گروه نرم افزاری آسمان

5 / 6 عوامل خوشایندی بَدا


الف فرمانبری از خدا

ب آمرزش خواهی

5 / 6عوامل خوشایندی بَداالف فرمانبری از خدا«پیامبرانشان گفتند : «مگر درباره خدا، پدید آورنده آسمان ها و زمین، تردیدی هست؟ او شما را دعوت می کند تا پاره ای از گناهانتان را بر شما ببخشاید و تا زمانی معیّن، شما را مهلت دهد» . گفتند : شما جز بشری مانند ما نیستید . می خواهید ما را از آنچه پدرانمان می پرستیدند، باز دارید . پس، برای ما حجّتی آشکار بیاورید» .

«[نوح] گفت : «ای قوم من! من شما را هشدار دهنده ای آشکارم که: خدا را بپرستید و از او پروا دارید و مرا فرمان برید، [تا ]برخی از گناهانتان را بر شما ببخشاید و [اَجَل ]شما را تا وقتی معیّن، به تأخیر اندازد . چون وقت مقرّر خدا برسد ، تأخیر بر نخواهد داشت، اگر بدانید»» .

ب آمرزش خواهیقرآن«و این که از پروردگارتان آمرزش بخواهید ، سپس به درگاه او توبه کنید، که شما را با بهره مندی نیکویی تا زمانی معیّن بهره مند می سازد و به هر شایسته نعمتی از کَرَم خود عطا می کند ، و اگر روی گردان شوید، من از عذاب روزی بزرگ بر شما بیمناکم» .

حدیث امام علی علیه السلام در آمرزش خواهی اش هنگام سحر : خدایا! به خاطر هر گناهی که اَجَل ها را نزدیک می کند و آرزوها را بر باد می دهد، از تو آمرزش می خواهم .


.



ص: 306

ج الدُّعاءُ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ ، وللّه ِِ فی خَلقِهِ قَضاءانِ : قَضاءٌ ماضٍ ، وقَضاءٌ مُحدَثٌ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : لا یَرُدُّ القَدَرَ إلَا الدُّعاءُ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : لا یَرُدُّ القَضاءَ إلَا الدُّعاءُ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : الدُّعاءُ جُندٌ مِن أجنادِ اللّه ِ تَعالی مُجَنَّدٌ ، یَرُدُّ القَضاءَ بَعدَ أن یُبرَمَ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : یا بُنَیَّ ، أکثِر مِنَ الدُّعاءِ ، فَإِنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ المُبرَمَ . (5)

عنه صلی الله علیه و آله : لا یُغنی حَذَرٌ مِن قَدَرٍ ، وَالدُّعاءُ یَنفَعُ مِمّا نَزَلَ ومِمّا لَم یَنزِل . (6)

الإمام علیّ علیه السلام : الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ المُبرَمَ ، فَاتَّخِذوهُ عُدَّهً . (7)

عنه علیه السلام فی نِهایَهِ کِتابِهِ لِابنِهِ الحَسَنِ علیه السلام : أستَودِعُ اللّه َ دینَکَ ودُنیاکَ ، وأسأَلُهُ خَیرَ القَضاءِ لَکَ فِی العاجِلَهِ وَالآجِلَهِ ، وَالدُّنیا وَالآخِرَهِ ، وَالسَّلامُ . (8)

.

1- .الفردوس : ج 2 ص 11 ح 2090 عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 16 ص 475 ح 45520 .
2- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 35 ح 90 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 670 ح 1814 کلاهما عن ثوبان .
3- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 7 ح 1978 ؛ مسند الشهاب : ج 2 ص 35 ح 545 ، حلیه الأولیاء : ج 3 ص 188 .
4- .اُسد الغابه : ج 5 ص 338 الرقم 5297 ، الإصابه : ج 6 ص 401 الرقم 8927 ، تاریخ دمشق : ج 22 ص 158 ح 4898 کلّها عن نمیر بن أوس .
5- .تاریخ بغداد : ج 13 ص 36 الرقم 6992 ، الفردوس : ج 5 ص 364 ح 8448 کلاهما عن أنس ، کنز العمّال : ج 2 ص 69 ح 3161 .
6- .المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 669 ح 1813 ، المعجم الأوسط : ج 3 ص 66 ح 2498 ، مسند الشهاب : ج 2 ص 49 ح 859 کلّها عن عائشه ، مسند ابن حنبل : ج 8 ص 242 ح 22105 ، المعجم الکبیر : ج 20 ص104 ح 201 کلاهما عن معاذ بن جبل وفیهما «لن ینفع» بدل «لا یغنی»، کنز العمّال: ج 1 ص 133 ح 627.
7- .الخصال : ص 620 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، تحف العقول : ص110 ، بحار الأنوار : ج 10 ص 98 .
8- .نهج البلاغه : الکتاب 31 ، تحف العقول : ص 88 ، أعلام الدین : ص 289 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 233 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 16 ص 122 .


ص: 307



ج دعا

ج دعا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : دعا، قضا (حُکم) را باز می گرداند . خداوند درباره آفریدگانش، دو گونه قضا دارد : قضای نافذ [و تغییر نایافتنی ]و قضای نوپدید [و جایگزین قضای تغییر یافتنی] .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : جز دعا، قَدَر (تقدیر) را باز نمی گرداند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : جز دعا، قضا را باز نمی گرداند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : دعا، سپاهی از سپاهیان آماده خدای متعال است که قضا را [حتّی ]پس از قطعی شدن، باز می گرداند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : ای فرزندم! بسیار دعا کن ؛ زیرا دعا [حتّی ]حکم حتمی شده را باز می گرداند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : حذر ، جلوگیری از قَدَر نمی کند ؛ ولی دعا درباره آنچه فرود آمده و آنچه فرود نیامده ، سود می بخشد .

امام علی علیه السلام : دعا [حتّی] حکم حتمی شده را باز می گرداند . پس، آن را برای روز مبادا ذخیره سازید .

امام علی علیه السلام در انتهای نامه اش به فرزندش حسن علیه السلام : دین و دنیای تو را به خداوند می سپارم ، و از او درباره تو بهترین قضا (حکم) را در حال و آینده و دنیا و آخرت، درخواست می کنم. والسلام .


.



ص: 308

عنه علیه السلام : اللّهُمَّ اصرِف عَنِّی الأَزلَ (1) وَاللَأواءَ (2) ، وَالبَلوی وسوءَ القَضاءِ ، وشَماتَهَ الأَعداءِ ، ومَنظَرَ السَّوءِ فی نَفسی ومالی . (3)

الإمام زین العابدین والإمام الباقر علیهماالسلام : الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ الَّذی اُبرِمَ إبراما . (4)

الکافی عن زراره عن الإمام الباقر علیه السلام ، قال: قالَ لی : ألا أدُلُّکَ عَلی شَیءٍ لَم یَستَثنِ فیهِ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ؟ قُلتُ : بَلی . قالَ : الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ وقَد اُبرِمَ إبراما وضَمَّ أصابِعَهُ . (5)

الکافی عن حمّاد بن عثمان : سَمِعتُهُ (6) یَقولُ : إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ ، یَنقُضُهُ کَما یُنقَضُ السِّلکُ وقَد اُبرِمَ إبراما . (7)

الإمام الصادق علیه السلام : الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ بَعدَما اُبرِمَ إبراما ، فَأَکثِر مِنَ الدُّعاءِ فَإِنَّهُ مِفتاحُ کُلِّ رَحمَهٍ ، ونَجاحُ کُلِّ حاجَهٍ ، ولا یُنالُ ما عِندَ اللّه ِ عز و جل إلّا بِالدُّعاءِ وإنَّهُ لَیسَ بابٌ یُکثَرُ قَرعُهُ ، إلّا یوشِکُ أن یُفتَحَ لِصاحِبِهِ . (8)

عنه علیه السلام : إنَّ اللّه َ عز و جل لَیَدفَعُ بِالدُّعاءِ الأَمرَ الَّذی عَلِمَهُ أن یُدعی لَهُ فَیَستَجیبُ ، ولَولا ما وُفِّقَ العَبدُ مِن ذلِکَ الدُّعاءِ ، لَأَصابَهُ مِنهُ ما یَجُثُّهُ مِن جَدیدِ الأَرضِ . (9)

.

1- .الأزْل : الشدَّه والضّیق ، وقد أزَلَ الرجلُ : أی صار فی ضیقٍ وجدب (النهایه : ج 1 ص 46 «أزل») .
2- .اللّأواء : الشدّه وضیق المعیشه (النهایه : ج 4 ص 221 «لأو») .
3- .الکافی : ج 2 ص 525 ح 12 ، بحار الأنوار : ج 86 ص 291 ح 52 .
4- .الاختصاص : ص 228 عن أبی حمزه الثمالی ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 237 ح 2571 ، فلاح السائل : ص 76 ح 12 عن علیّ بن عقبه .
5- .الکافی : ج 2 ص 470 ح 6 ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 9 ح 1986 عن عبد اللّه بن سنان ، عدّه الداعی : ص13 .
6- .هکذا جاء مضمرا .
7- .الکافی : ج 2 ص 469 ح 1 ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 12 ح 2006 ، بحار الأنوار : ج 9 ص 295 ح 32 .
8- .الکافی : ج 2 ص 470 ح 7 عن عبد اللّه بن سنان ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 9 ح 1986 ، فلاح السائل : ص 76 ح 12 .
9- .الکافی : ج 2 ص 470 ح 9 عن إسحاق بن عمّار ، وسائل الشیعه : ج 4 ص 1093 ح 7 .


ص: 309

امام علی علیه السلام : خدایا! سختی و تنگ دستی ، و گرفتاری و قضای بد ، و شماتت دشمنان ، و چشم بد را از جان و مالم دور گردان .

امام زین العابدین و امام باقر علیهماالسلام : دعا [حتّی ]حکمی را که تأیید شده است ، باز می گرداند .

الکافی به نقل از زراره : امام [باقر علیه السلام ] به من فرمود : «آیا تو را به چیزی که پیامبر خدا در آن استثنایی قرار نداده است، راهنمایی بکنم ؟». گفتم : بله . فرمود : «دعا، قضا را باز می گرداند، هر چند تأیید شده باشد» و در این حال ، انگشتانش را به هم چسباند .

الکافی به نقل از حمّاد بن عثمان : از او [امام صادق علیه السلام ] شنیدم که می فرمود : «همانا دعا، قضا را باز می گرداند [و ]آن را وا می گشاید، همان طوری که رشته[ی تابیده ]واگشوده می شود، هر چند محکم شده باشد .

امام صادق علیه السلام : دعا، قضا را پس از آن که محکم شده باشد، باز می گرداند . پس، بسیار دعا کن که آن، کلید هر رحمت و برآورده کننده هر حاجتی است ، و آنچه نزد خداوند عز و جل است، جز با دعا به دست نمی آید و هیچ دری نیست که بسیار کوبیده شود ، جز این که امید است به روی کوبنده آن، گشوده شود .

امام صادق علیه السلام : همانا خداوند عز و جل با دعا چیزی (بلایی) را دفع می کند که می داند به خاطر آن، از او درخواست می شود و او نیز اجابت می کند . و اگر نبود که بنده موفّق به آن دعا گردید، به یقین، از ناحیه آن بلا، چیزی بدو می رسید که او را از صفحه زمین بر می داشت .

.



ص: 310

عنه علیه السلام : إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ وقَد نَزَلَ مِنَ السَّماءِ ، وقَد اُبرِمَ إبراما . (1)

الکافی عن عمر بن یزید : سَمِعتُ أبَا الحَسَنِ علیه السلام یَقولُ : إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ ما قَد قُدِّرَ وما لَم یُقَدَّر . قُلتُ : وما قَد قُدِّرَ عَرَفتُهُ ، فَما لَم یُقَدَّر ؟ قالَ : حَتّی لا یَکونَ . (2)

الإمام الهادی علیه السلام فی قُنوتِهِ : اللّهُمَّ أسعِدنا بِالشُّکرِ ، وَامنَحنَا النَّصرَ ، وأعِذنا مِن سوءِ البَداءِ وَالعاقِبَهِ وَالخَترِ (3) . (4)

د صِلَهُ الأَرحامِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : صِلَهُ القَرابَهِ مَثراهٌ فِی المالِ ، مَحَبَّهٌ فِی الأَهلِ ، مَنسَأَهٌ فِی الأَجَلِ . (5)

عنه صلی الله علیه و آله : مَن سَرَّهُ النَّساءُ فِی الأَجَلِ ، وَالزِّیادَهُ فِی الرِّزقِ ، فَلیَصِل رَحِمَهُ . (6)

تفسیر العیّاشی عن الحسین بن زید بن علیّ عن جعفر بن محمّد عن أبیه علیهماالسلام : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : إنَّ المَرءَ لَیَصِلُ رَحِمَهُ وما بَقِیَ مِن عُمُرِهِ إلّا ثَلاثُ سِنینَ ، فَیَمُدُّهَا اللّه ُ إلی ثَلاثٍ وثَلاثینَ سَنَهً ، وإنَّ المَرءَ لَیَقطَعُ رَحِمَهُ وقَد بَقِیَ مِن عُمُرِهِ ثَلاثٌ وثَلاثونَ سَنَهً ، فَیَقصُرُهَا اللّه ُ إلی ثَلاثِ سِنینَ أو أدنی . قالَ الحُسَینُ [بن زید] : وکانَ جَعفَرٌ علیه السلام یَتلو هذِهِ الآیَهَ «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ» (7) . (8)

.

1- .الکافی : ج 2 ص 469 ح 3 عن بسطام الزیّات ، وسائل الشیعه : ج 4 ص 1093 ح 3 .
2- .الکافی : ج 2 ص 469 ح 2 ، الاختصاص : ص 219 ، عدّه الداعی : ص 12 ، وسائل الشیعه : ج 4 ص 1093 ح 5 .
3- .الخَتْرُ بفتح فسکون : شبه الغدر ، وقیل : هو الخدیعه بعینها (تاج العروس : ج 6 ص 329 «ختر») .
4- .بحار الأنوار : ج 85 ص 227 نقلاً عن مهج الدعوات : ص 82 وفیه «البدار» بدل «البداء» .
5- .المعجم الأوسط : ج 8 ص 14 ح 7810 عن عمرو بن سهل ، کنز العمّال : ج 3 ص 358 ح 6925 ؛ قرب الإسناد : ص 355 ح 1272 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 74 ص 102 ح 58 .
6- .الکافی : ج 2 ص 152 ح 16 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 74 ص 121 ح 84 ؛ مسند ابن حنبل : ج 8 ص 328 ح 22463 عن ثوبان ، المصنّف لعبد الرّزاق : ج 11 ص 172 ح 20235 عن أبی إسحاق ، کنز العمّال : ج 3 ص 365 ح 6967 .
7- .الرعد : 39 .
8- .تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 220 ح 75 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 121 ح 66 ؛ کنز العمّال : ج 3 ص 357 ح 6920 نقلاً عن أبی الشیخ عن ابن عمرو نحوه .


ص: 311



د صله رحم

امام صادق علیه السلام : همانا دعا، قضا را باز می گرداند، هر چند از آسمان، فرود آمده و حتمی شده باشد .

الکافی به نقل از عمر بن یزید : از ابوالحسن (امام کاظم علیه السلام ) شنیدم که می فرمود : «همانا دعا ، امور مقدّر شده و مقدّر نشده را باز می گرداند» . گفتم : [ بازگرداندنِ] مقدّر شده را فهمیدم . مقدّر نشده چه طور؟ فرمود : «[بازگرداندنش] به این است که [یا تقدیر و] واقع نگردد» .

امام هادی علیه السلام در قنوتش : خدایا! به وسیله سپاس گزاری، ما را رستگار کن ، و پیروزی را نصیبمان گردان ، و ما را از بَدا و فرجام و نیرنگ بد، نگه دار .

د صله رحم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : صله رحم ، موجب افزایش دارایی ، دوستی در خاندان، و تأخیر در اَجَل است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : هر که تأخیر در اَجَل و زیادی در روزی، خوش حالش می کند، باید صله رحم نماید .

تفسیر العیّاشی به نقل از حسین بن زید بن علی : امام صادق علیه السلام از پدرش نقل نمود که پیامبر خدا فرمود : «همانا فردی صله رحم می کند، در حالی که جز سه سال از عمرش باقی نمانده است . آن گاه خداوند، آن سه سال را تا سی و سه سال افزایش می دهد . نیز فردی قطع رحم می کند، در حالی که از عمرش سی و سه سال باقی مانده است . آن گاه خداوند، آن سی و سه سال را به سه سال یا کمتر کاهش می دهد» . امام صادق علیه السلام پیوسته این آیه را تلاوت می نمود : «خدا آنچه را بخواهد، محو یا اثبات می کند ، و اصل کتاب، نزد اوست» .


.



ص: 312

الإمام علیّ علیه السلام کانَ یَقولُ : إنَّ أفضَلَ ما یَتَوَسَّلُ بِهِ المُتَوَسِّلونَ الإِیمانُ بِاللّه ِ ورَسولِهِ ... وصِلَهُ الرَّحِمِ فَإِنَّها مَثراهٌ فِی المالِ ، ومَنسَأَهٌ فِی الأَجَلِ . (1)

عنه علیه السلام : صِلَهُ الأَرحامِ تُثمِرُ الأَموالَ ، وتُنسِئُ فِی الآجالِ . (2)

عنه علیه السلام : صِلَهُ الرَّحِمِ تُوَسِّعُ الآجالَ ، وتُنَمِّی الأَموالَ . (3)

الإمام الباقر علیه السلام : صِلَهُ الأَرحامِ تُزَکِّی الأَعمالَ ، وتُنَمِّی الأَموالَ ، وتَدفَعُ البَلوی ، وتُیَسِّرُ الحِسابَ ، وتُنسِئُ فِی الأَجَلِ . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : صِلوا أرحامَکُم ، فَفی صِلَتِها مَنسَأَهٌ فِی الأَجَلِ ، وزِیادَهٌ فِی العَدَدِ . (5)

ه الصَّدَقَهُ الإمام علیّ علیه السلام : بِالصَّدَقَهِ تُفسَحُ الآجالُ . (6)

.

1- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 205 ح 613 ، علل الشرایع : ص 247 ح 1 عن إبراهیم بن عمر ، الأمالی للطوسی : ص 216 ح 380 عن أبی بصیر عن الإمام الباقر عنه علیهماالسلام ، تحف العقول : ص 149 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 398 ح 21 .
2- .غرر الحکم : ح 5847 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 303 ح 5375 .
3- .غرر الحکم : ح 5878 .
4- .الکافی : ج 2 ص 150 ح 4 عن أبی حمزه ، تحف العقول : ص 299 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 111 ح 71 .
5- .روضه الواعظین : ص 156 ، بحار الأنوار : ج 35 ص 107 ح 34 .
6- .غرر الحکم : ح 4239 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 187 ح 3839 .


ص: 313



ه صدقه

امام علی علیه السلام می فرمود : همانا بهترین چیزهایی که توسّل جویندگان بِدان متوسّل می شوند، ایمان به خدا و پیامبرش ... و صله رحم است ؛ زیرا صله رحم، مایه فراوانی دارایی و تأخیر در اَجَل است .

امام علی علیه السلام : صله رحم ، دارایی ها را زیاد می کند و اَجَل ها را به عقب می اندازد .

امام علی علیه السلام : صله رحم ، عمرها را افزایش و دارایی ها را رشد می دهد .

امام باقر علیه السلام : صله رحم ، عمل ها را پاکیزه می نماید و دارایی ها را رشد می دهد و بلاها را دفع می کند و حساب را آسان می گرداند و اَجَل را به تأخیر می اندازد .

امام صادق علیه السلام : صله رحم کنید ، که در اثر آن ، اَجَل تأخیر می افتد و سال های عمر، زیاد می گردد .

ه صدقه امام علی علیه السلام : به وسیله صدقه، اَجَل ها توسعه می یابند (عمرها افزوده می شوند) .


.



ص: 314

الإمام الصادق علیه السلام : إنَّ عیسی روحَ اللّه ِ مَرَّ بِقَومٍ مُجَلِّبینَ (1) فَقالَ : ما لِهؤُلاءِ ؟ قیلَ : یا روحَ اللّه ِ ، إنَّ فُلانَهَ بِنتَ فُلانٍ تُهدی إلی فُلانِ بنِ فُلانٍ فی لَیلَتِها هذِهِ . قالَ : یُجَلِّبونَ الیَومَ ویَبکونَ غَدا ، فَقالَ قائِلٌ مِنهُم : ولِمَ یا رَسولَ اللّه ِ ؟ قالَ : لِأَنَّ صاحِبَتَهُم مَیِّتَهٌ فی لَیلَتِها هذِهِ ! فَقالَ القائِلونَ بِمَقالَتِهِ : صَدَقَ اللّه ُ وصَدَقَ رَسولُهُ ، وقالَ أهلُ النِّفاقِ : ما أقرَبَ غَدا . فَلَمّا أصبَحوا جاؤوا فَوَجَدوها عَلی حالِها لَم یَحدُث بِها شَیءٌ . فَقالوا : یا روحَ اللّه ِ إنَّ الَّتی أخبَرتَنا أمسِ أنَّها مَیِّتَهٌ لَم تَمُت ! فَقالَ عیسی علیه السلام : یَفعَلُ اللّه ُ ما یَشاءُ ، فَاذهَبوا بِنا إلَیها . فَذَهَبوا یَتَسابَقونَ حَتّی قَرَعُوا البابَ ، فَخَرَجَ زَوجُها فَقالَ لَهُ عیسی علیه السلام : اِستَأذِن لی عَلی صاحِبَتِکَ ، قالَ : فَدَخَلَ عَلَیها فَأَخبَرَها أنَّ روحَ اللّه ِ وکَلِمَتَهُ بِالبابِ مَعَ عِدَّهٍ ، قالَ : فَتَخَدَّرَت ، فَدَخَلَ عَلَیها فَقالَ لَها : ما صَنَعتِ لَیلَتَکِ هذِهِ ؟ قالَت : لَم أصنَع شَیئا إلّا وقَد کُنتُ أصنَعُهُ فیما مَضی ، إنَّهُ کانَ یَعتَرینا سائِلٌ فی کُلِّ لَیلَهِ جُمُعَهٍ فَنُنیلُهُ ما یَقوتُهُ إلی مِثلِها ، وإنَّهُ جاءَنی فی لَیلَتی هذِهِ وأنَا مَشغولَهٌ بِأَمری وأهلی فی مَشاغِلَ (2) فَهَتَفَ فَلَم یُجِبهُ أحَدٌ ، ثُمَّ هَتَفَ فَلَم یُجَب ، حَتّی هَتَفَ مِرارا ، فَلَمّا سَمِعتُ مَقالَتَهُ قُمتُ مُتَنَکِّرَهً حَتّی أنَلتُهُ کَما کُنّا نُنیلُهُ . فَقالَ لَها : تَنَحَّی عَن مَجلِسِکِ ، فَإِذا تَحتَ ثِیابِها أفعی مِثلُ جِذعَهٍ عاضٌّ عَلی ذَنَبِهِ ! فَقالَ علیه السلام : بِما صَنَعتِ صُرِفَ عَنکِ هذا . (3)

عنه علیه السلام : مَرَّ یَهودِیٌّ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : السّامُ عَلَیکَ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : عَلَیکَ ، فَقالَ أصحابُهُ : إنَّما سَلَّمَ عَلَیکَ بِالمَوتِ ، قالَ : المَوتُ عَلَیکَ . قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : وکَذلِکَ رَدَدتُ . ثُمَّ قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : إنَّ هذَا الیَهودِیَّ یَعَضُّهُ أسوَدُ فی قَفاهُ فَیَقتُلُهُ . قالَ : فَذَهَبَ الیَهودِیُّ فَاحتَطَبَ حَطَبا کَثیرا فَاحتَمَلَهُ ثُمَّ لَم یَلبَث أنِ انصَرَفَ . فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : ضَعهُ ، فَوَضَعَ الحَطَبَ فَإِذا أسوَدُ فی جَوفِ الحَطَبِ عاضٌّ عَلی عودٍ ، فَقالَ : یا یَهودِیُّ ، ما عَمِلتَ الیَومَ ؟ قالَ : ما عَمِلتُ عَمَلاً إلّا حَطَبی هذَا ، احتَمَلتُهُ فَجِئتُ بِهِ ، وکانَ مَعی کَعکَتانِ ، فَأَکَلتُ واحِدَهً وتَصَدَّقتُ بِواحِدَهٍ عَلی مِسکینٍ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : بِها دَفَعَ اللّه ُ عَنهُ . وقالَ : إنَّ الصَّدَقَهَ تَدفَعُ میتَهَ السَّوءِ عَنِ الإِنسانِ . (4)

.

1- .الجَلبَهُ : الأصوات ، وقیل : اختلاط الأصوات ، والجلَبُ : الجلَبهُ فی جماعه النّاس ، من الصّیاح (لسان العرب : ج 1 ص 269 «جلب») .
2- .فی المصدر : «مشاغیل» ، والتصویب من بحار الأنوار .
3- .الأمالی للصدوق : ص 589 ح 816 عن أبی بصیر ، بحار الأنوار : ج 4 ص 94 ح 1 .
4- .الکافی : ج 4 ص 5 ح 3 عن سالم بن مکرم ، بحار الأنوار : ج 4 ص 121 ح 67 .


ص: 315

امام صادق علیه السلام : عیسی روح اللّه ، از قومی گذر کرد که همهمه و صدایشان در هم پیچیده بود . پرسید : «اینان چه خبرشان است؟». گفته شد : ای روح اللّه ! امشب ، فلانی دختر فلانی، به عروسی فلانی پسر فلانی در می آید . گفت : «امروز ، سر و صدا راه می اندازند و فردا گریه می کنند» . یکی از آنان گفت : چرا، ای فرستاده خدا؟ گفت : «زیرا امشب، عروس آنان خواهد مُرد». گفتند : خدا و فرستاده او راست می گویند . منافقان گفتند : فردا نزدیک است ! وقتی صبح شد، آمدند و عروس را به حال خودیافتند، در حالی که هیچ اتّفاقی نیفتاده بود . گفتند : ای روح اللّه ! آن که دیروز خبر دادی می میرد ، نمرده است! عیسی علیه السلام گفت : «خدا هر چه بخواهد، انجام می دهد . ما را نزد او (عروس) ببرید . پس در حالی که از همدیگر سبقت می گرفتند، رفتند تا [به خانه عروس رسیدند و] در زدند . شوهرش بیرون آمد . عیسی علیه السلام به او گفت : «از همسرت برای من اجازه بگیر» . شوهر، نزد همسرش آمد و به او خبر داد که روح و کلمه خدا با گروهی، پُشت در هستند . همسرش خود را پوشاند. آن گاه عیسی علیه السلام وارد شد و به او گفت : «دیشب چه کار [خیری] انجام دادی؟» گفت: کاری انجام ندادم، مگر همان کاری که در گذشته نیز انجام می دادم . هر شب جمعه، نیازمندی می آمد و ما غذای او را تا شب جمعه بعدی می دادیم . در این شب [جمعه] هم آمد، در حالی که من و خانواده ام به کارهایی مشغول بودیم . او صدا زد؛ ولی کسی جوابش را نداد . دوباره صدا زد؛ ولی جواب نشنید ، تا این که بارها صدا زد . وقتی سخنش را شنیدم، برخاستم و به صورت ناشناخته ، همان طور که درگذشته به او غذا می رساندیم ، غذا را به او رساندم . [عیسی علیه السلام ] به او گفت : «از جایت برخیز» . [او از جایش برخاست و ]ناگهان از زیر لباس او ماری افعی پدیدار گشت که مانند ساقه ای ایستاده، دمش را به دندان گرفته بود . [عیسی علیه السلام ] گفت : «به خاطر آنچه انجام دادی، این افعی از تو باز داشته شده است» .

امام صادق علیه السلام : یهودی ای از کنار پیامبر صلی الله علیه و آله گذر کرد و گفت : السّام علیک (مرگ بر تو) . پیامبر خدا فرمود : «علیک (بر تو باد) ». یاران پیامبر صلی الله علیه و آله گفتند: با مرگ، به تو سلام کرد و گفت : مرگ بر تو ! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «من نیز همان گونه جوابش دادم» . پیامبر صلی الله علیه و آله سپس فرمود : «گردن این یهودی را مار سیاهی، از پشت می گزد و او را می کشد» . یهودی رفت و هیزم بسیاری را جمع کرد و بار نمود. سپس زمانی نگذشت که باز گشت . پیامبر خدا به او فرمود : «بارت را زمین بگذار». او هیزم ها را زمین گذاشت . ناگهان مار سیاهی که در درون هیزم ها به چوبی پیچیده بود، پیدا شد . [پیامبر صلی الله علیه و آله ]فرمود : «ای یهودی! امروز، چه کرده ای؟». گفت : جز جمع آوری این هیزم ها کاری نکرده ام ، آن را بار کردم و آوردم ، در حالی که دو قرص نان ، همراهم بود : یکی از آن دو را خودم خوردم و دیگری را به مسکینی صدقه دادم . پیامبر خدا فرمود : «به خاطر همان، خداوند، [این مار سیاه را] از او دفع کرد» و فرمود : «همانا صدقه، مرگ بد را از انسان برطرف می کند» .

.



ص: 316

الإمام العسکریّ علیه السلام فی الدُّعاءِ : یا مَن یَرُدُّ بِأَلطَفِ الصَّدَقَهِ وَالدُّعاءِ ، عَن أعنانِ السَّماءِ ، ما حُتِمَ واُبرِمَ مِن سوءِ القَضاءِ . (1)

و الرِّضا بِالقَضاءِ الإمام الصادق علیه السلام : کانَ فی بَنی إسرائیلَ نَبِیٌّ وَعَدَهُ اللّه ُ ... النُّصرَهَ إلی خَمسَ عَشرَهَ سَنَهً ، فَأَخبَرَ بِذلِکَ النَّبِیُّ قَومَهُ فَقالوا : ما شاءَ اللّه ُ ، فَعَجَّلَهُ اللّه ُ لَهُم فی خَمسَ عَشرَهَ لَیلَهً . (2)

راجع : دانش نامه عقاید اسلامی : ج 9 ص 112 (الفصل الثانی عشر : الرضا بالقضاء والقدر) .

.

1- .البلد الأمین : ص 60 ، مصباح المتهجّد : ص 229 من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، المصباح للکفعمی : ص 113 ، بحار الأنوار : ج 86 ص 175 ح 45 .
2- .الإمامه والتبصره : ص 235 ح 86 عن إسحاق بن عمّار ، بحار الأنوار : ج 4 ص 112 ح 32 .


ص: 317



و خشنودی به قضا

امام عسکری علیه السلام در دعا : ای کسی که با کمترین صدقه و دعا ، از پهنه آسمان ، قضای بدِ حتمی را باز می گرداند !

و خشنودی به قضا امام صادق علیه السلام : در میان بنی اسرائیل، پیامبری بود ... خداوند تا پانزده سال، به او وعده یاری داده بود . پس، آن پیامبر، خبر را به قومش داد . گفتند : هر چه خدا بخواهد! پس، خداوند برای یاری آنان، در پانزده شب، شتاب نمود .

ر . ک : دانش نامه عقاید اسلامی : ج 9 ص 113 (فصل دوازدهم : خشنودی به قضا و قدر) .


.



ص: 318

ز عَدلُ السُّلطانِ الإمام الصادق علیه السلام : إنَّ اللّه َ عز و جل جَعَلَ لِمَن جَعَلَ لَهُ سُلطانا أجَلاً ومُدَّهً مِن لَیالٍ وأیّامٍ وسِنینَ وشُهورٍ ، فَإِن عَدَلوا فِی النّاسِ أمَرَ اللّه ُ عز و جل صاحِبَ الفَلَکِ (1) أن یُبطِئَ بِإِدارَتِهِ فَطالَت أیّامُهُم ولَیالیهِم وسِنینُهُم وشُهورُهُم ، وإن جاروا فِی النّاسِ ولَم یَعدِلوا أمَرَ اللّه ُ تَبارَکَ وتَعالی صاحِبَ الفَلَکِ فَأَسرَعَ بِإِدارَتِهِ فَقَصُرَت لَیالیهِم وأیّامُهُم وسِنینُهُم وشُهورُهُم ، وقَد وَفی عز و جل لَهُم بِعَدَدِ اللَّیالی وَالشُّهورِ . (2)

ح زِیارَهُ الحُسَینِ علیه السلام الإمام الباقر علیه السلام : مُروا شیعَتَنا بِزِیارَهِ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام ؛ فَإِنَّ إتیانَهُ یَزیدُ فِی الرِّزقِ ، ویَمُدُّ فِی العُمُرِ ، ویَدفَعُ مَدافِعَ السَّوءِ (3) ، وإتیانَهُ مُفتَرَضٌ عَلی کُلِّ مُؤمِنٍ یُقِرُّ لَهُ بِالإِمامَهِ مِنَ اللّه ِ . (4)

عنه علیه السلام : إنَّ الحُسَینَ صاحِبَ کَربَلاءَ قُتِلَ مَظلوما مَکروبا عَطشانا لَهفانا ، وحَقٌّ عَلَی اللّه ِ عز و جل (5) أن لا یَأتِیَهُ لَهفانٌ ولا مَکروبٌ ولا مُذنِبٌ ولا مَغمومٌ ولا عَطشانُ ولا ذو عاهَهٍ ثُمَّ دَعا عِندَهُ وتَقَرَّبَ بِالحُسَینِ علیه السلام إلَی اللّه ِ عز و جل ، إلّا نَفَّسَ اللّه ُ کُربَتَه وأعطاهُ مَسأَلَتَهُ وغَفَرَ ذَنبَهُ ومَدَّ فی عُمُرِهِ وبَسَطَ فی رِزقِهِ، فَاعتَبِروا یا اُولِیالأَبصارِ. (6)

.

1- .. لعلّ المراد تسبیب زوال دولتهم علی الاستعاذه التمثیلیّه کما قاله العلّامه المجلسی رحمه الله راجع : الکافی : ج 8 ص 159 الهامش رقم 2 .
2- .الکافی : ج 8 ص 271 ح 400 عن أبی إسحاق ، علل الشرایع : ص 566 ح 1 ، بحار الأنوار : ج 58 ص 271 ح 57 .
3- .فی کتاب من لا یحضره الفقیه والأمالی للصدوق : «فإنّ زیارته تدفع الهدم والغرق والحرق وأکل السبع» بدل «فإنّ إتیانه یزید فی الرزق ویمدّ فی العمر ویدفع مدافع السوء» .
4- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 42 ح 86 ، کامل الزیارات : ص 284 ح 456 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 582 ح 3177 ، الأمالی للصدوق : ص 206 ح 226 ، المزار للمفید : ص 26 ح 1 والثلاثه الأخیره نحوه وکلّها عن محمّد بن مسلم .
5- .فی بحار الأنوار وبعض نسخ المصدر : «فآلی اللّه عز و جل علی نفسه» بدل «وحقّ علی اللّه عز و جل» .
6- .کامل الزیارات : ص 313 ح 531 عن محمّد بن مسلم ، بحار الأنوار : ج 101 ص 46 ح 5 .


