فصل دوازدهم : خشنودی به قضا و قدر
12 / 1 تشویق به خُشنودی به قضا
فصل دوازدهم : خشنودی به قضا و قدر12 / 1تشویق به خُشنودی به قضاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نیک بختی فرزند آدم ، خشنودی اوست به آنچه خداوند برای او حکم نموده است ، و از تیره بختی فرزند آدم ، ترک طلب خیر از خداوند است و [نیز ]از تیره بختی فرزند آدم ، ناخشنودی اش از حکم خداوند درباره اوست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از خوش بختی فرزند آدم ، خشنودی اوست به آنچه خداوند برایش قسمت نموده است .
معانی الأخبار به نقل از احمد بن ابی عبد اللّه ، از پدرش ، در حدیثی که آن را به معصوم رسانده است : جبرئیل علیه السلام نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : ای پیامبر خدا! خداوند تبارک و تعالی مرا با هدیه ای پیش تو فرستاده که آن را پیش از تو به کسی عطا ننموده است . پیامبر خدا فرمود : گفتم : آن چیست؟ گفت : شکیبایی و بهتر از آن . گفتم : آن (بهتر از شکیبایی) چیست؟ گفت : خُشنودی [به قضا] .
.
ص: 114
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ناجی داوودُ رَبَّهُ ، فَقالَ : إلهی لِکُلِّ مَلِکٍ خِزانَهٌ ، فَأَینَ خِزانَتُکَ ؟ فَقالَ جَلَّ جَلالُهُ : لی خِزانَهٌ أعظَمُ مِنَ العَرشِ ، وأوسَعُ مِنَ الکُرسِیِّ ، وأطیَبُ مِنَ الجَنَّهِ ، وأزیَنُ مِنَ المَلَکوتِ ... لَها أربَعَهُ أبوابٍ : العِلمُ وَالحِلمُ وَالصَّبرُ وَالرِّضا ؛ ألا وهِیَ القَلبُ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :الإِیمانُ فی عَشَرَهٍ : المَعرِفَهِ وَالطّاعَهِ ، وَالعِلمِ وَالعَمَلِ ، وَالوَرَعِ وَالاِجتِهادِ ، وَالصَّبرِ وَالیَقینِ ، وَالرِّضا وَالتَّسلیمِ ؛ فَأَیَّها فَقَدَ صاحِبُهُ بَطَلَ نِظامُهُ . (2)
شعب الإیمان عن عباده بن الصلت :قالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّهِ أیُّ العَمَلِ أفضَلُ ؟ قالَ : الصَّبرُ وَالسَّماحَهُ . قالَ : اُریدُ أفضَلَ مِن ذلِکَ . قالَ : لا تَتَّهِمِ اللّهَ فی شَیءٍ مِن قَضائِهِ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :کُن أبَدا راضِیا بِما یَأتی بِهِ القَدَرُ . (4)
عنه علیه السلام :مِن أفضَلِ الإِیمانِ الرِّضا بِما یَأتی بِهِ القَدَرُ . (5)
عنه علیه السلام :الإِیمانُ أربَعَهُ أرکانٍ : الرِّضا بِقَضاءِ اللّهِ ، وَالتَّوَکُّلُ عَلَی اللّهِ ، وتَفویضُ الأَمرِ إلَی اللّهِ ، وَالتَّسلیمُ لِأَمرِ اللّهِ . (6)
.
1- .عوالی اللآلی : ج 1 ص 249 ح 6 عن أنس ، بحار الأنوار : ج 70 ص 59 ح 37 .
2- .کنز الفوائد : ج 2 ص 11 ، معدن الجواهر : ص 70 وفیه «فسد» بدل «بطل» ، أعلام الدین : ص 144 نحوه ، بحار الأنوار : ج 69 ص 175 ح 28 .
3- .شُعب الإیمان : ج 7 ص 123 ح 9714 ، کنز العمّال : ج 3 ص 712 ح 8540 .
4- .غرر الحکم : ح 7142 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 391 ح 6614 وفیه «یجری» بدل «یأتی» .
5- .غرر الحکم : ح 9262 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 467 ح 8492 .
6- .الکافی : ج 2 ص 56 ح 5 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 52 ح 50 نحوه ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 184 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 333 ح 17 .
ص: 115
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :داوود علیه السلام با پروردگارش مناجات کرد و گفت : بار الها! هر پادشاهی ، خزانه ای دارد . خزانه تو کجاست؟ خداوند عز و جل فرمود : «خزانه ای دارم که بزرگ تر از عرش ، گسترده تر از کرسی ، خوش بوتر از بهشت، و آراسته تر از ملکوت است ... و چهار دروازه دارد : دانش و بردباری و شکیبایی و خشنودی [به قضا] . بدان که آن [خزانه] ، قلب است» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ایمان ، ده جزء دارد : شناخت و فرمانبری ، دانش و عمل ، پارسایی و تلاش ، شکیبایی و یقین ، و خشنودی [به قضا] و تسلیم . صاحب ایمان ، هر کدام از اینها را نداشته باشد ، ساختار ایمانش به هم می ریزد .
شعب الإیمان به نقل از عباده بن صلت : مردی گفت : ای پیامبر خدا! کدام عمل ، بهتر است؟ فرمود : «شکیبایی و بزرگ منشی» . گفت : بهتر از آن را می خواهم . فرمود : «خدا را در چیزی از قضایش ، متّهم نکن» .
امام علی علیه السلام :همیشه به آنچه قَدَر پیش می آورد ، خشنود باش .
امام علی علیه السلام :از بهترین ایمان ، خشنودی به چیزی است که قَدَر پیش می آورد .
امام علی علیه السلام :ایمان ، چهار رکن دارد : خشنودی به قضای خدا ، توکّل بر خدا ، واگذاری کار به خدا ، و تسلیم شدن در برابر امر خدا .
.
ص: 116
عنه علیه السلام :طوبی لِمَن ذَکَرَ المَعادَ ، وعَمِلَ لِلحِسابِ ، وقَنِعَ بِالکَفافِ ، ورَضِیَ عَنِ اللّهِ . (1)
عنه علیه السلام :نِعمَ القَرینُ الرِّضا . (2)
عنه علیه السلام :إنَّکَ لَن تَحمِلَ إلَی الآخِرَهِ عَمَلاً أنفَعَ لَکَ مِنَ : الصَّبرِ وَالرِّضا ، وَالخَوفِ وَالرِّجاءِ . (3)
عنه علیه السلام :غایَهُ الدّینِ الرِّضا . (4)
عنه علیه السلام :الدّینُ شَجَرَهٌ أصلُهَا التَّسلیمُ وَالرِّضا . (5)
الإمام الکاظم علیه السلام :رَفَعَ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قَومٌ فی بَعضِ غَزَواتِهِ ، فَقالَ : مَنِ القَومُ ؟ فَقالوا : مُؤمِنونَ یا رَسولَ اللّهِ . قالَ : وما بَلَغَ مِن إیمانِکُم ؟ قالوا : الصَّبرُ عِندَ البَلاءِ ، وَالشُّکرُ عِندَ الرَّخاءِ ، وَالرِّضا بِالقَضاءِ . فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : حُلَماءُ عُلَماءُ ، کادوا مِنَ الفِقهِ أن یَکونوا أنبِیاءَإن کُنتُم کَما تَصِفونَ ، فَلا تَبنوا ما لا تَسکُنونَ ، ولا تَجمَعوا ما لا تَأکُلونَ ، وَاتَّقُوا اللّهَ الَّذی إلَیهِ تُرجَعونَ . (6)
.
1- .نهج البلاغه : الحکمه 44 ، مشکاه الأنوار : ص 228 ح 637 ، روضه الواعظین : ص 497 ولیس فیهما ذیله ، بحار الأنوار : ج 72 ص 46 ح 57 ؛ المعجم الکبیر : ج 4 ص 56 ح 3618 عن زید بن وهب ، کنز العمّال : ج 13 ص 375 ح 37027 .
2- .نهج البلاغه : الحکمه 4 ، تحف العقول : ص 202 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 409 ح 120 .
3- .غرر الحکم : ح 3819 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 172 ح 3602 .
4- .غرر الحکم : ح 6351 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 348 ح 5906 .
5- .غرر الحکم : ح 1255 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 46 ح 1164 .
6- .الکافی : ج 2 ص 48 ح 4 عن سلیمان الجعفری عن الإمام الرضا علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 75 ح 143 عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، التمحیص : ص 61 ح 137 عن سلیمان الجعفری عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 22 ص 144 ح 132 .
ص: 117
امام علی علیه السلام :خوشا به حال کسی که به یاد رستاخیز است و برای حساب پس دادن ، عمل می کند و به اندازه کفاف ، قانع است و از خدا خشنود است!
امام علی علیه السلام :بهترین همراه ، خشنودی [ به قضای الهی] است .
امام علی علیه السلام :همانا تو هرگز عملی را به آخرت نمی بری که برایت سودمندتر از شکیبایی و خشنودی [به قضا] ، و بیم و امید باشد .
امام علی علیه السلام :کمال دین ، خشنودی [به قضا ]است .
امام علی علیه السلام :دین ، [مانند] درختی است که ریشه آن ، تسلیم و خشنودی است .
امام کاظم علیه السلام :در یکی از جنگ های پیامبر خدا ، گروهی ، خود را به ایشان عرضه داشتند . فرمود : «اینان کیان اند ؟» . گفتند : مؤمنان اند ، ای پیامبر خدا! فرمود : «ایمانشان به چه مرتبه ای رسیده است ؟» . گفتند : [به مرتبه] شکیبایی در گرفتاری ، و سپاس گزاری در آسایش ، و خشنودی به قضا . پیامبر خدا فرمود : «بردباران ، دانشمندند و در فقه (فهم) ، نزدیک به پیامبران . حال اگر چنانید که توصیف می کنید ، خانه هایی را که در آنها سکونت نخواهید کرد ، نسازید و دارایی هایی را که نخواهید خورد ، جمع نکنید و از خدایی که به سوی او باز خواهید گشت ، پروا نمایید» .
.
ص: 118
الإمام علیّ علیه السلام :ما قَضَی اللّهُ سُبحانَهُ عَلی عَبدٍ قَضاءً فَرَضِیَ بِهِ ، إلّا کانَتِ الخِیَرَهُ لَهُ فیهِ . (1)
عنه علیه السلام :أغضِ (2) عَلَی القَذی وَالأَلَمِ ، تَرضَ أبَدا . (3)
عنه علیه السلام :ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ فَقَد رُزِقَ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَهِ ؛ هُنَّ : الرِّضا بِالقَضاءِ وَالصَّبرُ عَلَی البَلاءِ ، وَالشُّکرُ فِی الرَّخاءِ . (4)
الإمام زین العابدین علیه السلام :الصَّبرُ وَالرِّضا عَنِ اللّهِ رَأسُ طاعَهِ اللّهِ ، ومَن صَبَرَ ورَضِیَ عَنِ اللّهِ فیما قَضی عَلَیهِ فیما أحَبَّ أو کَرِهَ ، لَم یَقضِ اللّهُ عز و جل لَهُ فیما أحَبَّ أو کَرِهَ إلّا ما هُوَ خَیرٌ لَهُ . (5)
الکافی عن هاشم بن البرید :إنَّ رَجُلاً سَأَلَ عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ علیه السلام عَنِ الزُّهدِ فَقالَ : عَشَرَهُ أشیاءَ فَأَعلی دَرَجَهِ الزُّهدِ أدنی دَرَجَهِ الوَرَعِ وأعلی دَرَجَهِ الوَرَعِ أدنی دَرَجَهِ الیَقینِ وأعلی دَرَجَهِ الیَقینِ أدنی دَرَجَهِ الرِّضا . ألا وإنَّ الزُّهدَ فی آیَهٍ مِن کِتابِ اللّهِ عز و جل : «لِکَیْلَا تَأْسَوْاْ عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاکُمْ» (6) . (7)
الإمام الباقر علیه السلام :مَن رَضِیَ بِالقَضاءِ أتی عَلَیهِ القَضاءُ وعَظَّمَ اللّهُ أجرَهُ ، ومَن سَخِط القَضاءَ مَضی عَلَیهِ القَضاءُ وأحبَطَ اللّهُ أجرَهُ . (8)
.
1- .غرر الحکم : ح 9669 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 483 ح 8914 .
2- .أغضی عَلَی الشیء : سکت و صبر . ویقال : أغضی عینا علی قذیً : صبر علی أذیً (المعجم الوسیط : ج 2 ص 655 «غضا») .
3- .نهج البلاغه : الحکمه 213 ، غرر الحکم : ح 2319 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 156 ح 72 .
4- .غرر الحکم : ح 4670 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 212 ح 4223 .
5- .الکافی : ج 2 ص 60 ح 3 ، کنز الفوائد : ج 1 ص 131 نحوه وکلاهما عن أبی حمزه الثمالی ، مشکاه الأنوار : ص 75 ح 144 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 159 ح 75 .
6- .الحدید : 23 .
7- .الکافی : ج 2 ص 128 ح 4 ، الخصال : ص 437 ح 26 ، معانی الأخبار : ص 252 ح 4 ، تحف العقول : ص 278 ، تفسیر القمّی : ج 2 ص 260 ، مشکاه الأنوار : ص 205 ح 552 ، بحار الأنوار : ج 70 ص 310 ح 5 .
8- .الکافی : ج 2 ص 62 ح 9 عن عبد اللّه بن محمّد الجعفی ، الخصال : ص 23 ح 80 عن الفرّاء عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، مشکاه الأنوار : ص 51 ح 42 ، التمحیص : ص 62 ح 141 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 139 ح 26 .
ص: 119
امام علی علیه السلام :خداوند سبحان برای بنده ای ، قضایی را مقدّر نکرد که بنده به آن خشنود باشد ، مگر این که خیر او در آن است .
امام علی علیه السلام :رنج و درد (1) را تحمّل کن تا همیشه خُرسند باشی .
امام علی علیه السلام :سه چیز در هر کس باشد ، در حقیقت ، خیر دنیا و آخرت نصیبش گشته است : خشنودی به قضا ، شکیبایی بر گرفتاری ، و سپاس گزاری در آسایش .
امام زین العابدین علیه السلام :شکیبایی و خشنودی از خداوند ، اساس فرمانبری خدا هستند . هر کس شکیبایی ورزد و به قضای خدا درباره خویش در آنچه را می پسندد یا نمی پسندد خشنود باشد ، خداوند عز و جل به آنچه او می پسندد یا نمی پسندد ، حکم نمی کند ، مگر این که برایش خیر باشد .
الکافی به نقل از هاشم بن برید : مردی از امام زین العابدین علیه السلام درباره زهد (بی رغبتی به دنیا) پرسید . فرمود : «ده چیز است . بالاترین درجه زُهد ، پایین ترین درجه پارسایی (وَرَع) ، و بالاترین درجه پرهیزگاری ، پایین ترین درجه یقین ، و بالاترین درجه یقین ، پایین ترین درجه خشنودی است . بدانید که زهد ، در آیه ای از کتاب خداوند عز و جل است : «تا بر آنچه از دست شما رفته ، اندوهگین نشوید و به [ سبب ] آنچه به شما داده است ، شادمانی نکنید» » .
امام باقر علیه السلام :هر که به قضا خشنود باشد ، قضا او را در بر می گیرد و خداوند ، پاداشش را بزرگ می گرداند ، و هر که از قضا ناخشنود باشد ، قضا بر او جاری می شود ؛ ولی خداوند ، پاداشش را محو می کند .
.
1- .کلمه «قَذی» که در متن عربی حدیث آمده، به معنای «خاشاک» است که به چشم می رود و در این جا، مقصود، آزار و رنج است و «رنج، چون عادت شود، آسودگی است» .
