فصل دوم : عوامل نیک بختی
2 / 1 شناخت
فصل دوم : عوامل نیک بختی2 / 1شناختقرآن«[خدا] دانش و حکمت را به هر که بخواهد، می دهد و به هر کس دانش داده شود ، خیر فراوانی داده شده است و جز خردمندان، متذکّر نمی شوند» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش، پیشوای عمل است و عمل، پیرو آن . خداوند، آن را به نیک بختان الهام می کند و بدبختان را از آن محروم می سازد.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که از خانه اش بیرون بیاید تا بابی از دانش را بجوید ، خداوند عز و جلبرای او در برابر هر گامی ، پاداش پیامبری از پیامبران را می نویسد و در برابر هر حرفی که می شنود یا می نویسد ، شهری را در بهشت به او عطا می کند . خدا و فرشتگان و پیامبران، دانشجو را دوست دارند و جز نیک بخت، دانش را دوست ندارد. خوشا به حال دانشجو در روز رستاخیز!
.
ص: 370
الإمام علیّ علیه السلام :مَن قاتَلَ جَهلَهُ بِعِلمِهِ ، فازَ بِالحَظِّ الأَسعَدِ . (1)
عنه علیه السلام :مَن عَرَفَ اللّهَ سُبحانَهُ لَم یَشقَ أبدا . (2)
الإمام الصادق علیه السلام :لا یَنبَغی لِمَن لَم یَکُن عالِما أن یُعَدَّ سَعیدا . (3)
الإمام الکاظم علیه السلام فی بَیانِ جُنودِ العَقلِ وَالجَهلِ : السَّعادَهُ ، الشَّقاءُ . (4)
راجع : ص 302 (الفصل الرابع : موانع الشرور / المعرفه) .
2 / 2الإِیمانُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أسعَدُ النّاسِ بِشَفاعَتی یَومَ القِیامَهِ ، مَن قالَ : «لا إلهَ إلَا اللّهُ» ، خالِصا مِن قَلبِهِ أو نَفسِهِ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :سَبَقَ العِلمُ وجَفَّ القَلَمُ ومَضَی القَدَرُ ، بِتَحقیقِ الکِتابِ وتَصدیقِ الرُّسُلِ ، وبِالسَّعادَهِ مِنَ اللّهِ عز و جل لِمَن آمَنَ وَاتَّقی ، وبِالشَّقاءِ لِمَن کَذَّبَ وکَفَرَ ، وبِوِلایَهِ اللّهِ المُؤمِنینَ وبرَاءَتِهِ مِنَ المُشرِکینَ . (6)
.
1- .غرر الحکم : ح 8859 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 457 ح 8284 .
2- .غرر الحکم : ح 8954 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 463 ح 8427 .
3- .تحف العقول : ص 364 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 246 ح 70 .
4- .تحف العقول : ص 402 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 159 ح 30 .
5- .صحیح البخاری : ج 1 ص 49 ح 99 و ج 5 ص 2402 ح 6201 ، السنن الکبری للنسائی : ج 3 ص 427 ح 5842 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 308 ح 8867 وفیها «قبل» بدل «قلبه أو» ، السنه لابن أبی عاصم : ص 380 ح 825 ولیس فیه «قلبه أو» وکلّها عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 1 ص 415 ح 1758 .
6- .التوحید : ص 343 ح 13 عن معاذ بن جبل ، تفسیر القمّی : ج 2 ص 210 عن السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، بحار الأنوار : ج 5 ص 94 ح 13 .
ص: 371
2 / 2 ایمان
امام علی علیه السلام :هر کس به کمک دانش خویش، با نادانی اش بجنگد، به سعادت آمیزترینْ بهره، دست می یابد.
امام علی علیه السلام :هر که خدای سبحان را بشناسد ، هرگز بدبخت نمی شود.
امام صادق علیه السلام :آن که دانشمند نیست، نشاید که نیک بخت به حساب آید.
امام کاظم علیه السلام در بیان سپاهیان خِرد و نادانی : نیک بختی و بدبختی.
ر . ک : ص 303 (موانع شرور / شناخت) .
