بخش چهارم : عدل الهی ، نیک بختی و بدبختی
اشاره
بخش چهارم : عدل الهی ، نیک بختی و بدبختیدرآمدفصل یکم : معنای نیک بختی و بدبختیفصل دوم : عوامل نیک بختیفصل سوم : عوامل تیره بختی
.
ص: 338
. .
ص: 339
درآمد
اشاره
درآمدسعادت ، به معنای نیک بختی ، از ریشه «سعد» به معنای خیر ، شادی ، و شُگون است و شقاوت ، ضدّ آن و به معنای تیره روزی و بدبختی است . ابن فارِس در این باره می گوید : السین والعین والدالّ أصل یدلّ علی خیر وسرور ، خلاف النحس ، فالسعد : الیُمن فی الأمر . (1) سین و عین و دال ، ریشه ای است که دلالت بر خیر و خوشی می کند ، بر خلاف نحس . سعادت ، خوش یمنی در کار است . وی در ریشه یابی «شقاوت» آورده است : الشین والقاف والحرف المعتلّ أصل یدلّ علی المعاناه ، وخلاف السهوله والسعاده . (2) شین و قاف و حرف علّه (ی) ، ریشه ای است که دلالت بر بدبختی می کند ، بر خلاف سهولت و سعادت . ابن منظور نیز می گوید : السعد : الیُمن ، وهو نقیض النحس ، والسعوده خلاف النحوسه ، والسعاده خلاف
.
1- .معجم مقاییس اللغه : مادّه «سعد» .
2- .معجم مقاییس اللغه : مادّه «شقو» .
ص: 340
سعادت و شقاوت در مکتب های مختلف
الشقاوه. (1) سعد ، خجستگی است و نقیض نحس است . سعودت ، خلاف نحوست است و سعادت بر خلاف شقاوت . همچنین در عرف عام ، سعید ، به کسی می گویند که از آنچه مردمْ آن را خیر (خوبی) می دانند ، بهره مند باشد . بنا بر این ، می توانیم سعادت را به «دستیابی به خیر و کمال» و شقاوت را به «رسیدن به شر و نقص» ، تفسیر کنیم . بدین ترتیب ، آنچه در تبیین خیر و شر و ملاک تشخیص آن در جهان بینی اسلامی ارائه گردید ، (2) با تفسیر سعادت و شقاوت نیز قابل انطباق است . با توجّه به آیات و احادیث این بخش، توضیح کوتاهی درباره تفسیر سعادت و شقاوت در مکتب های مختلف و نیز در جهان بینی اسلام ، ضروری است :
سعادت و شقاوت در مکتب های مختلفهمان طور که اشاره شد ، سعادت به معنای خیر و کمال است و شقاوت به معنای شر و نقص . در مورد این تعریف کلّی ، می توان گفت که بین مکتب های مختلف فکری ، اختلافی وجود ندارد ؛ ولی در تفسیر مصادیق خیر و شر، و نقص و کمال ، در مکتب ها و جهان بینی های مختلف، اختلاف نظر وجود دارد . این مسئله از دیرباز ، مورد توجّه اهل نظر و فلاسفه بوده و هست . برای نمونه : از نگاه اِپیکور ، (3) سعادت ، چیزی جز لذّت نیست و لذّت ، غایت مطلوب بشر
.
1- .لسان العرب : مادّه «سعد» .
2- .ر . ک : ص 201 (معیار شناخت خیر و شر) .
3- .اپیکور یا ابیقورس . نام حکیمی یونانی مؤسّس طریقه اپیکوری ، متولّد 341 ق . م (لغت نامه دهخدا) .
ص: 341
سعادت و شقاوت در مکتب اسلام
است . او می گوید : لذّت ، خیر مطلق است و تمام افعال انسان باید در جهت کسب آن باشد . البتّه مقصود وی از کسب لذّت، کسب فضایل و لذّات روحانی است . (1) از منظر ارسطو، سعادت ، رعایت حدّ وسط ، یعنی اعتدال است . (2) از نظر نیچه ، کمال ، چیزی جز قدرت نیست . (3) و اسپینوزا ، سعادت و کمال را صیانت ذات می داند . 4 به طور کلّی می توان گفت که در جهان بینی های مختلف ، بجز جهان بینی اسلامی ، گروهی لذایذ و کمالات معنوی را سعادت می دانند و شماری ، لذایذ مادّی را .
سعادت و شقاوت در مکتب اسلامبا یک نگاه اجمالی به آیات و احادیث این فصل ، مشخّص می گردد که در جهان بینی اسلام ، نه برخورداری از لذایذ مادّی به تنهایی، و نه برخورداری از لذایذ معنوی به تنهایی ، سعادتِ کامل محسوب نمی شوند ؛ بلکه برخورداری از لذایذ مادّی و معنوی در دنیا و آخرت ، با هم، کمال سعادت است . در مقابل، هر چیزی که از بهره مندی مادّی یا معنوی انسان در دنیا و آخرت بکاهد ، شقاوت نامیده می شود . به سخن دیگر، اسلام، برنامه تکامل جسم و جان ، مادّه و معنا ، و تأمین کننده
.
1- .تاریخ فلسفه ، کاپلستن : ج 1 ص 561 ؛ لغت نامه دهخدا ، ذیل «ابیقورس» .
2- .تاریخ فلسفه : ج 1 ص 458 .
3- .اخلاق ، اسپینوزا : ص 225 .
ص: 342
حقیقت سعادت و شقاوت
سعادت دنیا و آخرت انسان در کنار یکدیگر است. بر این اساس ، آنچه موجب خوشی و آسایش مادّی انسان است ، مشروط به این که برای حیات معنوی و زندگی اُخروی او زیانبار نباشد ، سعادت محسوب می شود و در مقابل ، آنچه موجب رنج و ناراحتی مادّی انسان می گردد، ولی زمینه ساز حیات معنوی و آسایش کامل تر وی نیست ، شقاوت نامیده می شود . بنا بر این ، آنچه در احادیث در تبیین سعادت آمده (مانند : صورت زیبا، همسر زیبا و شایسته، خانه خوب و بزرگ، مَرکب رهوار) (1) و نیز آنچه در تبیین شقاوت آمده (مانند : همسر ناشایست، خانه نامطلوب و مَرکب نامناسب) ، (2) تنها بخشی از مصادیق سعادت و شقاوت است .
حقیقت سعادت و شقاوتنکته مهم و قابل توجّه در تفسیر سعادت و شقاوت ، این است که سعادت و شقاوت اُخروی ، قابل مقایسه با سعادت و شقاوت دنیوی نیست ؛ چرا که لذّت ها و رنج های دنیا ، هر قدر هم زیاد باشند ، ناقص و پایان پذیرند ، در حالی که لذّت و رنج آخرت ، کامل تر از دنیا و همیشگی اند . از این رو ، امام علی علیه السلام در حدیثی ، سعادت حقیقی را چنین تبیین می فرماید : حَقیقَهُ السَّعادَهِ أَن یَختِمَ الرَّجُلُ عَمَلُهُ بِالسَّعادَهِ . (3) حقیقت خوش بختی ، آن است که مردی ، کارش به خوش بختی پایان پذیرد . و درباره شقاوت حقیقی می فرماید :
.