ص: 120
عنه علیه السلام :العَبدُ بَینَ ثَلاثَهٍ : بَلاءٍ وقَضاءٍ ونِعمَهٍ ، فَعَلَیهِ فِی البَلاءِ مِنَ اللّهِ الصَّبرُ فَریضَهً وعَلَیهِ فِی القَضاءِ مِنَ اللّهِ التَّسلیمُ فَریضَهً ، وعَلَیهِ فِی النِّعمَهِ مِنَ اللّهِ عز و جل الشُّکرُ فَریضَهً . (1)
الإمام الصادق علیه السلام فی ذِکرِ ما فَرَضَ اللّهُ عَلَی الجَوارِحِ مِنَ الإِیمانِ : أمّا ما فَرَضَ عَلَی القَلبِ مِنَ الإِیمانِ ، فَالإِقرارُ وَالمَعرِفَهُ وَالعَقدُ وَالرِّضا . (2)
الکافی عن علاء بن کامل :کُنتُ جالِسا عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَصَرَخَت صارِخَهٌ مِنَ الدّارِ ، فَقامَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام ثُمَّ جَلَسَ فَاستَرجَعَ (3) ، وعادَ فی حَدیثِهِ حَتّی فَرَغَ مِنهُ ، ثُمَّ قالَ : إنّا لَنُحِبُّ أن نُعافی فی أنفُسِنا وأولادِنا وأموالِنا ، فَإِذا وَقَعَ القَضاءُ فَلَیسَ لنا أن نُحِبَّ ما لَم یُحِبَّ اللّهُ لَنا . (4)
الکافی عن أحمد بن عمر :دَخَلتُ عَلی أبِی الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام أنَا وحُسَینُ بنُ ثُوَیرِ بنِ أبی فاخِتَهَ ، فَقُلتُ لَهُ : جُعِلتُ فِداکَ ، إنّا کُنّا فی سَعَهٍ مِنَ الرِّزقِ وغَضارَهٍ (5) مِنَ العَیشِ ، فَتَغَیَّرَتِ الحالُ بَعضَ التَّغییرِ ، فَادعُ اللّهَ عز و جل أن یَرُدَّ ذلِکَ إلَینا . فَقالَ : أیَّ شَیءٍ تُریدونَ تَکونونَ مُلوکا ؟ أیَسُرُّکَ أن تَکونَ مِثلَ طاهِرٍ وهَرثَمَهَ (6) ، وأنَّکَ عَلی خِلافِ ما أنتَ عَلَیهِ ؟ قُلتُ : لا وَاللّهِ ما یَسُرُّنی أنَّ لِیَ الدُّنیا بِما فیها ذَهَبا وفِضَّهً وأنّی عَلی خِلافِ ما أنَا عَلَیهِ . قالَ : فَقالَ : فَمَن أیسَرَ مِنکُم فَلیَشکُرِ اللّهَ ، إنَّ اللّهَ عز و جل یَقولُ : «لَئِن شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ» (7) وقالَ سُبحانَهُ وتَعالی : «اعْمَلُواْ ءَالَ دَاوُدَ شُکْرًا وَ قَلِیلٌ مِّنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ» (8) وأحسِنُوا الظَّنَّ بِاللّهِ فَإِنَّ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام کانَ یَقولُ : مَن حَسُنَ ظَنُّهُ بِاللّهِ کانَ اللّهُ عِندَ ظَنِّهِ بِهِ ، ومَن رَضِیَ بِالقَلیلِ مِنَ الرِّزقِ قَبِلَ اللّهُ مِنهُ الیَسیرَ مِنَ العَمَلِ ، ومَن رَضِیَ بِالیَسیرِ مِنَ الحَلالِ خَفَّت مَؤُونَتُهُ وتَنَعَّمَ أهلُهُ ، وبَصَّرَهُ اللّهُ داءَ الدُّنیا ودَواءَها ، وأخرَجَهُ مِنها سالِما إلی دارِ السَّلامِ . (9)
.
1- .الخصال : ص 86 ح 17 عن أبی حمزه الثمالی ، المحاسن : ج 1 ص 67 ح 17 عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام الصادق علیه السلام ، روضه الواعظین : ص 518 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 43 ح 41 .
2- .الکافی : ج 2 ص 34 ح 1 ، تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 157 ح 529 کلاهما عن أبی عمرو الزبیری ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 5 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 24 ح 6 .
3- .اِسْتَرجَع : أی قال : إنّا للّه وإنّا إلیه راجعون (النهایه : ج 2 ص 202 «رجع») .
4- .الکافی : ج 3 ص 226 ح 13 ، بحار الأنوار : ج 47 ص 49 ح 78 .
5- .فی غَضَارهٍ من العیش : أی فی خِصب وخَیر (النهایه : ج 3 ص 370 «غضِر») .
6- .الطاهر هو أبو الطیب أو أبو طلحه طاهر بن الحسین بن مصعب بن زریق بن ماهان الملقّب ب (ذو الیمینین) والی خراسان ، کان من أکبر قوّاد المأمون والمجاهدین فی تثبیت دولته ... وهرثمه : هو هرثمه بن أعین ، کان أیضا من قوّاد المأمون وفی خدمته ، وکان مشهورا معروفا بالتشیّع ومحبّا لأهل البیت علیهم السلاممن أصحاب الرضا علیه السلام ، بل من خواصّه وأصحاب سرّه (هامش المصدر) .
7- .إبراهیم : 7 .
8- .سبأ : 13 .
9- .الکافی : ج 8 ص 346 ح 546 ، تحف العقول : ص 448 نحوه ، بحار الأنوار : ج 78 ص 342 ح 44 .
ص: 121
امام باقر علیه السلام :بنده در میان سه چیز قرار دارد : گرفتاری ، قضا و نعمت . در گرفتاری ای که از جانب خداست ، باید شکیبایی ورزد ، و در قضایی که از سوی خداوند است ، باید تسلیم باشد ، و در نعمتی که از جانب خداست ، باید سپاس بگزارد .
امام صادق علیه السلام در بیان وظایف ایمانی که خداوند بر عهده هر انسانی نهاده است : ایمانی که بر دل انسان واجب نموده ، اقرار [به خدا] و شناخت و باور و خشنودی [به قضا ]است .
الکافی به نقل از علاء بن کامل : نزد امام صادق علیه السلام نشسته بودم که ناگهان فریادی از خانه بلند شد . امام صادق علیه السلام برخاست . سپس نشست و «إنّا للّه و إنّا إلیه راجعون» گفت (1) و به سخن خود باز گشت ، تا این که از آن فارغ شد . سپس فرمود : «ما دوست داریم که در جانمان و فرزندانمان و دارایی هایمان عافیت (آسایش) داشته باشیم ؛ [امّا] وقتی قضا رخ داد ، [دیگر ]برای ما روا نیست که چیزی را که خدا برای ما نمی پسندد ، دوست داشته باشیم» .
الکافی به نقل از احمد بن عمر : من به همراه حسین بن ثُوَیر بن ابی فاخته به حضور امام رضا علیه السلام رسیدم و گفتم : فدایت شوم ! ما در فراوانیِ روزی و آسایش به سر می بردیم که ناگهان وضعیّت ، اندکی دگرگون شد . از خداوند بخواه که آن [وضعیّت قبل] را به ما باز گرداند . فرمود : «چه می خواهید؟ آیا می خواهید پادشاه باشید؟ آیا خوش حال می شوی که مانند طاهر و هرثمه، (2) امّا بر خلاف آنچه اکنون هستی (پیرو اهل بیت) باشی؟!» . گفتم : نه . به خدا سوگند که خوش حال نمی شوم دنیا با همه زر و سیمش برای من باشد و من غیر از آنی باشم که هستم» . فرمود : «پس ، هر یک از شما که در آسایش است ، باید خدا را سپاس بگزارد ، که خداوند عز و جل می فرماید : «اگر واقعاً سپاس گزاری کنید، [ نعمت ] شما را افزون خواهم کرد» و خدای پاک و والا فرمود : «ای خاندان داوود! شکرگزار باشید. و از بندگان من ، اندکی سپاس گزارند» . و به خدا خوش گمان باشید ؛ چرا که صادق علیه السلام می فرمود : هر کس به خدا خوش گمان باشد ، خداوند به تناسب گمان او ، با وی رفتار می کند ، و هر کس به روزیِ اندک خشنود باشد ، خداوندْ عمل اندک را از او می پذیرد ، و هر کس به روزیِ حلالِ اندک خشنود باشد ، مخارج زندگی اش سبُک و خانواده اش در نعمت خواهند بود و خداوند ، او را از بیماری و درمان دنیا آگاه می کند و او را به سلامت ، از دنیا به خانه سلامت (آخرت) بیرون می برد» .
.
1- .یعنی مصیبتی به امام علیه السلام وارد شده بود .
2- .هر دو ، از فرماندهان و همکاران نزدیک مأمون عبّاسی بودند .
ص: 122
الإمام علیّ علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ : اِصبِر عَلَی الدَّهرِ لا تَغضَب عَلی أحَدٍ فَلا تَری غَیرَ ما فِی اللَّوحِ مَحفوظُ ولا تُقیمَنَّ بِدارٍ لَا انتِفاعَ بِها فَالأَرضُ واسِعَهٌ وَالرِّزقُ مَبسوطُ (1)
.
1- .الدیوان المنسوب إلی الإمام علیّ علیه السلام : ص 334 الرقم 257 .
ص: 123
امام علی علیه السلام در دیوان منسوب به او : بر [سختی] روزگار ، شکیبایی کن و بر کسی خشم مگیر که غیر از آنچه در لوح محفوظ است ، نمی بینی و در خانه ای که سودی ندارد ، اقامت نکن که زمین ، پهناور است و روزی ، گسترده .
.
ص: 124
12 / 2التَّحذیرُ مِن عَدَمِ الرِّضا بِالقَضاءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ جَلَّ جَلالُهُ : مَن لَم یَرضَ بِقَضائی ولَم یُؤمِن بِقَدَری ، فَلیَلتَمِس إلها غَیری . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ جَلَّ ثَناؤُهُ یَقولُ : وعِزَّتی وجَلالی ، ما خَلَقتُ مِن خَلقی خَلقا أحَبَّ إلَیَّ مِن عَبدِیَ المُؤمِنِ ، ولِذلِکَ سَمَّیتُهُ بِاسمی مُؤمِنا ، لَأَحرِمُهُ ما بَینَ المَشرِقِ وَالمَغرِبِ وهِیَ خِیَرَهٌ لَهُ مِنّی ، وإنّی لَاُمَلِّکُهُ ما بَینَ المَشرِقِ وَالمَغرِبِ وهِیَ خِیَرَهٌ لَهُ مِنّی ، فَلیَرضَ بِقَضائی ، وَلیَصبِر عَلی بَلائی ، وَلیَشکُر نَعمائی ، أکتُبهُ یا مُحَمَّدُ مِنَ الصِّدّیقینَ عِندی . (2)
عنه صلی الله علیه و آله مِمّا أوصی بِهِ عَلِیّا علیه السلام : یا عَلِیُّ شَرُّ النّاسِ مَنِ اتَّهَمَ اللّهَ فی قَضائِهِ . (3)
مسند ابن حنبل عن عباده بن الصامت :إنَّ رَجُلاً أتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ : یا نَبِیَّ اللّهِ ، أیُّ العَمَلِ أفضَلُ ؟ قالَ : الإِیمانُ بِاللّهِ ، وتَصدیقٌ بِهِ ، وجِهادٌ فی سَبیلِهِ . قالَ : اُریدُ أهوَنَ مِن ذلِکَ یا رَسولَ اللّهِ . قالَ : السَّماحَهُ وَالصَّبرُ . قالَ : اُریدُ أهوَنَ مِن ذلِکَ یا رَسولَ اللّهِ . قال : لاتَتَّهِمِ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی فی شَیءٍ قَضی لَکَ بِهِ . (4)
.
1- .التوحید : ص 371 ح 11 ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 141 ح 42 ، مختصر بصائر الدرجات : ص 138 کلّها عن الحسین بن خالد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 139 ح 25 ؛ المعجم الکبیر : ج 22 ص 321 ح 807 ، اُسد الغابه : ج 6 ص 317 الرقم 6330 کلاهما عن أبی هند الداری وفیهما «لم یصبر علی بلائی» بدل «لم یؤمن بقدری» ، کنز العمّال : ج 1 ص 106 ح 483 .
2- .مشکاه الأنوار : ص 73 ح 136 عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 158 ح 75 .
3- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 363 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمعیا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 327 ح 2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 54 ح 3 .
4- .مسند ابن حنبل : ج 8 ص 403 ح 22780 ، تفسیر ابن کثیر : ج 8 ص 164 ، تاریخ دمشق : ج 34 ص 92 ح 6947 .
ص: 125
12 / 2 بر حذر داشتن از ناخشنودی به قضا
12 / 2بر حذر داشتن از ناخشنودی به قضاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل فرمود : «هر کس به قضای من خشنود نباشد و به قَدَر من ایمان نیاورد ، باید در پی خدایی غیر از من باشد» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند که ثنایش والاست می فرماید : «به عزّت و جلالم سوگند از میان آفریدگانم آفریده ای که نزد من محبوب تر از بنده مؤمنم باشد ، نیافریدم و بدین جهت ، او را به اسم خودم ، مؤمن ، نام نهادم . البته [گاه] او را از آنچه میان مشرق و مغرب است ، محروم می سازم و این انتخاب من برای اوست ، و او را از آنچه میان مشرق و مغرب است ، بهره مند می سازم و آن انتخاب من برای او است . پس باید به قضای من ، خشنود باشد و بر بلای من ، شکیبایی بورزد و نعمت های مرا سپاس بگزارد . ای محمّد! او را در شمار صدّیقین (بندگان راستین) درگاه خود می نویسم» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از جمله سفارش هایش به علی علیه السلام : ای علی! بدترینِ مردم ، کسی است که خداوند را در قضایش متّهم کند .
مسند ابن حنبل به نقل از عباده بن صامت : مردی به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و گفت : ای پیامبر خدا! کدام عمل ، بهتر است ؟ فرمود : «ایمان به خدا و تصدیق او و جهاد در راه او» . گفت : ای پیامبر خدا! آسان تر از این را می خواهم . فرمود : «بزرگ منشی و شکیبایی» . گفت : ای پیامبر خدا! آسان تر از این را می خواهم . فرمود : خداوند تبارک و تعالی را در قضایی که برایت مقدّر کرده ، متّهم نکن» .
.
ص: 126
الإمام علیّ علیه السلام :إن کُنتَ غَیرَ قانِعٍ بِقَضائِهِ وقَدَرِهِ ، فَاطلُب رَبّا سِواهُ . (1)
عنه علیه السلام :أشَدُّ النّاسِ عَذابا یَومَ القِیامَهِ ، المُتَسَخِّطُ لِقَضاءِ اللّهِ . (2)
عنه علیه السلام :ألا فَالحَذَرَ الحَذَرَ مِن طاعَهِ ساداتِکُم وکُبَرائِکُم ، الَّذینَ تَکَبَّروا عَن حَسَبِهِم ، وتَرَفَّعوا فَوقَ نَسَبِهِم ، وألقَوُا الهَجینَهَ (3) عَلی رَبِّهِم ، وجاحَدُوا (4) اللّهَ عَلی ما صَنَعَ بِهِم ، مُکابَرَهً لِقَضائِهِ ، ومُغالَبَهً لِالائِهِ . (5)
عنه علیه السلام :مَن أصبَحَ عَلَی الدُّنیا حَزینا ، فَقَد أصبَحَ لِقَضاءِ اللّهِ ساخِطا . (6)
عنه علیه السلام :مَن لَم یَرضَ بِالقَضاءِ دَخَلَ الکُفرُ دینَهُ . (7)
عنه علیه السلام :لا تَتَوَلَّ أهلَ السَّخَطِ ، ولا تُسخِط أهلَ الرِّضا . (8)
الإمام الکاظم علیه السلام :حَدَّثَنی أبی أنَّ موسَی بنَ عِمرانَ قالَ : یا رَبِّ أیُّ عِبادِکَ شَرٌّ ؟ قالَ: الَّذی یَتَّهِمُنی . قالَ : یا رَبِّ ، وفی عِبادِکَ مَن یَتَّهِمُکَ ؟ قالَ : نَعَم الَّذی یَستَجیرُنی ، ثُمَّ لا یَرضی بِقَضائی ! (9)
.