ص: 319



ز دادگریِ فرمانروا

ح زیارت امام حسین علیه السلام

ز دادگریِ فرمانروا امام صادق علیه السلام : خداوند برای کسی که به او شهریاری داده، مدّت و زمان معیّنی از شب ها و روزها و سال ها و ماه ها قرار داده است . اگر در میان مردم، دادگری کنند ، خداوند عز و جلصاحب فَلک را فرمان می دهد که اداره آن را کُند نماید و در نتیجه، روزها و شب ها و سال ها و ماه های آنان دراز می گردد ، و اگر در میان مردم، ستمگری کنند و دادگری نورزند ، خداوند تبارک و تعالی به صاحب فَلک فرمان می دهد و او اداره آن را سرعت می بخشد و شب ها و روزها و سال ها و ماه های آنان کوتاه می گردد ، و خداوند عز و جل به تعداد شب ها و ماه های معیّن درباره آنان به وعده وفا می نماید .

ح زیارت امام حسین علیه السلام امام باقر علیه السلام : شیعیان ما را به زیارت حسین علیه السلام فرمان دهید ؛ زیرا رفتن به زیارت او، روزی را زیاد و عمر را طولانی می کند و حوادث بد را دفع می نماید. رفتن به زیارت او ، بر هر مؤمنی که به امامت او از جانب خداوند عز و جلاعتراف دارد واجب گشته است .

امام باقر علیه السلام : همانا حسینِ کربلا، مظلومانه ، غمگنانه ، تشنه کام و اندوهناک، کشته شد و خداوند عز و جل بر خود، لازم می داند که هر اندوهگین و غمگین و گنهکار و غصّه دار و تشنه کام و بیماری را که به درگاه وی آمده و در پیشگاه او دعا کرده و به وسیله حسین علیه السلام به خداوند عز و جل تقرّب جسته است ، غمش را برطرف نماید و خواسته اش را بدهد و گناهش را بیامرزد و عمرش را طولانی کند و در روزی اش توسعه بخشد . پس ای صاحبان اندیشه پند بگیرید .


.



ص: 320

کامل الزیارات عن عبد الملک الخثعمی عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال : قالَ لی : یا عَبدَ المَلِکِ ، لا تَدَع زِیارَهَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ومُر أصحابَکَ بِذلِکَ ؛ یَمُدُّ اللّه ُ فی عُمُرِکَ ، ویَزیدُ اللّه ُ فی رِزقِکَ ، ویُحییکَ اللّه ُ سَعیدا ولا تَموتُ إلّا سَعیدا ویَکتُبُکَ سَعیدا . (1)

تهذیب الأحکام عن منصور بن حازم (2) ، قال : سَمِعتُهُ (3) یَقولُ : مَن أتی عَلَیهِ حَولٌ لَم یَأتِ قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام نَقَصَ اللّه ُ مِن عُمُرِهِ حَولاً . ولَو قُلتُ : إنَّ أحَدَکُم یَموتُ قَبلَ أجَلِهِ بِثَلاثینَ سَنَهً لَکُنتُ صادِقا ؛ وذلِکَ أنَّکُم تَترُکونَ زِیارَتَهُ . فَلا تَدَعوها ، یَمُدُّ اللّه ُ فی أعمارِکُم ، ویَزیدُ فی أرزاقِکُم ، وإذا تَرَکتُم زِیارَتَهُ نَقَصَ اللّه ُ مِن أعمارِکُم وأرزاقِکُم ، فَتَنافَسوا فی زِیارَتِهِ ولا تَدَعوا ذلِکَ ؛ فَإِنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام شاهِدٌ لَکُم عِندَ اللّه ِ تَعالی وعِندَ رَسولِهِ وعِندَ عَلِیٍّ وعِندَ فاطِمَهَ صَلَواتُ اللّه ِ عَلَیهِم أجمَعینَ . (4)

ط تِلکَ الأَسبابِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی قَولِهِ تَعالی : «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ» (5) : الصَّدَقَهُ وَاصطِناعُ المَعروفِ وصِلَهُ الرَّحِمِ وبِرُّ الوالِدَینِ ، یُحَوِّلُ الشَّقاءَ سَعادَهً ، ویَزیدُ مِنَ العُمُرِ ، ویَقی مَصارِعَ السَّوءِ . (6)

.

1- .کامل الزیارات : ص 286 ح 461 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 47 ح 12 .
2- .منصور بن حازم البجلی؛ قال النجاشی : کوفی، ثقه، عین، صدوق، من جمله أصحابنا وفقهائهم (رجال النجاشی : ج 2 ص 352 الرقم 1102) .
3- .. کذا ورد فی المصدر مضمرا .
4- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 43 ح 91 ، کامل الزیارات : ص 284 ح 457 ، المزار للمفید : ص 32 ح 2 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 46 ح 11 .
5- .الرعد : 39 .
6- .الفردوس : ج 5 ص 262 ح 8130 عن الإمام علیّ علیه السلام ، کنز العمّال : ج 2 ص 443 ح 4450 نقلاً عن ابن مردویه عن الأوزاعی عن الإمام الباقر عن آبائه علیهم السلامعنه صلی الله علیه و آله نحوه .


ص: 321



ط این سبب ها

کامل الزیارات به نقل از عبد الملک خَثعَمی : [امام صادق علیه السلام ] به من فرمود : «ای عبد الملک! زیارت حسین بن علی علیه السلام را ترک نکن و یارانت را بِدان امر کن، که خداوند، عمرت را طولانی و روزی ات را زیاد می کند و زندگی همراه با سعادت به تو می بخشد و جز سعادتمندانه نمی میری و سعادتمند، نوشته می شوی» .

تهذیب الأحکام به نقل از منصور بن حازم : از او (امام صادق یا کاظم علیهماالسلام) شنیدم که می فرمود : «هر کس سال بر او بگذرد و قبر حسین علیه السلام را زیارت نکند، خداوند، از عمرش یک سال می کاهد و اگر بگویم که یکی از شما سی سال پیش از اَجَلش می میرد، به یقین، راست گفته ام. این، بِدان جهت است که شما زیارت او را ترک می کنید . بنا بر این ، زیارت او را ترک نکنید تا خداوند، عمرهایتان را طولانی و روزی هایتان را زیاد کند، و هر گاه زیارت او را ترک نمودید، خداوند از عمرهایتان و روزی هایتان می کاهد. پس در زیارتش از یکدیگر سبقت بگیرید و آن را ترک نکنید ؛ چرا که حسین بن علی علیهماالسلام برای شما نزد خدای متعال و پیامبرش و نزد علی و نزد فاطمه که درود خدا بر همه ایشان باد گواه است» .

ط این سبب ها پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره این سخن خدای متعال : «خدا آنچه را بخواهد، محو یا اثبات می کند ، و اصل کتاب، نزد اوست» : صدقه و کار نیک و صله رحم و نیکی به پدر و مادر ، بدبختی را به سعادتمندی تبدیل می کنند ، عمر را افزایش می دهند ، و از مرگ های بد، جلوگیری می کنند .


.



ص: 322

الأمالی للشجری عن الأوزاعی : دَخَلتُ المَدینَهَ مَدینَهَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله وسلمقالَ : فَقُلتُ : مَن هاهُنا مِنَ الفُقَهاءِ ؟ فَقالوا : مُحَمَّدُ بنُ المُنکَدِرِ ، ومُحَمَّدُ بنُ المُبَشِّرِ ، ومُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ یَعنِی ابنَ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیهم السلام فَقُلتُ فی نَفسی : لَیسَ مِن هؤُلاءِ أحَقُّ أن یُبدَأَ بِهِ مِنِ ابنِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، فَأَتَیتُهُ وقُلتُ : یَابنَ رَسولِ اللّه ِ ، أخبِرنی عَن قَولِ اللّه ِ عز و جل : «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ» . فَقالَ : أخبَرَنی أبی عَن جَدّی عَن عَلِیٍّ علیه السلام ، أنَّهُ سَأَلَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : لَاُبَشِّرَنَّکَ یا عَلِیُّ بِها ، تُبَشِّرُ اُمَّتی مِن بَعدی ، وهِیَ : الصَّدَقَهُ عَلی وَجهِها ، وبِرُّ الوالِدَینِ ، وَاصطِناعُ المَعروفِ ، وصِلَهُ الرَّحِمِ ، تُحَوِّلُ الشَّقاءَ سَعادَهً ، وتَزیدُ فِی العُمُرِ ، وتَقی مَصارِعَ السَّوءِ . (1)

الإمام الباقر علیه السلام : بِرُّ الوالِدَینِ ، وصِلَهُ الرَّحِمِ ، یَزیدانِ فِی الأَجَلِ . (2)

5 / 7ما یوجِبُ سوءَ البَداءِالکتاب«إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ» . (3)

.

1- .الأمالی للشجری : ج 2 ص 124 .
2- .الزهد للحسین بن سعید : ص 36 ح 94 عن الوصافی ، بحار الأنوار : ج 74 ص 83 ح 89 .
3- .الرعد : 11 .


ص: 323



5 / 7 عوامل ناخوشایندیِ بَدا

الأمالی ، شجری به نقل از اوزاعی : وارد مدینه، شهر پیامبر خدا شدم و گفتم : این جا از فقیهان ، چه کسانی هستند؟ گفتند : محمّد بن مُنکَدِر ، محمّد بن مبشّر ، و محمّد بن علی (یعنی علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام). پیش خود گفتم : برای آغاز کردن، هیچ یک از اینها، از فرزند پیامبر خدا شایسته تر نیست . پس نزد او (امام باقر علیه السلام ) آمدم و گفتم : ای فرزند پیامبر خدا! مرا درباره این سخن خداوند عز و جل آگاه ساز : «خدا آنچه را بخواهد، محو یا اثبات می کند ، و اصل کتاب، نزد اوست» . فرمود : «پدرم از جدّم علی علیه السلام ، به من خبر داد که او از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : "ای علی! همانا تو را به این [آیه] بشارت می دهم که تو امّت مرا پس از من، بشارت دهی ، و آن : خالصانه صدقه دادن ، نیکی به پدر و مادر ، کار نیک ، و صله رحم است که بدبختی را به سعادتمندی تبدیل می کند ، عمر را افزایش می دهد و از مرگ های بد، جلوگیری می نماید"» .

امام باقر علیه السلام : نیکی به پدر و مادر و صله رحم ، مهلت [عمر] را افزایش می دهند .

5 / 7عوامل ناخوشایندیِ بَداقرآن«در حقیقت ، خدا حال قومی را تغییر نمی دهد تا این که آنان حال خود را تغییر دهند . و چون خدا برای قومی آسیبی بخواهد ، هیچ برگشتی برای آن نیست» .


.



ص: 324

«ذَ لِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّرًا نِّعْمَهً أَنْعَمَهَا عَلَی قَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» . (1)

«وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْیَهً کَانَتْ ءَامِنَهً مُّطْمَئِنَّهً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَ قَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ» . (2)

الحدیث رسول اللّه صلی الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ عز و جل : ... ما مِن أهلِ قَریَهٍ ، ولا أهلِ بَیتٍ ، ولا رَجُلٍ بِبادِیَهٍ (3) ، کانوا عَلی ما أحبَبتُ مِن طاعَتی ، ثُمَّ تَحَوَّلوا عَنها إلی ما کَرِهتُ مِن مَعصِیَتی ، إلّا تَحَوَّلتُ لَهُم عَمّا یُحِبّونَ مِن رَحمَتی إلی ما یَکرَهونَ مِن غَضَبی . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا جارَ الحاکِمُ قَلَّ المَطَرُ ، وإذا غُرِّرَ (5) بِأَهلِ الذِّمَّهِ ظَهَرَ عَلَیهِم عَدُوُّهُم ، وإذا ظَهَرَتِ الفَواحِشُ کانَتِ الرَّجفَهُ ، وإذا قَلَّ الأَمرُ بِالمَعروفِ استُبیحَ الحَریمُ ، وإنَّما هُوَ التَّبدیلُ ، ثُمَّ التَّدبیرُ ، ثُمَّ التَّدمیرُ . (6)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا ظَهَرَ الزِّنا کَثُرَ مَوتُ الفَجأَهِ ، وإذا طُفِّفَ المِکیالُ أخَذَهُمُ اللّه ُ بِالسِّنینَ وَالنَّقصِ ، وإذا مَنَعُوا الزَّکاهَ مَنَعَتِ الأَرضُ بَرَکَتَها مِنَ الزَّرعِ وَالثِّمارِ وَالمَعادِنِ ، وإذا جاروا فِی الأَحکامِ تَعاوَنوا عَلَی الظُّلمِ وَالعُدوانِ ، وإذا نَقَضُوا العُهودَ سَلَّطَ اللّه ُ عَلَیهِم عَدُوَّهُم ، وإذا قَطَعُوا الأَرحامَ جُعِلَتِ الأَموالُ فی أیدِی الأَشرارِ ، وإذا لَم یَأمُروا بِمَعروفٍ ، ولَم یَنهَوا عَن مُنکَرٍ ، ولَم یَتَّبِعُوا الأَخیارَ مِن أهلِ بَیتی ، سَلَّطَ اللّه ُ عَلَیهِم شِرارَهُم فَیَدعو خِیارُهُم فَلا یُستَجابُ لَهُم . (7)

.

1- .الأنفال : 53 .
2- .النحل : 112 .
3- .البداوه خلاف الحضر ، وسمّیت البادیهُ بادیهً لبروزها وظهورها ، وقیل للبریّه بادیه ؛ لکونها ظاهره بارزه (تاج العروس : ج 19 ص 191 «بدو») .
4- .کنز العمّال : ج 16 ص 137 ح 44166 نقلاً عن ابن مردویه عن الإمام علیّ علیه السلام .
5- .أغَرَّهُ: أجسَرَهُ (تاج العروس : ج 7 ص 307 «غرر») . ویقال: ما غَرَّکَ بفلان ؛ أی کیف اجترأتَ علیه . وکما جاء فی قَولِهِ تعالی : «یَأَیُّهَا الْاءِنسَنُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ» أی ما خدعک بربّک وحملک علی معصیته والأمن من عقابه؟! (اُنظر لسان العرب : ج 5 ص 12 «غرر») .
6- .إرشاد القلوب : ص 39 ؛ الفردوس : ج 1 ص 330 ح 1310 عن ابن عمر نحوه ولیس فیه ذیله من «وإذا قلّ ...» ، کنز العمّال : ج 11 ص 122 ح 30865 .
7- .ثواب الاعمال : ص 300 ح 1 ، الأمالی للصدوق : ص 385 ح 493 کلاهما عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام ، الأمالی للطوسی : ص 210 ح 363 عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام نحوه وفیه «وجدت فی کتاب علیّ بن أبی طالب علیه السلام » .


ص: 325

«این [کیفر]، بِدان سبب است که خداوند، نعمتی را که بر قومی ارزانی داشته، تغییر نمی دهد ، مگر آن که آنان آنچه را در دل دارند، تغییر دهند ، و خدا شنوای داناست» .

«و خدای، شهری را مثل زده است که امن و امان بود [و] روزی اش از هر سو فراوان می رسید . پس، [ساکنانش ]نعمت های خدا را ناسپاسی کردند و خدا هم به [سزای ]آنچه انجام می دادند ، طعم گرسنگی و هراس را به [مردم ]آن چشانید» .

حدیث پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : خداوند عز و جل می فرماید : ... «اهل هیچ شهر و خانه ای ، و هیچ مرد بادیه نشینی نیست که مرا آن چنان که من دوست دارم، پیروی کند و سپس به صورتی که من نمی پسندیدم، تبدیل شود و از من نافرمانی کند ، مگر این که من چیزهایی از رحمتم را که دوست می دارد، به چیزهایی از خشمم که نمی پسندد ، تغییر می دهم».

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : هر گاه حاکم ستم کند ، بارانْ اندک می شود ، و هر گاه اهل ذمّه فریب داده شوند ، دشمنی شان آشکار می گردد و هر گاه گناهانْ پدیدار شوند ، زلزله رخ می دهد ، و هر گاه امر به معروف کم شود، حرامْ مباح می گردد و این، همان تبدیل شدن [نعمت ها به نقمت ها] ، سپس پشت کردن [دنیا] ، و سپس نابود گشتن است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : هر گاه زنا علنی گشت، مرگِ ناگهانی، بسیار می گردد و هر گاه کم فروشی شد ، خداوند به قحط و کمبود، گرفتارشان می سازد و هر گاه از پرداخت زکات خودداری کردند ، زمین [نیز] برکت هایش را (اعم از: کشت و میوه ها و معدن) باز می دارد و هر گاه در داوری ها ستم نمودند، همدیگر را بر ستم و تجاوز یاری می رسانند و هر گاه پیمان ها را شکستند، خداوند، دشمنشان را بر آنان چیره می سازد و هر گاه قطع رحم نمودند، دارایی ها در دستان اشرار قرار می گیرد و هر گاه امر به معروف و نهی از منکر نکردند و از نیکانِ اهل بیتم پیروی ننمودند ، خداوند، بَدانشان را بر ایشان چیره می نماید ، آن گاه نیکانشان دعا می کنند؛ ولی اجابت نمی شوند.

.



