 432 عن المفضّل بن عمر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 38 ص 99 ح 18 .
3- .کنز الفوائد : ج 1 ص 136 ، غرر الحکم : ح 2349 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 322 ح 50 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 19 ص 74 و ج 20 ص 328 ح 757 .
4- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 294 ح 2652 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 195 ح 3 .
ص: 123
5 / 4 تشویق به یادآوری لحظه ایستادن در پیشگاه دادگرترینِ داوران
امام صادق علیه السلام وقتی که درباره نیت های روا و ناروا مورد پرسش قرار گرفت : همانا نیّت، در مواردی روا و در مواردی دیگر نارواست . امّا مواردی که رواست : اگر طرف دعوا ستم دیده بود و برای اثبات ادّعای خود، سوگند خورد، و مفاد سوگند را قصد کرد ، بر اساس نیّت او [تصمیم] گرفته می شود ، و امّا اگر طرف دعوا ستمگر باشد، در این صورت باید سوگند بر اساس نیّت ستم دیده باشد... . سپس [درباره حکم نیت در سایر موارد ]فرمود : اهل فسق به نیت هایشان مؤاخذه می شدند ، در این صورت ، هر کس نیّت زنا کند، به زنا ، و هر کس نیّت دزدی می کرد، به دزدی ، و هر کس نیّت کشتن می کرد، به کشتن مؤاخذه می شد ؛ لیکن خداوند، دادگر حکیم است و ستم ، از شأن او به دور است ؛ امّا نیکوکاران را بر پایه نیّت های خوبشان و بر پایه نیّت های خوبی که پنهان داشته اند، پاداش می دهد ، و بدکاران را مادام که کار بد انجام نداده اند، بازخواست نمی کند .
5 / 4تشویق به یادآوری لحظه ایستادن در پیشگاه دادگرترینِ داورانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره ترس از رستاخیز و حسابرسی : لحظه ایستادنتان در پیشگاه خداوند جل جلاله را به یاد آورید ؛ چرا که او داور دادگر است ، و خودتان را برای پاسخگویی آماده سازید، آن گاه که از شما می پرسد .
امام علی علیه السلام :هنگام ستمگری ، دادگری خدا را ، و هنگام توانایی ، قدرت خدا را بر خودت به یاد آر .
امام علی علیه السلام :همه قدرتمندان، تحت قدرت خدایند و هیچ ستمگری راه گریز از دادگری خدا ندارد .
.
ص: 124
5 / 5شِدَّهُ یَومِ العَدلِ عَلَی الظّالِمِالکتاب«وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَلَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً» . (1)
«إِنَّ الظَّلِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» . (2)
«وَ مَن یَظْلِم مِّنکُمْ نُذِقْهُ عَذَابًا کَبِیرًا» . (3)
«وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُواْ أَیَّ مُنقَلَبٍ یَنقَلِبُونَ» . (4)
«إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّلِمِینَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَ إِن یَسْتَغِیثُواْ یُغَاثُواْ بِمَاءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَ سَاءَتْ مُرْتَفَقًا» . (5)
«رَبَّنَا إِنَّکَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَمَا لِلظَّلِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ» . (6)
«یَوْمَ لَا یَنفَعُ الظَّلِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَهُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ» . (7)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :قالَ رَبُّکُم : وعِزَّتی وجَلالی ، لَأَنتَقِمَنَّ مِنَ الظّالِمِ فی عاجِلِهِ وآجِلِهِ ، ولَأَنتَقِمَنَّ مِمَّن رَأی مَظلوما فَقَدَرَ أن یَنصُرَهُ فَلَم یَفعَل . (8)
.
1- .الفرقان : 27 .
2- .إبراهیم : 22 .
3- .الفرقان : 19 .
4- .الشعراء : 227 .
5- .الکهف : 29 .
6- .آل عمران : 192 .
7- .غافر : 52 وراجع آل عمران : 151 و الأعراف : 41 و النساء : 30 و سبأ : 42 .
8- .المعجم الکبیر : ج 10 ص 278 ح 10652 ، المعجم الأوسط : ج 1 ص 15 ح 36 ، تاریخ أصبهان : ج 2 ص 5 ، تاریخ دمشق : ج 54 ص 7 ح 11323 وفی الثلاثه الأخیره «فلم ینصره» بدل «فلم یفعل» وکلّها عن ابن عبّاس ، کنز العمّال : ج 3 ص 505 ح 7641 .
ص: 125
5 / 5 دشواری روز دادگری برای ستمگر
5 / 5دشواری روز دادگری برای ستمگرقرآن«و روزی است که ستمکار، دست های خود را می گزد [و] می گوید : «ای کاش با پیامبر، راهی بر می گرفتم!»» .
«آری! ستمکاران، عذابی پُردرد خواهند داشت» .
«و هر کس از شما ستم کند، عذابی سهمگین به او می چشانیم» .
«و کسانی که ستم کرده اند، به زودی خواهند دانست که به کدام بازگشتگاه بر خواهند گشت» .
«ما برای ستمگران، آتشی آماده کرده ایم که سراپرده هایش آنان را در بر می گیرد ، و اگر فریادرسی بجویند ، به آبی چون مسِ گداخته که چهره ها را بریان می کند، یاری می شوند . وه! چه بد شرابی و چه زشت جایگاهی است» .
«پروردگارا! هر کس را که تو به آتش در آوری ، به یقین، رسوایش کرده ای ، و ستمکاران، یاورانی ندارند» .