1- .ر . ک : ص 349 (نشانه های نیک بختی) .
2- .ر . ک : ص 361 (نشانه های تیره بختی) .
3- .ر . ک : ص 344 ح 6645 .
ص: 343
حَقیقَهُ الشَّقاءِ أَن یَختِمَ المَرءُ عَمَلَهُ بِالشَّقِاء . (1) حقیقت بدبختی ، آن است که مردی ، کارش به بدبختی ختم شود . این سخن ، بدین معناست که لذایذ و رنج های دنیوی ، به دلیل پایان پذیر بودن ، شایسته عنوان «سعادت و شقاوت حقیقی» نیستند، چنان که در سخنی دیگر از ایشان آمده است : الّذی یَستَحِقُّ اسمَ السَّعادَهِ علی الحَقیقَهِ سَعادَهُ الآخِرَهِ ، وَهی أَربَعهُ أَنواعٍ : بَقاءٌ بِلا فَناءٍ ، وَعِلمٌ بِلا جَهلٍ ، وَقُدرَهٌ بِلا عَجزٍ ، وَغِنَیً بِلا فَقرٍ . (2) آنچه حقیقتاً شایسته نام خوش بختی است ، خوش بختی اُخروی است و آن، چهار نوع است : ماندگاری بدون نابودی ، دانایی بدون نادانی ، توانایی بدون ناتوانی ، و بی نیازی بدون ناداری . بر این اساس، آنچه در فصل دوم این بخش ، عامل سعادت شمرده شده است (مانند : معرفت، ایمان، ولایت اهل بیت علیهم السلام و ارزش های اخلاقی و عملی) ، در واقع ، تأمین کننده سعادت حقیقی ، یعنی سعادت اُخروی است ، ضمن آن که سعادت مادّی و دنیوی انسان را نیز به بهترین وجه ، تحقّق می بخشد . نیز آنچه در فصل سوم ، عامل شقاوت معرفّی شده است (مانند : نادانی ، کفر و ضدّ ارزش های اخلاقی و عملی)، در واقع ، عامل شقاوت حقیقی ، یعنی شقاوت اُخروی است ، ضمن آن که زندگی مادّی و دنیوی انسان را نیز با تلخی و رنج ، همراه می نماید .
.
1- .ر . ک : ص 348 ح 6652 .
2- .ر . ک : ص 344 ح 6647 .
ص: 344
الفصل الأَوَّلُ : معنی السّعاده والشّقاوه1 / 1حَقیقَهُ السَّعادَهِالکتاب«وَ أَمَّا الَّذِینَ سُعِدُواْ فَفِی الْجَنَّهِ خَلِدِینَ فِیهَا مَادَامَتِ السَّمَوَ تُ وَ الْأَرْضُ إِلَا مَا شَاءَ رَبُّکَ عَطَاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ» . (1)
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :حَقیقَهُ السَّعادَهِ أن یَختِمَ الرَّجُلُ عَمَلَهُ بِالسَّعادَهِ . (2)
عنه علیه السلام :السَّعادَهُ ما أفضَت (3) إلَی الفَوزِ . (4)
عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : الَّذی یَستَحِقُّ اسمَ السَّعادَهِ عَلَی الحَقیقَهِ سَعادَه الآخِرَهِ ، وهِیَ أربَعَهُ أنواعٍ : بَقاءٌ بِلا فَناءٍ ، وعِلمٌ بِلا جَهلٍ ، وقُدرَهٌ بِلا عَجزٍ ، وغِنیً بِلا فَقرٍ . (5)
.
1- .هود : 108 .
2- .الخصال : ص 5 ح 14 عن وهب بن وهب عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، معانی الأخبار : ص 345 ح 1 عن وهب بن وهب عن الإمام الصادق عن أبیه عنه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 5 ص 154 ح 5 .
3- .أفضی إلی : أی أنتهی إلیه (مجمع البحرین : ج 3 ص 1400 «فضا») .
4- .غرر الحکم : ح 1122 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 45 ح 1091 .
5- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 306 ح 509 .
ص: 345
فصل یکم : معنای نیک بختی و بدبختی
1 / 1 حقیقت نیک بختی
فصل یکم : معنای نیک بختی و بدبختی1 / 1حقیقت نیک بختیقرآن«و امّا کسانی که نیک بخت شده اند، تا آسمان ها و زمین برجایند، در بهشتْ جاودان اند، مگر این که پروردگارت چیزی [دیگر ]بخواهد؛ بخششی که بریدنی نیست» .
حدیثامام علی علیه السلام :حقیقت نیک بختی، این است که مرد، عملش را با کامیابی به پایان برساند .
امام علی علیه السلام :نیک بختی، چیزی است که پایانش رستگاری باشد .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به او : چیزی که حقیقتا سزاوار نام نیک بختی است، نیک بختی آخرت است و آن، چهار نوع است : ماندگاری بدون نابودی ، دانش بدون نادانی ، قدرت نیامیخته با ناتوانی ، و بی نیازی بدون ناداری .
.
ص: 346
عنه علیه السلام :عِندَ العَرضِ عَلَی اللّهِ سُبحانَهُ ، تَتَحَقَّقُ السَّعادَهُ مِنَ الشَّقاءِ . (1)
عنه علیه السلام :الآخِرَهُ فَوزُ السُّعَداءِ . (2)
الإمام زین العابدین علیه السلام فی الدعاء : اللّهُمَّ... وَ السَّعیدُ مَن آوَیتَهُ إلی کَنَفِ (3) نِعمَتِکَ ، ونَقَلتَهُ حَمیدا إلی مَنازِلِ رَحمَتِکَ . (4)
سعد السعود نقلاً عن الزبور :السَّعیدُ مَن أخَذَ کِتابَهُ بِیَمینِهِ وَانصَرَفَ إلی أهلِهِ مُضیءَ الوَجهِ . (5)
1 / 2حَقیقَهُ الشَّقاءِالکتاب«یَوْمَ یَأْتِ لَا تَکَلَّمُ نَفْسٌ إِلَا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعِیدٌ * فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُواْ فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیهَا زَفِیرٌ وَ شَهِیقٌ * خَلِدِینَ فِیهَا مَادَامَتِ السَّمَوَ تُ وَ الْأَرْضُ إِلَا مَا شَاءَ رَبُّکَ إِنَّ رَبَّکَ فَعَّالٌ لِّمَا یُرِیدُ» . (6)
.
1- .غرر الحکم : ح 6223 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 338 ح 5767 .
2- .غرر الحکم : ح 695 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 24 ح 232 .
3- .الکَنَفُ : الجانب والناحیه (النهایه : ج 4 ص 205 «کنف») .
4- .البلد الأمین : ص 499 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 11 ص 273 عن أبی حیّان التوحیدی من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام .
5- .سعد السعود : ص 53 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 41 ح 8 .
6- .هود : 105 107 .
ص: 347
1 / 2 حقیقت بدبختی
امام علی علیه السلام :هنگام عرضه شدن بر خداوند سبحان است که حقیقت نیک بختی از بدبختی معلوم می گردد .