ص: 326

عنه صلی الله علیه و آله : خَمسٌ إذا أدرَکتُموهُنَّ فَتَعَوَّذوا بِاللّه ِ عز و جل مِنهُنَّ : لَم تَظهَرِ الفاحِشَهُ فی قَومٍ قَطُّ حَتّی یُعلِنوها إلّا ظَهَرَ فیهِمُ الطّاعونُ وَالأَوجاعُ الَّتی لَم تَکُن فی أسلافِهِمُ الَّذینَ مَضَوا ، ولَم یَنقُصُوا المِکیالَ وَالمیزانَ إلّا اُخِذوا بِالسِّنینَ وشِدَّهِ المَؤونَهِ وجَورِ السُّلطانِ ، ولم یَمنَعُوا الزَّکاهَ إلّا مُنِعُوا القَطرَ مِن السَّماءِ ، ولَولَا البَهائِمُ لَم یُمطَروا ، ولَم یَنقُضوا عَهدَ اللّه ِ عز و جل وعَهدَ رَسولِهِ إلّا سَلَّطَ اللّه ُ عَلَیهِم عَدُوَّهُم ، فَأَخَذوا بَعضَ ما فی أیدیهِم ، ولَم یَحکُموا بِغَیرِ ما أنزَلَ اللّه ُ إلّا جَعَلَ بَأسَهُم بَینَهُم . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا کانَت فیکُم خَمسٌ رُمیتُم بِخَمسٍ : إذا أکَلتُمُ الرِّبا رُمیتُم بِالخَسفِ ، وإذا ظَهَرَ فیکُمُ الزِّنا اُخِذتُم بِالمَوتِ ، وإذا جارَتِ الحُکّامُ ماتَتِ البَهائِمُ ، وإذا ظُلِمَ أهلُ المِلَّهِ (2) ذَهَبَتِ الدَّولَهُ ، وإذا تَرَکتُمُ السُّنَّهَ ظَهَرَتِ البِدعَهُ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : ... إذا جارَتِ الوُلاهُ قَحَطَتِ السَّماءُ ، وإذا مُنِعَتِ الزَّکاهُ هَلَکَتِ المَواشی ، وإذا ظَهَرَ الزِّنا ظَهَرَ الفَقرُ وَالمَسکَنَهُ ، وإذا اُخفِرَتِ (4) الذِّمَّهُ اُدیلَ (5) الکُفّارُ . (6)

.

1- .ثواب الأعمال : ص 301 ح 2 عن أبان الأحمر عن الإمام الباقر علیه السلام ؛ السیره النبویّه لابن هشام : ج 4 ص 280 ، حلیه الأولیاء : ج 8 ص 333 ، الفردوس : ج 5 ص 288 ح 8209 کلّها عن ابن عمر .
2- .الملَّهُ : الدِّینُ ، کملَّه الإسلام ، والنصرانیه ، والیهودیّه ، وقیل : هی معظم الدِّین ، وجمله ما یجیء به الرُّسُلُ (النهایه : ج 4 ص 360 «ملل») .
3- .إرشاد القلوب : ص 71 .
4- .أخفرتُ الرَّجُلَ : إذا نقضت عهده وذمامه ، والهمزه فیه للإزاله : أی أزلتُ خفارته (النهایه : ج 2 ص 52 «خفر») . وفی المصدر : «خُضِرَت» ، والصواب ما أثبتناه .
5- .الإداله : الغلبه ، یُقالُ : اُدیلَ لنا علی أعدائنا أی نُصرنا علیهم ، ومنه : «نُدالُ علیه ویُدالُ علینا» أی یغلبُنا مرّه ونغلبه اُخری (لسان العرب : ج 11 ص 252 «دول») .
6- .شعب الإیمان : ج 6 ص 16 ح 7369 عن ابن عمر ، الجامع الصغیر : ج 2 ص 69 ح 4816 .


ص: 327

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : پنج چیز است که هر گاه به آنها گرفتار شدید، از آنها به خدا پناه برید : هرگز در میان قومی گناه، پدیدار نگشت، که آن را علنی کرده باشند، مگر این که در بین آنان طاعون و دردهایی که در گذشتگانشان نبود ، پدید آمد ؛ و در وزن و ترازو کم نگذاشتند، مگر این که به قحط و تنگ دستی شدید و ستم پادشاه گرفتار آمدند ؛ و از پرداخت زکاتْ خودداری ننمودند، جز این که از باران آسمان، محروم شدند و اگر حیوانات نبودند ، باران نمی دیدند ؛ و پیمان خداوند عز و جل و فرستاده اش را نشکستند، جز این که خداوند، دشمنشان را بر آنان چیره ساخت ، به طوری که فقط بعضی از آنچه را که در دستانشان بود، در اختیار گرفتند ؛ و به غیر آنچه خداوند نازل کرده بود، حکم نکردند، جز این که عذابشان را در بینشان قرار داد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : هر گاه پنج چیز در میان شما بود، با پنج چیز، هدف قرار می گیرید : هر گاه ربا خوردید، به زمین، فرو برده می شوید ؛ و هر گاه در میان شما زنا پدیدار گشت ، گرفتار مرگ می شوید ؛ و هر گاه حاکمان ستم کردند ، حیوانات می میرند ؛ و هر گاه اهل آیین (پیروان ادیان آسمانی) مورد ستم قرار گرفتند، دولتْ نابود می گردد ؛ و هر گاه سنّت مرا رها کردید، بدعت پدید می آید .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : ... هر گاه فرمان روایان ستم کردند ، خشک سالی پدید می آید و هر گاه از پرداخت زکاتْ خودداری شود ، حیواناتْ نابود می گردند و هر گاه زنا پدیدار شود ، فقر و تنگ دستی شایع می گردد و هر گاه پیمان با اهل ذمّه شکسته شود، کافرانْ سلطه پیدا می کنند .

.



ص: 328

عنه صلی الله علیه و آله : ما نَقَضَ قَومٌ عَهدَهُم إلّا سُلِّطَ عَلَیهِم عَدُوُّهُم ، وما جارَ قَومٌ إلّا کَثُرَ القَتلُ بَینَهُم ، وما مَنَعَ قَومٌ الزَّکاهَ إلّا حُبِسَ القَطرُ عَنهُم ، ولا ظَهَرَت فیهِمُ الفاحِشَهُ إلّا فَشا فیهِمُ المَوتُ ، وما یُخسِرُ قَومٌ المِکیالَ وَالمیزانَ إلّا اُخِذوا بِالسِّنینَ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا أبغَضَ المُسلِمونَ عُلَماءَهُم ، وأظهَروا عِمارَهَ أسواقِهِم ، وتَناکَحوا عَلی جَمعِ الدَّراهِمِ ، رَماهُمُ اللّه ُ عز و جل بِأَربَعِ خِصالٍ : بِالقَحطِ مِنَ الزَّمانِ ، وَالجَورِ مِنَ السُّلطانِ ، وَالخِیانَهِ مِن وُلاهِ الأَحکامِ ، وَالصَّولَهِ مِنَ العَدُوِّ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا ظُلِمَ أهلُ الذِّمَّهِ کانَتِ الدَّولَهُ دَولَهَ العَدُوِّ ، وإذا کَثُرَ الزِّنا کَثُرَ السِّباءُ ، وإذا کَثُرَ اللّوطِیَّهُ رَفَعَ اللّه ُ عز و جل یَدَهُ عَنِ الخَلقِ ، فَلا یُبالی فی أیِّ وادٍ هَلَکوا . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا تَبایَعتُم بِالعینَهِ (4) ، وأخَذتُم أذنابَ البَقَرِ ، ورَضیتُم بِالزَّرعِ ، وتَرَکتُمُ الجِهادَ ، سَلَّطَ اللّه ُ عَلَیکُم ذُلّاً لا یَنزِعُهُ ، حَتّی تَرجِعوا إلی دینِکُم . (5)

.

1- .إرشاد القلوب : ص 71 ؛ السنن الکبری : ج 3 ص 483 ح 6397 نحوه .
2- .المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 361 ح 7923 عن ابن أبی ملیکه عن الإمام علیّ علیه السلام ، کنز العمّال : ج 16 ص 39 ح 43841 .
3- .المعجم الکبیر : ج 2 ص 184 ح 1752 ، مسند الشامیّین : ج 2 ص 206 ح 1193 کلاهما عن جابر بن عبد اللّه ، کنز العمّال : ج 3 ص 500 ح 7604 .
4- .العِینه : هو أن یبیع من رجل سلعهً بثمن معلوم إلی أجل ، ثمّ یشتریها منه بأقلّ من الثمن الّذی باعها به (النهایه : ج 3 ص 333 «عین») .
5- .سنن أبی داوود : ج 3 ص 274 ح 3462 ، السنن الکبری : ج 5 ص 517 ح 10703 ، مسند الشامیّین : ج 3 ص 329 ح 2417 کلّها عن ابن عمر ، کنز العمّال : ج 4 ص 283 ح 10503 .


ص: 329

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : هیچ قومی پیمانشان را نشکستند، جز این که دشمنانشان بر آنان مسلّط شدند ، و هیچ قومی ستم نکردند ، جز این که کشتار در بینشان رواج یافت ، و هیچ قومی از پرداخت زکات خودداری نکردند، مگر این که از باران، محروم شدند، و گناه در میان آنان، پدیدار نگشت، مگر این که مرگ در بینشان گسترش یافت ، و هیچ قومی در پیمانه و وزن کردن ، کم نگذاشتند، جز این که به قحطی گرفتار آمدند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : هر گاه مسلمانان ، دانشمندانشان را دشمن بدارند و ساختمان های بازارشان را بلند کنند [و مال اندوزی را بر سایر کارها ترجیح دهند ]و بر پایه انباشت ثروت، ازدواج نمایند ، خداوند عز و جلآنان را با چهار چیز، هدف قرار می دهد : قحطی روزگار ، ستم پادشاه ، خیانت داوران ، و یورش دشمن .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : هر گاه اهل ذمّه مورد ستم قرار بگیرند، پیروزی از آنِ دشمن خواهد شد و هر گاه زنا رواج یابد ، اسارت، بسیار می گردد و هر گاه لواطْ گسترش یابد ، خداوند عز و جل دست [رحمت] خود را از آفریدگان برمی دارد و دیگر برایش مهم نیست که در کدام سرزمین، نابود می شوند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : هر گاه به معامله عَینه (1) مشغول شدید و دُم گاوان را گرفتید (2) و زراعت را خوش داشتید ، ولی جهاد را رها کردید ، خداوند، خواری جداناپذیری را بر شما چیره می سازد ، تا این که به دینتان باز گردید .

.

1- .عینه ، معامله ای است که در آن ، کسی کالایی را به قیمت معلوم و مدّت دار به فردی بفروشد و سپس همان را به قیمت کمتر و بدون مدّت از او بخرد .
2- .اشاره است به اشتغال مفرط به پرورش گاو ، توأم با غفلت از معنویت .


ص: 330

الإمام علیّ علیه السلام : إذا فَشَی الزِّنا ظَهَرَ مَوتُ الفُجاءَهِ ، وإذا جارَ الحاکِمُ قَحَطَ المَطَرُ . (1)

الإمام الحسن علیه السلام فی دُعائِهِ إذا أحزَنَهُ أمرٌ : یا کهیعص ، یا نورُ یا قُدّوسُ ، یا خَبیرُ یا اللّه ُ ، یا رَحمنُ رَدَّدَها ثَلاثا اغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تُحِلُّ النِّقَمَ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تُغَیِّرُ النِّعَمَ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تَهتِکُ العِصَمَ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تُنزِلُ البَلاءَ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تُعَجِّلُ الفَناءَ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تُدیلُ الأَعداءَ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تَقطَعُ الرَّجاءَ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تَرُدُّ الدُّعاءَ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تُمسِکُ غَیثَ السَّماءِ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تُظلِمُ الهَواءَ ، وَاغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تَکشِفُ الغِطاءَ . (2)

الإمام زین العابدین علیه السلام : الذُّنوبُ الَّتی تُغَیِّرُ النِّعَمَ : البَغیُ عَلَی النّاسِ ، وَالزَّوالُ عَنِ العادَهِ فِی الخَیرِ وَاصطِناعِ المَعروفِ ، وکُفرانُ النِّعَمِ ، وتَرکُ الشُّکرِ . قالَ اللّه ُ عز و جل : «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ» . وَالذُّنوبُ الَّتی تورِثُ النَّدَمَ : قَتلُ النَّفسِ الَّتی حَرَّمَ اللّه ُ . قالَ اللّه ُ تَعالی : «وَ لَا تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ» (3) ، وقالَ عز و جل فی قِصَّهِ قابیلَ حینَ قَتَلَ أخاهُ هابیلَ فَعَجَزَ عَن دَفنِهِ ، فَسَوَّلَت لَهُ نَفسُهُ قَتلَ أخیهِ فَقَتَلَهُ «فَأَصْبَحَ مِنَ النَّدِمِینَ» (4) ، وتَرکُ صِلَهِ القَرابَهِ حَتّی یَستَغنوا ، وتَرکُ الصَّلاهِ حَتّی یَخرُجَ وَقتُها ، وتَرکُ الوَصِیَّهِ ورَدِّ المَظالِمِ ، ومَنعُ الزَّکاهِ حَتّی یَحضُرَ المَوتُ ویَنغَلِقَ اللِّسانُ . وَالذُّنوبُ الَّتی تُنزِلُ النِّقَمَ : عِصیانُ العارِفِ بِالبَغیِ وَالتَّطاوُلُ عَلَی النّاس وَالاِستِهزاءُ بِهِم وَالسُّخرِیَّهُ مِنهُم . وَالذُّنوبُ الَّتی تَدفَعُ القِسَمَ : إظهارُ الاِفتِقارِ ، وَالنَّومُ عَنِ العَتَمَهِ ، (5) وعَن صَلاهِ الغَداهِ ، وَاستِحقارُ النِّعَمِ ، وشَکوَی المَعبودِ عز و جل . وَالذُّنوبُ الَّتی تَهتِکُ العِصَمَ : شُربُ الخَمرِ ، وَاللَّعِبُ بِالقِمارِ ، وتَعاطی ما یُضحِکُ النّاسَ مِنَ اللَّغوِ وَالمِزاحِ ، وذِکرُ عُیوبِ النّاسِ ، ومُجالَسَهُ أهلِ الرَّیبِ . وَالذُّنوبُ الَّتی تُنزِلُ البَلاءَ : تَرکُ إغاثَهِ المَلهوفِ ، وتَرکُ مُعاوَنَهِ المَظلومِ ، وتَضییعُ الأَمرِ بِالمَعروفِ وَالنَّهیِ عَنِ المُنکَرِ . وَالذُّنوبُ الَّتی تُدیلُ الأَعداءَ : المُجاهَرَهُ بِالظُّلمِ ، وإعلانُ الفُجورِ ، وإباحَهُ المَحظورِ ، وعِصیانُ الأَخیارِ ، وَالاِنطِباعُ لِلأَشرارِ . وَالذُّنوبُ الَّتی تُعَجِّلُ الفَناءَ : قَطیعَهُ الرَّحِمِ ، وَالیَمینُ الفاجِرَهُ ، وَالأَقوالُ الکاذِبَهُ ، وَالزِّنا ، وسَدُّ طُرُقِ المُسلِمینَ ، وَادِّعاءُ الإِمامَهِ بِغَیرِ حَقٍّ . وَالذُّنوبُ الَّتی تَقطَعُ الرَّجاءَ : الیَأسُ مِن رَوحِ اللّه ِ ، وَالقُنوطُ مِن رَحمَهِ اللّه ِ ، وَالثِّقَهُ بِغَیرِ اللّه ِ ، وَالتَّکذیبُ بِوَعدِ اللّه ِ عز و جل . وَالذُّنوبُ الَّتی تُظلِمُ الهَواءَ : السِّحرُ ، وَالکِهانَهُ ، وَالإِیمانُ بِالنُّجومِ ، وَالتَّکذیبُ بِالقَدَرِ ، وعُقوقُ الوالِدَینِ . وَالذُّنوبُ الَّتی تَکشِفُ الغِطاءَ : الاِستِدانَهُ بغَِیرِ نِیَّهِ الأَداءِ ، وَالإِسرافُ فِی النَّفَقَهِ عَلَی الباطِلِ ، وَالبُخلُ عَلَی الأَهلِ وَالوَلَدِ وذَوِی الأَرحامِ ، وسوءُ الخُلُقِ ، وقِلَّهُ الصَّبرِ ، وَاستِعمالُ الضَّجَرِ وَالکَسَلِ ، وَالاِستِهانَهُ بِأَهلِ الدّینِ . وَالذُّنوبَ الَّتی تَرُدُّ الدُّعاءَ : سوءُ النِّیَّهِ ، وخُبثُ السَّریرَهِ ، وَالنِّفاقُ مَعَ الإِخوانِ ، وتَرکُ التَّصدیقِ بِاِلإِجابَهِ ، وتَأخیرُ الصَّلَواتِ المَفروضاتِ حَتّی تَذهَبَ أوقاتُها ، وتَرکُ التَّقَرُّبِ إلَی اللّه ِ عز و جل بِالبِرِّ وَالصَّدَقَهِ ، وَاستِعمالُ البَذاءِ وَالفُحشِ فِی القَولِ . وَالذُّنوبُ الَّتی تَحبِسُ غَیثَ السَّماءِ : جَورُ الحُکّامِ فِی القَضاءِ ، وشَهادَهُ الزّورِ ، وکِتمانُ الشَّهادَهِ ، ومَنعُ الزَّکاهِ وَالقَرضِ وَالماعونِ ، وقَساوَهُ القُلوبِ عَلی أهلِ الفَقرِ وَالفاقَهِ ، وظُلمُ الیَتیمِ وَالأَرمَلَهِ ، وَانتِهارُ السّائِلِ ورَدُّهُ بِاللَّیلِ . (6)

.

1- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 531 ح 1888 .
2- .المجتنی : ص 61 ، الإقبال : ج 2 ص 197 من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 91 ص 50 ح 2 .
3- .الإسراء : 33 .
4- .المائده : 31 .
5- .العَتَمَه : صلاه العشاء ، أو وقتُ صلاه العشاء الآخره (مجمع البحرین : ج 2 ص 1163 «عتم») .
6- .معانی الأخبار : ص 270 ح 2 عن أبی خالد الکابلی ، عدّه الداعی : ص 199 ، بحار الأنوار : ج 73 ص 375 ح 12 .


ص: 331

امام علی علیه السلام : هر گاه زنا شایع گردد، مرگِ ناگهانی پدیدار می شود و هر گاه حاکم ستم کند ، باران نمی بارد .

امام حسن علیه السلام در دعایش، هنگامی که چیزی وی را غمگین می کرد : ای کهیعص! ای روشنایی! ای پاک! ای آگاه! ای خدا! ای بخشنده! (سه بار) . گناهانی را که نقمت ها را فرود می آورند ، بر من بیامرز و گناهانی را که نعمت ها را تغییر می دهند ، بر من بیامرز و گناهانی که پرده های عصمت را از هم می دَرَد بر من بیامرز و گناهانی را که بلا را فرو می فرستند ، بر من بیامرز و گناهانی را که نابودی را نزدیک می کنند ، بر من بیامرز و گناهانی را که دشمنان را چیره می سازند ، بر من بیامرز و گناهانی را که [رشته ]امید را قطع می کنند ، بر من بیامرز و گناهانی را که دعا را باز می گردانند ، بر من بیامرز و گناهانی را که باران آسمان را باز می دارند ، بر من بیامرز و گناهانی را که هوا را تاریک می نمایند ، بر من بیامرز و گناهانی را که پرده را می درند ، بر من بیامرز .

امام زین العابدین علیه السلام : گناهانی که نعمت ها را تغییر می دهند ، عبارت اند از : ستم بر مردم ، ترک عادت در کار خیر و کار نیک ، ناسپاسی نعمت ها ، ترک سپاس گزاری . خداوند عز و جلفرمود : «در حقیقت ، خدا سرنوشت قومی را تغییر نمی دهد تا این که آنان حال خود را تغییر دهند» . و گناهانی که پشیمانی می آورند ، عبارت اند از : کشتن کسی که خداوند ، کشتنش را حرام نموده است . خدای متعال فرمود : «و نفْسی را که خداوندْ حُرمت بخشیده است ، مکشید» و خداوند عز و جلدر داستان قابیل، هنگامی که او برادرش هابیل را کشت و از دفن کردنش ناتوان ماند ، فرمود : «پس ، نفْسش او را به قتل برادرش ترغیب کرد ، و وی را کشت . «پس ، از زمره پشیمانان گردید» » ؛ و ترک کردن رابطه خویشاوندی ، به طوری که احساس بی نیازی کنند [و خویشاوندی را فراموش نمایند] ، نگزاردن نماز تا زمانی که وقتش بگذرد ، ترک کردن وصیّت و ردّ مظالم ، و خودداری کردن از پرداخت زکات تا زمانی که مرگ، فرا رسد و زبان، بند آید . و گناهانی که نقمت ها را فرود می آورند ، عبارت اند از : نافرمانی آگاه با تعدّی [به دیگران] ، گردنکشی بر مردم ، و ریشخند و مسخره کردن آنان . و گناهانی که [روزی و] نصیب ها را باز می گردانند ، عبارت اند از : اظهار ناداری ، خواب ماندن از نماز عشا و نماز صبح ، سبُک شمردن نعمت ها ، و شِکوه کردن از خداوند عز و جل . و گناهانی که پرده های عصمت را می درند ، عبارت اند از : شرابخواری ، قماربازی ، سرگرم شدن به چیزهای بیهوده و شوخی هایی که موجب خنده مردم می شوند ، بیان عیب های مردم ، و همنشینی با افراد مشکوک (متّهم) . و گناهانی که بلا را فرو می فرستند ، عبارت اند از : ترک کردن فریادرسیِ درمانده ، ترک کردن یاری ستم دیده ، و ضایع کردن امر به معروف و نهی از منکر . و گناهانی که دشمنان را چیره می سازند ، عبارت اند از : آشکارا ستم کردن ، علنی کردن گناهان ، مباح کردن حرام ، نافرمانی کردن از نیکان و پیروی نمودن از بدان . و گناهانی که نابودی را نزدیک می سازند ، عبارت اند از : قطع رحِم ، سوگند دروغ ، سخنان دروغ ، زنا ، بستن راه مسلمانان ، و به ناحق ادّعای امامت نمودن . و گناهانی که [رشته] امید را قطع می کنند ، عبارت اند از : نومیدی از بخشایش خداوند ، نومیدی از رحمت خدا ، اعتماد به غیر خدا ، و دروغ پنداشتن وعده خداوند عز و جل . و گناهانی که هوا را تاریک می نمایند ، عبارت اند از : جادوگری ، کهانت ، باور داشتن به ستارگان [و تأثیر حرکت آنها در رخدادهای آینده]، دروغ پنداشتن قَدَر ، و سرپیچی از پدر و مادر (عاقّ والدین) . و گناهانی که پرده را می درند ، عبارت اند از : قرض گرفتن به قصد ادا نکردن ، زیاده روی در هزینه ها بر پایه باطل ، بخل ورزیدن در حقّ خاندان و فرزندان و خویشان ، بداخلاقی ، ناشکیبایی ، بی قراری ، تنبلی ، و کوچک کردن دینداران . و گناهانی که دعا را باز می گردانند ، عبارت اند از : بدخواهی ، خباثت باطن ، دورویی با برادران [دینی] ، ندادن صدقه در پاسخ [ درخواست نیازمندان] ، به تأخیر انداختن نمازهای واجب تا زمانی که وقتشان بگذرد ، تقرّب نجستن به خداوند عز و جل با نیکوکاری و صدقه ، و فحّاشی و ناسزاگویی در گفتار . و گناهانی که باران آسمان را باز می دارند ، عبارت اند از : ستم داوران در داوری ، گواهی دروغ ، کتمان گواهی ، خودداری از پرداخت زکات و بدهکاری و احسان ، سخت دلی نسبت به فقیران و بینوایان ، ستم بر یتیمان و بیوگان ، و دور کردن نیازمند و شبانه باز گرداندن او .

.



ص: 332

. .



ص: 333

. .



ص: 334

الإمام الباقر علیه السلام : ما مِن سَنَهٍ أقَلُّ مَطَرا مِن سَنَهٍ ، ولکِنَّ اللّه َ یَضَعُهُ حَیثُ یَشاءُ ، إنَّ اللّه َ عز و جل إذا عَمِلَ قَومٌ بَالمَعاصی صَرَفَ عَنهُم ما کانَ قَدَّرَ لَهُم مِنَ المَطَرِ . (1)

الإمام الصادق علیه السلام : حَیاهُ دَوابِّ البَحرِ بِالمَطَرِ ، فَإِذا کُفَّ المَطَرُ ظَهَرَ الفَسادُ فِی البَرِّ وَالبَحرِ ، وذلِکَ إذا کَثُرَتِ الذُّنوبُ وَالمَعاصی . (2)

عنه علیه السلام : إذا فَشا أربَعَهٌ ظَهَرَت أربَعَهٌ : إذا فَشَا الزِّنا ظَهَرَتِ الزَّلزَلَهُ ، وإذا فَشَا الجَورُ فِی الحُکمِ احتُبِسَ القَطرُ ، وإذا خُفِرَتِ الذِّمَّهُ اُدیلَ لِأَهلِ الشِّرکِ مِن أهلِ الإِسلامِ ، وإذا مُنِعَتِ الزَّکاهُ ظَهَرَتِ الحاجَهُ . (3)

.

1- .الکافی : ج 2 ص 272 ح 15 ، المحاسن : ج 1 ص 207 ح 365 ، الأمالی للصدوق : ص 384 ح 493 کلّها عن أبی حمزه ، روضه الواعظین : ص 460 ، بحار الأنوار : ج 73 ص 329 ح 12 .
2- .تفسیر القمّی : ج 2 ص 160 ، بحار الأنوار : ج 73 ص 349 ح 40 .
3- .الکافی : ج 2 ص 448 ح 3 ، الخصال : ص 242 ح 95 عن عبد الرحمن بن کثیر الهاشمی ، المواعظ العددیّه : ص 226 کلاهما نحوه ، وسائل الشیعه : ج 11 ص 514 ح 5 .


ص: 335

امام باقر علیه السلام : هیچ سالی بارانش از سال دیگر کمتر نیست ؛ ولی خداوند ، آن را ، چنان که می خواهد ، قرار می دهد . هر گاه قومی مرتکب گناه شوند ، بارانی را که برایشان مقدّر نموده ، از آنان باز می دارد .

امام صادق علیه السلام : زندگی جانداران دریا ، در گرو بارش باران است . هر گاه باران باز داشته شود ، فساد در خشکی و دریا بروز می کند و این ، هنگامی است که گناهان و نافرمانی ها رواج یابند .

امام صادق علیه السلام : هر گاه چهار چیز شایع شود ، چهار چیز بروز می کند : هر گاه زنا گسترش یابد ، زلزله رخ دهد ؛ و هر گاه ستم در داوری رواج یابد ، باران بند می آید ؛ هر گاه اهل ذمّه مورد ستم قرار گیرند ، مشرکان بر مسلمانان چیره می گردند ؛ و هر گاه از پرداخت زکات خودداری گردد ، نیازها رو می شوند .

.



ص: 336

الإمام الرضا علیه السلام : إذا کَذَبَ الوُلاهُ حُبِسَ المَطَرُ ، وإذا جارَ السُّلطانُ هانَتِ الدَّولَهُ ، وإذا حُبِسَتِ الزَّکاهُ ماتَتِ المَواشی . (1)

الغیبه للطوسی عن أبی حمزه : قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ علیه السلام : إنَّ عَلِیّا علیه السلام کانَ یَقولُ : إلَی السَّبعینَ بَلاءٌ ، وکانَ یَقولُ : «بَعدَ البَلاءِ رَخاءٌ» وقَد مَضَتِ السَّبعونَ ولَم نَرَ رَخاءً . فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : یا ثابِتُ ، إنَّ اللّه َ تَعالی کانَ وَقَّتَ هذَا الأَمرَ فِی السَّبعینَ ، فَلَمّا قُتِلَ الحُسینُ علیه السلام ، اشتَدَّ غَضَبُ اللّه ِ عَلی أهلِ الأَرضِ ، فَأَخَّرَهُ إلی أربَعینَ ومِئَهِ سَنَهٍ ، فَحَدَّثناکُم فَأَذَعتُمُ الحَدیثَ ، وکَشَفتُم قِناعَ السِّرِّ ، فَأَخَّرَهُ اللّه ُ ولَم یَجعَل لَهُ بَعدَ ذلِکَ عِندَنا وَقتا و «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ» (2) . (3)

الغیبه للطوسی عن أبی بصیر : قُلتُ لَهُ : ألِهذَا الأَمرِ أمَدٌ نُریحُ إلَیهِ أبدانَنا ، ونَنتَهی إلَیهِ ؟ قالَ : بَلی ، ولکِنَّکُم أذَعتُم فَزادَ اللّه ُ فیهِ . (4)

5 / 8مَوارِدُ البَداءِ فِی القُرآنِأ البَداءُ فی عَذابِ قَومِ یونُسَالکتاب«فَلَوْلَا کَانَتْ قَرْیَهٌ ءَامَنَتْ فَنَفَعَهَا إِیمَنُهَا إِلَا قَوْمَ یُونُسَ لَمَّا ءَامَنُواْ کَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیَوهِ الدُّنْیَا وَ مَتَّعْنَهُمْ إِلَی حِینٍ» . (5)

.

1- .الأمالی للمفید : ص 310 ح 2 ، الأمالی للطوسی : ص 79 ح 117 کلاهما عن یاسر ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 179 ، بحار الأنوار : ج 73 ص 373 ح 8 .
2- .الرعد : 39 .
3- .الغیبه للطوسی : ص 428 ح 417 ، تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 218 ح 69 ، الغیبه للنعمانی : ص 293 ح 10 ولیس فیه صدره إلی «ولم نر رخاء» ، الخرائج والجرائح : ج 1 ص 178 ح 11 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 114 ح 39 .
4- .الغیبه للطوسی : ص 427 ح 416 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 113 ح 38 .
5- .یونس : 98 .


ص: 337



5 / 8 نمونه های بَدا در قرآن

الف بَدا در کیفر قوم یونس

امام رضا علیه السلام : هر گاه فرمان روایان دروغ بگویند ، باران باز داشته می شود و هر گاه پادشاه ستم نماید ، دولتْ سست می گردد و هر گاه از پرداخت زکات خودداری گردد ، حیوانات می میرند .

الغیبه ، طوسی به نقل از ابو حمزه : به امام باقر علیه السلام گفتم : علی علیه السلام پیوسته می فرمود : تا هفتاد سال ، بلا خواهد بود و می فرمود : که پس از بلا ، آسایش خواهد بود ، در حالی که سال هفتادم گذشت ولی ما آسایش را ندیدیم . امام باقر علیه السلام فرمود : «ای ثابت! همانا خدای متعال این کار را در سال هفتادم معیّن کرده بود . وقتی حسین علیه السلام کشته شد ، خشم خداوند بر زمینینان شدّت یافت و آن را تا صد و چهل سال به تأخیر انداخت . آن گاه ما شما را [از رازی ]خبردار نمودیم و شما راز را فاش کردید و پرده آن را کنار زدید . بدین خاطر ، خداوند ، آن را [دوباره] به تأخیر انداخت و پس از آن ، وقتی را برای آن نزد ما وقتی تعیین نکرد و «خدا آنچه را بخواهد ، محو یا اثبات می کند ، و اصل کتاب ، نزد اوست » » .

الغیبه ، طوسی به نقل از ابو بصیر : به او (امام باقر یا امام صادق علیهماالسلام) گفتم : آیا برای این بلا، نقطه پایانی تعیین شده است تا بدن های ما در آن به آسایش برسد ؟ فرمود : «بله ؛ ولی شما [رازِ آن را] پخش کردید. بدین جهت، خداوند در وقتِ آن افزود» .

5 / 8نمونه های بَدا در قرآنالف بَدا در کیفر قوم یونسقرآن«چرا هیچ شهری نبود که [اهل آن] ایمان بیاورد و ایمانش به حالش سود بخشد، مگر قوم یونس که وقتی [در آخرین لحظه ]ایمان آوردند ، عذاب رسوایی را در زندگی دنیا از آنان برطرف کردیم و تا چندی، آنان را برخوردار ساختیم؟» .


.



ص: 338

الحدیث الإمام الباقر علیه السلام : إنَّ یونُسَ لَمّا آذاهُ قَومُهُ دَعَا اللّه َ عَلَیهِم ، فَأَصبَحوا أوَّلَ یَومٍ ووُجوهُهُم مُصفَرَّهٌ (1) وأصبَحُوا الیَومَ الثّانِیَ ووُجوهُهُم سودٌ قالَ : وکانَ اللّه ُ واعَدَهُم أن یَأتِیَهُمُ العَذابُ ، فَأَتاهُمُ العَذابُ حَتّی نالوهُ بِرِماحِهِم ؛ فَفَرَّقوا بَینَ النِّساءِ وأولادِهِنَّ ، وَالبَقَرِ وأولادِها ، ولَبِسُوا المُسوحَ وَالصّوفَ ، ووَضَعُوا الحِبالَ فی أعناقِهِم ، وَالرَّمادَ عَلی رُؤوسِهِم ، وضَجُّوا ضَجَّهً واحِدَهً إلی رَبِّهِم ؛ وقالوا : آمَنّا بِإِلهِ یونُسَ ؛ قالَ : فَصَرَفَ اللّه ُ عَنهُمُ العَذابَ . (2)

تفسیر العیّاشی عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام : لَمّا أظَلَّ قَومَ یونُسَ العَذابُ ، دَعَوُا اللّه َ فَصَرَفَهُ عَنهُم ، قُلتُ : کَیفَ ذلِکَ ؟ قالَ : کانَ فِی العِلمِ أنَّهُ یَصرِفُهُ عَنهُم . (3)

علل الشرایع عن أبی بصیر : قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّه ِ علیه السلام : لِأَیِّ عِلَّهٍ صَرَفَ اللّه ُ عز و جل العَذابَ عَن قَومِ یونُسَ وقَد أظَلَّهُم ، ولَم یَفعَل کَذلِکَ بِغَیرِهِم مِنَ الاُمَمِ ؟ فَقالَ : لِأَنَّهُ کانَ فی عِلمِ اللّه ِ عز و جل أنَّهُ سَیَصرِفُهُ عَنهُم ، لِتَوبَتِهِم وإنَّما تَرَکَ إخبارَ یونُسَ بِذلِکَ ؛ لِأَنَّهُ عز و جل أرادَ أن یُفَرِّغَهُ لِعِبادَتِهِ فی بَطنِ الحوتِ ، فَیَستَوجِبَ بِذلِکَ ثَوابَهُ وکَرامَتَهُ . (4)

علل الشرایع عن سماعه : أنَّهُ سَمِعَهُ علیه السلام وهُوَ یَقولُ : ما رَدَّ اللّه ُ العَذابَ عَن قَومٍ قَد أظَلَّهُم إلّا قَومَ یونُسَ ، فَقُلتُ : أکانَ قَد أظَلَّهُم ؟ فَقالَ : نَعَم ، حَتّی نالوهُ بِأَکُفِّهِم ، قُلتُ : فَکَیف کانَ ذلِکَ ؟ قالَ : کانَ فِی العِلمِ المُثبَتِ عِندَ اللّه ِ عز و جل الَّذی لَم یَطَّلِع عَلَیهِ أحَدٌ أنَّهُ سَیَصرِفُهُ عَنهُم . (5)

.