2 / 2ایمانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برخوردارترین افراد از سعادت شفاعت من در روز رستاخیز، کسانی اند که با اخلاصی برخاسته از دل و جان ، «لا إله إلّا اللّه » بگویند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش [الهی]، پیشی گرفت و قلم [قضا]، نگاشت و آنچه [در نزد او ]تقدیر شد ، نافذ گشت بر تحقّق یافتن قرآن و تصدیق فرستادگان خدا و نیک بختی از جانب خداوند عز و جل برای کسی که ایمان بیاورد و تقوا پیشه نماید ، و بدبختی برای کسی که تکذیب کند و کفر ورزد ، و ولایت خدا بر مؤمنان و بیزاری او از مشرکان.
.
ص: 372
الإمام الرضا علیه السلام :جَفَّ القَلَمُ بِحَقیقَهِ الکِتابِ مِنَ اللّهِ بِالسَّعادَهِ لِمَن آمَنَ وَاتَّقی ، وَالشّقاوَهِ مِنَ اللّهِ تَبارَکَ وتَعالی لِمَن کَذَّبَ وعَصی . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :بِالإِیمانِ یُرتَقی إلی ذِروَهِ السَّعادَهِ ونِهایَهِ الحُبورِ . (2)
عنه علیه السلام :ما أعظَمَ سَعادَهَ مَن بوشِرَ قَلبُهُ بِبَردِ الیَقینِ . (3)
عنه علیه السلام :أفضَلُ السَّعادَهِ استِقامَهُ الدّینِ . (4)
عنه علیه السلام :فازَ السُّعَداءُ بِوِلایَهِ الإِیمانِ . (5)
عنه علیه السلام :مُعتَصَمُ السُّعَداءِ بِالإِیمانِ ، وخِذلانُ الأَشقِیاءِ بِالعِصیانِ مِن بَعدِ إیجابِ الحُجَّهِ عَلَیهِم بِالبَیانِ ، إذا وَضَحَ لَهُم مَنارُ الحَقِّ وسَبیلُ الهُدی . (6)
الإمام الصادق علیه السلام :لَم یُؤمِنِ اللّهُ المُؤمِنَ مِن هَزاهِزِ الدُّنیا ، ولکِنَّهُ آمَنَهُ مِنَ العَمی فیها وَالشَّقاءِ فِی الآخِرَهِ . (7)
راجع : ص 304 (الفصل الرابع : موانع الشرور / الإیمان) .
.
1- .قرب الإسناد : ص 355 ح 1270 عن البزنطی ، بحار الأنوار : ج 5 ص 154 ح 4 .
2- .غرر الحکم : ح 4323 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 189 ح 3915 .
3- .غرر الحکم : ح 9556 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 481 ح 8873 .
4- .غرر الحکم : ح 2869 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 117 ح 2607 .
5- .دستور معالم الحکم : ص 95 ، کنز العمّال : ج 16 ص 189 ح 44216 نقلاً عن وکیع عن عبد اللّه بن حسن عنه علیه السلام .
6- .دستور معالم الحکم : ص 94 ، کنز العمّال : ج 16 ص 188 ح 44216 نقلاً عن وکیع عن عبد اللّه بن الحسن عنه علیه السلام نحوه .
7- .الکافی : ج 2 ص 255 ح 18 عن محمّد بن بهلول العبدی ، الغیبه للنعمانی : ص 211 ح 19 عن الفضل بن أبی قره التفلیسیّ عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلامنحوه ، بحار الأنوار : ج 67 ص 213 ح 20 .
ص: 373
امام رضا علیه السلام :قلم [قضا] نگاشت تحقّق [وعده] قرآن را از جانب خدا درباره نیک بختی کسی که ایمان بیاورد و تقوا پیشه نماید ، و درباره بدبختی از جانب خداوند تبارک و تعالی برای کسی که تکذیب کند و نافرمانی نماید .
امام علی علیه السلام :با ایمان، می توان به بلندای نیک بختی و نهایت شادمانی ارتقا یافت .
امام علی علیه السلام :چه سعادت بزرگی دارد آن که دلش با گوارایی یقین، همراه است!
امام علی علیه السلام :بالاترینْ نیک بختی ، پایداری در دین است .