1- .التوحید : ص 372 ح 13 عن الأصبغ بن نباته ، روضه الواعظین : ص 460 .
2- .غرر الحکم : ح 3225 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 115 ح 2553 وفیه «المسخط» بدل «المتسخط» .
3- .الهُجنَهُ فی الکلام : العَیب والقُبح (المصباح المنیر : ص 635 «هجن») .
4- .جَحَده ، أنکره مع علمه ، ویقال له : المکابره (تاج العروس : ج 4 ص 376 «جحد») .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 192 ، بحار الأنوار : ج 14 ص 467 ح 37 .
6- .نهج البلاغه : الحکمه 228 ، تحف العقول : ص 217 ، تفسیر العیاشی : ج 1 ص 120 ح 379 بزیاده «مکتوب فی التوراه» فی أوّلهما ، بحار الأنوار : ج 72 ص 196 ح 21 .
7- .غرر الحکم : ح 8960 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 463 ح 8430 .
8- .دستور معالم الحکم : ص 63 .
9- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 414 .
ص: 127
امام علی علیه السلام :اگر به قضا و قَدَر خدا قانع نیستی ، پروردگار دیگری بجوی .
امام علی علیه السلام :روز رستاخیز ، سخت کیفرترینِ مردم ، کسی است که به قضای خدا ناخشنود باشد .
امام علی علیه السلام :هان! از فرمانبری اشراف و بزرگانتان کناره بگیرید، کناره بگیرید ؛ آنان که به خاطر تبارشان تکبّر می کنند و خود را از اصل و نسبشان بالاتر می برند و بر پروردگارشان عیب می گذارند و [عملاً] در آنچه خداوند در حقّشان کرده [و از آنچه هستند ، بالاترشان نبرده] به انکار کار او برخاستند [و این] از سر گردن کشی از حکم خدا و ستیزه جویی در برابر نعمت های اوست [که به اهل فضل ، ارزانی داشته است] .
امام علی علیه السلام :هر کس به خاطر دنیا اندوهگین شود ، در حقیقت ، به قضای خدا ناخشنود است .
امام علی علیه السلام :هر کس به قضا خشنود نباشد ، کفر در دینش نفوذ کرده است .
امام علی علیه السلام :اهل خشم [به قضا] را دوست نگیر و با خشنودان [به قضا] ، خشم نکن .
امام کاظم علیه السلام :پدرم برایم نقل کرد که موسی بن عمران گفت : پروردگارا! کدام بندگانت شرّند؟ فرمود : «آن که مرا متّهم کند» . گفت : پروردگارا! آیا در میان بندگانت ، کسی تو را متّهم می کند؟ فرمود : «آری ؛ آن که به من پناه آورد و سپس به قضای من ، خشنود نگردد» .
.
ص: 128
12 / 3مَبادِئُ الرِّضا بِالقَضاءِأ العَقلُالإمام علیّ علیه السلام :حَدُّ العَقلِ النَّظَرُ فِی العَواقِبِ ، وَالرِّضا بِما یَجری بِهِ القَضاءُ . (1)
عنه علیه السلام :کُلَّمَا ازدادَ عَقلُ الرَّجُلِ ، قَوِیَ إیمانُهُ بِالقَدَرِ . (2)
الإمام الکاظم علیه السلام :یَنبَغی لِمَن عَقَلَ عَنِ اللّهِ ألّا یَستَبطِئَهُ فی رِزقِهِ ، ولا یَتَّهِمَهُ فی قَضائِهِ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :ما أعجَبَ هذَا الإِنسانَ مَسرورٌ بِدَرکِ ما لَم یَکُن لِیَفوتَهُ ، مَحزونٌ عَلی فَوتِ ما لَم یَکُن لِیُدرِکَهُ ، ولَو أنَّهُ فَکَّرَ لَأَبصَرَ وعَلِمَ أنَّهُ مُدَبَّرٌ ، وأنَّ الرِّزقَ عَلَیهِ مُقَدَّرٌ ، ولَاقتَصَرَ عَلی ما تَیَسَّرَ ، ولَم یَتَعَرَّض لِما تَعَسَّرَ . (4)
.
1- .مختصر بصائر الدرجات : ص 140 ، غرر الحکم : 4901 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 232 ح 4447 .
2- .غرر الحکم : ح 7202 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 396 ح 6716 .
3- .الکافی : ج 2 ص 61 ح 5 ، التمحیص : ص 63 ح 142 کلاهما عن صفوان الجمّال ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 277 ح 1001 عن علیّ بن أسباط عن الإمام الرضا علیه السلام ، تحف العقول : ص 408 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 154 ح 64 .
4- .تحف العقول : ص 215 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 54 ح 99 .
ص: 129
12 / 3 عوامل خشنودی به قضا
الف خرد
12 / 3عوامل خشنودی به قضاالف خردامام علی علیه السلام :حدّ عقل (معیار سنجش خرد) ، عاقبت اندیشی و خشنودی به چیزی است که قضا به آن ، جریان یافته است .
امام علی علیه السلام :هر اندازه خرد مرد افزایش یابد ، ایمان او به قَدَر ، محکم تر می شود .
امام کاظم علیه السلام :سزاوار است کسی که خِرد از خدا دریافت کرده است (1) [ و دارای بصیرت الهی است] ، خدا را در روزی دادنش ، کُند نشمارد و او را در قضایش ، متّهم نسازد .
امام علی علیه السلام :چه شگفت آور است این انسان ، که به دریافت چیزی که هرگز ممکن نیست از دست بدهد ، شادمان است و به خاطر از دست دادن چیزی که هرگز ممکن نیست بِدو برسد ، اندوهناک . چنانچه می اندیشید ، می فهمید و می دانست که آن ، تدبیر شده و روزی برایش تقدیر شده است و در نتیجه ، بر آنچه در دسترس است ، اکتفا می کرد و آنچه را سخت به دست می آید ، دنبال نمی کرد .
.
1- .ر . ک : دانش نامه عقاید اسلامی : ج 1 ص 426 پ 1 .
ص: 130
ب الیَقینُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لَمّا أهبَطَ اللّهُ آدَمَ إلَی الأَرضِ قامَ وِجاهَ (1) الکَعبَهِ فَصَلّی رَکعَتَینِ ، فَأَلهَمَهُ اللّهُ هذَا الدُّعاءَ : . . . اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ إیمانا یُباشِرُ قَلبی ، ویَقینا صادِقا حَتّی أعلَمَ أنَّهُ لا یُصیبُنی إلّا ما کَتَبتَ لی ، ورِضا بِما قَسَمتَ لی . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :الرِّضا ثَمَرَهُ الیَقینِ . (3)
عنه علیه السلام :أصلُ الرِّضا حُسنُ الثِّقَهِ بِاللّهِ . (4)
عنه علیه السلام :بِالرِّضا بِقَضاءِ اللّهِ یُستَدَلُّ عَلی حُسنِ الیَقینِ . (5)
عنه علیه السلام :مَن قَوِیَ دینُهُ أیقَنَ بِالجَزاءِ ورَضِیَ بِمَواقِعِ القَضاءِ . (6)
عنه علیه السلام :إن عَقَدتَ إیمانَکَ فَارضَ بِالمَقضِیِّ عَلَیکَ ولَکَ ، ولا تَرجُ أحَدا إلَا اللّهَ ، وَانتَظِر ما أتاکَ بِهِ القَدَرُ . (7)
عنه علیه السلام :کَیفَ یَرضی بِالقَضاءِ مَن لَم یَصدُق یَقینُهُ ؟! (8)
عنه علیه السلام فی صِفَهِ أولِیاءِ اللّهِ سُبحانَهُ : إن أوحَشَتهُمُ الغُربَهُ آنَسَهُم ذِکرُکَ ، وإن صُبَّت عَلَیهِمُ المَصائِبُ لَجَؤوا إلَی الاِستِجارَهِ بِکَ ، عِلما بِأَنَّ أزِمَّهَ (9) الاُمورِ بِیَدِکَ ، ومَصادِرَها عَن قَضائِکَ . (10)
.
1- .الوِجاهُ : التّجاهُ . یقال : داری وِجاهَ دارِکِ : حِذاءَها مِن تلقاءِ وجهها (المعجم الوسیط : ج 2 ص 1015 «وجه») .
2- .المعجم الأوسط : ج 6 ص 117 ح 5974 عن عائشه ، تاریخ دمشق : ج 7 ص 428 ح 2038 عن بریده وفیه «بقضائک» بدل «بما قسمت» ، کنز العمّال : ج 2 ص 184 ح 3657 نقلاً عن البزار عن ابن عمر وفیه «ورضّنی من المعیشه» بدل «ورضا» .
3- .غرر الحکم : ح 728 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 19 ح 87 .
4- .غرر الحکم : ح 3085 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 121 ح 2738 .
5- .غرر الحکم : ح 4284 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 188 ح 3876 وفیه «بقدر» بدل «بقضاء» .
6- .غرر الحکم : ح 8691 .
7- .مختصر بصائر الدرجات : ص 139 ، غرر الحکم : ح 3723 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 162 ح 3462 .
8- .غرر الحکم : ح 6993 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 384 ح 6492 .
9- .الزمام : المِقْوَد ، والجمع أزِمَّه (تاج العروس : ج 16 ص 324 «زمم») .
10- .نهج البلاغه : الخطبه 227 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 230 ح 6 .
ص: 131
ب یقین
ب یقینپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :وقتی خداوند ، آدم را به زمین فرو فرستاد، آدم رو به روی کعبه ایستاد و دو رکعت نماز به جا آورد. آن گاه خداوند ، این دعا را به او الهام فرمود: « ... خدایا! از تو ایمانی قلبی می خواهم و یقینی صادقانه تا بدانم جز آنچه برایم مقرّر داشته ای ، به من نمی رسد و [نیز] خشنودی ای به آنچه برایم تقسیم کرده ای» .
امام علی علیه السلام :خشنودی، نتیجه یقین است.
امام علی علیه السلام :ریشه خشنودی ، اعتماد کامل به خداست.
امام علی علیه السلام :بر نیکوییِ یقین ، با خشنودی به قضای خداوند ، پی برده می شود .
امام علی علیه السلام :هر که دینش محکم باشد، به پاداش [روز قیامت ،] یقین پیدا می کند و به جایگاه های قضا خشنود می گردد.
امام علی علیه السلام :اگر ایمانت را استوار کردی، به قضا ، چه بر زیان و چه به سود خود ، خشنود باش، و به کسی جز خدا امید نبند، و در انتظار چیزی باش که قَدَر برایت پیش می آورد .
امام علی علیه السلام :کسی که یقین راستین ندارد ، چگونه به قضا خشنود گردد؟!
امام علی علیه السلام در توصیف دوستان خداوند سبحان : اگر تنهایی ، آنان را به وحشت اندازد، یاد تو با ایشان همدم است و اگر گرفتاری ها به آنان روی آورد، به تو پناه می برند ، بدین جهت که می دانند زمام امور ، به دست توست و ریشه آنها از جانب قضای تو .
.
ص: 132
الإمام الحسن علیه السلام :مَنِ اتَّکَلَ عَلی حُسنِ الاِختِیارِ مِنَ اللّهِ لَهُ ، لَم یَتَمَنَّ أنَّهُ فی غَیرِ الحالِ الَّتِی اختارَهَا اللّهُ لَهُ . (1)
الإمام زین العابدین علیه السلام :الرِّضا بِمَکروهِ القَضاءِ أرفَعُ دَرَجاتِ الیَقینِ . (2)
الإمام الباقر علیه السلام :أحَقُّ خَلقِ اللّهِ أن یُسَلِّمَ لِما قَضَی اللّهُ عز و جل ، مَن عَرَفَ اللّهَ عز و جل . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ أعلَمَ النّاسِ بِاللّهِ ، أرضاهُم بِقَضاءِ اللّهِ عز و جل . (4)
عنه علیه السلام :لَقِیَ الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام عَبدَ اللّهِ بنَ جَعفَرٍ فَقالَ : یا عَبدَ اللّهِ ، کَیفَ یَکونُ المُؤمِنُ مُؤمِنا وهُوَ یَسخَطُ قِسمَهُ ، ویُحَقِّرُ مَنزِلَتَهُ ، وَالحاکِمُ عَلَیهِ اللّهُ ؟! (5)
عنه علیه السلام :اِعلَموا أنَّهُ لَن یُؤمِنَ عَبدٌ مِن عَبیدِهِ حَتّی یَرضی عَنِ اللّهِ فیما صَنَعَ اللّهُ إلَیهِ ، وصَنَعَ بِهِ عَلی ما أحَبَّ وکَرِهَ ، ولَن یَصنَعَ اللّهُ بِمَن صَبَرَ ورَضِیَ عَنِ اللّهِ إلّا ما هُوَ أهلُهُ ، وهُوَ خَیرٌ لَهُ مِمّا أحَبَّ وکَرِهَ . (6)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ إیمانا تُباشِرُ بِهِ قَلبی ، ویَقینا صادِقا حَتّی یَذهَبَ بِالشَّکِّ عَنّی ، حَتّی أعلَمَ أنَّهُ لَن یُصیبَنی إلّا ما کَتَبتَ لی ، وَالرِّضا بِما قَسَمتَ لی ، اللّهُمَّ إنّی أسأَلُک نَفسا طَیِّبَهً تُؤمِنُ بِلِقائِکَ ، وتَقنَعُ بِعَطائِکَ ، وتَرضی بِقَضائِکَ ... . (7)
.
1- .تحف العقول : ص 234 ، أعلام الدین : ص 300 عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 78 ص 106 ح 6؛ شرح نهج البلاغه : ج 3 ص 156 .
2- .تحف العقول : ص 278 ، التمحیص : ص 60 ح 131 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 135 ح 1 .
3- .الکافی : ج 2 ص 62 ح 9 عن عبد اللّه بن محمّد الجعفی ، مشکاه الأنوار : ص 51 ح 42 ، التمحیص : ص 62 ح 141 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 185 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 153 ح 63 .
4- .الکافی : ج 2 ص 60 ح 2 عن لیث المرادی ، مسکّن الفؤاد : ص 82 ، مشکاه الأنوار : ص 73 ح 133 ، التمحیص : ص 60 ح 130 عن ابن مسکان ، بحار الأنوار : ج 72 ص 333 ح 19 .
5- .الکافی : ج 2 ص 62 ح 11 ، مشکاه الأنوار : ص 74 ح 137 ، بحار الأنوار : ج 43 ص 351 ح 25 .
6- .الکافی : ج8 ص8 ح1 عن إسماعیل بن جابر وإسماعیل بن مخلّد السرّاج ، بحار الأنوار : ج78 ص217 ح93 .
7- .تهذیب الأحکام : ج 3 ص 90 ح 249 عن معاویه بن وهب ، الإقبال : ج 1 ص 328 ، المصباح للکفعمی : ص 762 من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 98 ص 132 ح 3 .
ص: 133
امام حسن علیه السلام :هر که بر بهتر بودنِ انتخاب خداوند برای خویش اعتماد کند، آرزو نمی کند که در غیر وضعیّتی باشد که خدا برای او اختیار کرده است.
امام زین العابدین علیه السلام :خشنودی به قضای ناخوشایند، بالاترین درجه یقین است.
امام باقر علیه السلام :شایسته ترین آفریده خدا برای تسلیم بودن به قضای خداوند ، کسی است که خداوند عز و جل را بشناسد .