1- .فی المصدر : «صفره» ، والتصویب من بحار الأنوار .
2- .تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 136 ح 46 عن الثمالی ، بحار الأنوار : ج 14 ص 399 ح 13 .
3- .تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 136 ح 45 .
4- .علل الشرایع : ص 77 ح 1 ، بحار الأنوار : ج 14 ص 386 ح 3 .
5- .علل الشرایع : ص 77 ح 2 ، بحار الأنوار : ج 14 ص 386 ح 4 .


ص: 339

حدیث امام باقر علیه السلام : وقتی قوم یونس وی را آزردند، او آنان را نفرین نمود. بدین خاطر، روز اوّل، در حالی از خواب برخاستند که چهره هایشان زرد گشته بود و روز دوم، صبح را در حالی آغاز کردند که چهره هایشان سیاه شده بود . و خداوند ، وعده شان داده بود که عذاب بر آنان فرود آید. آن گاه عذاب تا نزدیکی آنان آمد. پس، بین زنان و فرزندانشان و گاوها و بچه های آنها جدایی انداختند و لباس های ژنده و پشمینه پوشیدند و ریسمان به گردن هایشان بستند و خاکستر بر سرهایشان ریختند و یک پارچه به سوی پروردگارشان ناله زدند و گفتند: به خدای یونس، ایمان آوردیم. آن گاه خداوند، عذاب را از آنان باز داشت.

تفسیر العیّاشی به نقل از ابو بصیر : امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی عذاب بر قوم یونس سایه افکند، به درگاه خداوند، دعا کردند. آن گاه خداوند، عذاب را از آنان باز داشت». گفتم: این، چگونه ممکن است؟ فرمود: «در دانش خدا بوده که آن را از آنان باز می دارد».

علل الشرائع به نقل از ابو بصیر : به امام صادق علیه السلام گفتم: به چه علّت، خداوند عز و جلعذابی را که بر قوم یونس سایه افکنده بود، از آنان باز داشت، در حالی که با امّت های دیگر چنین نکرد؟ فرمود: «زیرا در دانش خداوند عز و جلبوده که عذاب را از آنان به خاطر توبه شان باز دارد و همانا خبر آن را به یونس نداده بود؛ چرا که خداوند عز و جل اراده کرده بود که او را در شکم ماهی بیندازد تا او را عبادت کند و بدین سبب، مستوجب پاداش و کرامت خدا گردد».

علل الشرائع به نقل از سماعه : از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «خداوند از هیچ قومی عذابی را که بر آنان سایه افکنده بود، باز نگردانید، جز قوم یونس». گفتم: آیا عذاب بر آنان سایه افکنده بود؟ فرمود: «بله! حتّی آن را با دستانشان لمس کردند». گفتم: این، چگونه می شود؟ فرمود: «در دانشِ حتمی شده در نزد خداوند عز و جل که هیچ کس بر آن آگاه نیست، چنین بود که آن را از آنان باز می دارد».

.



ص: 340

ب البَداءُ فی مُواعَدَهِ موسیالکتاب«وَوَ عَدْنَا مُوسَی ثَلَثِینَ لَیْلَهً وَأَتْمَمْنَهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلِهً وَقَالَ مُوسَی لأَِخِیهِ هَرُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ» . (1)

«وَ إِذْ وَ عَدْنَا مُوسَی أَرْبَعِینَ لَیْلَهً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَ أَنتُمْ ظَلِمُونَ» . (2)

الحدیث الإمام الباقر علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «وَ إِذْ وَ عَدْنَا مُوسَی أَرْبَعِینَ لَیْلَهً» : کانَ فِی العِلمِ وَالتَّقدیرِ ثَلاثینَ لَیلَهً ، ثُمَّ بَدا للّه ِِ فَزادَ عَشرا ، فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ لِلأَوَّلِ وَالآخِرِ أربَعینَ لَیلَهً . (3)

ج البَداءُ فی دُخولِ الأَرضِ المُقَدَّسَهِالکتاب«یَقَوْمِ ادْخُلُواْ الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَهَ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَلَا تَرْتَدُّواْ عَلَی أَدْبَارِکُمْ فَتَنقَلِبُواْ خَسِرِینَ» . (4)

.

1- .الأعراف : 142 .
2- .البقره : 51 .
3- .تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 44 ح 46 عن محمّد بن مسلم ، بحار الأنوار : ج 13 ص 226 ح 27 .
4- .المائده : 21 .


ص: 341



ب بَدا در وعده با موسی

ج بَدا در وارد شدن به سرزمین مقدّس

ب بَدا در وعده با موسیقرآن«و با موسی، سی شب وعده گذاشتیم و آن را با ده شب دیگر، تمام کردیم، تا آن که وقت معیّن پروردگارش در چهل شب به سر آمد. و موسی [هنگام رفتن به کوه طور ]به برادرش هارون گفت: «در میان قوم من، جانشینم باش و [کار آنان را ]اصلاح کن و از راه فسادگران، پیروی مکن»» .

«و آن گاه [را به یاد آورید] که با موسی چهل شب قرار گذاشتیم. آن گاه در غیاب وی، شما گوساله را [به پرستش ]گرفتید، در حالی که ستمکار بودید» .

حدیث امام باقر علیه السلام درباره این گفته خدای متعال: «و آن گاه که با موسی چهل شب، قرار گذاشتیم» : در دانش و تقدیر خداوند، سی شب بود. سپس برای خداوند، بَدا حاصل شد و ده شب بر آن افزود، تا این که وقت معیّن پروردگارش برای اوّل و آخر[ش]، چهل شب، تمام گردید.

ج بَدا در وارد شدن به سرزمین مقدّسقرآن«ای قوم من! به سرزمین مقدّسی که خداوند برای شما مقرّر داشته است، درآیید و به عقب باز نگردید، که زیانکار خواهید شد» .


.



ص: 342

الحدیث الإمام الباقر والإمام الصادق علیهماالسلام فی قَولِهِ تَعالی : «یَقَوْمِ ادْخُلُواْ الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَهَ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ» م : کَتَبَها لَهُم ثُمَّ مَحاها . (1)

الإمام الصادق علیه السلام لَمّا سُئِلَ عَن قَولِ اللّه ِ : «ادْخُلُواْ الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَهَ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ» : کَتَبَها لَهُم ثُمَّ مَحاها ، ثُمَّ کَتَبَها لِأَبنائِهِم فَدَخَلوها ، وَاللّه ُ یَمحو ما یَشاءُ ویُثبِتُ وعِندَهُ اُمُّ الکِتابِ . (2)

عنه علیه السلام فی قَولِ اللّه ِ عز و جل : «ادْخُلُواْ الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَهَ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ» : کانَ فی عِلمِهِ أنَّهُم سَیَعصونَ ویَتیهونَ أربَعینَ سَنَهً ، ثُمَّ یَدخُلونَها بَعدَ تَحریمِهِ إیّاها عَلَیهِم . (3)

عنه علیه السلام : إنَّ بَنی إسرائیلَ قالَ لَهُم : «ادْخُلُواْ الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَهَ» فَلَم یَدخُلوها ، حَتّی حَرَّمَها عَلَیهِم وعَلی أبنائِهِم ، وإنَّما دَخَلَها أبناءُ الأَبناءِ . (4)

د البَداءُ فی ذَبحِ إسماعیلَالکتاب«فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَبُنَیَّ إِنِّی أَرَی فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَی قَالَ یَأَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِن شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّبِرِینَ * فَلَمَّا أَسْلَمَا وَ تَلَّهُ لِلْجَبِینِ * وَ نَدَیْنَهُ أَن یَإِبْرَ هِیمُ * قَدْ صَدَّقْتَ الرُّءْیَا إِنَّا کَذَ لِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ * إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَؤُاْ الْمُبِینُ * وَ فَدَیْنَهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ» . (5)

.

1- .تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 304 ح 69 عن زراره وحمران ومحمّد بن مسلم ، بحار الأنوار : ج 13 ص 180 ح 11 .
2- .تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 304 ح 72 عن مسعده بن صدقه ، بحار الأنوار : ج 13 ص 181 ح 14 .
3- .تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 306 ح 76 عن ابن سنان ، بحار الأنوار : ج 13 ص 182 ح 17 .
4- .تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 304 ح 70 عن أبی بصیر ، بحار الأنوار : ج 13 ص 181 ح 12 .
5- .الصّافّات : 102 107 .


ص: 343



د بَدا در بریدن سر اسماعیل

حدیث امام باقر و امام صادق علیهماالسلام درباره این سخن خدای متعال: «ای قوم من! به سرزمین مقدّسی که خداوند برای شما مقرّر داشته است، درآیید» : آن (در آمدن به سرزمین مقدّس) را برای آنان مقرّر داشت و سپس محوش نمود.

امام صادق علیه السلام وقتی درباره این سخن خداوند، مورد پرسش قرار گرفت: «به سرزمین مقدّسی که خداوند برای شما مقرّر داشته است، درآیید» : آن را برای آنان مقرّر داشت و سپس محوش نمود. سپس آن را برای فرزندان آنان مقرّر داشت و آنان به آن وارد شدند. و خداوند، آنچه را بخواهد، محو یا اثبات می کند، و اصل کتاب، نزد اوست.

امام صادق علیه السلام درباره این سخن خداوند عز و جل: «به سرزمین مقدّسی که خداوند برای شما مقرّر داشته است، درآیید» : در دانش او چنین بود که آنان به زودی، نافرمانی می کنند و چهل سال [در بیابان] سرگردان خواهند بود و سپس، پس از این که خدا بر آنان حرام نمود، واردش می گردند.

امام صادق علیه السلام به ابو بصیر : خداوند به بنی اسرائیل فرمود: «به سرزمین مقدّس درآیید»؛ ولی به آن، وارد نشدند، تا این که خداوند، آن را بر آنان و فرزندانشان حرام نمود، و همانا فرزندان فرزندان [آنان] ، در آن وارد شدند.

د بَدا در بریدن سر اسماعیلقرآن«و وقتی با او به جایگاه «سعی» رسید، گفت: «ای پسرک من! من در خواب [،چنین ]دیدم که تو را سر می بُرم. پس ببین چه به نظرت می آید». گفت: ای پدر من! آنچه را مأموری بکن. إن شاء اللّه ، مرا از شکیبایان خواهی یافت. پس، وقتی هر دو، تن در دادند (همدیگر را بدرود) گفتند و [ابراهیم ،] او را به پیشانی بر خاک افکند، او را ندا دادیم که: ای ابراهیم! رؤیا[ی خود] را حقیقت بخشیدی. ما نیکوکاران را چنین پاداش می دهیم. راستی که این، همان آزمایش آشکار بود. و او را در ازای قربانی بزرگی، باز رهانیدیم» .


.



ص: 344

الحدیث الإمام الصادق علیه السلام : ما بَدا للّه ِِ بَداءٌ کَما بَدا لَهُ فی إسماعیلَ أبی ؛ إذا أمَرَ أباهُ إبراهیمَ بِذَبحِهِ ، ثُمَّ فَداهُ بِذِبحٍ (1) عَظیمٍ . (2)

ه فی مَوارِدَ اُخری الإمام علیّ علیه السلام فیما نُسِبَ إلَیهِ فی بَیانِ أصنافِ آیاتِ القُرآنِ وأنواعِها : وأمّا مَن أنکَرَ البَداءَ ، فَقَد قالَ اللّه ُ فی کِتابِهِ : «فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَمَا أَنتَ بِمَلُومٍ» (3) وذلِکَ أنَّ اللّه َ سُبحانَهُ أراد أن یُهلِکَ الأَرضَ فی ذلِکَ الوَقتِ ، ثُمَّ تَدارَکَهُم بِرَحمَتِهِ فَبَدا لَهُ فی هَلاکِهِم وأنزَلَ عَلی رَسولِهِ «وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَی تَنفَعُ الْمُؤْمِنِینَ» (4) . ومِثلُهُ قَولُهُ تَعالی : «وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِیهِمْ وَمَا کَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» (5) ثُمَّ بَدا لَهُ «وَمَا لَهُمْ أَلَا یُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَهُمْ یَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ» (6) . وکَقَولِهِ : «إِن یَکُن مِّنکُمْ عِشْرُونَ صَبِرُونَ یَغْلِبُواْ مِاْئَتَیْنِ وَإِن یَکُن مِّنکُم مِّاْئَهٌ یَغْلِبُواْ أَلْفًا مِّنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ» (7) ثُمَّ بَدا لَهُ تَعالی ، فَقالَ : «الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنکُمْ وَعَلِم أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفًا فَإِن یَکُن مِّنکُم مِّاْئَهٌ صَابِرَهٌ یَغْلِبُواْ مِاْئَتَیْنِ وَإِن یَکُن مِّنکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُواْ أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّبِرِینَ» (8) . وهکَذا یَجرِی الأَمرُ ما فِی النّاسِخِ وَالمَنسوخِ ، وهُوَ یَدُلُّ عَلی تَصحیحِ البَداءِ . وقَولُهُ : «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ» (9) فَهَل یَمحو إلّا ما کانَ ، وهَل یُثبِتُ إلّا ما لَم یَکُن ، ومِثلُ هذا کَثیرٌ فی کِتابِ اللّه ِ عز و جل . (10)

.

1- .الذِّبح : المذبوح (مفردات ألفاظ القرآن : ص 326 «ذبح») .
2- .التوحید : ص 336 ح 11 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 109 ح 26 .
3- .الذاریات : 54 .
4- .الذاریات : 55 .
5- .الأنفال : 33 .
6- .الأنفال : 34 .
7- .الأنفال : 65 .
8- .الأنفال : 66 .
9- .الرعد : 39 .
10- .بحار الأنوار : ج 93 ص 83 نقلاً عن تفسیر النعمانی عن إسماعیل بن جابر عن الإمام الصادق علیه السلام .


ص: 345



ه نمونه های دیگر

حدیث امام صادق علیه السلام : برای خداوند، هیچ بَدایی همانند بَدای او درباره پدرم اسماعیل، حاصل نشد، هنگامی که پدر او ابراهیم را به بریدن سر وی فرمان داد و سپس او را در ازای قربانی بزرگی رهانید.

ه نمونه های دیگر امام علی علیه السلام درباره آنچه که در بیان اقسام و انواع آیات قرآن، به وی منسوب است : و کسی که بَدا را انکار کند، به یقین، خداوند در کتابش فرموده: «پس، از آنان روی بگردان، که تو در خورِ نکوهش نیستی» . این، بِدان جهت است که خداوندِ منزّه، اراده کرد که [اهل] زمین را در این وقت، نابود سازد. سپس با رحمت خودش، [گذشته] آنان را جبران نمود و برای او در نابودی شان بَدا حاصل شد و [این آیه را ]بر پیامبرش نازل فرمود: «و پند ده، که پند، مؤمنان را سود می بخشد» . و مانند آن، این سخن خدای متعال است: «و تا تو در میان آنان هستی، خدا بر آن نیست که ایشان را عذاب کند، و تا آنان طلب آمرزش می کنند، خدا عذاب کننده ایشان نخواهد بود» . سپس برای او بَدا حاصل شد: «و چرا خدا عذابشان نکند، با این که آنان [مردم را] از [زیارت] مسجد الحرام باز می دارند؟» . و مانند این سخن خداست: «اگر از شما بیست تن شکیبا باشند، بر دویست تن چیره می گردند و اگر از شما یکصد تن باشند، بر هزار تن از کافران، پیروز می گردند» . سپس برای خدای متعال، بَدا حاصل شد و فرمود: «اکنون، خدا بر شما تخفیف داد و معلوم داشت که در شما ضعفی هست. پس، اگر از میان شما یکصد تن شکیبا باشند، بر دویست تن، پیروز می گردند و اگر از شما هزار تن باشند، به توفیق الهی، بر دو هزار تن غلبه می کنند، و خدا با شکیبایان است» . و این چنین است آنچه در ناسخ و منسوخ است و آن، بر صحیح بودن بَدا دلالت دارد. و [درباره ]این سخن خدا: «خدا آنچه را بخواهد، محو یا اثبات می کند، و اصل کتاب، نزد اوست» پس آیا جز آنچه را بوده، محو می کند؟ و آیا جز آنچه را نبوده، اثبات می کند؟ و همانند این، در کتاب خداوند عز و جل بسیار است.


.