امام علی علیه السلام :نیک بختان، در سایه حکومت ایمان [بر دل]، رستگار شدند .
امام علی علیه السلام :درآویختن [و پناه بردن ]نیک بختان به ایمان و وا ماندن [و یاری نشدن ]بدبختان در اثر نافرمانی ، پس از اتمام حجّت بر آنان از طریق بیان [حکم خداوند ]است ، آن گاه که نشانه حق و راه هدایت برای آنان روشن شده باشد .
امام صادق علیه السلام :خداوند، مؤمن را از آشوب های دنیا ایمن نمی کند ؛ ولی او را از گم راهی در دنیا و بدبختی در آخرت، در امان نگه می دارد .
ر . ک : ص 305 (موانع شرور / ایمان) .
.
ص: 374
2 / 3وِلایَهُ أهلِ البَیتِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیُّ ، سَعِدَ مَن تَوَلّاکَ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : إنَّ السَّعیدَ حَقَّ السَّعیدِ مَن أحَبَّکَ وأطاعَکَ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : ألا إنَّ السَّعیدَ کُلَّ السَّعیدِ مَن أحَبَّکَ وأخَذَ بِطَریقَتِکَ . (3)
الأمالی للمفید عن سلمان الفارسی :خَرَجَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَومَ عَرَفَهَ ، فَقالَ [لِعَلِیٍّ علیه السلام ] : ... إنَّ السَّعیدَ کُلَّ السَّعیدِ حَقَّ السَّعیدِ ، مَن أطاعَکَ وتَوَلّاکَ مِن بَعدی . (4)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا بَنی عَبدِ المُطَّلِبِ ، أطیعوا عَلِیّا وَاتَّبِعوهُ وتَوَلَّوهُ ولا تُخالِفوهُ ، وَابرَؤوا مِن عَدُوِّهِ وآزِروهُ وَانصُروهُ وَاقتَدوا بِهِ ، تَرشُدوا وتَهتَدوا وتَسعَدوا . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :یا أیُّهَا النّاسُ ، اتَّبِعوا هُدَی اللّهِ تَهتَدوا وتَرشُدوا وهُوَ هُدایَ ، وهُدایَ هُدی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، فَمَنِ اتَّبَعَ هُداهُ فی حَیاتی وبَعدَ مَوتی فَقَدِ اتَّبَعَ هُدایَ ، ومَنِ اتَّبَعَ هُدایَ فَقَدِ اتَّبَعَ هُدَی اللّهِ ، ومَنِ اتَّبَعَ هُدَی اللّهِ فَلا یَضِلُّ ولا یَشقی . (6)
عنه صلی الله علیه و آله :إنّی أسأَلُکَ یا سَیِّدی وإلهی أن تَجعَلَ لی مِن أهلی وَزیرا تَشُدُّ بِهِ عَضُدی ، فَجَعَلَ اللّهُ لی عَلِیّا وَزیرا وأخا ، وجَعَلَ الشَّجاعَهَ فی قَلبِهِ ، وألبَسَهُ الهَیبَهَ عَلی عَدُوِّهِ ، وهُوَ أوَّلُ مَن آمَنَ بی وصَدَّقَنی ، وأوَّلُ مَن وَحَّدَ اللّهَ مَعی ، وإنّی سَأَلتُ ذلِکَ رَبّی عز و جل فَأَعطانیهِ ، فَهُوَ سَیِّدُ الأَوصِیاءِ ، اللُّحوقُ بِهِ سَعادَهٌ وَالمَوتُ فی طاعَتِهِ شَهادَهٌ ، وَاسمُهُ فِی التَّوراهِ مَقرونٌ إلَی اسمی . (7)
.
1- .الأمالی للصدوق : ص 67 ح 32 ، بشاره المصطفی : ص 18 و ص 162 کلّها عن ابن عبّاس ، مشکاه الأنوار : ص 152 ح 367 ، روضه الواعظین : ص 324 ، بحار الأنوار : ج 68 ص 7 ح 1 .
2- .الأمالی للطوسی : ص 426 ح 953 ، الأمالی للصدوق : ص 466 ح 621 ، بشاره المصطفی : ص 60 کلّها عن أبی الحمراء خادم رسول اللّه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 27 ص 221 ح 6 .