«[همان] روزی که ستمگران را پوزش طلبی شان سود نمی دهد ، و برای آنان لعنت است ، و برایشان بدفرجامیِ آن سرای است» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پروردگار شما فرمود : «سوگند به عزّت و جلالم، هر آینه در دنیا و آخرت از ستمگر انتقام می گیرم و [نیز] هر آینه از کسی که ستم دیده ای را ببیند و بتواند او را یاری کند؛ ولی نکند ، انتقام می گیرم» .
.
ص: 126
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ مِن أعظَمِ النّاسِ عَذابا یَومَ القِیامَهِ ، مَن أشرَکَهُ اللّهُ فی سُلطانِهِ فَجارَ فی حُکمِهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :اِتَّقُوا الظُّلمَ ؛ فَإِنَّهُ ظُلُماتٌ یَومَ القِیامَهِ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :شَرُّ الزّادِ إلَی المَعادِ ، احتِقابُ (3) ظُلمِ العِبادِ . (4)
عنه علیه السلام :یَومُ العَدلِ عَلَی الظّالِمِ ، أشَدُّ مِن یَومِ الجَورِ عَلَی المَظلومِ . (5)
عنه علیه السلام فی بَیانِ أنواعِ الظُّلمِ : أمَّا الظُّلمُ الَّذی لا یُترَکُ فَظُلمُ العِبادِ بَعضِهِم بَعضا . القِصاصُ هُناکَ شَدیدٌ ، لَیسَ هُوَ جَرحاً بِالمُدی ، ولا ضَربا بِالسِّیاطِ ، وَلکِنَّهُ ما یُستَصغَرُ ذلِکَ مَعَهُ . (6)
.
1- .تنبیه الخواطر : ج 1 ص 56 عن طاووس .
2- .الکافی : ج 2 ص 332 ح 10 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 75 ص 330 ح 63 ؛ صحیح مسلم : ج 4 ص 1996 ح 56 عن جابر ، مسند ابن حنبل : ج 2 ص 403 ح 5666 عن ابن عمر ، سنن الدارمی : ج 2 ص 690 ح 2421 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 56 ح 26 کلاهما عن عبد اللّه بن عمرو وفیهما «إیّاکم والظلم» بدل «اتقوا الظلم» ، کنز العمّال : ج 3 ص 499 ح 7599 .
3- .احتَقَبَ الإثمَ : کأنّه جمعه (الصحاح : ج 1 ص 114 «حقب») .
4- .الإرشاد : ج 1 ص 300 ، کشف الیقین : ص 220 ح 233 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 420 ح 40 .
5- .نهج البلاغه : الحکمه 341 ، کشف الغمّه : ج 3 ص 138 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 320 ح 49 .
6- .نهج البلاغه : الخطبه 176 ، غرر الحکم : ح 2791 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 109 ح 2398 ، بحار الأنوار : ج 7 ص 271 ح 36 .
ص: 127
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سهمگین ترین عذاب روز قیامت، برای کسی است که خداوند، او را در سلطنتش (قدرتش) شریک گرداند ؛ ولی او در داوری اش ستم نماید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از ستم بپرهیزید ؛ چرا که ستم، ظلمات روز قیامت است .
امام علی علیه السلام :بدترین توشه رستاخیز ، ستم اندوزی بندگان است .
امام علی علیه السلام :روز دادگری بر ستمگر ، دشوارتر از روز ستم رفتن بر ستم دیده است .
امام علی علیه السلام در بیان انواع ستم : امّا ستمی که [هرگز مرتکب شونده اش ]وا نهاده نمی شود، ستم بندگان به یکدیگر است . قصاص آن، بسیار سخت است. این قصاص، با زخم شمشیر و با تازیانه زدن نیست ؛ بلکه این در مقابل آنها ، بسیار کوچک شمرده می شود .
.
ص: 128
عنه علیه السلام :ظالِمُ النّاسِ یَومَ القِیامَهِ مَنکوبٌ (1) بِظُلمِهِ ، مُعَذَّبٌ مَحروبٌ (2) . (3)
عنه علیه السلام :مَن ضَرَبَ رَجُلاً سَوطا ظُلما ، ضَرَبَهُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی بِسَوطٍ مِن نارٍ . (4)
الإمام الباقر علیه السلام :إنَّ أشَدَّ النّاسِ یَومَ القِیامَهِ حَسرَهً ، مَن وَصَفَ عَدلاً وأتی جَورا . (5)
.
1- .النکبَهُ : وهی ما یصیب الإنسان من الحوادث فهو منکوب (النهایه : ج 5 ص 113 «نکب») .
2- .مَحرُوبین : أی مسلوبین منهوبین (النهایه : ج 1 ص 358 «حرب») .
3- .غرر الحکم : ح 6075 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 324 ح 5605 .
4- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 541 ح 1927 ، مستدرک الوسائل : ج 18 ص 216 ح 22543 .
5- .نزهه الناظر : ص 96 ح 2 ، أعلام الدین : ص 301 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 188 ح 40 .
ص: 129
امام علی علیه السلام :روز قیامت، ستمگر به مردم، گرفتار ستمگری خود ، و مبتلا به عذاب و محروم است .
امام علی علیه السلام :هر کس به کسی از روی ستم تازیانه ای بزند ، خداوند تبارک و تعالی با تازیانه ای از آتش بر او می زند .
امام باقر علیه السلام :روز قیامت، پُرحسرت ترینِ مردم، کسی است که عدالت را توصیف نماید، ولی به ستم رفتار کند .
.