امام علی علیه السلام :آخرت، [زمان] رستگاری نیک بختان است .
امام زین العابدین علیه السلام در دعا : خدایا! ... خوش بخت، کسی است که او را در سایه نعمت خویش، مورد حمایت قرار دادی و در حالتی ستوده، به سوی جایگاه های رحمتت منتقل نمودی .
سعد السعود به نقل از زبور : خوش بخت، کسی است که نامه عملش را به دست راستش بگیرد و با چهره نورانی به سوی خاندانش برگردد .
1 / 2حقیقت بدبختیقرآن«[روز قیامت،] روزی [ است ]که چون فرا رسد، هیچ کس جز به اذن وی [خداوند] سخن نمی گوید. آن گاه بعضی از آنان تیره بخت اند و [ برخی ]نیک بخت: کسانی که تیره بخت شده اند، در آتش، فریاد و ناله ای دارند [و] تا آسمان ها و زمین برجایند، در آن ماندگار خواهند بود، مگر این که پروردگارت چیزی [دیگر ]بخواهد. پروردگار تو، همان می کند که بخواهد» .
.
ص: 348
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :حَقیقَهُ الشَّقاءِ أن یَختِمَ المَرءُ عَمَلَهُ بِالشَّقاءِ . (1)
عنه علیه السلام :وارِدُ النّارِ مُؤَبَّدُ الشَّقاءِ . (2)
سعد السعود نقلاً عن الزبور :الشَّقِیُّ مَن أخَذَ کِتابَهُ بِشِمالِهِ ومِن وَراءِ ظَهرِهِ ، [وَ] (3) انصَرَفَ إلی أهلِهِ باسِرَ (4) الوَجهِ . (5)
1 / 3أماراتُ السَّعادَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :کَفی بِالمَرءِ سَعادَهً أن یوثَقَ بِهِ فی أمرِ دینِهِ ودُنیاهُ . (6)
عنه صلی الله علیه و آله :مِن سَعادَهِ ابنِ آدَمَ استِخارَهُ اللّهِ ورِضاهُ بِما قَضَی اللّهُ . (7)
عنه صلی الله علیه و آله :لا تَمَنَّوُا المَوتَ ، فَإِنَّ هَولَ المُطَّلَعِ (8) شَدیدٌ ، وإنَّ مِنَ السَّعادَهِ أن یَطولَ عُمُرُ العَبد ویَرزُقَهُ اللّهُ الإِنابَهَ (9) . (10)
.
1- .الخصال : ص 5 ح 14 عن وهب بن وهب عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، معانی الاخبار : ص 345 ح 1 عن وهب بن وهب عن الإمام الصادق عن أبیه عنه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 5 ص 154 ح 5 .
2- .غرر الحکم : ح 10116 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 505 ح 9271 .
3- .. الزیاده من بحار الأنوار .
4- .بَسَرَ : أظهر العُبوس (مفردات ألفاظ القرآن : ص 122 «بسر») .
5- .سعد السعود : ص 53 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 41 ح 8 .
6- .مسند الشهاب : ج 2 ص 305 ح 1417 ، الفردوس : ج 3 ص 285 ح 4856 ، کنز العمّال : ج 15 ص 778 ح 43070 نقلاً عن ابن النجار وکلّها عن أنس ، غرر الحکم : ح 7058 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 386 ح 6546 کلاهما عن الإمام علیّ علیه السلام .
7- .تحف العقول : ص 55 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 159 ح 153 ؛ سنن الترمذی : ج 4 ص 455 ح 2151 لیس فیه «استخاره اللّه » ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 357 ح 1444 نحوه ، شعب الإیمان : ج 1 ص 219 ح 203 والثلاثه الأخیره عن سعد بن أبی وقاص .
8- .هَولُ المُطّلعِ : یرید به الموقف یوم القیامه ، أو ما یشرف علیه من أمر الآخره عُقیب الموت (النهایه : ج 3 ص 132 «طلع») .
9- .الإنابَهُ : الرجوع إلی اللّه بالتوبه (النهایه : ج 5 ص 123 «نوب») .
10- .مسند ابن حنبل : ج 5 ص 87 ح 14570 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 268 ح 7602 ولیس فیه صدره إلی «شدید» ، المنتخب من مسند عبد بن حمید : ص 349 ح 1155 کلّها عن جابر بن عبد اللّه ، کنز العمّال : ج 15 ص 554 ح 42149 ؛ الدعوات : ص 122 ح 297 وفیه بزیاده «إلی دار الخلود» فی آخره ، تنبیه الخواطر : ج 1 ص 7 ، بحار الأنوار : ج 6 ص 138 ح 45 .
ص: 349
1 / 3 نشانه های نیک بختی
حدیثامام علی علیه السلام :حقیقت بدبختی، این است که مرد، عملش به تیره بختی به پایان برسد .
امام علی علیه السلام :وارد شونده در دوزخ ، بدبخت همیشگی است .
سعد السعود به نقل از زبور : تیره بخت، کسی است که [روز قیامت، ]نامه عملش را به دست چپش و از پشت سرش بگیرد و با چهره در هم کشیده به سوی خاندانش برگردد .
1 / 3نشانه های نیک بختیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برای نیک بختی مرد، همین بس که در کار دین و دنیایش، به او اعتماد شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نیک بختی فرزند آدم ، خیرخواستن از خداوند و خشنودی به قضای خداست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آرزوی مرگ نکنید ؛ چرا که وحشتِ پس از مرگ، سخت است . همانا از خوش بختی است که عمر بنده، طولانی گردد و خداوند، توبه را نصیب او نماید .
.
ص: 350
عنه صلی الله علیه و آله :مِن سَعادَهِ المَرءِ المُسلِمِ الزَّوجَهُ الصّالِحَهُ ، وَالمَسکَنُ الواسِعُ ، وَالمَرکَبُ الهَنیءُ ، وَالوَلَدُ الصّالِحُ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ مِن سَعادَهِ المَرءِ المُسلِمِ أن یُشبِهَهُ وَلَدُهُ ، وَالمَرأَهَ الجَملاءَ (2) ذاتَ دینٍ ، وَالمَرکَبَ الهَنیءَ ، وَالمَسکَنَ الواسِعَ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ مِنَ السَّعادَهِ ، وثَلاثٌ مِنَ الشَّقاوَهِ ، فَمِنَ السَّعادَهِ المَرأَهُ تَراها تُعجِبُکَ وتَغیبُ فَتَأمَنُها عَلی نَفسِها ومالِکَ ، وَالدّابَّهُ تَکونُ وَطیئَهً (4) فَتُلحِقُکَ بِأَصحابِکَ ، وَالدّارُ تَکونُ واسِعَهً کَثیرَهَ المَرافِقِ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مِن سَعادَهِ المُسلِمِ سَعَهُ المَسکَنِ ، وَالجارُ الصّالِحُ ، وَالمَرکَبُ الهَنیءُ . (6)
.