3- .الأمالی للطوسی : ص 498 ح 1093 عن علیّ بن جعفر عن أخیه الإمام الکاظم عن أبیه عن جدّه علیهم السلام عن جابر بن عبد اللّه ، بحار الأنوار : ج 21 ص 143 ح 6 .
4- .الأمالی للمفید : ص 161 ح 3 ، بحار الأنوار : ج 39 ص 265 ح 37 .
5- .کتاب سلیم بن قیس : ج 2 ص 907 ح 61 .
6- .تأویل الآیات الظاهره : ج 1 ص 320 ح 19 عن عیسی بن داوود النجّار عن الإمام الکاظم عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 24 ص 149 ح 30 .
7- .الأمالی للصدوق : ص 74 ح 42 عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری ، بحار الأنوار : ج 38 ص 92 ح 6 .
ص: 375
2 / 3 ولایت اهل بیت
2 / 3ولایت اهل بیتپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! نیک بخت است هر که ولایت تو را بپذیرد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام : نیک بخت حقیقی، کسی است که تو را دوست بدارد و از تو فرمان برد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام : هان! نیک بخت کامل، کسی است که تو را دوست بدارد و روش تو را در پیش بگیرد .
الأمالی ، مفید به نقل از سلمان فارسی : پیامبر خدا روز عرفه بیرون آمد و [به علی علیه السلام ]فرمود : « ... نیک بخت کامل و حقیقی ، کسی است که پس از من ، از تو فرمان ببرد و ولایت تو را بپذیرد» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای فرزندان عبد المطّلب ! از علی، فرمان ببرید و پیروی اش کنید و ولایتش را بپذیرید و با او مخالفت نورزید و از دشمنش بیزاری بجویید، و با او همکاری کنید و یاری اش نمایید و به او اقتدا کنید تا به راه در آیید و هدایت یابید و نیک بخت گردید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای مردم! از راهنمایی خدا پیروی کنید تا هدایت یابید و رشد کنید. آن (راهنمایی خدا) راهنمایی من ، و راهنمایی من، راهنمایی علی بن ابی طالب است . پس هر که از راهنمایی او در زمان بودن من و پس از مرگ من پیروی کند ، در حقیقت، از راهنمایی من پیروی نموده است و هر که از راهنمایی من پیروی کند ، در حقیقت، از راهنمایی خدا پیروی نموده است، و هر که از راهنمایی خدا پیروی نماید، گم راه و بدبخت نمی گردد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :[گفتم:] ای سَرور و خدای من! از تو می خواهم که برای من از خاندان خودم، دست یار و همکاری قرار دهی که بازویم بِدان محکم گردد . آن گاه خداوند، علی را برایم وزیر و برادر قرار داد ، و در دلش شجاعت افکند و [لباسِ ]هیبت علیه دشمنش را بر تن او پوشاند . او نخستین کسی است که به من ایمان آورد و تصدیقم نمود ، و نخستین کسی است که به همراه من ، خدا را یگانه شمرد . من، این را از پروردگارم عز و جلخواستم و او هم آن را به من عطا فرمود . او سَرور جانشینان من است . پیوستن به او، نیک بختی و مردن در راه فرمان بُرداری از او ، شهادت است . نام او در تورات، همراه نام من است .
.
ص: 376
الإمام الباقر والإمام الصادق علیهماالسلام :اِتِّباعُ الکِتابِ یورِثُ السَّعادَهَ «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَایَ فَلَا یَضِلُّ وَ لَا یَشْقَی» (1) وَاتِّباعُ الأَئِمَّهِ یورِثُ الجَنَّهَ . (2)
الکافی عن علیّ بن عبد اللّه(3) : سَأَلَهُ رَجُلٌ عَن قَولِهِ تَعالی : «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَایَ فَلَا یَضِلُّ وَ لَا یَشْقَی» . قالَ : مَن قالَ بِالأَئِمَّهِ وَاتَّبَعَ أمرَهُم ولَم یَجُز (4) طاعَتَهُم . (5)
الإمام علیّ علیه السلام :فینا نَزَلَت هذِهِ الآیَهُ : «إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هَادٍ» (6) فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أنَا المُنذِرُ وأنتَ الهادی یا عَلِیُّ ، فَمِنَّا الهادی وَالنَّجاهُ وَالسَّعادَهُ إلی یَومِ القِیامَهِ . (7)
.