ص: 346

تفسیر العیّاشی عن محمّد بن مسلم عن الإمام الباقر علیه السلام فی قَولِهِ «مَا نَنسَخْ مِنْ ءَایَهٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا» (1) : النّاسِخُ ما حُوِّلَ ، وما یُنسیها : مِثلُ الغَیبِ الَّذی لَم یَکُن بَعدُ ، کَقَولِهِ «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ» . قالَ : فَیَفعَلُ اللّه ُ ما یَشاءُ ، ویُحَوِّلُ ما یَشاءُ ، مِثلُ قَومِ یونُسَ إذا بَدا لَهُ فَرَحِمَهُم ، ومِثلُ قَولِهِ «فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَمَا أَنتَ بِمَلُومٍ» قالَ أدرَکَتهُم رَحمَتُهُ . (2)

5 / 9اِحتِجاجاتٌ فِی البَداءِ الإمام العسکریّ علیه السلام : جاءَ قَومٌ مِنَ الیَهودِ إلی رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله فَقالوا : یا مُحَمَّدُ ، هذِهِ القِبلَهُ بَیتُ المَقدِسِ قَد صَلَّیتَ إلَیها أربَعَ عَشرَهَ سَنَهً ثُمَّ تَرَکتَهَا الآنَ ، أفَحَقّا کانَ ما کُنتَ عَلَیهِ فَقَد تَرَکتَهُ إلی باطِلٍ ، فَإِنَّما یُخالِفُ الحَقَّ الباطِلُ ، أو باطِلاً کانَ ذلِکَ فَقَد کُنت عَلَیهِ طولَ هذِهِ المُدَّهِ ؟ فَما یُؤمِنُنا أن تَکونَ الآنَ عَلی باطِلٍ ؟ فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : بَل ذلِکَ کانَ حَقّا وهذا حَقٌّ ، یَقولُ اللّه ُ : «قُل لِّلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ یَهْدِی مَن یَشَاءُ إِلَی صِرَ طٍ مُّسْتَقِیمٍ» (3) إذا عَرَفَ صَلاحَکُم یا أیُّهَا العِبادُ فِی استِقبالِ المَشرِقِ أمَرَکُم بِهِ ، وإذا عَرَفَ صَلاحَکُم فِی استِقبالِ المَغرِبِ أمَرَکُم بِهِ ، وإن عَرَفَ صَلاحَکُم فی غَیرِهِما أمَرَکُم بِهِ ، فَلا تُنکِروا تَدبیرَ اللّه ِ تَعالی فی عِبادِهِ ، وقَصدَهُ إلی مَصالِحِکُم . ثُمَّ قالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : لَقَد تَرَکتُمُ العَمَلَ یَومَ السَّبتِ ثُمَّ عَمِلتُم بَعدَهُ سائِرَ الأَیّامِ ، ثُمَّ تَرَکتُموهُ فِی السَّبتِ ثُمَّ عَمِلتُم بَعدَهُ ، أفَتَرَکتُمُ الحَقَّ إلی باطِلٍ أوِ الباطِلَ إلی حَقٍّ ؟ أوِ الباطِلَ إلی باطِلٍ أوِ الحَقَّ إلی حَقٍّ ؟ قولوا کَیفَ شِئتُم فَهُوَ قَولُ مُحَمَّدٍ وجَوابُهُ لَکُم . قالوا : بَل تَرکُ العَمَلِ فِی السَّبتِ حَقٌّ وَالعَمَلُ بَعدَهُ حَقٌّ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : فَکَذلِکَ قِبلَهُ بَیتِ المَقدِسِ فی وَقتِهِ حَقٌّ ، ثُمَّ قِبلَهُ الکَعبَهِ فی وَقتِهِ حَقٌّ . فَقالوا لَهُ : یا مُحَمَّدُ ، أفَبَدا لِرَبِّکَ فیما کانَ أمَرَکَ بِهِ بِزَعمِکَ مِنَ الصَّلاهِ إلی بَیتِ المَقدِسِ حَتّی نَقَلَکَ إلَی الکَعبَهِ ؟ فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : ما بَدا لَهُ عَن ذلِکَ ، فَإِنَّهُ العالِمُ بِالعَواقِبِ وَالقادِرُ عَلَی المَصالِحِ ، لا یَستَدرِکُ عَلی نَفسِهِ غَلَطا ، ولا یَستَحدِثُ رَأیاً بِخِلافِ المُتَقَدِّمِ جَلَّ عَن ذلِکَ ، ولا یَقَعُ عَلَیهِ أیضا مانِعٌ یَمنَعُهُ مِن مُرادِهِ ، ولَیسَ یَبدو إلّا لِمَن کانَ هذا وَصفَهُ ، وهُوَ عز و جل یَتَعالی عَن هذِهِ الصِّفاتِ عُلُوّا کَبیرا . ثُمَّ قالَ لَهُم رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : أیُّهَا الیَهودُ ، أخبِرونی عَنِ اللّه ِ ألَیسَ یُمرِضُ ثُمَّ یُصِحُّ ، ویُصِحُّ ثُمَّ یُمرِضُ ، أبَدا لَهُ فی ذلِکَ ، ألَیسَ یُحیی ویُمیتُ ؟ [ألَیسَ یَأتی بِاللَّیلِ فی أثَر النَّهارِ ، وَالنَّهارِ فی أثَرِ اللَّیلِ] أبَدا لَهُ فی کُلِّ واحِدٍ مِن ذلِکَ ؟ قالوا : لا ، قالَ : فَکَذلِکَ اللّه ُ تَعَبَّدَ نَبِیَّهُ مُحَمَّدا بِالصَّلاهِ إلَی الکَعبَهِ بَعدَ أن کانَ تَعَبَّدَهُ بِالصَّلاهِ الی بَیتِ المَقدِسِ ، وما بَدا لَهُ فِی الأَوَّلِ . ثُمَّ قالَ : ألَیسَ اللّه ُ یَأتی بِالشِّتاءِ فی أثَرِ الصَّیفِ ، وَالصَّیفِ فی أثَرِ الشِّتاءِ ؟ أبَدا لَهُ فی کُلِّ واحِدٍ مِن ذلِکَ ؟ قالوا : لا ، قالَ : فَکَذلِکَ لَم یَبدُ لَهُ فِی القِبلَهِ . قالَ : ثُمَّ قالَ : ألَیسَ قَد ألزَمَکُم فِی الشِّتاءِ أن تَحتَرِزوا مِنَ البَردِ بِالثِّیابِ الغَلیظَهِ ، وألزَمَکُم فِی الصَّیفِ أن تَحتَرِزوا مِنَ الحَرِّ ، أفَبَدا لَهُ فِی الصَّیفِ حَتّی أمَرَکُم بِخِلافِ ما کانَ أمَرَکُم بِهِ فِی الشِّتاءِ ؟ قالوا : لا ، فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : فَکَذلِکُمُ اللّه ُ تَعَبَّدَکُم فی وَقتٍ لِصَلاحٍ یَعلَمُهُ بِشَیءٍ ، ثُمَّ تَعَبَّدَکُم فی وَقتٍ آخَرَ لِصَلاحٍ آخَرَ یَعلَمُهُ بِشَیءٍ آخَرَ ، فَإِذا أطَعتُمُ اللّه َ فِی الحالَینِ استَحقَقتُم ثَوابَهُ ، وأنزَلَ اللّه ُ تَعالی «وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ» (4) أی إذا تَوَجَّهتُم بِأَمرِهِ ، فَثَمَّ الوَجهُ الَّذی تَقصِدونَ مِنهُ اللّه َ ، وتَأمَلونَ ثَوابَهُ . (5)

.

1- .البقره : 106 .
2- .تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 55 ح 77 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 116 ح 77 .
3- .البقره : 142 .
4- .البقره : 115 .
5- .الاحتجاج : ج 1 ص 83 ح 25 ، التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ص 493 ح 312 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 105 ح 18 .


ص: 347



5 / 9 استدلال هایی درباره بَدا

تفسیر العیّاشی به نقل از محمّد بن مسلم، از امام باقر علیه السلام ، درباره این سخن خدا: «هر حکمی را که نسخ کنیم و یا آن را به [دست ]فراموشی بسپاریم، بهتر از آن، یا مانند آن را می آوریم» : ناسخ، آن است که تبدیل می شود، و آنچه [خداوند ]می فراموشاند، مانند غیبی است که هنوز موجود نشده است، مانند این سخن خدا: «خدا آنچه را بخواهد، محو یا اثبات می کند، و اصل کتاب، نزد اوست» . پس خداوند، آنچه را بخواهد، انجام می دهد و آنچه را بخواهد، تبدیل می کند، مانند قوم یونس، آن هنگام که برای او بَدا حاصل شد و رحمتشان نمود، و مانند سخن خدا که: «پس، از آنان روی بگردان، که تو در خورِ نکوهش نیستی» . رحمت خدا آنان را دریافت.

5 / 9استدلال هایی درباره بَدا امام عسکری علیه السلام : گروهی از یهود، نزد پیامبر خدا آمدند و گفتند: ای محمّد! این قبله، بیت المقدّس است که تو چهارده سال به سوی آن نماز گزاردی و سپس اکنون آن را ترک نموده ای. آیا چیزی که بر آن بودی، حق بود، که [اگر حق بود،] اکنون تو آن را ترک نموده ای و به سوی باطل شده ای، در حالی که باطل ، با حقّ، ناسازگار است؟ یا چیزی که بر آن بودی، باطل بود، که [اگر باطل بود،] تو در این مدّت بر آن بوده ای؟ پس چگونه مطمئن باشیم که تو اکنون بر باطل نیستی؟ پیامبر خدا فرمود: «بلکه آن، حق بود و این [هم] حق است. خداوند می فرماید: «بگو: مشرق و مغرب، از آنِ خداست. هر که را بخواهد، به راه راست هدایت می کند» . ای بندگان! هر گاه صلاح شما را در رو گرداندن به مشرق بداند، به آن فرمانتان می دهد و هر گاه صلاح شما را در رو گرداندن به مغرب بداند، به آن فرمانتان می دهد و اگر صلاح شما را در غیر آن دو بداند، به همان فرمانتان می دهد. پس، تدبیر خدای متعال را درباره بندگانش و خواست او را در مصالح خودتان، انکار نکنید». سپس پیامبر خدا فرمود: «شما روز شنبه کار را رها کردید و پس از آن، در روزهای دیگر کار کردید. سپس روز شنبه، آن را رها کردید و پس از آن، [شنبه ها را] کار کردید. آیا حق را رها کردید و به سوی باطل شدید، یا باطل را رها کردید و به سوی حق شدید؟ یا این که باطل را رها کردید و به سوی باطل شدید، یا حق را رها کردید و به سوی حق شدید؟ هر چه خواستید، بگویید که آن، همان سخن محمّد و پاسخ او به شماست». گفتند: بلکه رها کردن کار در روز شنبه حق است و کار کردن پس از آن نیز حق است. آن گاه پیامبر خدا فرمود: «و همچنین است قبله بیت المقدّس که در وقت خودش، حق است و سپس قبله کعبه که در وقت خودش، حق است». به پیامبر گفتند: «ای محمّد! آیا به گمان تو برای پروردگارت درباره دستور نماز گزاردن تو به سوی بیت المقدّس، بَدا حاصل شد که تو را به سوی کعبه منتقل نمود؟ پیامبر خدا فرمود: «در این باره برای او بَدا حاصل نشد؛ زیرا او به عواقب، آگاه و به مصالح، تواناست. او کارِ خود را به جهت آگاهی از اشتباه [خویش] تغییر نمی دهد و نظر جدیدی بر خلاف نظر گذشته اش نمی دهد که او برتر از آن است و نیز مانعی که او را از مرادش باز دارد، برای او وجود ندارد. بَدا حاصل نمی شود، جز برای کسی که این صفت ها را داشته باشد و خداوند عز و جل والاتر از آن است که این صفات را داشته باشد؛ خدایی که بلندمرتبه و بزرگوار است». سپس پیامبر خدا به آنان فرمود: «ای یهود! مرا درباره خدا خبردار کنید که آیا چنین نیست که بیمار می کند و سپس تن درست می سازد، و سالم می گرداند و سپس بیمار می نماید. آیا در این باره برای او بَدا حاصل می شود؟ آیا او زنده نمی کند و نمی میراند؟ [آیا شب را در پی روز و سپس روز را در پی شب نمی آورد؟] آیا درباره هر یک از اینها، برای او بَدا حاصل می شود؟». گفتند: نه. فرمود: «پس، همین گونه خداوند، پیامبرش محمّد را به نماز گزاردن به سوی کعبه، متعبّد (ملزم) نمود، پس از آن که او را به نماز گزاردن به سوی بیت المقدّس ملزم نموده بود، در حالی که درباره اوّلی برای او بَدا حاصل نشد». سپس فرمود: «آیا خداوند، زمستان را در پی تابستان و تابستان را در پی زمستان نمی آورد؟ آیا درباره هر یک از اینها برای او بَدا حاصل می شود؟». گفتند: نه. فرمود: «پس همین طور، درباره قبله نیز برای او بَدا حاصل نشد». «سپس پیامبر خدا فرمود: «آیا چنین نیست که شما را در زمستان ملزم نمود که با لباس های ضخیم، خودتان را از سرما و در تابستان از گرما نگه بدارید؟ آیا در تابستان برای او بَدا حاصل شد تا شما را به خلاف آنچه در زمستان فرمان داده بود، فرمان دهد؟». گفتند: نه. آن گاه پیامبر خدا فرمود: «پس همانند این، خداوند در زمانی، شما را به خاطر مصلحتی، به چیزی ملزم می کند و سپس در زمانی دیگر، شما را به خاطر مصلحتی دیگر به چیز دیگری ملزم می سازد. پس هر گاه در [این] دو حالت، او را فرمان بردید، سزاوار پاداشش هستید، و خدای متعال [این آیه را] نازل فرمود: «و مشرق و مغرب، از آنِ خداست. پس به هر سو رو کنید، آن جا روی خداست» ، یعنی هر گاه طبق فرمان او [به سویی ]رو کنید، پس همان جا، رویی است که شما خداوند را از آن، قصد می کنید و آرزوی پاداشش را دارید».


.



ص: 348

. .



ص: 349

. .