1- .الجعفریات : ص 99 ، النوادر للراواندی : ص 151 ح 219 کلاهما عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، دعائم الإسلام : ج 2 ص 195 ح 709 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 76 ص 155 ح 35 .
2- .جَمْلاء : أی جمیله ملیحه (النهایه : ج 1 ص 299 «جمل») .
3- .قرب الإسناد : ص 77 ح 248 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 76 ص 149 ح 3 ؛ اُسد الغابه : ج 5 ص 438 الرقم 5514 ، الإصابه : ج 6 ص 558 الرقم 9449 کلاهما عن یحیی بن صیفی وفیهما صدره إلی «ولده» .
4- .الوَطِیءُ : المُذَلَّلُ، یُقال : هذا الفراش وطیء لا یؤذی جنب النائم (المعجم الوسیط : ج 2 ص 1041 «وطأ») . وقال المناوی : وطیئه أی هنیئه سریعه المشی سهله الانقیاد (فیض القدیر : ج 3 ص 422) .
5- .المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 176 ح 2684 عن محمّد بن سعد عن أبیه ، کنز العمال : ج 11 ص 93 ح 30755 .
6- .الخصال: ص183 ح252، بحار الأنوار: ج 76 ص289 ح 3 ؛ الأدب المفرد : ص 47 ح 116 ، مسند ابن حنبل: ج 5 ص240 ح 15372، المستدرک علی الصحیحین: ج4 ص184 ح 7306 بزیاده «فیالدنیا» بعد «المسلم»، شعب الإیمان : ج 7 ص 83 ح 9558 کلّها عن نافع بن عبد الحارث ، کنز العمّال : ج 11 ص 98 ح 30778.
ص: 351
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از خوش بختی مرد مسلمان است : زن نیکو و خانه بزرگ و مَرکب خوش رکاب و فرزند نیکو .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از خوش بختی مرد مسلمان است که فرزندش شبیه او باشد و زن زیبای دیندار و مَرکب خوش رکاب و خانه بزرگ داشته باشد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیز، از نیک بختی و سه چیز، از تیره بختی است . از نیک بختی است: داشتن زنی که دیدنش خوشایند تو باشد و در غیاب تو امانتدار خودش و مال تو باشد ، و داشتن حیوانی خوش رکاب است تا تو را به یارانت برساند ، و داشتن خانه ای جادار و دارای رفاه بسیار .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نیک بختی مرد مسلمان ، داشتن خانه بزرگ ، همسایه نیکوکار ، و مَرکب خوش رکاب است .
.
ص: 352
عنه صلی الله علیه و آله :أربَعَهٌ مِن سَعادَهِ المَرءِ : الخُلَطاءُ الصّالِحونَ ، وَالوَلَدُ البارُّ ، وَالمَرأَهُ المُؤاتِیَهُ ، وأن تَکونَ مَعیشَتُهُ فی بَلَدِهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :خَمسَهٌ مِنَ السَّعادَهِ : الزَّوجَهُ الصّالِحَهُ ، وَالبَنونَ الأَبرارُ ، وَالخُلَطاءُ الصّالِحونَ ، ورِزقُ المَرءِ فی بَلَدِهِ ، وَالحُبُّ لِالِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن تَزَوَّجَ فَقَد اُعطِیَ نِصفَ السَّعادَهِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مِن سَعادَهِ الرَّجُلِ الوَلَدُ الصّالِحُ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مِن سَعادَهِ المَرءِ حُسنُ الخُلُقِ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مِن سَعادَهِ ابنِ آدَمَ ، رِضاهُ بِما قَسَمَ اللّهُ لَهُ . (6)
عنه صلی الله علیه و آله :مِن سَعادَهِ المَرءِ أن یُشبِهَ أباهُ . (7)
عنه صلی الله علیه و آله :مِن سَعادَهِ المَرءِ المُسلِمِ المَرکَبُ الهَنیءُ . (8)
.
1- .النوادر للراوندی : ص 110 ح 93 ، الجعفریات : ص 194 کلاهما عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، جامع الأخبار : ص 285 ح 768 نحوه ، بحار الأنوار : ج 103 ص 86 ح 17 .
2- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 195 ح 706 عن الإمام الصادق علیه السلام ، عوالی اللآلی : ج 3 ص 293 ح 55 ، مستدرک الوسائل : ج 13 ص 292 ح 15387 .
3- .مستدرک الوسائل : ج 14 ص 154 ح 16352 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .
4- .الکافی : ج 6 ص 3 ح 6 عن الإمام الصادق علیه السلام ، عدّه الداعی : ص 76 ، بحار الأنوار : ج 104 ص 98 ح 67 .
5- .مسند الشهاب : ج 1 ص 199 ح 300 ، کنز العمّال : ج 3 ص 12 ح 5193 نقلاً عن شعب الإیمان وکلاهما عن جابر بن عبد اللّه ، مشکاه الأنوار : ص 393 ح 1293 عن الإمام الصادق علیه السلام ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 250 ، مستدرک الوسائل : ج 8 ص 446 ح 9952 .
6- .نثر الدرّ : ج 1 ص 168 .
7- .مسند الشهاب : ج 1 ص 199 ح 299 ، الإصابه : ج 3 ص 20 الرقم 6012 ، الفردوس : ج 4 ص 7 ح 6012 کلّها عن أنس ، کنز العمّال : ج 11 ص 91 ح 30746 .
8- .الکافی : ج 6 ص 536 ح 8 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، المحاسن : ج 2 ص 466 ح 2615 ، بحار الأنوار : ج 64 ص 171 ح 19 .
ص: 353
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چهار چیز، از نیک بختی مرد است : رفیقان خوب و فرزند نیکوکار و همسر مطیع [ و همراه] ، و این که شغلش (محلّ درآمدش) در شهر خودش باشد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پنج چیز، از نیک بختی [مرد ]است : همسر صالح ، فرزندان نیکوکار ، رفیقان خوب ، [بودن ]روزیِ مرد در شهرش ، و دوست داشتن خاندان محمّد صلی الله علیه و آله .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که ازدواج کند ، در حقیقت ، نیمی از نیک بختی به او عطا شده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نیک بختی مرد ، فرزند صالح است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نیک بختی مرد ، اخلاق نیک است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نیک بختی فرزند آدم ، خشنودی اوست به آنچه خداوند برایش مقرّر نموده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نیک بختی مرد ، شبیه بودن او به پدرش است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نیک بختی مرد مسلمان ، داشتن مَرکب خوش رکاب است .
.