1- .طه : 123 .
2- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 284 ، بحار الأنوار : ج 24 ص 52 ح 4 .
3- .. الظاهر أنّ المراد ب «علیّ بن عبد اللّه » هو علیّ بن محمّد بن عبد اللّه بن بندار الذی قد یعبّر عنه بهذین الوجهین وبِ «علیّ بن بندار» و روایته عن السیّاری أکثر من روایه السیاری عنه . وأمّا الإضمار فالظاهر أیضا أنّه لا یخلو من رجوعه إلی الإمام الهادیأو الإمام الجواد علیهماالسلام. کلّ ذلک بقرائن،منها: طبقتهما فیالروایه؛ والعلم عنداللّه تعالی.
4- .أی : فمن قال بهم واتّبع أمرهم ولم یتجاوز عن طاعتهم فلا یضلّ فی الدنیا عن طریق الحقّ (مرآه العقول : ج 5 ص 15) .
5- .الکافی : ج 1 ص 414 ح 10 ، بصائر الدرجات : ص 14 ح 2 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 400 ، تأویل الآیات الظاهره : ج 1 ص 321 ح 20 ، بحار الأنوار : ج 24 ص 150 ح 31 .
6- .الرعد : 7 .
7- .تفسیر العیاشی : ج 2 ص 203 ح 5 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام .
ص: 377
امام باقر و امام صادق علیهماالسلام :پیروی از قرآن ، موجب نیک بختی است . «پس، هر که از هدایت من پیروی کند، نه گم راه می شود و نه بدبخت» . پیروی از امامان ، موجب [ ورود به] بهشت است .
الکافی به نقل از علی بن عبد اللّه : مردی از امام علیه السلام (1) درباره این سخن خدای متعال پرسید : «پس، هر که از هدایت من پیروی کند، نه گم راه می شود و نه بدبخت» . فرمود : «کسی [منظور است] که قائل به امامان باشد و از امرشان پیروی نماید و از پیروی شان پا بیرون ننهد» .
امام علی علیه السلام :در شأن ما این آیه نازل شد : «تو فقط بیم دهنده ای و البته برای هر گروهی، هدایت کننده ای است» ، پیامبر خدا فرمود : «من بیم دهنده ام و تو ای علی هدایت کننده ای». پس، هدایت کننده و نیز نجات و نیک بختی تا روز رستاخیز، از ماست .
.
1- .ظاهراً مراد از امام ، در این حدیث ، امام جواد و یا امام هادی علیهماالسلام است . و علی بن عبد اللّه ، علی بن محمّد بن عبد اللّه بن بندار است که گاهی به اختصار ، از او به علی بن محمّد یا علی بن بندار یاد می شود .
ص: 378
عنه علیه السلام :بَینَما نَحنُ عِندَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وهُوَ یَجودُ بِنَفسِهِ وهُوَ مُسَجّیً (1) بِثَوبٍ ومُلاءَهٍ (2) خَفیفَهٍ عَلی وَجهِهِ ، فَمَکَثَ ما شاءَ اللّهُ أن یَمکُثَ ، ونَحنُ حَولَهُ بَینَ باکٍ ومُستَرجِعٍ ، إذ تَکَلَّمَ صلی الله علیه و آله وقالَ : اِبیَضَّت وُجوهٌ وَاسوَدَّت وُجوهٌ ، وسَعِدَ أقوامٌ وشَقِیَ آخَرونَ ، سَعِدَ أصحابُ الکِساءِ الخَمسَهِ أنَا سَیِّدُهُم ، ولا فَخرَ ، عِترَتی أهلُ بَیتِی السّابِقونَ ، اُولئِکَ المُقَرَّبونَ ، یَسعَدُ مَنِ اتَّبَعَهُم وشایَعَهُم عَلی دینی ودینِ آبائی . (3)
فاطمه علیهاالسلام :خَرَجَ عَلَینا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَشِیَّهَ عَرَفَهَ ، فَقالَ : إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی باهی بِکُم وغَفَرَ لَکُم عامَّهً ولِعَلِیٍّ خاصَّهً ، وإنّی رَسولُ اللّهِ إلَیکُم غَیرُ مُحارِبٍ لِقَرابَتی ، هذا جَبرَئیلُ یُخبِرُنی أنَّ السَّعیدَ کُلَّ السَّعیدِ حَقَّ السَّعیدِ مَن أحَبَّ عَلِیّا فی حَیاتِهِ وبَعدَ مَوتِهِ ، وإنَّ الشَّقِیَّ کُلَّ الشَّقِیِّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَن أبغَضَ عَلِیّا فی حَیاتِهِ وبَعدَ وَفاتِهِ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :السَّعیدُ مَنِ اتَّبَعَنا ، وَالشَّقِیُّ مَن عادانا وخالَفَنا . (5)
2 / 4التَّوفیقُالإمام علیّ علیه السلام :التَّوفیقُ مِنَ السَّعادَهِ . (6)
.