امام صادق علیه السلام :داناترینِ مردم به خدا، خشنودترینِ آنان به قضای خداوند است .
امام صادق علیه السلام :حسن بن علی علیهماالسلام با عبد اللّه بن جعفر دیدار کرد و فرمود: «ای عبد اللّه ! چگونه کسی خود را مؤمن می داند ، در حالی که به قسمت خود ، ناخشنود است و جایگاه خود را تحقیر می کند ، با این که خدا بر او چنین حکم کرده است؟» .
امام صادق علیه السلام :بدانید که هرگز بنده ای از بندگان خدا مؤمن [حقیقی ]نخواهد شد ، مگر این که به آنچه خدا برای او و یا در حقّ او کرده ، خشنود باشد ، خوشایندش باشد یا نباشد . و البته خداوند عز و جلهرگز در حقّ کسی که شکیبایی ورزد و از او خشنود باشد، جز آنچه را که سزاوار [خداوندی] اوست ، انجام نمی دهد و این برای او از آنچه می پسندد و نمی پسندد، بهتر است .
امام صادق علیه السلام :خدایا! از تو ایمانی قلبی می خواهم و یقینی راستین که شک را از من بزداید، تا بدانم جز آنچه برایم مقرّر داشتی ای ، به من نمی رسد و به آنچه قسمتم نموده ای ، خشنود باشم . خدایا! از تو جانی پاک می خواهم که به دیدار تو ایمان داشته باشد و به بخشش تو قانع، و به قضای تو خشنود باشد... .
.
ص: 134
الکافی عن یونس :سَأَلتُ أبَا الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام : ... فَأَیُّ شَیءٍ الیَقینُ ؟ قالَ : التَّوَکُّلُ عَلَی اللّهِ ، وَالتَّسلیمُ للّهِِ ، وَالرِّضا بِقَضاءِ اللّهِ ، وَالتَّفویُض إلَی اللّهِ . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :بَینا موسی صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ یَمشی عَلی ساحِلِ البَحرِ ، إذ جاءَ صَیّادٌ فَخَرَّ لِلشَّمسِ ساجِدا وتَکَلَّمَ بِالشِّرکِ ، ثُمَّ ألقی شَبَکَتَهُ فَأَخرَجَها مَملُوَّهً ، ثُمَّ عادَ فَأَخرَجَ مِثلَ ذلِکَ حَتَّی اکتَفی ، ثُمَّ مَضی فَجاءَ آخَرُ فَتَوَضَّأَ ، ثُمَّ قامَ فَصَلّی وحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ ألقی شَبَکَتَهُ فَلَم یَخرُج لَهُ شَیءٌ ، ثُمَّ أعادَ فَخَرَجَت إلَیهِ سَمَکَهٌ صَغیرَهٌ فَحَمِدَ اللّهَ وَانصَرَفَ . فَقالَ موسی : یا رَبِّ ؛ جاءَ عَبدُکَ الکافِرُ فَأَلقی شَبَکَتَهُ ثَلاثا فَخَرَجَت لَهُ مَملُوَّهً ، ثُمَّ جاءَ عَبدُکَ المُؤمِنُ فَتَوَضَّأَ فَأَسبَغَ الوُضوءَ ، ثُمَّ صَلّی وحَمِدَکَ ودَعاکَ ، ثُمَّ ألقی شَبَکَتَهُ ثَلاثا فَخَرَجَت لَهُ سَمَکَهٌ صَغیرَهٌ فَحَمِدَکَ وَانصَرَفَ ! فَأَوحَی اللّهُ إلَیهِ یا موسی اُنظُر عَن یَمینِکَ ، فَنَظَرَ موسی فَکُشِفَ لَهُ الغِطاءُ عَمّا أعَدَّ اللّهُ لِعَبدِهِ المُؤمِنِ ، ثُمَّ قیلَ : یا موسی ! ، اُنظُر عَن یَسارِکَ ، فَنَظَرَ فَکُشِفَ لَهُ الغِطاءُ عَمّا أعَدَّ اللّهُ لِعَبدِهِ الکافِرِ . ثُمَّ قالَ : یا موسی ، ما ضَرَّ هذا ما صَنَعتُ بِهِ ، وما نَفَعَ هذا ما أعطَیتُهُ . فَقالَ موسی : یا رَبِّ حَقٌّ لِمَن عَرَفَکَ أن یَرضی بِما صَنَعتَ . (2)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 52 ح 5 ، مشکاه الأنوار : ص 43 ح 20 ، التمحیص : ص 63 ح 145 ، بحار الأنوار : ج 70 ص 138 ح 4 .
2- .مشکاه الأنوار : ص 502 ح 1682 ، المؤمن : ص 19 ح 4 ، أعلام الدین : ص 433 عن الإمام الباقر علیه السلام وکلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 13 ص 349 ح 38 .
ص: 135
الکافی به نقل از یونس : از امام رضا علیه السلام پرسیدم: ... . یقین چیست؟ فرمود: «توکّل بر خدا و تسلیم بودن در برابر خدا و خشنودی به قضای خدا و واگذاری [کارها ]به خدا» .
امام صادق علیه السلام :زمانی موسی که درود خدا بر او باد در ساحل دریا قدم می زد که صیّادی آمد و به خورشید ، سجده کرد و سخنان شرک آمیز گفت . سپس تور ماهیگیری اش را به دریا انداخت و آن را پر از ماهی بیرون آورد . سپس [کارش را ]تکرار کرد و هر بار، همانند مرتبه قبل، [تورش را پُر ]بیرون آورد ، تا این که راضی شد. سپس او رفت و دیگری آمد و وضو ساخت و ایستاد و نماز به جا آورد و خدا را ثنا نمود . سپس تور ماهیگیری اش را به دریا انداخت و چیزی برایش بیرون نیامد . او [کارش را] تکرار کرد و [تنها] ماهی کوچکی بیرون آمد . آن گاه ، خدا را ستود و رفت . موسی گفت : پروردگارا! بنده کافرت آمد و سه مرتبه تورش را انداخت و پُر بیرون آمد . سپس بنده مؤمنت آمد و به نیکی وضو ساخت و سپس نماز گزارد و تو را ستود و دعا کرد . سپس سه مرتبه تورش را انداخت و یک ماهی کوچک برای او بیرون آمد . آن گاه تو را ستود و باز گشت! خداوند به او وحی فرمود: «ای موسی! به راست خود ، بنگر» . موسی علیه السلام نگاه کرد . آن گاه پرده از روی آنچه برای بنده مؤمنش فراهم ساخته بود، کنار زده شد. سپس گفته شد: «ای موسی! به چپ خود ، بنگر» . موسی علیه السلام نگاه کرد . آن گاه پرده از روی آنچه برای بنده کافرش مهیّا ساخته بود، کنار زده شد. سپس فرمود: «ای موسی! این که با مؤمن کردم، زیان نرسانْد و آن که به کافر بخشیدم، سود نرسانْد» . موسی گفت : پروردگارا! [پس] شایسته است آن که تو را می شناسد ، به کار تو خشنود باشد.
.
ص: 136
ج الدُّعاءُالإمام علیّ علیه السلام :أتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله إنَّ نَفسی لا تَشبَعُ ولا تَقنَعُ . فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : قُلِ : اللّهُمَّ رَضِّنی بِقَضائِکَ ، وصَبِّرنی عَلی بَلائِکَ ، وبارِک لی فی أقدارِکَ ، حَتّی لا اُحِبَّ تَعجیلَ شَیءٍ أخَّرتَهُ ، ولا تَأخیرَ شَیءٍ عَجَّلتَهُ . (1)
عنه علیه السلام :جَلَستُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا أبا حَسَنٍ إنَّما أحَبُّ إلَیکَ خَمسُمِئَهِ شاهٍ ورُعاتُها أهَبُها لَکَ ، أو خَمسُ کَلِماتٍ اُعَلِّمُکَهُنَّ تَدعو بِهِنَّ ؟ فَقُلتُ لَهُ : بِأَبی أنتَ واُمّی ، أمّا مَن یُریدُ الدُّنیا فَیُریدُ خَمسَمِئَهِ شاهٍ ورُعاتَها ، وأمّا مَن یُریدُ الآخِرَهَ فَیُریدُ خَمسَ کَلِماتٍ ، قالَ : فَأَیَّهُما تُریدُ ؟ قُلتُ : الخَمسَ کَلِماتٍ . قالَ : فَقُلِ : اللّهُمَّ اغفِرلی ذَنبی ، وطَیِّب لی کَسبی ، ووَسِّع لی فی خُلُقی ، ومَتِّعنی بِما قَسَمتَ لی ، ولا تَذهَب بِنَفسی إلی شَیءٍ قَد صَرَفتَهُ عَنّی . (2)
عنه علیه السلام فی دُعاءٍ عَلَّمَهُ لِکُمَیلِ بنِ زِیادٍ النَّخَعِیِّ : اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ سُؤالَ خاضِعٍ مُتَذَلِّلٍ خاشِعٍ ، أن تُسامِحَنی وتَرحَمَنی وتَجعَلَنی بِقِسمِکَ راضِیا قانِعا ، وفی جَمیعِ الأَحوالِ مُتَواضِعا . (3)
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ : اللّهُمَّ ... وأسأَلُکَ أن تَرزُقَنی شُکرَ نِعمَتِکَ ، وصَبرا عَلی بَلِیَّتِکَ ، ورِضیً بِقَدَرِکَ . (4)
.
1- .الجعفریات : ص 220 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، مستدرک الوسائل : ج 15 ص 276 ح 18228 .
2- .تاریخ دمشق : ج 42 ص 370 ح 8966 ، التدوین فی أخبار قزوین : ج 1 ص 258 نحوه وکلاهما عن سهل بن سعد الساعدی .
3- .مصباح المتهجّد : ص845 ح910، الإقبال : ج3 ص333، البلد الأمین : ص188، المصباح للکفعمی : ص 738.
4- .بحار الأنوار : ج 94 ص 239 ح 9 نقلاً عن مهج الدعوات : ص 130 وفی الطبعه الّتی بأیدینا «بقدرتک» بدل «بقدرک» ، العدد القوّیه : ص 218 من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلامنحوه .
ص: 137
ج دعا
ج دعاامام علی علیه السلام :مردی به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و گفت : ای پیامبر خدا! جانم سیر و قانع نمی گردد. پیامبر خدا به او فرمود: «بگو: خدایا! مرا به قضایت خشنود کن و بر بلایت شکیباساز و تقدیرهایت را برایم مبارک گردان، تا جلو افتادن چیزی را که به تأخیر انداخته ای و تأخیر چیزی را که جلو انداخته ای ، دوست نداشته باشم» .
امام علی علیه السلام :با پیامبر خدا همنشین شدم . فرمود: «ای ابو الحسن! همانا دوست دارم پانصد گوسفند را همراه با شبانشان به تو ببخشم، یا پنج سخن به تو بیاموزم که به وسیله آنها خدا را بخوانی» . گفتم : پدر و مادرم ، به فدایت! هر کس دنیا را بخواهد ، پانصد گوسفند همراه با شبانشان را می خواهد، و هر کس آخرت را بخواهد ، پنج سخن را می خواهد . فرمود: «تو کدام را می خواهی؟» . گفتم : پنج سخن را . فرمود: «پس بگو: خدایا! گناهم را بیامرز و کسبم را پاک گردان و در اخلاقم گشایش عطا کن و از آنچه قسمتم نموده ای ، بهره مندم کن و جانم را در پی چیزی مبر که آن را از من دور گردانیده ای» .
امام علی علیه السلام در دعایی که به کمیل بن زیادِ نخعی آموخت : خدایا! همانند درخواست فروتن و ذلیل و خاشع ، از تو می خواهم که بر من آسان بگیری و به من رحم کنی و مرا به قسمتت خشنود و قانع سازی و مرا در همه حالت ها متواضع قرار دهی.
امام علی علیه السلام در دعایش : خدایا! ... و از تو می خواهم که سپاس گزاری بر نعمتت، و شکیبایی بر بلایت، و خشنودی به قَدَرت را روزی ام گردانی.
.
ص: 138
رسول اللّه صلی الله علیه و آله إذا فَرَغَ مِن صَلاتِهِ : اللّهُمَّ ... وأسأَلُکَ الرِّضا بِالقَضاءِ . (1)
الإمام زین العابدین علیه السلام :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ یَقولُ : اللّهُمَّ مُنَّ عَلَیَّ بِالتَّوَکُّلِ عَلَیکَ ، وَالتَّفویضِ إلَیکَ ، وَالرِّضا بِقَدَرِکَ ، وَالتَّسلیمِ لِأَمرِکَ ، حَتّی لا اُحِبَّ تَعجیلَ ما أخَّرتَ ولا تَأخیرَ ما عَجَّلتَ ، یا رَبَّ العالَمینَ . (2)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ، وطَیِّب بِقَضائِکَ نَفسی ، ووَسِّع بِمَواقِعِ حُکمِکَ صَدری ، وهَب لِیَ الثِّقَهَ لِأُقِرَّ مَعَها بِأَنَّ قَضاءَکَ لَم یَجرِ إلّا بِالخِیَرَهِ . (3)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ، ووَفِّقنی لِقَبولِ ما قَضَیتَ لی وعَلَیَّ ، ورَضِّنی بِما أخَذتَ لی ومِنّی . (4)
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ عِندَ المَرَضِ : اللّهُمَّ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ، وحَبِّب إلَیَّ ما رَضیتَ لی ، ویَسِّر لی ما أحلَلتَ بی . (5)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وَارزُقنِی الحَقَّ عِندَ تَقصیری فِی الشُّکرِ لَک بِما أنعَمتَ عَلَیَّ فِی الیُسرِ وَالعُسرِ وَالصِّحَّهِ وَالسَّقَمِ ، حَتّی أتَعَرَّفَ مِن نَفسی رَوحَ الرِّضا وطُمَأنینَهَ النَّفسِ مِنّی بِما یَجِبُ لَکَ ، فیما یَحدُثُ فی حالِ الخَوفِ وَالأَمنِ وَالرِّضا وَالسُّخطِ وَالضَّرِّ وَالنَّفعِ . (6)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 548 ح 6 عن محمّد بن الفرج عن الإمام الجواد علیه السلام ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 31 ح 2069 ، فلاح السائل : ص 360 ح 241 عن فاطمه علیهاالسلاموفیه «بعد القضاء» بدل «بالقضاء» ، بحار الأنوار : ج 86 ص 87 ح 11 ؛ سنن النسائی : ج 3 ص 55 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 705 ح 1923 وفیه «بعد القضاء» بدل «بالقضاء» وکلاهما عن عمّار بن یاسر ، کنز العمّال : ج 2 ص 174 ح 3611 .
2- .الکافی : ج 2 ص 580 ح 14 عن أبی حمزه ، الاُصول السته عشر : ص 4 عن زید عن الإمام الصادق عن الإمام علیّ علیهماالسلام، مشکاه الأنوار: ص45 ح28 عن الإمام الصادق عن الإمام علیّ علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج95 ص292 ح6 .
3- .الصحیفه السجّادیّه : ص 139 الدعاء 35 .
4- .الصحیفه السجّادیّه : ص 62 الدعاء 14 ، المصباح للکفعمی : ص 280 .
5- .الصحیفه السجّادیّه : ص 66 الدعاء 15 ، المصباح للکفعمی : ص 198 ، الدعوات : ص 175 ح 490 .
6- .الصحیفه السجّادیّه : ص 95 الدعاء 22 .
ص: 139
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هنگامی که از نمازش فراغت یافت : خدایا! ... و خشنودی به قضا را از تو می خواهم .