ص: 354
الإمام علیّ علیه السلام :أماراتُ (1) السَّعادَهِ إخلاصُ العَمَلِ . (2)
عنه علیه السلام :السَّخاءُ إحدَی السَّعادَتَینِ . (3)
عنه علیه السلام :سَعادَهُ المَرءِ القَناعَهُ وَالرِّضا . (4)
عنه علیه السلام :یَقولُ اللّهُ عز و جل : «یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ زَحْفًافَلَا تُوَلُّوهُمُ الأَْدْبَارَ» (5) فَحافِظوا عَلی أمرِ اللّهِ عز و جل فی هذِهِ المَواطِنِ ، الَّتِی الصَّبرُ عَلَیها کَرَمٌ وسَعادَهٌ ، ونَجاهٌ فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ مِن فَظیعِ الهَولِ وَالمَخافَهِ . (6)
عنه علیه السلام :الصَّمتُ حُکمٌ ، وَالسُّکوتُ سَلامَهٌ ، وَالکِتمانُ طَرَفٌ مِنَ السَّعادَهِ . (7)
عنه علیه السلام :خُلُوُّ الصَّدرِ مِنَ الغِلِّ وَالحَسَدِ ، مِن سَعادَهِ العَبدِ . (8)
عنه علیه السلام :مِن سَعادَهِ المَرءِ أن تَکونَ صَنائِعُهُ عِندَ مَن یَشکُرُهُ ، ومَعروفُهُ عِندَ مَن لا یَکفُرُهُ . (9)
عنه علیه السلام :مِن سَعادَهِ المَرءِ أن یَضَعَ مَعروفَهُ عِندَ أهلِهِ . (10)
عنه علیه السلام :حُسنُ الصّورَهِ أوَّلُ السَّعادَهِ . (11)
.
1- .الأمَارهُ : العلامهُ (النهایه : ج 1 ص 67 «أمر») .
2- .غرر الحکم : ح 1231 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 70 ح 1788 .
3- .غرر الحکم : ح 1644 .
4- .غرر الحکم : ح 5561 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 284 ح 5124 .
5- .الأنفال : 15 .
6- .الکافی : ج 5 ص 38 ح 1 عن عقیل الخزاعی ، بحار الأنوار : ج 33 ص 448 ح 659 .
7- .تحف العقول : ص 223 ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 210 وفیه «حلم» بدل «حکم» ، بحار الأنوار : ج 78 ص 63 ح 146 .
8- .غرر الحکم : ح 5083 .
9- .غرر الحکم : ح 9447 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 473 ح 8679 وفیه «إحسانه» بدل «صنائعه» .
10- .غرر الحکم : ح 9392 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 470 ح 8586 .
11- .غرر الحکم : ح 4803 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 228 ح 4387 .
ص: 355
امام علی علیه السلام :نشانه های نیک بختی ، خالص بودن عمل است .
امام علی علیه السلام :سخاوت ، یکی از دو نیک بختی است .
امام علی علیه السلام :نیک بختی مرد ، قناعت و رضایت است .
امام علی علیه السلام :خداوند عز و جل می فرماید : «ای کسانی که ایمان آورده اید! هر گاه [ در میدان نبرد ]به کافران برخورد کردید که [ به سوی شما ]روی می آورند، به آنان پشت مکنید» . پس، امر خداوند عز و جل را در این موارد، مراقبت نمایید که شکیبایی بر آنها، کرامت و نیک بختی ، و [مایه] نجات از زشتیِ وحشت و هراس در دنیا و آخرت است .
امام علی علیه السلام :خاموشی ، حکمت است و سکوت ، سلامت است و رازپوشی، بخشی از نیک بختی است .
امام علی علیه السلام :تهی بودن سینه از کینه و حسد ، از نیک بختی بنده است .
امام علی علیه السلام :از نیک بختی مرد، این است که کارهایش برای کسی باشد که او را سپاس می گزارد و نیکی هایش برای کسی باشد که او را ناسپاسی نمی کند .
امام علی علیه السلام :از نیک بختی مرد، این است که نیکی هایش را به پای کسانی که شایسته آن اند صرف کند .
امام علی علیه السلام :چهره نیکو ، اوّل نیک بختی است .
.
ص: 356
عنه علیه السلام :الصّورَهُ الجَمیلَهُ أقَلُّ السَّعادَتَینِ . (1)
عنه علیه السلام :مَن سَلِمَ مِن ألسِنَهِ النّاسِ کانَ سَعیدا . (2)
عنه علیه السلام :عُنوانُ صَحیفَهِ السَّعیدِ حُسنُ الثَّناءِ عَلَیهِ . (3)
عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : مِن سَعادَهِ المَرءِ أن یَطولَ عُمُرُهُ ، ویَری فی أعدائِهِ ما یَسُرُّهُ . (4)
الإمام الحسین علیه السلام :ألا تَرَونَ الحَقَّ لا یُعمَلُ بِهِ وَالباطِلَ لا یُتَناهی عَنهُ ، لِیَرغَبِ المُؤمِنُ فی لِقاءِ اللّهِ ، وإنّی لا أرَی المَوتَ إلّا سَعادَهً وَالحَیاهَ مَعَ الظّالِمینَ إلّا بَرَما (5) . (6)
الإمام زین العابدین علیه السلام :إنَّ مِن سَعادَهِ المَرءِ أن یَکونَ مَتجَرُهُ فی بَلَدِهِ ، ویَکونَ خُلَطاؤُهُ صالِحینَ ، ویَکونَ لَهُ وُلدٌ یَستَعینُ بِهِم . (7)
الإمام الباقر علیه السلام :إنَّ مِن سَعادَهِ الرَّجُلِ أن یَکونَ لَهُ الوَلَدُ یَعرِفُ فیهِ شِبهَ خَلقِهِ وخُلُقِهِ وشَمائِلِهِ . (8)
الإمام الصادق علیه السلام :مِن سَعادَهِ المَرءِ أن یَکونَ مَتجَرُهُ فی بَلَدِهِ ، ویَکونَ لَهُ أولادٌ یَستَعینُ بِهِم ، وخُلَطاءُ صالِحونَ ، ومَنزِلٌ واسِعٌ ، وَامرَأَهٌ حَسناءُ ، إذا نَظَرَ إلَیها سُرَّ بِها وإذا غابَ عَنها حَفِظَتهُ فی نَفسِها . (9)
.
1- .غرر الحکم : ح 1659 .
2- .مطالب السؤول : ص 56 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 12 ح 70 .
3- .کشف الغمّه : ج 3 ص 137 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 79 ح 61 .
4- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 302 ح 459 .
5- .بَرِم بَرَما : ضَجِر ضَجَرا ، فهو ضَجرٌ وزنا ومعنی : إذا سَئمه ومَلَّهُ (مجمع البحرین : ج 1 ص 145 «برم») .
6- .المعجم الکبیر : ج 3 ص 115 ح 2842 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 310 کلاهما عن محمّد بن الحسن ، تحف العقول : ص 245 ، نزهه الناظر : ص 88 ح 26 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 244 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 192 ح 4 .
7- .الکافی : ج 5 ص 257 ح 1 و ص 258 ح 3 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 164 ح 3598 ، الخصال : ص 159 ح 207 ، مشکاه الأنوار : ص 458 ح 1533 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 7 ح 27 .
8- .الکافی : ج 1 ص 306 ح 3 و ج 6 ص 4 ح 2 کلاهما عن سدیر الصیرفی ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 477 ح 1644 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 104 ص 95 ح 37 .
9- .جامع الأحادیث للقمّی : ص 207 ، مستدرک الوسائل : ج 13 ص 292 ح 15388 .
ص: 357
امام علی علیه السلام :چهره زیبا ، نیمه کوچک تر نیک بختی است .