1- .سُجّی : أی غُطّی (النهایه : ج 2 ص 344 «سجا») .
2- .المُلاءَهُ : الإزار (النهایه : ج 4 ص 352 «ملأ») .
3- .طُرَف من الأنباء والمناقب: ص207 عن الإمام الکاظم عن أبیه عن جدّه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج22ص494 ح40.
4- .الأمالی للصدوق : ص 248 ح 270 ، دلائل الإمامه : ص 75 ح 13 ، العمده : ص 200 ح 304 ولیس فیه ذیله من «وإنّ الشقیّ ...» ، بحار الأنوار : ج 27 ص 74 ح 1 ؛ المعجم الکبیر : ج 22 ص 415 ح 1026 نحوه وکلّها عن عباد الکلبی عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام عن فاطمه الصغری عن الإمام الحسین علیه السلام ، کنز العمّال : ج 13 ص 145 ح 36458 .
5- .دلائل الإمامه : ص233 ح162 عن عماره بن زید الواقدی، الأمان : ص66، بحار الأنوار : ج72 ص181 ح9.
6- .مطالب السؤول : ص 56 ؛ بحار الأنوار : ج 78 ص 12 ح 70 .
ص: 379
2 / 4 توفیق
امام علی علیه السلام :خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله بودیم و ایشان در حال جان دادن بود و با لباسی، پوشانده و چادرشب نازکی بر صورتش کشیده شده بود . به اندازه ای که خدا می خواست ، درنگ کرد . ما در اطرافش گریان و ناامید بودیم که ناگهان به سخن آمد و فرمود: «چهرگانی، سفید و چهرگانی، سیاه شدند و گروهی، نیک بخت و [گروه] دیگری، بدبخت شدند . پنج تنِ اصحاب کسا، نیک بخت شدند. من سَرورشان هستم و فخری [در این باره ]نیست . خاندان من ، اهل بیت من که پیشی گیرندگان [در ایمان]اند ، مقرّبان [درگاه خدای متعال]اند . هر که از آنان پیروی کند وآنان را بر دین من و دین پدران من همراهی نماید ، نیک بخت می شود».
فاطمه علیهاالسلام :پیامبر خدا در شامگاه عرفه نزد ما آمد و فرمود: «خداوند تبارک و تعالی به طور عام به شما و به طور خاص به علی، مباهات کرد و [همه ]شما را آمرزید. من، فرستاده خدا به سوی شمایم و با خویشانم در جنگ نیستم. این، جبرئیل است که به من خبر می دهد : نیک بخت کامل و حقیقی، کسی است که علی را در زندگی و مرگش دوست بدارد ، و بدبخت کامل و حقیقی ، کسی است که علی را در زندگی و مرگش دشمن بدارد».
امام صادق علیه السلام :نیک بخت، کسی است که از ما پیروی کند و بدبخت، کسی است که با ما دشمنی و مخالفت ورزد.
2 / 4توفیقامام علی علیه السلام :توفیق، از [نشانه های ]نیک بختی است.
.