امام زین العابدین علیه السلام :امیر مؤمنان که درود خدا بر او باد همواره می فرمود : «خدایا! به خاطر توکّل بر تو و واگذاری [کارها] به تو و خشنودی به قَدَر تو و تسلیم در برابر امر تو، بر من منّت نِه تا جلو افتادن آنچه را تأخیر انداخته ای و تأخیر آنچه را جلو انداخته ای ، دوست نداشته باشم، ای پروردگار جهانیان!» .
امام زین العابدین علیه السلام :خدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست و جانم را به قضایت خشنود گردان و سینه ام را برای جایگاه های حُکمت گشایش بده و به من اعتماد [بر خودت را] ببخشای تا با آن ، اقرار آورم که قضای تو ، جز به بهترین ، جریان نمی یابد.
امام زین العابدین علیه السلام :خدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست و مرا به پذیرش آنچه به سود و زیان من مقدّر نموده ای، موفّق گردان و مرا به هر آنچه نصیبم کردی یا از من گرفتی ، خشنود ساز .
امام زین العابدین علیه السلام در دعایش به هنگام بیماری : خدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست و آنچه را که برای من رضایت داده ای، محبوبم گردان و آنچه را برایم حلال نموده ای ، در دسترسم قرار ده.
امام زین العابدین علیه السلام :خدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست و در هنگام کوتاهی ام در شکر تو از نعمت هایی که در حال راحتی و سختی ، تندرستی و بیماری ، به من ارزانی داشتی ، نیل به حقیقت را روزی ام فرما ، تا از جانم نسیم خشنودی و [شمیم تسلیم و] آرامش یافتن درونم را نسبت به آنچه برای [اطاعت و ادای حقّ] تو لازم است ، احساس نمایم ؛ خواه در حال ترس پدیدار گردد یا ایمنی ، خشنودی یا خشم ، زیان با سود .
.
ص: 140
عنه علیه السلام مِن دُعائِهِ فِی الاِستِخارَهِ : اللّهُمَّ إنّی أستَخیرُکَ بِعِلمِکَ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ، وَاقضِ لی بِالخِیَرَهِ وألهِمنا مَعرِفَهَ الاِختِیارِ، وَاجعَل ذلِکَ ذَریعَهً إلَی الرِّضا بِما قَضَیتَ لَنا وَالتَّسلیمِ لِما حَکَمتَ فأَزِح عَنّا رَیبَ الاِرتِیابِ، وأیِّدنا بِیَقینِ المُخلِصینَ. ولا تَسُمنا عَجزَ المَعرِفَهِ عَمّا تَخَیَّرتَ فَنَغمِطَ قَدرَکَ، ونَکرَهَ مَوضِعَ رِضاکَ، ونَجنَحَ إلَی الَّتی هِیَ أبعَدُ مِن حُسنِ العاقِبَهِ، وأقرَبُ إلی ضِدِّ العافِیَهِ . حَبِّب إلَینا ما نَکرَهُ مِن قَضائِکَ ، وسَهِّل عَلَینا ما نَستَصعِبُ مِن حُکمِکَ ، وألهِمنَا الاِنقِیادَ لِما أورَدتَ عَلَینا مِن مَشِیَّتِکَ حَتّی لا نُحِبَّ تَأخیرَ ما عَجَّلتَ ولا تَعجیلَ ما أخَّرتَ ولا نَکرَهَ ما أحبَبتَ ولا نَتَخَیَّرَ ما کَرِهتَ . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :زارَ زَینُ العابِدینَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام قَبرَ أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ووَقَفَ عَلَی القَبرِ فَبَکی ، ثُمَّ قالَ : ... اللّهُمَّ فَاجعَل نَفسی مُطمَئِنَّهً بِقَدَرِکَ ، راضِیَهً بِقَضائِکَ . (2)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ رَضِّنی بِقَضائِکَ وبارِک لی فی قَدَرِکَ ، حَتّی لا اُحِبَّ تَعجیلَ ما أخَّرتَ ولا تَأخیرَ ما عَجَّلتَ . (3)
.
1- .الصحیفه السجّادیّه : ص 135 الدعاء 33 ، المصباح للکفعمی : ص 519 ، البلد الأمین : ص 163 .
2- .کامل الزیارات : ص 92 ح 93 عن علیّ بن مهدی بن صدقه الرّقی عن الإمام الرضا عن أبیه علیهماالسلام ، مصباح المتهجّد : ص 738 ح 829 ، المزار الکبیر : ص 283 ح 13 ، المزار للشهید الأوّل : ص 115 والثلاثه الأخیره عن جابر الجعفی عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 100 ص 264 ح 2 .
3- .الدعاء للطبرانی : ص 147 ح 410 عن عبد اللّه بن عمر ، کنز العمّال : ج 4 ص 26 ح 9323 نقلاً عن عمل الیوم واللّیله لابن السنی ؛ الکافی : ج 5 ص 488 ح 2 عن محمّد بن عجلان عن الإمام الباقر علیه السلام نحوه ، تهذیب الأحکام : ج 3 ص 75 ح 233 ، الإقبال : ج 1 ص 105 کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام ، مصباح المتهجّد : ص 548 ح 639 من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 97 ص 376 .
ص: 141
امام زین العابدین علیه السلام بخشی از دعایش در طلب خیر : خدایا! به دانشت ، از تو خیر می خواهم . پس بر محمّد و خاندانش درود فرست و برایم خیر ، مقدّر فرما و شناخت انتخاب [صحیح] را به ما الهام کن و آن را وسیله ای جهت خشنودی به آنچه برای ما قضا (حکم) نموده ای و تسلیم شدن به آنچه حکم کرده ای، قرار ده و نگرانیِ شک و دو دلی را از ما دور کن و ما را با یقین مخلصان ، تأیید فرما و ما را به ناتوانی شناختِ آنچه اختیار نموده ای ، گرفتار مکن تا مبادا تقدیرت را سبُک بشماریم و جایگاه خشنودی ات را نپسندیم و به جایی برگردیم که از فرجام خوب، دورتر و به ضدّ آسایش ، نزدیک تر است. [خدایا!] آنچه را از قضای تو نمی پسندیم، محبوبمان گردان و هر حکم خودت را که بر ما سخت می آید، آسان گردان و فرمان برداری از مشیّتت را که بر ما جاری نموده ای، به ما الهام فرما تا تأخیر آنچه را که جلو انداخته ای و جلو انداختن آنچه را که به تأخیر انداخته ای ، دوست نداشته باشیم و آنچه را تو دوست داری، ناپسند نشماریم و آنچه را تو ناپسند می داری، انتخاب نکنیم.
امام صادق علیه السلام :زین العابدین ، علی بن الحسین علیهماالسلام ، قبر امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام را زیارت نمود و بر سر قبر ایستاد و گریست . سپس فرمود : « ... خدایا! جانم را به تقدیرت ، مطمئن، و به قضایت ، خشنود گردان» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدایا! مرا به قضایت خشنود کن و تقدیرت را برایم مبارک گردان تا جلو افتادن آنچه را تأخیر انداخته ای و تأخیر آنچه را جلو انداخته ای، دوست نداشته باشم.
.
ص: 142
الإمام الصادق علیه السلام فی دُعائِهِ : اللّهُمَّ لابُدَّ مِن أمرِکَ ، ولابُدَّ مِن قَدَرِکَ ، ولابُدَّ مِن قَضائِکَ ، ولا حَولَ ولا قُوَّهَ إلّا بِکَ ، اللّهُمَّ فَما قَضَیتَ عَلَینا مِن قَضاءٍ وقَدَّرتَ عَلَینا مِن قَدَرٍ فَأَعطِنا مَعَهُ صَبرا یَقهَرُهُ ویَدمَغُهُ ، وَاجعَلهُ لَنا صاعِدا فی رِضوانِکَ ، یَنمی فی حَسَناتِنا وتَفضیلِنا وسُؤدَدِنا وشَرَفِنا ومَجدِنا ونَعمائِنا وکَرامَتِنا فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ ، ولا تَنقُصهُ مِن حَسَناتِنا ... . (1)
د فَضلُ اللّهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا أرادَ اللّهُ عز و جل بِعَبدٍ خَیرا أرضاهُ بِما قَسَمَ لَهُ وبارَکَ لَهُ فیهِ ، وإذا لَم یُرِد بِهِ خَیرا لَم یُرضِهِ بِما قَسَمَ لَهُ ولَم یُبارِک لَهُ فیهِ . (2)
12 / 4مَوانِعُ الرِّضا بِالقَضاءِالإمام علیّ علیه السلام :کَیفَ یَقدِرُ عَلی إعمالِ الرِّضا ، القَلبُ المُتَوَلِّهُ (3) بِالدُّنیا ؟! (4)
.
1- .تهذیب الأحکام : ج 3 ص 93 ح 253 عن معتب و ج 6 ص 36 ح 74 عن یونس بن ظبیان وفیه «یدفعه» بدل «یدمغه» ، مصباح المتهجّد : ص569 ح676 من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، المزار الکبیر: ص238 ح6 عن یوسف الکناسی ومعاویه بن عمّار، المزار للشهید الأوّل : ص52 عن صفوان ، بحار الأنوار : ج98 ص135 ح3.
2- .الرضا عن اللّه بقضائه لابن أبی الدنیا : ص 89 ح 55 ، الفردوس : ج 1 ص 244 ح 946 عن یزید بن عبد اللّه ، کنز العمّال : ج 3 ص 395 ح 7117 .
3- .الوَلَهُ : ذَهابُ العقل والتحیّر من شِدَّه الوجد (النهایه : ج 5 ص 227 «وله») .
4- .غرر الحکم : ح 6986 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 384 ح 6488 .
ص: 143
د فضل خدا
12 / 4 موانع خشنودی به قضا
امام صادق علیه السلام در دعایش : خدایا! از امر تو ، از تقدیر تو و از قضای تو گریزی نیست ، و هیچ نیرو و توانی ، جز از تو نیست . خدایا! هر قضایی که بر ما مقدّر نموده ای و هر تقدیری که بر ما داری ، به همراه آن، شکیبایی ای عطا کن که بر قضا چیره شود و آن را درهم شکند ، و آن را برای ما وسیله صعود در خشنودی ات قرار ده ، به گونه ای که نیکی ها و برتری و بزرگی و شرف و عظمت و نعمت و کرامت ما را در دنیا و آخرت، افزون کند ، و آن را از نیکی های ما کم نکن... .
د فضل خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل ، هر گاه برای بنده ای نیکی بخواهد، او را به آنچه برای او قسمت نموده ، خشنود می سازد و برایش در آن ، برکت قرار می دهد، و هنگامی که برای بنده ای نیکی نخواهد، او را به آنچه قسمتش نموده، خشنود نمی سازد و در آن ، برایش برکت قرار نمی دهد.
12 / 4موانع خشنودی به قضاامام علی علیه السلام :دلِ شیدا به دنیا، چگونه بر تحصیل خشنودی [به قضا] ، توانا می گردد؟!
.
ص: 144
عنه علیه السلام :مَن کَثُرَ مُناهُ قَلَّ رِضاهُ . (1)
عنه علیه السلام :الشَّرِهُ (2) لا یَرضی . (3)
عنه علیه السلام :لَن یُلقَی الشَّرِهُ راضِیا . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :سَمِعتُ أبی مُحَمَّدا الباقِرَ علیه السلام یَقولُ : تَعَلُّقُ القَلبِ بِالمَوجودِ شِرکٌ ، وبِالمَفقودِ کُفرٌ ، وهُما خارِجانِ عَن سُنَّهِ الرِّضا ، وأعجَبُ مِمَّن یَدَّعِی العُبودِیَّهَ للّهِِ ، کَیفَ یُنازِعُهُ فی مَقدوراتِهِ ؟ حاشَا الرّاضینَ العارِفینَ عَن ذلِکَ . (5)
12 / 5آثارُ الرِّضا بِالقَضاءِأ التَّقَرُّبُ إلَی اللّهِ ورِضوانُهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أوحَی اللّهُ تَعالی إلی موسی علیه السلام : إنَّکَ لَن تَتَقَرَّبَ إلَیَّ بِشَیءٍ أحَبَّ إلَیَّ مِنَ الرِّضا بِقَضائی ، ولَن تَعمَلَ عَمَلاً أحبَطَ لِحَسَناتِکَ مِنَ الکِبرِ . (6)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن رَضِیَ عَنِ اللّهِ ، رَضِیَ اللّهُ عَنهُ . (7)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ لَیَرضی عَنِ العَبدِ أن یَأکُلَ الأَکلَهَ فَیَحمَدَهُ عَلَیها ، أو یَشرَبَ الشَّربَه فَیَحمَدَهُ عَلَیها . (8)
.
1- .غرر الحکم : ح 7886 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 424 ح 7157 .
2- .شَرِهَ : غَلَب حِرصُهُ واشتدّ ، وقیل : الشَّرَهُ : أسوأ الحرص (تاج العروس : ج 19 ص 52 «شره») .
3- .غرر الحکم : ح 885 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 41 ح 932 .
4- .غرر الحکم : ح 7407 .
5- .مسکّن الفؤاد : ص 82 ، مصباح الشریعه : ص 484 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 149 ح 45 .
6- .حلیه الأولیاء : ج 7 ص 127 و ج 5 ص 45 وفیه «الکبریاء» بدل «الکبر» ، الفردوس : ج 1 ص 143 ح 509 کلّها عن ابن عبّاس .
7- .تاریخ دمشق : ج 33 ص 360 ح 6890 عن عائشه ، کنز العمّال : ج 3 ص 159 ح 5956 .
8- .صحیح مسلم : ج 4 ص 2095 ح 89 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 265 ح 1816 ، السنن الکبری للنسائی : ج 4 ص 202 ح 6899 ، مسند ابن حنبل : ج 4 ص 235 ح 12169 ، المصنف لابن أبی شیبه : ج 5 ص 563 ح 1 کلّها عن أنس بن مالک ، کنز العمّال : ج 15 ص 245 ح 40778 .
ص: 145
12 / 5 آثار خشنودی به قضا
الف نزدیکی به خدا و خشنودی او
امام علی علیه السلام :هر که آرزویش بسیار باشد، خشنودی اش اندک است .
امام علی علیه السلام :آکنده از آز ، خشنود نمی شود .
امام علی علیه السلام :آکنده از آز ، روی خشنودی را نمی بیند.
امام صادق علیه السلام :از پدرم محمّد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «دل بستگی به موجود، شرک است و به مفقود، کفر، و آن دو ، از سنّت خشنودی ، خارج اند. از کسی که ادّعای بندگی خدا می کند ، در شگفتم که چگونه با خدا در تقدیرهایش در کشمکش است !. خشنودان دانا ، از چنان کشمکشی به دورند» .
12 / 5آثار خشنودی به قضاالف نزدیکی به خدا و خشنودی اوپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدای متعال به موسی علیه السلام وحی فرمود: «تو هرگز با چیزی که محبوب تر از خشنودی به قضای من باشد، به من نزدیک نمی شوی و هرگز عملی را انجام نمی دهی که برای نیکی هایت، نابود کننده تر از تکبّر باشد» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که از خدا خشنود باشد، خدا [نیز] از او خشنود است.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :همانا خداوند از بنده خشنود می گردد [آن گاه] که لقمه ای بخورد و او را به خاطر آن بستاید، یا جرعه ای بنوشید و او را به خاطر آن بستاید.
.