امام علی علیه السلام :هر که از زبان مردم آسوده باشد ، نیک بخت است .
امام علی علیه السلام :عنوانِ نامه اعمال نیک بخت ، ستایش [ مردم از ]اوست .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به او : از نیک بختی مرد، این است که عمرش طولانی باشد و چیزهایی درباره دشمنانش ببیند که او را شادمان سازد .
امام حسین علیه السلام :آیا نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل، جلوگیری نمی گردد؟ [با این وضعیّت، ]مؤمن باید به دیدار خدا علاقه مند باشد ، و من، مرگ را جز نیک بختی، و زندگی با ستمگران را جز ملال نمی بینم .
امام زین العابدین علیه السلام :از نیک بختی مرد، این است که محلّ تجارتش در شهرش باشد و رفیقانش صالح باشند و فرزندانی داشته باشد که از آنان یاری بگیرد .
امام باقر علیه السلام :از نیک بختی مرد، این است که فرزندش در شکل و اخلاق و صفات ، شبیه او باشد .
امام صادق علیه السلام :از نیک بختی مرد، این است که محلّ تجارتش در شهرش باشد ، فرزندانی داشته باشد که از آنان یاری بگیرد ، و رفیقان صالح و خانه بزرگ و زنی زیبا داشته باشد که هر گاه بدو می نگرد ، شاد شود و هرگاه غایب بود ، خودش را برای وی حفظ نماید .
.
ص: 358
عنه علیه السلام :ثَلاثَهٌ مِنَ السَّعادَهِ : الزَّوجَهُ المُؤاتِیَهُ ، وَالأَولادُ البارّونَ ، وَالرَّجُلُ یُرزَقُ مَعیشَتَهُ بِبَلَدِهِ یَغدو إلی أهلِهِ ویَروحُ . (1)
عنه علیه السلام :مِنَ السَّعادَهِ سَعَهُ المَنزِلِ . (2)
عنه علیه السلام :مِن سَعادَهِ المُؤمِنِ دابَّهٌ یَرکَبُها فی حَوائِجِهِ ، ویَقضی عَلَیها حُقوقَ إخوانِهِ . (3)
عنه علیه السلام :مِن سَعادَهِ الرَّجُلِ أن یَکونَ القَیِّمَ (4) عَلی عِیالِهِ . (5)
تحف العقول :قالَ أبو عُبَیدَهَ [لِلإِمامِ الصّادِقِ علیه السلام ] : : اُدعُ اللّهَ لی ألّا یَجعَلَ رِزقی عَلی أیدِی العِبادِ . فَقالَ علیه السلام : أبَی اللّهُ عَلَیکَ ذلِکَ إلّا أن یَجعَلَ أرزاقَ العِبادِ بَعضِهِم مِن بَعضٍ ، ولکِنِ ادعُ اللّهَ أن یَجعَلَ رِزقَکَ عَلی أیدی خِیارِ خَلقِهِ فَإِنَّهُ مِنَ السَّعادَهِ ، ولا یَجعَلَهُ عَلی أیدی شِرارِ خَلقِهِ فَإِنَّهُ مِنَ الشَّقاوَهِ . (6)
.
1- .الکافی : ج 5 ص 258 ح 2 عن عبد اللّه بن عبد الکریم ، تهذیب الأحکام : ج 7 ص 236 ح 1032 عن عبد الکریم ، الأمالی للطوسی : ص 303 ح 601 عن داوود نحوه ، بحار الأنوار : ج 104 ص 103 ح 94 .
2- .الکافی : ج 6 ص 525 ح 1 ، المحاسن : ج 2 ص 449 ح 2547 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 272 ح 824 کلّها عن هشام بن الحکم ، بحار الأنوار : ج 76 ص 152 ح 23 .
3- .الکافی : ج 6 ص 536 ح 7 ، المحاسن : ج 2 ص 466 ح 2616 کلاهما عن محمّد بن مروان ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 558 ح 1928 وفیهما «المرء» بدل «المؤمن» ، بحار الأنوار : ج 64 ص 171 ح 20 .
4- .قیِّمُ السماوات والأرض : أی الّذی یقوم بحفظها ومراعاتها ویقوم علی کلّ شیء بما تراه من تدبیره (مجمع البحرین : ج 3 ص 1532 «قوم») .
5- .الکافی : ج 4 ص 13 ح 13 عن معاذ بن کثیر ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 168 ح 3628 ، وسائل الشیعه : ج 12 ص 43 ح 6 .
6- .تحف العقول : ص 361 ، مشکاه الأنوار : ص 234 ح 665 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 244 ح 50 .
ص: 359
امام صادق علیه السلام :سه چیز، از نیک بختی است : زن مطیع [و همراه] ، فرزندان نیک ، و این که مرد، درآمدش را در شهر خود به دست آورد و [بتواند] به نزد خانواده اش رفت و آمد نماید .
امام صادق علیه السلام :از نیک بختی ، بزرگی خانه است .
امام صادق علیه السلام :از نیک بختی مؤمن ، داشتن مَرکبی است که برای نیازهای خود بر آن سوار شود و با آن، حقوق برادرانش را ادا نماید .
امام صادق علیه السلام :از نیک بختی مرد ، این است که تکیه گاه خانواده اش باشد.
تحف العقول :ابو عبیده به امام صادق علیه السلام گفت : از خدا بخواه که روزیِ مرا در دستان بندگان قرار ندهد. فرمود: «خداوند از انجام دادن این [خواسته] درباره تو، خود داری می کند. جز این نیست که خدا روزیِ برخی بندگان را در دست دیگری قرار داده است. از خدا بخواه که روزیِ تو را در دستان بندگان خوبش قرار دهد؛ چرا که آن، از نیک بختی است، و [بخواه که] آن را در دستان بندگان بدش قرار ندهد ؛ چرا که آن، از بدبختی است».
.
ص: 360
الإمام الکاظم علیه السلام :إنَّ جَعفَرا علیه السلام کانَ یَقولُ : سَعِدَ امرُؤٌ لَم یَمُت حَتّی یَری خَلَفَهُ مِن نَفسِهِ . (1)
الإمام الرضا علیه السلام :مِن سَعادَهِ الرَّجُلِ أن یَکشِفَ الثَّوبَ عَنِ امرَأَهٍ بَیضاءَ . (2)
عنه علیه السلام فِی الفِقهِ المَنسوبِ إلَیهِ : کِبَرُ الدّارِ مِنَ السَّعادَهِ ، وکَثرَهُ المُحِبّینَ مِنَ السَّعادَهِ ، ومُوافَقَهُ الزَّوجَهِ کَمالُ السُّرورِ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام : ألا إنَّ النِّساءَ خُلِقنَ شَتّی فَمِنهُنَّ الغَنیمَهُ وَالغَرامُ ومِنهُنَّ الهِلالُ (4) إذا تَجَلّی لِصاحِبِهِ ومِنهُنَّ الظَّلامُ فَمَن یَظفَر بِصالِحِهِنَّ یَسعَد ومَن یُغبَن فَلَیسَ لَهُ انتِقامُ (5)
1 / 4أماراتُ الشَّقاءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أربَعٌ مِنَ الشَّقاوَهِ : الجارُ السَّوءُ ، وَالمَرأَهُ السَّوءُ ، وَالمَسکَنُ الضَّیِّقُ ، وَالمَرکَبُ السَّوءُ . (6)
.