ص: 380
عنه علیه السلام :بِالتَّوفیقِ تَکونُ السَّعادَهُ . (1)
عنه علیه السلام :التَّوفیقُ رَأسُ السَّعادَهِ . (2)
عنه علیه السلام :التَّوفیقُ رَأسُ النَّجاحِ . (3)
عنه علیه السلام :مِنَ السَّعادَهِ التَّوفیقُ لِصالِحِ الأَعمالِ . (4)
عنه علیه السلام :نالَ الفَوزَ مَن وُفِّقَ لِلطّاعَهِ . (5)
الإمام الصادق علیه السلام :رَأَیتُ المَعروفَ کَاسمِهِ ، ولَیسَ شَیءٌ أفضَلَ مِنَ المَعروفِ إلّا ثَوابُهُ وذلِکَ یُرادُ مِنهُ ، ولَیسَ کُلُّ مَن یُحِبُّ أن یَصنَعَ المَعروفَ إلَی النّاسِ یَصنَعُهُ ، ولَیسَ کُلُّ مَن یَرغَبُ فیهِ یَقدِرُ عَلَیهِ ، ولا کُلُّ مَن یَقدِرُ عَلَیهِ یُؤذَنُ لَهُ فیهِ ، فَإِذَا اجتَمَعَتِ الرَّغبَهُ وَالقُدرَهُ وَالإِذنُ ، فَهُنالِکَ تَمَّتِ السَّعادَهُ لِلطّالِبِ وَالمَطلوبُ إلَیهِ . (6)
عنه علیه السلام :ما کُلُّ مَن نَوی شَیئا قَدَرَ عَلَیهِ ، ولا کُلُّ مَن قَدَرَ عَلی شَیءٍ وُفِّقَ لَهُ ، ولا کُلُّ مَن وُفِّقَ أصابَ لَهُ مَوضِعا ، فَإِذَا اجتَمَعَتِ النِّیَّهُ وَالقُدرَهُ وَالتَّوفیقُ وَالإِصابَهُ ، فَهُنالِکَ تَمَّتِ السَّعادَهُ . (7)
.
1- .غرر الحکم : ح 4196 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 185 ح 3750 .
2- .غرر الحکم : ح 858 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 31 ح 537 .
3- .غرر الحکم : ح 942 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 41 ح 942 .
4- .غرر الحکم : ح 9296 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 467 ح 8511 .
5- .غرر الحکم : ح 9992 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 498 ح 9186 .
6- .الکافی : ج 4 ص 26 ح 3 عن أبی یقظان ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 55 ح 1686 ، الأمالی للطوسی : ص 480 ح 1048 عن عبد العزیز بن محمّد بن الدراوردی ، تحف العقول : ص 363 کلاهما نحوه ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 294 ح 915 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 414 ح 31 .
7- .الإرشاد : ج 2 ص 204 ، کنز الفوائد : ج 2 ص 33 ، مشکاه الأنوار : ص 576 ح 1921 ، نزهه الناظر : ص 119 ح 64 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 390 ، بحار الأنوار : ج 5 ص 210 ح 50 .
ص: 381
امام علی علیه السلام :نیک بختی، در سایه توفیق است .
امام علی علیه السلام :توفیق، سرآمد نیک بختی است.
امام علی علیه السلام :توفیق، اوج کامیابی است.
امام علی علیه السلام :توفیق انجام دادن کارهای نیک، از جمله نیک بختی است.
امام علی علیه السلام :آن که توفیق طاعت یابد، به رستگاری می رسد.
امام صادق علیه السلام :نیکی را همچون نامش دیدم، و چیزی برتر از نیکی نیست، جز پاداش آن و مُراد از آن هم همین است. چنین نیست که هر کس بخواهد به مردم نیکی کند، بتواند نیکی کند، و چنین نیست که هر کس نیکی را دوست می دارد، بر انجام دادن آن [نیز] توانا باشد، و چنین نیست که هر کسی بر آن توانا باشد، بر انجام دادن آن، اجازه یابد. پس هر گاه شوق و توانایی و اجازه با هم جمع شدند، آن جاست که نیک بختی برای جوینده و جُسته شده، کامل می گردد.