ص: 146
الإمام علیّ علیه السلام :تَحَرَّ رِضَا اللّهِ بِرِضاکَ بِقَدَرِهِ . (1)
عنه علیه السلام :إنَّکُم إن صَبَرتُم عَلَی البَلاءِ ، وشَکَرتُم فِی الرَّخاءِ ، ورَضیتُم بِالقَضاءِ ، کانَ لَکُم مِنَ اللّهِ سُبحانَهُ الرِّضا . (2)
عنه علیه السلام :عَلامَهُ رِضَا اللّهِ سُبحانَهُ عَنِ العَبدِ ، رِضاهُ بِما قَضی بِهِ سُبحانَهُ لَهُ وعَلَیهِ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ فیما ناجَی اللّهُ بِهِ موسَی بنَ عِمرانَ علیه السلام : أن یا موسی ، ما خَلَقتُ خَلقا هُوَ أحَبُّ إلَیَّ مِن عَبدِیَ المُؤمِنِ ، وإنّی إنَّما أبتَلیهِ لِما هُوَ خَیرٌ لَهُ ، وأزوی عَنهُ ما یَشتَهیهِ لِما هُوَ خَیرٌ لَهُ ، واُعطیهِ لِما هُوَ خَیرٌ لَهُ ، وأنَا أعلَمُ بِما یَصلُحُ عَبدی فَلیَصبِر عَلی بَلائی ، وَلیَشکُر نَعمائی ، وَلیَرضَ بِقَضائی ، أکتُبهُ فِی الصِّدّیقینَ عِندی إذا عَمِلَ بِما یُرضینی ، وأطاعَ أمری . (4)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن رَضِیَ مِنَ اللّهِ بِالیَسیرِ مِنَ الرِّزقِ ، رَضِیَ اللّهُ مِنهُ بِالیَسیرِ مِنَ العَمَلِ . (5)
.
1- .غرر الحکم : ح 4502 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 203 ح 4118 .
2- .غرر الحکم : ح 3845 .
3- .غرر الحکم : ح 6344 .
4- .الأمالی للمفید : ص 93 ح 2 ، الکافی : ج 2 ص 61 ح 7 ، التوحید : ص 405 ح 13 ، الأمالی للطوسی : ص 238 ح 421 کلّها عن داوود بن فرقد ، المؤمن : ص 17 ح 9 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 71 ص 140 ح 30 .
5- .تحف العقول : ص 57 ، الکافی : ج 2 ص 138 ح 3 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 410 ح 5890 کلاهما عن الهیثم بن واقد عن الإمام الصادق علیه السلام ، الخصال : ص 616 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عن الإمام علیّ علیهم السلام ، الأمالی للطوسی : ص 721 ح 1521 عن إبراهیم بن مهزم عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 69 ص 406 ح 114 .
ص: 147
امام علی علیه السلام :خشنودی خدا را با خشنودی ات به قَدَرِ او بجوی.
امام علی علیه السلام :اگر شما بر گرفتاری ، شکیبا، و در آسایش ، سپاس گزار، و به قضا خشنود باشید، از جانب خداوند سبحان هم از شما خشنود خواهد بود .
امام علی علیه السلام :نشانه خشنودی خداوند سبحان از بنده، خشنودی او (بنده) به آن چیزی است که خداوند سبحان به سود و زیان وی حکم کرده است.
امام صادق علیه السلام :در مناجات خداوند با موسی بن عمران علیه السلام آمده است : «ای موسی! هیچ آفریده ای را نیافریدم که نزد من ، محبوب تر از بنده مؤمنم باشد . همانا من او را به خاطر چیزی که برایش بهتر است ، گرفتار می سازم و چیزی را که می خواهد، به خاطر چیزی که برایش بهتر است، از او باز می دارم و به خاطر چیزی که برایش بهتر است، به او می بخشم ، و من به آنچه صلاح بنده ام است ، داناترم . پس باید بر بلای من شکیبا باشد و نعمت هایم را سپاس گزار و به قضایم خشنود باشد . آن گاه که به آنچه مرا خشنود می سازد ، عمل کرد ، و امرم را اطاعت نمود ، او را در شمار صدّیقین (بندگان راستینِ) درگاه خود می نویسم» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به روزیِ اندک از جانب خدا خشنود باشد، خداوند [نیز ]به عمل اندکِ او خشنود می شود.
.
ص: 148
کنز الفوائد :قالَ لُقمانُ الحَکیمُ لِابنِهِ فی وَصِیَّتِهِ : یا بُنَیَّ ، أحُثُّکَ عَلی سِتِّ خِصالٍ ، لَیسَ مِنها خَصلَهٌ ، إلّا وهِیَ تُقَرِّبُکَ إلی رِضوانِ اللّهِ عز و جل ، وتُباعِدُکَ مِن سَخَطِهِ : الاُولی : أن تَعبُدَ اللّهَ ولا تُشرِکَ بِهِ شَیئا . وَالثّانِیَهُ : الرِّضا بِقَضاءِ اللّهِ فیما أحبَبتَ وکَرِهتَ . وَالثّالِثَهُ : أن تُحِبَّ فِی اللّهِ وتُبغِضَ فِی اللّهِ . وَالرّابِعَهُ : تُحِبُّ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفسِکَ ، وتَکرَهُ لَهُم ما تَکرَهُ لِنَفسِکَ . وَالخامِسَهُ : تَکظِمُ الغَیظَ ، وتُحسِنُ إلی مَن أساءَ إلَیکَ . وَالسّادِسَهُ : تَرکُ الهَوی ، ومُخالَفَهُ الرَّدی . (1)
ب ذَهابُ الحُزنِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإِیمانُ بِالقَدَرِ یُذهِبُ الهَمَّ وَالحَزَنَ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل بِحِکمَتِهِ وفَضلِهِ ، جَعَلَ الرَّوحَ وَالفَرَحَ فِی الیَقینِ وَالرِّضا ، وجَعَلَ الهَمَّ وَالحَزَنَ فِی الشَّکِّ وَالسَّخَطِ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :الرِّضا یَنفِی الحُزنَ . (4)
.
1- .کنز الفوائد: ج 2 ص 164 ، معدن الجواهر : ص 55 ، أعلام الدین : ص 154 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 457 ح 26 .
2- .مسند الشهاب : ج 1 ص 187 ح 277 ، تفسیر القرطبی : ج 17 ص 148 ، الفردوس : ج 1 ص 113 ح 384 کلّها عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 1 ص 106 ح 481 .
3- .التوحید : ص 375 ح 20 عن وهب بن وهب أبی البختری عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، تحف العقول : ص 6 ، المحاسن : ج 1 ص 81 ح 47 عن السریّ بن خالد عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیهما «بحکمه» بدل «بحکمته» ، بحار الأنوار : ج 77 ص 61 ح 4 .
4- .غرر الحکم : ح 410 .
ص: 149
ب زدودن اندوه
کنز الفوائد :لقمان حکیم در سفارش خود به پسرش فرمود : «ای پسرم! تو را به شش خصلت ، تشویق می کنم . خصلتی از آنها نیست ، جز این که تو را به رضوان خداوند عز و جلنزدیک می سازد و تو را از خشم او دور می نماید: نخست : این که : خدا را بپرستی و چیزی را با او شریک نگردانی . دوم : خشنودی به قضای خدا در آنچه می پسندی و نمی پسندی . سوم : این که : در راه خدا ، دوستی و دشمنی کنی. چهارم : آنچه را برای خود می پسندی ، برای مردم بپسندی و آنچه را برای خود نمی پسندی ، برای آنان نیز نپسندی. پنجم : خشم را فرو ببری و به کسی که به تو بد کرده، نیکی نمایی. و ششم : ترک هوای نفْس و مخالفت با عوامل هلاکت بار» .
ب زدودن اندوهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ایمان به قَدَر، غم و اندوه را برطرف می سازد.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل به واسطه حکمت و فضلش، آسایش و خوشی را در یقین و خشنودی [به قضا] ، و غم و اندوه را در تردید و خشم [بر قضا] ، قرار داده است.
امام علی علیه السلام :خشنودی، اندوه را برطرف می کند.
.
ص: 150
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :کانَ تَحتَ الجِدارِ الَّذی ذَکَرَهُ اللّهُ تَعالی فی کِتابِهِ : «وَ کَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا» (1) لَوحٌ مِن ذَهَبٍ ، مَکتوبٌ فیهِ : بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ ، عَجَبا لِمَن أیقَنَ بِالمَوتِ کَیفَ یَفرَحُ ، وعَجَبا لِمَن أیقَنَ بِالقَدَرِ کَیفَ یَحزَنُ ، وعَجَبا لِمَن أیقَنَ بِزَوالِ الدُّنیا وتَقَلُّبِها بِأَهلِها کَیفَ یَطمَئِنُّ قَلبُهُ إلَیها ، لا إلهَ إلَا اللّهُ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :مَن رَضِیَ بِقِسمِ اللّهِ ، لَم یَحزَن عَلی ما فاتَهُ . (3)
عنه علیه السلام :مَن رَضِیَ بِما قَسَمَ اللّهُ لَهُ ، لَم یَحزَن عَلی ما فی یَدِ غَیرِهِ . (4)
عنه علیه السلام :مَن أیقَنَ بِالقَدَرِ لَم یَکتَرِث بِما نابَهُ . (5)
عنه علیه السلام :نِعمَ الطّارِدُ لِلهَمِّ ، الرِّضا بِالقَضاءِ . (6)
عنه علیه السلام :مَن رَضِیَ بِرِزقِ اللّهِ ، لَم یَحزَن عَلی ما فاتَهُ . (7)
مصباح الشریعه فیما نَسَبَهُ إلَی الإِمامِ الصّادِقِ علیه السلام : إذَا انقادَ القَلبُ لِمَورِدِ قَضاءِ اللّهِ بِشَرطِ الرِّضا عَنهُ ، کَیفَ لا یَنفَتِحُ القَلبُ بِالسُّرورِ وَالرَّوحِ وَالرّاحَهِ ؟ (8)
ج طیبُ العَیشِمسند ابن حنبل عن أبی العلاء بن الشخیر :حَدَّثَنی أحَدُ بَنی سُلَیمٍ ، ولا أحسَبُهُ إلّا قَد رَأی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی یَبتَلی عَبدَهُ بِما أعطاهُ ، فَمَن رَضِیَ بِما قَسَمَ اللّهُ عز و جل لَهُ بارَکَ اللّهُ لَهُ فیهِ ووَسَّعَهُ ، ومَن لَم یَرضَ لَم یُبارِک لَهُ . (9)
.
1- .الکهف : 82 .
2- .کنز الفوائد: ج1 ص380 عن أنس بن مالک، الکافی: ج2 ص59 ح9 ، تهذیب الأحکام : ج9 ص277 ح1001 عن علیّ بن أسباط عن الإمام الرضا علیه السلام ، معانی الأخبار : ص 200 ح 1 عن الإمام علیّ علیه السلام ، علل الشرایع: ص62 ح1 عن محمّد بن عماره عن الإمام الصادق علیه السلام وکلّها نحوه ، بحار الأنوار: ج13 ص295 ح12.
3- .تحف العقول : ص 88 ، غرر الحکم : ح 8933 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 463 ح 8423 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 236 ح 1 .
4- .غرر الحکم : ح 8940 .
5- .غرر الحکم : ح 8934 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 435 ح 7515 .
6- .غرر الحکم : ح 9909 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 494 .
7- .نهج البلاغه : الحکمه 349 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 345 ح 2 .
8- .مصباح الشریعه : ص 22 ، بحار الأنوار : ج 70 ص 67 ح 25 .
9- .مسند ابن حنبل : ج 7 ص 282 ح 20301 ، اُسد الغابه : ج 5 ص 464 الرقم 5581 ، الإصابه : ج 6 ص 562 الرقم 9465 کلاهما عن یزید بن عبد اللّه بن الشخیر .
ص: 151
ج زندگی خوش
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :زیر دیواری که خدای متعال ، آن را در کتابش ذکر کرده : «و زیر آن ، گنجی برای آن دو است» ، لوحی زرّین است که در آن ، نوشته شده است: «به نام خداوند بخشنده مهربان . شگفتا از کسی که به مرگْ باور دارد، چگونه شادی می کند، و شگفتا از کسی که قَدَر را باور دارد، چگونه اندوهگین می شود، و شگفتا از کسی که نابود شدنِ دنیا و دگرگونیِ [احوال] اهل آن را باور دارد، چگونه دلش به آن ، آرام می گیرد! هیچ معبودی جز خدا نیست» .
امام علی علیه السلام :هر کس به آنچه خداوند ، قسمت او نموده ، خشنود باشد، به خاطر چیزی که از دست داده، اندوهگین نمی شود.
امام علی علیه السلام :هر کس به آنچه خدا قسمتش نموده ، خشنود باشد، بر آنچه در دست دیگری است، غصّه نمی خورد.
امام علی علیه السلام :هر کس به قَدَرْ باور داشته باشد، به آنچه او را گرفتار می سازد ، اهمّیت نمی دهد.
امام علی علیه السلام :خشنودی به قضا، دور کننده نیکویی برای اندوه است!
امام علی علیه السلام :هر کس به روزیِ خدا خشنود باشد، بر چیزی که از دست داده، اندوه نمی خورد.
مصباح الشریعه در آنچه به امام صادق علیه السلام نسبت داده است : هر گاه دل در برابر قضای الهی [در رویدادها ، البتّه] به شرط خشنودی به آن رام باشد ، چگونه [ممکن است] این دل ، با سرور و خوش حالی و راحتی ، گشایش نیابد؟!
ج زندگی خوشمسند ابن حنبل به نقل از ابو العلاء بن شخیر : یکی از بنی سُلیم که تصور می کنم پیامبر خدا را دیده بود ، برای من روایت کرد : «خداوند تبارک و تعالی بنده اش را با آنچه عطایش کرده، می آزماید. هر کس به آنچه خداوند عز و جلروزی اش نموده، خشنود باشد، خداوند برای او در آن، برکت و فراوانی قرار می دهد، و هر که خشنود نباشد، آن را برایش مبارک نمی کند» .
.
ص: 152
الإمام علیّ علیه السلام :مَن رَضِیَ بِالقَضاءِ طابَ عَیشُهُ . (1)
عنه علیه السلام :إنَّ أهنَأَ النّاسِ عَیشا مَن کانَ بِما قَسَمَ اللّهُ لَهُ راضِیا . (2)
عنه علیه السلام :إنَّکُم إن رَضیتُم بِالقَضاءِ ، طابَت عیشَتُکُم وفُزتُم بِالغَناءِ . (3)
د الرّاحَهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی بَیانِ ما کانَ فی صَحیفَهِ موسی علیه السلام : فیها : عَجِبتُ ... لِمَن یُؤمِنُ بِالقَدَرِ کَیفَ یَنصَبُ (4) ؟ (5)
عنه صلی الله علیه و آله :الدُّنیا دُوَلٌ ، فَما کانَ لَکَ مِنها أتاکَ عَلی ضَعفِکَ ، وما کانَ مِنها عَلَیکَ لَم تَدفَعهُ بِقُوَّتِکَ ، ومَنِ انقَطَعَ رَجاؤُهُ مِمّا فاتَ استَراحَ بَدَنُهُ ، ومَن رَضِیَ بِما رَزَقَهُ اللّهُ قَرَّت عَینُهُ . (6)
.
1- .غرر الحکم : ح 8011 و ح 8437 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 454 ح 8177 .
2- .غرر الحکم : ح 3397 .
3- .مختصر بصائر الدرجات : ص 139 ، غرر الحکم : ح 3844 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 174 ح 3631 .
4- .النَّصَبُ : التَّعَبُ (النهایه : ج 5 ص 62 «نصب») .
5- .الخصال : ص 525 ح 13 ، معانی الأخبار : ص 334 ح 1 وفیه «أیقن» بدل «یؤمن» وکلاهما عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 12 ص 71 ح 14 ؛ صحیح ابن حبّان : ج 2 ص 78 ح 361 ، تفسیر القرطبی : ج 20 ص 25 کلاهما عن أبی ذرّ وفیهما «أیقن» بدل «یؤمن» ، کنز العمّال : ج 15 ص 937 ح 43610 .
6- .التمحیص : ص 54 ح 106 عن الإمام الباقر علیه السلام ، الأمالی للطوسی : ص 225 ح 393 عن الحسن بن موسی عن أبیه الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلامعنه صلی الله علیه و آله ، تحف العقول : ص 40 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 36 ح 74؛ الفردوس : ج 2 ص 231 ح 3113 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله .
ص: 153
د آسودگی
امام علی علیه السلام :هر کس به قضا خشنود باشد، از زندگی خوشی برخوردار می گردد .
امام علی علیه السلام :گواراترینِ مردم در زندگی، کسی است که به آنچه خدا روزی اش نموده، خشنود باشد.
امام علی علیه السلام :اگر شما به قضا خشنود گشتید، زندگی تان خوش می شود و به توانگری می رسید .
د آسودگیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در نقل نکته ای که در صحیفه موسی علیه السلام بوده است : در آن چنین بود: «در شگفتم... از کسی که به قَدَر ایمان دارد ، چگونه رنج می برد!» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دنیا در گردش است (دست به دست می گردد) . آن مقداری که برای توست، با وجود ناتوانی ات ، به تو می رسد، و آن مقدار که به زیان توست ، نمی توانی آن را با توانت دور کنی . هر کس امیدش به آنچه از دست داده، قطع شود ، تنش آسوده می گردد ، و هر کس به آنچه خدا روزی اش نموده، خشنود باشد، چشمش روشن می شود.
.
ص: 154
الإمام علیّ علیه السلام :مَن رَضِیَ بِقِسمِهِ استَراحَ . (1)
عنه علیه السلام :مَن رَضِیَ بِالقَضاءِ استَراحَ . (2)
عنه علیه السلام :مَن رَضِیَ مِنَ اللّهِ عز و جل بِما قَسَمَ لَهُ ، استَراحَ بَدَنُهُ . (3)
عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : مَن رَضِیَ بِما قُسِمَ لَهُ ، استَراحَ قَلبُهُ وبَدَنُهُ (4) . (5)
عنه علیه السلام :کُلُّ راضٍ مُستَریحٌ . (6)
عنه علیه السلام :اِرضَ تَستَرِح . (7)
عنه علیه السلام :الرِّضا بِقَضاءِ اللّهِ ، یُهَوِّنُ عَظیمَ الرَّزایا . (8)
عنه علیه السلام :مَن حَسُنَ رِضاهُ بِالقَضاءِ ، حَسُنَ صَبرُهُ عَلَی البَلاءِ . (9)
عنه علیه السلام :اِختَرتُ مِنَ التَّوراهِ اثنَتَی عَشرَهَ آیَهً فَنَقَلتُها إلَی العَرَبِیَّهِ ، وأنَا أنظُرُ إلَیها فی کُلِّ یَومٍ ثَلاثَ مَرّاتٍ : ... الثّانِیَهَ عَشَرَ : یَابنَ آدَمَ ، إن رَضیتَ بِما قَسَمتُ لَکَ أرَحتَ قَلبَکَ وبَدَنَکَ وأنتَ مَحمودٌ ، وإن لَم تَرضَ بِما قَسَمتُ لَکَ سَلَّطتُ عَلَیکَ الدُّنیا تَرکُضُ فیها کَرَکضِ الوَحشِ فِی البَرِّیَّهِ ، ولا تَنالُ إلّا ما قَدَّرتُ لَکَ وأنتَ مَذمومٌ . (10)
.
1- .غرر الحکم : ح 7737 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 429 ح 7330 وفیه «قنع» بدل «رضی» .
2- .غرر الحکم : ح 7738 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 429 ح 7329 .
3- .الخصال : ص 632 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 139 ح 27 .
4- .وفی نسخه : «نفسه» .
5- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 262 ح 61 .
6- .غرر الحکم : ح 6839 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 375 ح 6328 .
7- .غرر الحکم : ح 2243 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 78 ح 1900 .
8- .غرر الحکم : ح 1549 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 49 ح 1239 .
9- .غرر الحکم : ح 8824 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 436 ح 7544 وفیه «أحسن» بدل «حسن» فی الموضع الأوّل .
10- .المواعظ العددیه : ص 419 .
ص: 155
امام علی علیه السلام :هر کس به قسمتش خشنود باشد، آسوده می شود.
امام علی علیه السلام :هر کس به قضا خشنود باشد، آسوده می شود.
امام علی علیه السلام :هر کس از خداوند عز و جل به آنچه روزی اش نموده ، خشنود باشد، بدنش آسوده می گردد.
امام علی علیه السلام از حکمت های منسوب به وی : هر کس به آنچه برایش قسمت شده، خشنود باشد، دل و تنش آسوده می گردد .
امام علی علیه السلام :هر خشنودی [به قضا] ، آسوده است .
امام علی علیه السلام :[به قضا] خشنود باش ، آسوده می شوی .
امام علی علیه السلام :خشنودی به قضای خداوند، سختی مصیبت ها را آسان می گرداند.
امام علی علیه السلام :هر کس خشنودی اش به قضا نیکو باشد، شکیبایی اش بر گرفتاری نیکو می گردد.
امام علی علیه السلام :دوازده آیه را از تورات ، انتخاب کردم . آنها را به عربی برگرداندم و هر روز ، سه مرتبه به آنها می نگرم: « ... دوازدهم . ای فرزند آدم! اگر به آنچه برایت قسمت کرده ام ، خشنود باشی، دل و تنت را آسوده نموده ای ، در حالی که ستوده ای ؛ و اگر به آنچه برایت قسمت کرده ام ، خشنود نباشی ، دنیا را بر تو مسلّط می کنم تا در آن ، همانند حیوان وحشی در بیابان ، [پیوسته] بِدَوی ، ولی با نکوهیدگی جز به آنچه برایت مقدّر شده، دست نیابی و آن هم با نکوهیدگی» .
.
ص: 156
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ تَعالی جَعَلَ الرَّوحَ وَالرّاحَهَ فِی الیَقینِ وَالرِّضا ، وجَعَلَ الهَمَّ وَالحَزَنَ فِی الشَّکِّ وَالسَّخَطِ . (1)
راجع : ص 148 ح 6336 .
ه الغِنیرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِرضَ بِقَسمِ اللّهِ ، تَکُن مِن أغنَی النّاسِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن رَضِیَ بِقَسمِ اللّهِ کانَ غَنِیّا . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :الرِّضا غَناءٌ ، وَالسَّخَطُ عَناءٌ . (4)
عنه علیه السلام :ثَمَرَهُ الرِّضا الغَناءُ . (5)
عنه علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِابنِهِ مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیَّهِ : یا بُنَیَّ ... لا مالَ أذهَبُ لِلفاقَهِ مِنَ الرِّضا بِالقوتِ . (6)
عنه علیه السلام :لا یُذهِبُ الفاقَهَ مِثلُ الرِّضا وَالقُنوعِ . (7)
عنه علیه السلام :نالَ الغِنی مَن رَضِیَ بِالقَضاءِ . (8)
.
1- .مشکاه الأنوار : ص 44 ح 23 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، الکافی : ج 2 ص 57 ح 2 عن أبی ولّاد الحنّاط وعبد اللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام بزیاده «بعدله وقسطه» بعد «اللّه » ، بحار الأنوار : ج 70 ص 143 ح 7 .
2- .الأمالی للمفید : ص 350 ح 1 ، الأمالی للطوسی : ص 120 ح 187 کلاهما عن إسماعیل بن مسلم السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام ، الأمالی للصدوق : ص 269 ح 295 عن إسماعیل بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلامعنه صلی الله علیه و آله ، روضه الواعظین : ص 474 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 368 ح 4 .
3- .کنز الفوائد : ج 2 ص 162 ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 303 عن أبی خالد الکابلی عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 171 ح 7 .
4- .غرر الحکم : ح 71 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 37 ح 766 و 767 .
5- .غرر الحکم : ح 4608 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 208 ح 4187 .
6- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 384 ح 5834 ، نهج البلاغه : الحکمه 371 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 411 ح 128 ؛ دستور معالم الحکم : ص 30 .
7- .غرر الحکم : ح 10889 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 544 ح 10112 .
8- .غرر الحکم : ح 9950 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 497 ح 9159 .
ص: 157
ه بی نیازی
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدای متعال ، آسایش و راحتی را در یقین و خشنودی ، و غم و اندوه را در تردید و ناخشنودی ، قرار داده است.
ر . ک : ص 149 ح 6336 .
ه بی نیازیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به قسمت خدا خشنود باش تا از بی نیازترینِ مردم باشی.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که به قسمت خدا خشنود باشد ، ثروتمند است.
امام علی علیه السلام :خشنودی [به قضا] ، ثروت است و ناخشنودی [از آن] ، رنج.
امام علی علیه السلام :نتیجه خشنودی [به قضا] ، توانگری است.
امام علی علیه السلام در سفارش به پسرش محمّد بن حنفیّه : ای پسرم! ... هیچ ثروتی ، فقر را برطرف نمی کند ، مگر رضایت به قوت.
امام علی علیه السلام :هیچ چیزی مانند خشنودی [به قضا] و قناعت، نیازمندی را برطرف نمی سازد.
امام علی علیه السلام :هر که به قضا خشنود بود ، به بی نیازی رسید .
.
ص: 158
عنه علیه السلام :اِلزَمِ الرِّضا ، یَلزَمکَ الغَناءُ وَالکَرامَهُ . (1)
عنه علیه السلام :کُلُّ الغِنی فِی القَناعَهِ وَالرِّضا . (2)
عنه علیه السلام :کَفی بِالسَّخَطِ عَناءً ، کَفی بِالرِّضا غِنیً . (3)
عنه علیه السلام :أغنَی النّاسِ الرّاضی بِقَسمِ اللّهِ . (4)
عنه علیه السلام :الفَقیرُ الرّاضی ناجٍ مِن حَبائِلِ إبلیسَ ، وَالغَنِیٌّ واقِعٌ فی حَبائِلِهِ . (5)
عنه علیه السلام :مُلوکُ الدُّنیا وَالآخِرَهِ ، الفُقَراءُ الرّاضونَ . (6)
الإمام الصادق علیه السلام :ما ناصَحَ (7) اللّهَ عَبدٌ فی نَفسِهِ فَأَعطَی الحَقَّ مِنها وأخَذَ الحَقَّ لَها ، إلّا اُعطِیَ خَصلَتَینِ : رِزقا مِنَ اللّهِ یَسَعُهُ ، ورِضیً عَنِ اللّهِ یُنجیهِ . (8)
عنه علیه السلام :لَیسَ مَعَ الشِّدَّهِ غِنیً ، ولا مَعَ الرِّضا فاقَهٌ . (9)
و العِفافُالإمام علیّ علیه السلام :الرِّضا بِالکَفافِ یُؤَدّی إلَی العَفافِ . (10)
.
1- .غرر الحکم : ح 2447 .
2- .غرر الحکم : ح 6874 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 375 ح 6323 .
3- .غرر الحکم : ح 7067 و 7068 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 387 ح 6555 و 6556 .
4- .غرر الحکم : ح 3227 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 115 ح 2551 .
5- .غرر الحکم : ح 1929 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 58 ح 1475 .
6- .غرر الحکم : ح 9816 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 487 ح 9000 .
7- .. «النُصح والنصیحه» : خلاف «الغِشّ» (معجم مقاییس اللغه : ج 5 ص 435 «نصح»)، «النصیحه کلمه یعبّر بها عن جمله ، هی إراده الخیر للمنصوح له ... وأصل النُصح فی اللغه: الخلوص» (النهایه : ج 5 ص 63 «نصح»)؛ إذا فقوله: «ناصح اللّه َ...» یعنی ما أخلص للّه بإراده الخیر لدینه ولخلقه، فیما له و ما علیه ...».
8- .المحاسن : ج 1 ص 96 ح 62 عن معاویه عن أبیه ، بحار الأنوار : ج 75 ص 28 ح 17 .
9- .جامع الأحادیث للقمّی : ص 207 .
10- .غرر الحکم : ح 1512 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 27 ح 343 .
ص: 159
و پاک دامنی
امام علی علیه السلام :با خشنودی [به قضا] همراه باش، که توانگری و بزرگی با تو خواهد بود.
امام علی علیه السلام :همه ثروت ، در قناعت و خشنودی [به قضا] است.
امام علی علیه السلام :ناخشنودی [به قضا] ، برای ناداری ، و خشنودی [به آن] ، برای توانگری ، کافی است .
امام علی علیه السلام :توانگرترینِ مردم، کسی است که به قسمت خدا خشنود باشد.
امام علی علیه السلام :نیازمند خشنود [به قضا] ، از دام های ابلیس نجات می یابد و ثروتمند [ناخشنود (به قضا)] ، در دام های او گرفتار می شود.
امام علی علیه السلام :پادشاهان دنیا و آخرت، بینوایانی هستند که به قضای الهی راضی اند.
امام صادق علیه السلام :هیچ بنده ای درباره خویشتن با خدا از درِ اخلاص و خیرخواهی درنیامد که حق [خدا و خلق] را از خود بپردازد و حقّ خویش را [نیز بازستاند] . مگر که این دو ویژگی به او داده شد: روزی ای کفایت کننده و خشنودی ای نجاتبخش از جانب خداوند . (1)
امام صادق علیه السلام :با سختگیری ، توانگری ای نیست و با خشنودی ، تنگ دستی ای .
و پاک دامنیامام علی علیه السلام :خشنود بودن به مقدار کفاف [از روزی]، پاک دامنی می آورد.
.
1- .دو کلمه «نُصح» و «نصیحت» ، در عربی ، ضد غشّ شمرده می شوند . کلمه «نصیحت» ، برای قصد خیر به کار می رود و «نُصح» در لغت ، به معنای «خُلوص» است . بنا بر این، تعبیر «ناصَحَ اللّه » که در اصل عربی حدیث به کار رفته است یعنی: «آنچه تنها برای خداوند و به قصد خیرخواهی برای دین و مخلوقات خدا اراده می شود ، به سود شخص باشد یا به زیان او» .
ص: 160
ز الشَّجاعَهُالکافی عن صفوان الجمّال :سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام عَن قَولِ اللّهِ عز و جل : «وَ أَمَّا الْجِدَارُ فَکَانَ لِغُلَمَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِی الْمَدِینَهِ وَ کَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا» (1) فَقالَ : أما إنَّهُ ما کانَ ذَهَبا ولا فِضَّهً وإنَّما کانَ أربَعَ کَلِماتٍ : ... مَن أیقَنَ بِالقَدَرِ لَم یَخشَ إلَا اللّهَ . (2)
ح دَفعُ الحَسَدِالإمام علیّ علیه السلام :مَن رَضِیَ بِحالِهِ لَم یَعتَوِرهُ (3) الحَسَدُ . (4)
ط دَفعُ البَلاءِالإمام علیّ علیه السلام :ما دَفَعَ اللّهُ سُبحانَهُ عَنِ المُؤمِنِ شَیئا مِن بَلاءِ الدُّنیا وعَذابِ الآخِرَهِ ، إلّا بِرِضاهُ بِقَضائِهِ وحُسنِ صَبرِهِ عَلی بَلائِهِ . (5)
ی قُوَّهُ الیَقینِالإمام علیّ علیه السلام :مَن رَضِیَ بِالمَقدورِ قَوِیَ یَقینُهُ . (6)
ک الاِستِخفافُ بِالغِیَرِالإمام علیّ علیه السلام :مَن رَضِیَ بِالقَدَرِ استَخَفَّ بِالغِیَرِ (7) . (8)
.
1- .الکهف : 82 .
2- .الکافی : ج 2 ص 58 ح 6 ، تفسیر العیاشی : ج 2 ص 338 ح 66 وفیه «آمن» بدل «أیقن» ، مشکاه الأنوار : ص 44 ح 21 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 184 ، بحار الأنوار : ج 70 ص 152 ح 11 .
3- .اعتوروا الشیء :تداولوه فیما بینهم (تاج العروس : ج 7 ص 276 «عور») .