1- .الغیبه للطوسی : ص 41 ح 21 ، الخصال : ص 27 ح 94 ، کفایه الأثر : ص 269 کلّها عن موسی بن بکر ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 477 ح 1646 ، عدّه الداعی : ص 78 من دون إسناد إلی الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 49 ص 26 ح 42 .
2- .الکافی : ج 5 ص 335 ح 7 ، عوالی اللآلی : ج 3 ص 299 ح 82 ، وسائل الشیعه : ج 14 ص 36 ح 1 .
3- .الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیه السلام : ص 354 ، بحار الأنوار : ج 79 ص 303 ح 16 .
4- .فی المصدر : «الحلال» والصواب ما أثبتناه کما فی المصادر الاُخری .
5- .الکافی : ج 5 ص 323 ح 3 ، تهذیب الأحکام : ج 7 ص 401 ح 1601 ، معانی الأخبار : ص 317 ح 1 کلّها عن إبراهیم الکرخیّ ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 386 ح 4358 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 436 ح 1490 کلاهما عن داوود الکرخیّ وفیها «الهلال» بدل «الحلال» ، بحار الأنوار : ج 103 ص 232 ح 11 .
6- .صحیح ابن حبّان: ج9 ص341 ح4032، مسند ابن حنبل : ج1 ص357 ح1445 ، المستدرک علی الصحیحین: ج 2 ص 157 ح 2640 کلاهما نحوه ولیس فیهما «الجار السوء» وکلّها عن سعد بن أبی وقاص ، کنز العمّال : ج 11 ص 92 ح 30753 ؛ مکارم الأخلاق : ج 1 ص 274 ح 832 ، بحار الأنوار : ج 76 ص 154 ح 34 .
ص: 361
1 / 4 نشانه های تیره بختی
امام کاظم علیه السلام :جعفر صادق علیه السلام پیوسته می فرمود : «نیک بخت است مردی که نمیرد تا این که فرزند صالح خود را ببیند».
امام رضا علیه السلام :از نیک بختی مرد، این است که لباس از تن همسر سفید، بر کند.
امام رضا علیه السلام در کتاب الفقه منسوب به او : بزرگیِ خانه، از نیک بختی است و بسیاریِ دوستداران، از نیک بختی است و سازگاریِ همسر ، کمال خرسندی است.
امام صادق علیه السلام :هان! زنان، گوناگون آفریده شده اند بعضی از آنها غنیمت، و برخی خسارت اند و بعضی چون ماه اند، هنگامی که برای شوهرش می درخشد و بعضی چون تاریکی اند. هر کس به نیکوی آنان دست یابد ، نیک بخت است و هر که مغبون شود ، انتقام برایش روا نیست .
1 / 4نشانه های تیره بختیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چهار چیز از تیره بختی است : همسایه بد ، زن بد ، خانه کوچک ، و مَرکب بد .
.
ص: 362
المعجم الکبیر عن أسماء :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّ مِن شَقاءِ المَرءِ فِی الدُّنیا ثَلاثَهً : سوءَ الدّارِ ، وسوءَ المَرأَهِ وسوءَ الدّابَّهِ ، قالَت : یا رَسولَ اللّهِ ما سوءُ الدّارِ ؟ قالَ : ضیقُ ساحَتِها وخُبثُ جیرانِها ، قیلَ : فَما سوءُ الدّابَّهِ ؟ قالَ : مَنعُها ظَهرَها وسوءُ ضَلعِها ، قیلَ : فَما سوءُ المَرأَهِ ؟ قالَ : عُقمُ رَحِمِها وسوءُ خُلُقِها . (1)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ مِنَ السَّعادَهِ وثَلاثٌ مِنَ الشَّقاوَهِ ... و مِنَ الشَّقاوَهِ : المَرأَهُ تَراها فَتَسوؤُکَ وتَحمِلُ لِسانَها عَلَیکَ ، وإن غِبتَ عَنها لَم تَأمَنها عَلی نَفسِها ومالِکَ ، وَالدّابَّهُ تَکونُ قَطوفا (2) ، فَإِن ضَرَبتَها أتعَبَتکَ وإن تَرکَبها لَم تُلحِقکَ بِأَصحابِکَ ، وَالدّارُ تَکونُ ضَیِّقَهً قَلیلَهَ المَرافِقِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مِن عَلاماتِ الشَّقاءِ : جُمودُ العَینِ (4) ، وقَسوَهُ القَلبِ ، وشِدَّهُ الحِرصِ فی طَلَبِ الدُّنیا ، وَالإِصرارُ عَلَی الذَّنبِ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مِن شِقوَهِ ابنِ آدَمَ تَرکُهُ استِخارَهَ اللّهِ ، وسَخَطُهُ بِما قَضَی اللّهُ . (6)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : یا عَلِیُّ أربَعُ خِصالٍ مِنَ الشَّقاوَهِ : جُمودُ العَینِ ، وقَساوَهُ القَلبِ ، وبُعدُ الأَمَلِ ، وحُبُّ البَقاءِ . (7)
.
1- .المعجم الکبیر : ج 24 ص 153 ح 395 ، فتح الباری : ج 9 ص 138 نحوه ، کنز العمّال : ج 11 ص 99 ح 30782 .
2- .القَطُوفُ من الدوابّ : البطیء (الصحاح : ج 4 ص 1417 «قطف») .
3- .المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 176 ح 2684 عن محمّد بن سعد عن أبیه ، کنز العمّال : ج 11 ص 93 ح 30755 .
4- .جَمَدت عَینُه : قلّ ماؤها ، کنایه عن قسوه القلب (مجمع البحرین : ج 1 ص 309 «جمد») .
5- .الکافی : ج 2 ص 290 ح 6 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، الخصال : ص 243 ح 96 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه «الرزق» بدل «الدنیا» ، تحف العقول : ص 47 ، کنز الفوائد : ج 2 ص 10 ، معدن الجواهر : ص 39 وفیهما «أربع خصال من الشقاء» بدل «من علامات الشقاء» ، بحار الأنوار : ج 70 ص 52 ح 11 .
6- .تحف العقول : ص 55 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 159 ح 153 ؛ سنن الترمذی : ج 4 ص 455 ح 2151 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 357 ح 1444 کلاهما نحوه ، شعب الإیمان : ج 1 ص 219 ح 203 والثلاثه الأخیره عن سعد بن أبی وقاص .
7- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 360 ح 5762 عن حماد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، الخصال : ص 243 ح 97 عن أنس بن محمّد عن أبیه عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، تحف العقول : ص 12 وفیه «الدنیا» بدل «البقاء» ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 325 ح 2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 70 ص 52 ح 12 .