ص: 350

التوحید عن الحسن بن محمّد النّوفلی : قَدِمَ سُلَیمانُ المَروَزِیُّ مُتَکَلِّمُ خُراسانَ عَلَی المَأمونِ ، فَأَکرَمَهُ ووَصَلَهُ ثُمَّ قالَ لَهُ : إنَّ ابنَ عَمّی عَلِیَّ بنَ موسی قَدِمَ عَلَیَّ مِنَ الحِجازِ وهُوَ یُحِبُّ الکَلامَ وأصحابُهُ ، فَلا عَلَیکَ أن تَصیرَ إلَینا یَومَ التَّروِیَهِ لِمُناظَرَتِهِ . فَقالَ سُلَیمانُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنّی أکرَهُ أن أسأَلَ مِثلَهُ فی مَجلِسِکَ فی جَماعَهٍ مِن بَنی هاشِمٍ ، فَیَنتَقِصَ عِندَ القَومِ إذا کَلَّمَنی ، ولا یَجوزُ الاِستِقصاءُ عَلَیهِ . قالَ المَأمونُ : إنَّما وَجَّهتُ إلَیکَ لِمَعرِفَتی بِقُوَّتِکَ ، ولَیسَ مُرادی إلّا أن تَقطَعَهُ عَن حُجَّهٍ واحِدَهٍ فَقَط . فَقالَ سُلَیمانُ : حَسبُکَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، اجمَع بَینی وبَینَهُ وخَلِّنی وإیّاهُ وألزِم . فَوَجَّهَ المَأمونُ إلَی الرِّضا علیه السلام فَقالَ : إنَّهُ قَدِمَ عَلَینا رَجُلٌ مِن أهلِ مَروَ ، وهُوَ واحِدُ خُراسانَ مِن أصحابِ الکَلامِ ، فَإِن خَفَّ عَلَیکَ أن تَتَجَشَّمَ المَصیرَ إلَینا فَعَلتَ . فَنَهَضَ علیه السلام لِلوُضوءِ وقالَ لَنا : تَقَدَّمونی وعِمرانُ الصّابِئُ مَعَنا فَصِرنا إلَی البابِ ، فَأَخَذَ یاسِرٌ وخالِدٌ بِیَدی فَأَدخَلانی عَلَی المَأمونِ ، فَلَمّا سَلَّمتُ ، قالَ : أینَ أخی أبُو الحَسَنِ أبقاهُ اللّه ُ ؟ قُلتُ : خَلَّفتُهُ یَلبَسُ ثِیابَهُ وأمَرَنا أن نَتَقَدَّمَ ، ثُمَّ قُلتُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنَّ عِمرانَ مَولاکَ مَعی وهُوَ بِالبابِ ، فَقالَ : مَن عِمرانُ ؟ قُلتُ : الصّابِئُ الَّذی أسلَمَ عَلی یَدَیکَ ، قالَ : فَلیَدخُل ، فَدَخَلَ فَرَحَّبَ بِهِ المَأمونُ ، ثُمَّ قالَ لَهُ : یا عِمرانُ ، لَم تَمُت حَتّی صِرتَ مِن بَنی هاشِمٍ ؟ قالَ : الحَمدُ للّه ِِ الَّذی شَرَّفَنی بِکُم یا أمیرَ المُؤمِنینَ . فَقالَ لَهُ المَأمونُ : یا عِمرانُ ، هذا سُلَیمانُ المَروَزِیُّ مُتَکَلِّمُ خُراسانَ ، قالَ عِمرانُ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ . إنَّهُ یَزعُمُ أنَّهُ واحِدُ خُراسانَ فِی النَّظَرِ ویُنکِرُ البَداءَ ، قالَ : فَلِمَ لا تُناظِرُهُ ؟ قالَ عِمرانُ : ذلِکَ إلَیهِ ، فَدَخَلَ الرِّضا علیه السلام فَقالَ : فی أیِّ شَیءٍ کُنتُم ؟ قالَ عِمرانُ : یَابنَ رَسولِ اللّه ِ ، هذا سُلَیمانُ المَروَزِیُّ ، فَقالَ سُلَیمانُ : أتَرضی بِأَبِی الحَسَنِ وبِقَولِهِ فیهِ ؟ قالَ عِمرانُ : قَد رَضیتُ بِقَولِ أبِی الحَسَنِ فِی البَداءِ ، عَلی أن یَأتِیَنی فیهِ بِحُجَّهٍ أحتَجُّ بِها عَلی نُظَرائی مِن أهلِ النَّظَرِ . قالَ المَأمونُ : یا أبَا الحَسَنِ ما تَقولُ فیما تَشاجَرا فیهِ ؟ قالَ : وما أنکَرتَ مِنَ البَداءِ یا سُلَیمانُ ، وَاللّه ُ عز و جل یَقولُ : «أَوَ لَا یَذْکُرُ الْاءِنسَنُ أَنَّا خَلَقْنَهُ مِن قَبْلُ وَ لَمْ یَک شَیْئا» (1) ویَقولُ عز و جل : «وَ هُوَ الَّذِی یَبْدَؤُاْ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ» (2) ویَقولُ : «بَدِیعُ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضِ» (3) ویَقولُ عز و جل : «یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ مَا یَشَاءُ» (4) ویَقولُ : «وَ بَدَأَ خَلْقَ الْاءِنسَنِ مِن طِینٍ» (5) ویَقولُ عز و جل : «وَ ءَاخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَإِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ» (6) ویَقولُ عز و جل : «مَا یُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا یُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَا فِی کِتَبٍ» (7) . قالَ سُلَیمانُ : هَل رَوَیتَ فیهِ شَیئا عَن آبائِکَ ؟ قالَ : نَعَم ، رَوَیتُ عَن أبی عَبدِ اللّه ِ علیه السلام أنَّهُ قالَ : إنّ للّه ِِ عز و جل عِلمَینِ : عِلما مَخزونا مَکنونا لا یَعلَمُهُ إلّا هُوَ ، مِن ذلِکَ یَکونُ البَداءُ ، وعِلما عَلَّمَهُ مَلائِکَتَهُ ورُسُلَهُ ، فَالعُلَماءُ مِن أهلِ بَیتِ نَبِیِّهِ یَعلَمونَهُ . قالَ سُلَیمانُ : اُحِبُّ أن تَنزِعَهُ لی مِن کِتابِ اللّه ِ عز و جل ، قالَ علیه السلام : قَولُ اللّه ِ عز و جل لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله : «فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَمَا أَنتَ بِمَلُومٍ» (8) أرادَ هَلاکَهُم ثُمَّ بَدا للّه ِِ فَقالَ : «وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَی تَنفَعُ الْمُؤْمِنِینَ» . (9) قالَ سُلَیمانُ : زِدنی جُعِلتُ فِداکَ ، قالَ الرِّضا علیه السلام : لَقَد أخبَرَنی أبی عَن آبائِهِ أنَّ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ : إنَّ اللّه َ عز و جل أوحی إلی نَبِیٍّ مِن أنبِیائِهِ أن أخبِر فُلانَ المَلِکَ أنّی مُتَوَفّیهِ إلی کَذا وکَذا ، فَأَتاهُ ذلِکَ النَّبِیُّ فَأَخبَرَهُ ، فَدَعَا اللّه ُ المَلِکَ وهُوَ عَلی سَریرِهِ حَتّی سَقَطَ مِنَ السَّریرِ ، فَقالَ : یا رَبِّ ، أجِّلنی حَتّی یَشِبَّ طِفلی وأقضِیَ أمری ، فَأَوحَی اللّه ُ عز و جل إلی ذلِکَ النَّبِیِّ أنِ ائتِ فُلانَ المَلِکَ فَأَعلِمهُ أنّی قَد أنسَیتُ فی أجَلِهِ ، وزِدتُ فی عُمُرِهِ خَمسَ عَشرَهَ سَنَهً ، فَقالَ ذلِکَ النَّبِیُّ : یا رَبِّ ، إنَّکَ لَتَعلَمُ أنّی لَم أکذِب قَطُّ ، فَأَوحَی اللّه ُ عز و جل إلَیهِ : إنَّما أنتَ عَبدٌ مَأمورٌ فَأَبلِغهُ ذلِکَ ، وَاللّه ُ لا یُسأَلُ عَمّا یَفعَلُ . ثُمَّ التَفَتَ إلی سُلَیمانَ فَقالَ : أحسَبُکَ ضاهَیتَ الیَهودَ فی هذَا البابِ ، قالَ : أعوذُ بِاللّه ِ مِن ذلِکَ ، وما قالَتِ الیَهودُ ؟ قالَ : قالَت : «یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَهٌ» یَعنونَ أنَّ اللّه َ قَد فَرَغَ مِنَ الأَمرِ ، فَلَیسَ یُحدِثُ شَیئا ، فَقالَ اللّه ُ عز و جل : «غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ» (10) ، ولَقَد سَمِعتُ قَوما سَأَلوا أبی موسَی بنَ جَعفَرٍ علیه السلام عَنِ البَداءِ فَقالَ : وما یُنکِرُ النّاسُ مِنَ البَداءِ وأن یَقِفَ اللّه ُ قَوما یُرجیهِم لِأَمرِهِ ؟ قالَ سُلَیمانُ : ألا تُخبِرُنی عَن «إِنَّا أَنزَلْنَهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ» (11) ، فی أیِّ شَیءٍ اُنزِلَت ؟ قالَ الرِّضا علیه السلام : یا سُلَیمانُ ، لَیلَهُ القَدرِ یُقَدِّرُ اللّه ُ عز و جل فیها ما یَکونُ مِنَ السَّنَهِ إلَی السَّنَهِ ، مِن حَیاهٍ أو مَوتٍ أو خَیرٍ أو شَرٍّ أو رِزقٍ ، فَما قَدَّرَهُ مِن تِلکَ اللَّیلَهِ فَهُوَ مِنَ المَحتومِ . قالَ سُلَیمانُ : الآنَ قَد فَهِمتُ جُعِلتُ فِداکَ ، فَزِدنی ، قالَ علیه السلام : یا سُلَیمانُ ، إنَّ مِنَ الاُمورِ اُمورا مَوقوفَهً عِندَ اللّه ِ تَبارَکَ وتَعالی ، یُقَدِّمُ مِنها ما یَشاءُ ، ویُؤَخِّرُ ما یَشاءُ یا سُلَیمانُ إنَّ عَلِیّا علیه السلام کانَ یَقولُ : العِلمُ عِلمانِ : فَعِلمٌ عَلَّمَهُ اللّه ُ مَلائِکَتَهُ ورُسُلَهُ ، فَما عَلَّمَهُ مَلائِکَتَهُ ورُسُلَهُ فَإِنَّهُ یَکونُ ولا یُکَذِّبُ نَفسَهُ ، ولا مَلائِکَتَهُ ، ولا رُسُلَهُ ، وعِلمٌ عِندَهُ مَخزونٌ لَم یُطلِع عَلَیهِ أحَدا مِن خَلقِهِ (12) ، یُقَدِّمُ مِنهُ ما یَشاءُ ، ویُؤَخِّرُ مِنهُ ما یَشاءُ ، ویَمحو ما یَشاءُ ، ویُثبِتُ ما یَشاءُ . قالَ سُلَیمانُ لِلمَأمونِ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، لا اُنکِرُ بَعدَ یَومی هذَا البَداءَ ، ولا اُکَذِّبُ بِهِ إن شاءَ اللّه ُ . (13)

.

1- .مریم : 67 .
2- .الروم : 27 .
3- .البقره : 117 ، والأنعام : 101 .
4- .فاطر : 1 .
5- .السجده : 7 .
6- .التوبه : 106 .
7- .فاطر : 11 .
8- .الذاریات : 54 .
9- .الذاریات : 55 .
10- .المائده : 64 .
11- .القدر : 1 .
12- .فی بعض النسخ : «لم یطلع علیه أحد من خلقه» .
13- .التوحید : ص 441 ح 1 ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 179 ح 1 ، الاحتجاج : ج 2 ص 365 ح 284 ، بحار الأنوار : ج 10 ص 329 ح 2 .


ص: 351

التوحید به نقل از حسن بن محمّد نوفلی : سلیمان مَروَزی، متکلّم خراسان، نزد مأمون آمد. مأمون، او را گرامی داشت و به او صله داد و سپس به او گفت: همانا پسر عموی من علی بن موسی (امام رضا علیه السلام ) از حجاز نزد من آمده است و او کلام و متکلّمان را دوست دارد. هیچ مانعی برای تو نیست که روز ترویه برای مناظره با او، نزد ما بیایی. سلیمان گفت: ای امیر مؤمنان! من نمی پسندم که در مجلس تو در بین گروهی از بنی هاشم، از مانند او پرسشی کنم تا وقتی با من به گفتگو پرداخت، نزد قوم [خود]، تحقیر شود. سختگیری بر او روا نیست. مأمون گفت: همانا من به خاطر شناختم از توانایی تو، به تو روی آورده ام و قصدم، جز این نیست که او را فقط با یک برهان قاطع، محکوم نمایی. سلیمان گفت: ای امیر مؤمنان! کافی است. من و او را در یک جا جمع کن و ما را تنها بگذار و خودت هم حاضر باش. مأمون به امام رضا علیه السلام پیغام فرستاد و گفت: مردی از اهل مرو نزد ما آمده است و او نفر اوّلِ متکلّمان خراسان است. اگر زحمت آمدن به نزد ما بر تو آسان است، این کار را انجام بده. امام علیه السلام برای وضو گرفتن برخاست و به ما فرمود: «شما پیش از من بروید». در حالی که عمران صابی همراه ما بود، پشت در رسیدیم. آن گاه یاسر و خالد، دستم را گرفتند و مرا به نزد مأمون بردند. وقتی سلام کردم، گفت: برادرم ابو الحسن (امام رضا علیه السلام ) که خداوند، نگهدارش باد کجاست؟ گفتم: گذاشتیم تا لباسش را بپوشد و به ما فرمود که پیش تر بیاییم. سپس گفتم: ای امیر مؤمنان! وابسته تو، عمران، همراه من آمده و پشت در است. گفت: عمران کیست؟ گفتم: همان صابی ای که به دست تو اسلام آورده است. گفت: داخل بیاید. وقتی [عمران] وارد شد، مأمون به او خوشامد گفت و سپس به او گفت: ای عمران! نمُردی تا این که جزو بنی هاشم شدی! عمران گفت: ای امیر مؤمنان! ستایش، خدایی را که مرا به سبب شما شرافت بخشید. مأمون بدو گفت: ای عمران! این سلیمان مَروَزی، متکلّم خراسان است. عمران گفت: ای امیر مؤمنان! او گمان دارد نفر اوّل خراسان در بحث کلام است، در حالی که بَدا را انکار می کند. [مأمون] گفت: پس چرا با او مناظره نمی کنی؟ عمران گفت: این، به خواست اوست. در این هنگام، امام رضا علیه السلام وارد شد و فرمود: «درباره چه چیزی سخن می گویید؟». عمران گفت: ای فرزند پیامبر خدا! این، سلیمان مَروَزی است. سلیمان [به عمران ]گفت: آیا سخن ابو الحسن را درباره بَدا می پذیری؟ عمران گفت: سخن ابو الحسن درباره بَدا را می پذیرم، به این شرط که برهانی در این باره برایم بیاورد که بتوانم با آن، علیه مناظره کنندگانم استدلال نمایم. مأمون گفت: ای ابو الحسن! درباره آنچه اینان مشاجره دارند، چه می گویی؟ فرمود: «ای سلیمان! چه چیزی از بَدا را انکار می کنی، در حالی که خداوند عز و جلمی فرماید: «آیا انسان، آگاهی ندارد که ما او را پیش تر [از آن که باشد،] آفریدیم و حال آن که چیزی نبوده است» و می فرماید: «و اوست آن کس که آفرینش را آغاز می کند و باز آن را تجدید می نماید» و می فرماید: «او پدید آورنده آسمان ها و زمین است» و می فرماید: «در آفرینش، هر چه بخواهد، می افزاید) و می فرماید: (و آفرینش انسان را از گِل، آغاز کرد» و می فرماید: «و عدّه ای دیگر، وابسته به فرمان خدایند: یا آنان را عذاب می کند و یا توبه آنها را می پذیرد» و می فرماید: «هیچ سال خورده ای، عمر دراز نمی یابد و از عمرش کاسته نمی شود، مگر آن که در کتابی [مندرج ]است» ». سلیمان گفت: آیا در این باره، چیزی از پدرانت برای تو روایت شده است؟ فرمود: «بله. از ابو عبد اللّه امام صادق علیه السلام ) برایم روایت شده که فرمود: برای خداوند عز و جل دو گونه دانش است: دانشی اندوخته و پنهان که جز او کسی آن را نمی داند و بَدا در آن است، و دانشی که آن را به فرشتگان و فرستادگانش آموخته است و دانشمندانِ از اهل بیتِ پیامبرش آن را می دانند ». سلیمان گفت: دوست دارم این مطلب را برای من از کتاب خداوند عز و جل بیاوری. [امام رضا علیه السلام ] فرمود: «سخن خداوند عز و جلخطاب به پیامبرش صلی الله علیه و آله چنین است: «پس، از آنان روی بگردان، که تو در خورِ نکوهش نیستی» و خدا نابودی آنان را اراده کرد. سپس برای خدا بَدا حاصل شد و فرمود: «و یادآوری کن، که یادآوری، مؤمنان را سود می بخشد» ». سلیمان گفت: فدایت شوم! بر آگاهی ام بیفزا. [امام] رضا علیه السلام فرمود: «همانا پدرم از پدرانش به من خبر داد که پیامبر خدا فرمود: خداوند عز و جل به یکی از پیامبرانش وحی فرمود: به فلان پادشاه، خبر بده که: جان او را تا فلان وقت می گیرم. آن پیامبر، نزد او رفت و او را خبردار نمود. [در لحظه موعود،] خدا پادشاه را در حالی که بر تخت بود، [به مرگ] فرا خواند، تا این که از تخت افتاد. آن گاه گفت: پروردگارا! به من مهلت ده تا کودکم بزرگ شود و حاجتم را برآورم. خداوند عز و جل به آن پیامبر وحی فرمود که: به نزد فلان پادشاه برو و به او اعلام کن که من اَجَل او را به تأخیر انداختم و پانزده سال بر عمرش افزودم. آن پیامبر گفت: پروردگارا! تو می دانی که من هرگز دروغ نگفته ام [و اگر این خبر را به پادشاه برسانم، نزد او دروغگو شمرده می شوم]. خداوند عز و جل به او وحی فرمود: تو تنها، بنده ای مأمور هستی. پس، آن را به او اعلام کن و خداوند، از آنچه می کند، پرسیده نمی شود». سپس امام رضا علیه السلام به سلیمان رو کرد و فرمود: «خیال می کنم تو در این باره شبیه، یهود هستی». گفت: از آن به خدا پناه می برم! مگر یهود چه گفته اند؟ فرمود: «گفته اند: «دست خدا، بسته است» و منظورشان این بوده که کار خدا به انجام رسیده است و چیز جدیدی ایجاد نمی کند. از این رو، خداوند عز و جل فرمود: «دستان خودشان بسته باد و به خاطر آنچه گفتند، از رحمت خدا باشند» . و همانا شنیدم قومی از پدرم موسی بن جعفر علیهماالسلامدرباره بَدا پرسیدند. فرمود: چرا مردم، بَدا را انکار می کنند، در حالی که خداوند، قومی را توقیف می کند که آنان را به امر خویش واگذار نموده است ؟». سلیمان گفت: آیا به من خبر می دهی که آیه «ما آن را در شب قدر، نازل کردیم» ، درباره چه چیزْ نازل گشته است؟ [امام] رضا علیه السلام فرمود: «ای سلیمان! خداوند عز و جلدر شب قدر، آنچه را از این سال تا سال دیگر رخ می دهد (اعم از: زندگی و مرگ، خیر و شر، یا روزی)، مقدّر می نماید. پس، آنچه در این شبْ مقدّر می کند، جزو قضای حتمی است». سلیمان گفت: فدایت شوم! اکنون فهمیدم. پس بر [آگاهیِ ]من بیفزا. [امام رضا علیه السلام ] فرمود: «ای سلیمان! برخی از کارها، کارهایی هستند که نزد خدای تبارک و تعالی پنهان اند. هر کدام را بخواهد، پیش می اندازد و هر کدام را بخواهد، پس می اندازد. ای سلیمان! علی علیه السلام پیوسته می فرمود: دانش، دو گونه است: دانشی که خداوند، آن را به فرشتگان و فرستادگانش آموخته است، که آنچه او به فرشتگان و فرستادگانش آموخته، شدنی است و او خودش و فرشتگان و فرستادگانش را درغگو نمی نماید؛ و دانشی که نزد او پنهان است، که آفریده ای را از آن آگاه نساخته است و هر کدام را بخواهد، پیش می اندازد و هر کدام را بخواهد، پس می اندازد و آنچه را بخواهد، محو می کند و آنچه را بخواهد اثبات می نماید». سلیمان به مأمون گفت: ای امیر مؤمنان! پس از امروز، دیگر بَدا را انکار نخواهم کرد و آن را إن شاء اللّه تکذیب نمی کنم.

.



ص: 352

. .



ص: 353

. .



ص: 354

. .



ص: 355

. .



ص: 356

. .



ص: 357

. .



ص: 358

. .



ص: 359

. .



ص: 360

الفصل السّادِسُ : دور القضاء والقدر فی الخلقه6 / 1خِلقَهُ العالَمِ وَالتَّقدیرُالکتاب«إِنَّا کُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقْنَهُ بِقَدَرٍ» . (1)

«وَ کُلُّ شَیْ ءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ» . (2)

«وَ خَلَقَ کُلَّ شَیْ ءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِیرًا» . (3)

«وَکَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَّقْدُورًا» . (4)

«إِنَّ اللَّهَ بَلِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْرًا» . (5)

«وَ إِن مِّن شَیْ ءٍ إِلَا عِندَنَا خَزَاِئنُهُ وَ مَا نُنَزِّلُهُ إِلَا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ» . (6)

.

1- .القمر : 49 .
2- .الرعد : 8 .
3- .الفرقان : 2 .
4- .الأحزاب : 38 .
5- .الطلاق : 3 .
6- .الحجر : 21 .


ص: 361