4- .غرر الحکم : ح 8182 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 454 ح 8191 .
5- .غرر الحکم : ح 9671 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 483 ح 8916 .
6- .غرر الحکم : ح 8467 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 449 ح 7959 .
7- .. غِیَرُ الدَّهرِ : أحداثُهُ وأحوالُهُ المُغَیَّرَهُ (تاج العروس : ج7 ص333 «غیر») .
8- .غرر الحکم : ح 8454 .
ص: 161
ز شجاعت
ح از بین رفتن حسد
ط برطرف شدن گرفتاری
ی استحکام یقین
ک آسان شمردن رخدادها
ز شجاعتالکافی به نقل از صفوان جمّال : از امام صادق علیه السلام درباره این سخن خداوند عز و جلپرسیدم: «و امّا آن دیوار، از آنِ دو پسر[ بچّه ]یتیم در آن شهر بود، و زیرِ آن، گنجی متعلّق به آن دو بود» . فرمود: « آن [گنجینه] ، طلا و نقره نبود ؛ بلکه چهار سخن بود: . . . هر کس تقدیر [الهی] را باور داشته باشد ، جز از خدا نمی هراسد» .
ح از بین رفتن حسدامام علی علیه السلام :هر کس به وضع موجودش خشنود باشد، حسد ، او را در بر نمی گیرد.
ط برطرف شدن گرفتاریامام علی علیه السلام :خداوند سبحان ، چیزی از گرفتاری دنیا و کیفر آخرت مؤمن را برطرف نمی کند، جز با خشنودی او به قضای خدا و شکیبایی نیکویش بر بلای خدا.
ی استحکام یقینامام علی علیه السلام :هر کس به تقدیرشده خشنود باشد، یقینش محکم می شود.
ک آسان شمردن رخدادهاامام علی علیه السلام :هر کس به قَدَر خشنود باشد، حوادث را آسان می شمارد .
.
ص: 162
ل إجابَهُ الدّعاءِالإمام الصادق علیه السلام :لَقِیَ الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام عَبدَ اللّهِ بنَ جَعفَرٍ فَقالَ : ... أنَا الضّامِنُ لِمَن لَم یَهجُس فی قَلبِهِ إلَا الرِّضا ، أن یَدعُوَ اللّهَ فَیُستَجابَ لَهُ . (1)
12 / 6سیرَهُ أهلِ البَیتِ فِی الرِّضا بقضاء اللّهالإمام الصادق علیه السلام :لَم یَکُن رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ لِشَیءٍ قَد مَضی : لَو کانَ غَیرُهُ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :رَضینا عَنِ اللّهِ قَضاءَهُ وسَلَّمنا للّهِِ أمرَهُ . (3)
عنه علیه السلام فی ذَمِّ العاصینَ مِن أصحابِهِ : أحمَدُ اللّهَ عَلی ما قَضی مِن أمرٍ ، وقَدَّرَ مِن فِعلٍ ، وعَلَی ابتِلائی بِکُم . (4)
تاریخ دمشق :قیلَ لِلحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام : إنَّ أبا ذَرٍّ یَقولُ : الفَقرُ أحَبُّ إلَیَّ مِنَ الغِنی ، وَالسُّقمُ أحَبُّ إلَیَّ مِنَ الصِّحَّهِ . فَقالَ : رَحِمَ اللّهُ أبا ذَرٍّ ! أمّا أنَا أقولُ : فَمَنِ اتَّکَلَ عَلی حُسنِ اختِیارِ اللّهِ لَهُ لَم یَتَمَنَّ أنَّهُ فی غَیرِ الحالَهِ الَّتِی اختارَ اللّهُ تَعالی لَهُ ، وهذا حَدُّ الوُقوفِ عَلَی الرِّضا بِما یُصرَفُ بِهِ القَضاءُ . (5)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 62 ح 11 ، مشکاه الأنوار : ص 74 ح 137 ، بحار الأنوار : ج 43 ص 351 ح 25 .
2- .الکافی : ج 2 ص 63 ح 13 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 185 کلاهما عن ابن أبی یعفور ، مشکاه الأنوار : ص 50 ح 41 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 157 ح 75 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 37 ، بحار الأنوار : ج 39 ص 351 ح 25 .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 180 ، الغارات : ج 1 ص 291 عن جندب بن عبد اللّه ، بحار الأنوار : ج 33 ص 564 .
5- .تاریخ دمشق : ج 13 ص 253 عن محمّد بن یزید المبرّد ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 262 نحوه ، تاریخ الخلفاء : ص 227 ، کنز العمّال : ج 3 ص 712 ح 8537 .
ص: 163
ل پذیرش دعا
12 / 6 سیره اهل بیت در راضی بودن به قضای الهی
ل پذیرش دعاامام صادق علیه السلام :حسن بن علی علیهماالسلام با عبد اللّه بن جعفر دیدار کرد و فرمود: « . . . من برای کسی که در دلش جز خشنودی خطور نمی کند، ضمانت می کنم که دعا کند و به اجابت برسد» .
12 / 6سیره اهل بیت در راضی بودن به قضای الهیامام صادق علیه السلام :هیچ گاه پیامبر خدا درباره چیزی که گذشته بود ، نمی فرمود: کاش غیر این بود.
امام علی علیه السلام :در کار خدا، به قضایش خشنودیم و به فرمانش تسلیم .
امام علی علیه السلام در سرزنش اصحاب نافرمانش : خدا را بر هر چیزی که حکم نموده و بر هر کاری که مقدّر کرده و بر گرفتار شدنم به شما ، می ستایم.
تاریخ دمشق :به امام حسن بن علی علیهماالسلام گفته شد : ابو ذر می گفت: در نزد من، ناداری ، محبوب تر از ثروت، و بیماری ، محبوب تر از سلامت است . فرمود: «خدا ابو ذر را رحمت کند! امّا من می گویم: هر کس به حُسن انتخاب خداوند تکیه نماید، آرزو نمی کند که در غیر وضعیّتی باشد که خدا برای او انتخاب نموده است و این مقام ، دستیابی به خشنودی ای است که قضا[ی ناخوشایند الهی] با آن ، برگردانده می شود .
.
ص: 164
الإمام الصادق علیه السلام :إنّا قَومٌ نَسأَلُ اللّهَ ما نُحِبُّ فیمَن نُحِبُّ ، فَیُعطینا ، فَإِذا أحَبَّ ما نَکرَهُ فیمَن نُحِبُّ رَضینا . (1)
سیر أعلام النبلاء عن سفیان الثوری :اِشتَکی بَعضُ أولادِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ علیهماالسلامفَجَزِعَ عَلَیهِ، ثُمَّ اُخبِرَ بِمَوتِهِ فَسُرِّیَ عَنهُ ، فَقیلَ لَهُ فی ذلِکَ ، فَقالَ : نَدعُو اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی فیما نُحِبُّ ، فَإِذا وَقَعَ ما نَکرَهُ لَم نُخالِفِ اللّهَ فیما أحَبَّ . (2)
الکافی عن یونس بن یعقوب عن بعض أصحابنا :کانَ قَومٌ أتَوا أبا جَعفَرٍ علیه السلام فَوافَقوا صَبِیّا لَهُ مَریضا ، فَرَأَوا مِنهُ اهتِماما وغَمّا وجَعَلَ لا یَقِرُّ ، قالَ : فَقالوا : وَاللّهِ لَئِن أصابَهُ شَیءٌ إنّا لَنَتَخَوَّفُ أن نَری مِنهُ ما نَکرَهُ . قالَ : فَما لَبِثوا أن سَمِعُوا الصِّیاحَ عَلَیهِ ، فَإِذا هُوَ قَد خَرَجَ عَلَیهِم مُنبَسِطَ الوَجهِ فی غَیرِ الحالِ الَّتی کانَ عَلَیها . فَقالوا لَهُ : جَعَلَنَا اللّهُ فِداکَ ، لَقَد کُنّا نَخافُ مِمّا نَری مِنکَ أن لَو وَقَعَ أن نَری مِنکَ ما یَغُمُّنا . فَقالَ لَهُم : إنّا لَنُحِبُّ أن نُعافی فیمَن نُحِبُّ ، فَإِذا جاءَ أمرُ اللّهِ سَلَّمنا فیما أحَبَّ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :إنّا أهلُ بَیتٍ نَجزَعُ قَبلَ المُصیبَهِ ، فَإِذا نَزَلَ أمرُ اللّهِ عز و جل رَضینا بِقَضائِهِ وسَلَّمنا لِأَمرِهِ ، ولَیسَ لَنا أن نَکرَهَ ما أحَبَّ اللّهُ لَنا . (4)
.
1- .الدعوات : ص 286 ح 16 ، إحقاق الحقّ : ج 11 ص 429 نقلاً عن مقتل الحسین عن الشافعی عن الإمام الحسین علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 47 ص 18 ح 8 .
2- .سیر أعلام النبلاء : ج 4 ص 407 ، حلیه الأولیاء : ج 3 ص 187 عن عمرو بن دینار ، تاریخ دمشق : ج 54 ص 294 ؛ إحقاق الحقّ : ج 12 ص 286 نقلاً عن مفید العلوم ومبید الهموم عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه .
3- .الکافی : ج 3 ص 226 ح 14 ، بحار الأنوار : ج 46 ص 301 ح 44 .
4- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 187 ح 567 ، وسائل الشیعه : ج 2 ص 918 ح 4 .
ص: 165
امام صادق علیه السلام :ما مردمانی هستیم که آنچه را دوست داریم ، برای کسی که دوست داریم ، از خداوند می خواهیم و خدا آن را به ما می دهد . پس هر گاه خدا چیزی را دوست بدارد که ما آن را برای کسی که دوست داریم ، نمی پسندیم، به خواست خداوند ، خشنود می شویم.
سیر أعلام النبلاء به نقل از سفیان ثوری : یکی از فرزندان محمّد بن علی علیهماالسلام[بیمار شد و] شِکوه نمود . ایشان برایش بی تابی کرد. سپس مرگ او را به ایشان خبر دادند و اندوه از دل ایشان رفت. در این باره از ایشان سؤال شد. فرمود: «ما خداوند تبارک و تعالی را درباره چیزی که دوست داریم ، می خوانیم ؛ امّا هر گاه آنچه ما نمی پسندیم، رخ داد ، با خدا درباره آنچه دوست می دارد، مخالفت نمی کنیم» .
الکافی به نقل از یونس بن یعقوب ، از برخی از شیعیان : گروهی به خدمت امام باقر علیه السلام رسیدند و دیدند کودک بیماری دارد که برایش نگران و غمگین است و بی قراری می کند . گفتند: به خدا ، اگر اتّفاقی برایش رخ دهد ، می ترسیم رفتاری از امام علیه السلام ببینیم که دوست نداریم. زمانی نگذشت که فریاد شیون بر [مرگ] او را شنیدند . ناگهان دیدند که امام علیه السلام با چهره ای باز و در غیر آن حالتی که [پیش تر ]داشت ، بیرون آمد . به امام علیه السلام گفتند : فدایت گردیم! می ترسیدیم از تو رفتاری ببینیم که ما را غمگین کند . به آنان فرمود: «ما علاقه مندیم که به کسانی که دوستشان داریم، عافیت داده شود ؛ امّا وقتی فرمان خدا آمد، تسلیمِ همان چیزی می شویم که خدا دوست دارد» .
امام صادق علیه السلام :ما اهل بیتی هستیم که پیش از مصیبت ، بی تابی می کنیم ؛ امّا وقتی زیان خدا فرود آمد ، به قضای او خشنود و تسلیم دستور اوییم . برای ما روا نیست آن چیزی را که خدا برای ما دوست دارد، نپسندیم.
.
ص: 166
الکافی عن علاء بن کامل :کُنتُ جالِسا عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَصَرَخَت صارِخَهٌ مِنَ الدّارِ ، فَقامَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام ثُمَّ جَلَسَ فَاستَرجَعَ ، وعادَ فی حَدیثِهِ حَتّی فَرَغَ مِنهُ . ثُمَّ قالَ : إنّا لَنُحِبُّ أن نُعافی فی أنفُسِنا وأولادِنا وأموالِنا ، فَإِذا وَقَعَ القَضاءُ فَلَیسَ لَنا أن نُحِبَّ ما لَم یُحِبَّ اللّهُ لَنا . (1)
الکافی عن قتیبه الأعشی :أتَیتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام أعودُ ابنا لَهُ فَوَجَدتُهُ عَلَی البابِ ، فَإِذا هُوَ مُهتَمٌّ حَزینٌ ، فَقُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ کَیفَ الصَّبِیُّ ؟ فَقالَ : وَاللّهِ إنَّهُ لِما بِهِ ، ثُمَّ دَخَلَ فَمَکَثَ ساعَهً ، ثُمَّ خَرَجَ إلَینا وقَد أسفَرَ وَجهُهُ وذَهَبَ التَّغَیُّرُ وَالحُزنُ . قالَ : فَطَمِعتُ أن یَکونَ قَد صَلَحَ الصَّبِیُّ فَقُلتُ : کَیفَ الصَّبِیُّ جُعِلتُ فِداکَ ؟ فَقالَ : لَقَد (2) مَضی لِسَبیلِهِ . فَقُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ، لَقَد کُنتَ وهُوَ حَیٌّ مُهتَمّا حَزینا وقَد رَأَیتُ حالَکَ السّاعَهَ وقَد ماتَ غَیرَ تِلکَ الحالِ ، فَکَیفَ هذا ؟ فَقالَ : إنّا أهلَ البَیتِ إنَّما نَجزَعُ قَبلَ المُصیبَهِ ، فَإِذا وَقَعَ أمرُ اللّهِ رَضینا بِقَضائِهِ ، وسَلَّمنا لِأَمرِهِ . (3)
.
1- .الکافی : ج 3 ص 226 ح 13 ، بحار الأنوار : ج 47 ص 49 ح 78 .
2- .. فی المصدر : «وقد» ، والتصویب من بحار الأنوار .
3- .الکافی : ج 3 ص 225 ح 11 ، بحار الأنوار : ج 47 ص 49 ح 76 .
ص: 167
الکافی به نقل از علاء بن کامل : خدمت امام صادق علیه السلام نشسته بودم که ناگهان صدایی از خانه بلند شد . امام صادق علیه السلام برخاست . سپس نشست و فرمود : «إنّا للّه و إنّا إلیه راجِعون» و به ادامه سخن ، باز گشت ، تا از آن فارغ شد . آن گاه فرمود: «ما دوست داریم که خودمان و فرزندانمان و دارایی هایمان در عافیت [و سلامتی ]باشند ؛ امّا وقتی قضا واقع شد، برای ما روا نیست که چیزی را که خدا برای ما دوست نداشته ، دوست بداریم» .
الکافی به نقل از قتیبه اَعشی : خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم تا از پسرش عیادت کنم . امام علیه السلام را جلوی در دیدم که غم زده و اندوهگین است. گفتم : فدایت شوم! حال کودک ، چه طور است؟ فرمود: «به خدا ، او درگیر همان بیماری است که بدان مبتلا است» . سپس [به اندرونی ]وارد شد و مدّتی ماند . سپس در حالی که چهره اش باز شده و دگرگونی و اندوهش برطرف گردیده بود ، بیرون آمد . امیدوار شدم که حال بچّه خوب شده است . گفتم : فدایت شوم! حال بچّه چه طور است؟ فرمود : «تمام کرد» . گفتم : فدایت شوم! آن گاه که او زنده بود، شما غمگین و اندوهناک بودی ؛ امّا اکنون که او از دنیا رفته ، حال تو را غیر از آن می بینم. این چگونه است؟ فرمود : «ما اهل بیت، تنها پیش از مصیبت ، بی تابی می کنیم ؛ امّا وقتی دستور خدا عملی شد، به قضایش خشنود، و به فرمانش تسلیم هستیم»
.