ص: 363
المعجم الکبیر :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «سه چیز، از بدبختی مرد در دنیاست : خانه بد ، زن بد و حیوان (مَرکب) بد» . اسماء گفت : ای پیامبر خدا! بدیِ خانه به چیست؟ فرمود : «کوچکی مساحت آن و بدی همسایگانش» . گفته شد : بدی حیوان به چیست؟ فرمود : «چموشی آن و پهلو ندادنش برای سواری» . گفته شد : بدی زن به چیست؟ فرمود : «نازایی و بد اخلاقی او» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیز، از نیک بختی و سه چیز، از بدبختی است. . . . و از بدبختی است : زنی که وقتی او را می بینی، غمگین می شوی و زبانش بر تو سنگینی می کند ، و اگر غایب باشی ، امانتدار خودش و مال تو نیست ؛ و حیوانی که کُندرو است ، که اگر آن را بزنی، تو را خسته می کند و اگر سوارش شوی ، تو را به یارانت نمی رساند ؛ و خانه ای که کوچک و رفاهش کم است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نشانه های تیره بختی است : چشمِ خشک ، سنگ دلی ، آزمندیِ شدید به دنیا ، و پافشاری بر گناه .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از بدبختی فرزند آدم ، ترک خیرخواهی از خدا و ناخشنودی از قضای خداوند است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام : ای علی! چهار ویژگی، از بدبختی است : چشمِ خشک ، سنگ دلی ، آرزوی دراز ، و دوست داشتنِ ماندگاری .
.
ص: 364
عنه صلی الله علیه و آله :... ومِن شِقوَتِهِ [أیِ ابنِ آدَمَ] سوءُ الخُلُقِ . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :مِنَ الشَّقاءِ فَسادُ النِّیَّهِ . (2)
عنه علیه السلام :مِنَ الشَّقاءِ احتِقابُ (3) الحَرامِ . (4)
عنه علیه السلام :مِنَ الشَّقاءِ أن یَصونَ المَرءُ دُنیاهُ بِدینِهِ . (5)
عنه علیه السلام :الحِرصُ أحَدُ الشَّقاءَینِ . (6)
عنه علیه السلام :أعظَمُ المَصائِبِ وَالشَّقاءِ ، الوَلَهُ (7) بِالدُّنیا . (8)
عنه علیه السلام :الخِذلانُ مِنَ الشَّقاوَهِ . (9)
الإمام زین العابدین علیه السلام :مِن شَقاءِ المَرءِ أن تَکونَ عِندَهُ امرَأَهٌ مُعجَبٌ بِها وهِیَ تَخونُهُ . (10)
.
1- .شعب الإیمان: ج6 ص249 ح8039 عن جابر، کنز العمّال : ج3 ص12 ح5193؛ تنبیه الخواطر: ج2 ص250.
2- .غرر الحکم : ح 9402 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 470 ح 8592 .
3- .احتَقَبَ الإثمَ : کأنّه جمعه (الصحاح : ج 1 ص 114 «حقب») .
4- .غرر الحکم : ح 9271 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 472 ح 8632 .
5- .غرر الحکم : ح 9346 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 469 ح 8547 .
6- .غرر الحکم : ح 1629 .
7- .الوَلَهُ : ذَهاب العقل والتحیّر من شدّه الوجد (النهایه : ج 5 ص 227 «وله») .
8- .غرر الحکم : ح 3081 .
9- .مطالب السؤول : ص 56 ؛ بحار الأنوار : ج 78 ص 12 ح 70 .
10- .الکافی : ج 5 ص 258 ح 3 ، وسائل الشیعه : ج 12 ص 180 ح 2 .
ص: 365
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :... و از بدبختی [فرزند آدم] ، بد اخلاقی است .
امام علی علیه السلام :از جمله بدبختی ، نیّت فاسد است .
امام علی علیه السلام :از جمله بدبختی ، گرد آوردن [ثروت] حرام است .
امام علی علیه السلام :از جمله بدبختی ، این است که مرد، دنیایش را با دینش حفظ کند .
امام علی علیه السلام :آزمندی ، یکی از دو بدبختی است .
امام علی علیه السلام :بزرگ ترین گرفتاری و بدبختی ، دل باختگی به دنیاست .
امام علی علیه السلام :به خودْ واگذار شدن [ از جانب خدا] ، از جمله بدبختی است .
امام زین العابدین علیه السلام :از بدبختی مرد، این است که زن خوشایندش ، به او خیانت نماید .
.
ص: 366
الإمام الباقر علیه السلام :مِن شَقاءِ العَیشِ ضیقُ المنَزِلِ . (1)
عنه علیه السلام :مِن شَقاءِ العَیشِ المَرکَبُ السَّوءُ . (2)
.
1- .الکافی : ج 6 ص 526 ح 6 ، المحاسن : ج 2 ص 451 ح 2555 کلاهما عن علیّ بن أبی المغیره ، بحار الأنوار : ج 76 ص 153 ح 31 .
2- .الکافی : ج 6 ص 537 ح 10 عن علیّ بن المغیره ، بحار الأنوار : ج 64 ص 161 ح 6 .
ص: 367
امام باقر علیه السلام :از جمله بدبختی زندگانی ، تنگی منزل است .
امام باقر علیه السلام :از جمله بدبختی زندگانی ، مَرکب بد است.
.
ص: 368
الفصل الثّانی : مبادئ السّعاده2 / 1المَعرِفَهُالکتاب«یُؤْتِی الْحِکْمَهَ مَن یَشَاءُ وَمَن یُؤْتَ الْحِکْمَهَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلَا أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ» . (1)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :العِلمُ إمامُ العَمَلِ وَالعَمَلُ تابِعُهُ ، یُلهِمُهُ اللّهُ السُّعَداءَ ویَحرِمُهُ الأَشقِیاءَ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن خَرَجَ مِن بَیتِهِ لِیَلتَمِسَ بابا مِنَ العِلمِ ، کَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوابَ نَبِیٍّ مِنَ الأَنبِیاءِ ، وأعطاهُ اللّهُ بِکُلِّ حَرفٍ یَسمَعُ أو یَکتُبُ مَدینَهً فِی الجَنَّهِ ، وطالِبُ العِلمِ أحَبَّهُ اللّهُ وأحَبَّهُ المَلائِکَهُ وأحَبَّهُ النَّبِیّونَ ، ولا یُحِبُّ العِلمَ إلَا السَّعیدُ ، وطوبی (3) لِطالِبِ العِلم یَومَ القِیامَهِ . (4)
.
1- .البقره : 269 .
2- .الخصال : ص 523 ح 12 عن الإمام علیّ علیه السلام ، الأمالی للصدوق : ص 714 ح 982 عن الأصبغ بن نباته عن الإمام علیّ علیه السلام وفیه «العقل» بدل «العمل» فی الموضعین ، منیه المرید : ص 109 عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلامعنه صلی الله علیه و آله ، عدّه الداعی : ص 64 عن محمّد بن علیّ بن الحسین بن زید عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 70 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 1 ص 166 ح 7 .
3- .طوبی : اسم الجنّه ، وقیل : هی شجره فیها (النهایه : ج 3 ص 141 «طوب») .
4- .جامع الأخبار : ص 110 ح 195 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 1 ص 178 ح 60 .
ص: 369