امام صادق علیه السلام :چنین نیست که هر کسی [چیزی را] قصد کند، بر آن توانا باشد، و چنین نیست که هر کس بر چیزی توانا باشد، برای آن توفیق داشته باشد، و چنین نیست که هر که توفیق یابد، به هدف برسد. پس هر گاه قصد و توانایی و توفیق و رسیدن به هدف، با هم گرد آمدند، آن جاست که نیک بختی، کامل می گردد.
.
ص: 382
2 / 5مَحاسِنُ الأَخلاقِ وَالأَعمالِأ الإِخلاصُالإمام علیّ علیه السلام :فازَ بِالسَّعادَهِ مَن أخلَصَ العِبادَهَ . (1)
عنه علیه السلام :قَدِّموا خَیرا تَغنَموا ، وأخلِصوا أعمالَکُم تَسعَدوا . (2)
عنه علیه السلام :السَّعیدُ مَن أخلَصَ الطّاعَهَ . (3)
ب التَّقویرسول اللّه صلی الله علیه و آله :السَّعادَهُ فِی اثنَتَینِ : الطّاعَهِ وَالتَّقوی . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ ... أسعِدنی بِتَقواکَ . (5)
ج الزُّهدُ فِی الدُّنیاالإمام علیّ علیه السلام :أصلُ الزُّهدِ الیَقینُ ، وثَمَرَتُهُ السَّعادَهُ . (6)
.
1- .غرر الحکم : ح 6584 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 358 ح 6052 .
2- .غرر الحکم : ح 6779 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 372 ح 6296 .
3- .غرر الحکم : ح 1293 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 47 ح 1186 .
4- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 90 .
5- .المعجم الأوسط : ج 6 ص 121 ح 5982 ، الدعاء للطبرانی : ص 421 ح 1424 کلاهما عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 2 ص 176 ح 3617 ؛ الکافی : ج 2 ص 577 ح 1 عن جندب عن الإمام الصادق علیه السلام ، مصباح المتهجّد : ص 270 ، جمال الاُسبوع : ص 134 کلاهما من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، الإقبال : ج 2 ص 78 عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 89 ص 296 ح 8 .
6- .غرر الحکم : ح 3099 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 121 ح 2749 .
ص: 383
2 / 5 اخلاق و رفتار خوب
الف اخلاص
ب پرهیزگاری
ج پارسایی در دنیا
2 / 5اخلاق و رفتار خوبالف اخلاصامام علی علیه السلام :کسی که خالصانه عبادت کند، به نیک بختی نایل می شود.
امام علی علیه السلام :نیکی را پیش بدارید، که بهره مند می شوید، و عمل هایتان را خالصانه انجام دهید، که نیک بخت می گردید.
امام علی علیه السلامنیک بخت، کسی است که خالصانه [خدا را ]فرمانبری کند.
ب پرهیزگاریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیک بختی، در دو چیز است: اطاعت خدا و پرهیزگاری.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدایا!... در سایه پرهیزگاری در برابر خویش، نیک بختم گردان.
ج پارسایی در دنیاامام علی علیه السلام :ریشه پارسایی، یقین، و میوه آن، خوش بختی است.
.
ص: 384
عنه علیه السلام :اِعزِف (1) عَن دُنیاکَ تَسعَد بِمُنقَلَبِکَ ، وتُصلِح مَثواکَ . (2)
عنه علیه السلام :إنَّ السُّعَداءَ بِالدُّنیا غَدا ، هُمُ الهارِبونَ مِنهَا الیَومَ . (3)
عنه علیه السلام :کَفی بِالمَرءِ سَعادَهً أن یَعزِفَ عَمّا یَفنی ، ویَتَوَلَّهَ بِما یَبقی . (4)
د الحُبُّ فِی اللّهِالإمام علیّ علیه السلام :کونوا عِبادَ اللّه إخوانا ، تَسعَدوا لَدَیهِ بِالنَّعیمِ المُقیمِ . (5)
ه التَّواصُلُ مَعَ اللّهِالإمام علیّ علیه السلام :صِلِ الَّذی بَینَکَ وبَینَ اللّهِ ، تَسعَد بِمُنقَلَبِکَ . (6)
عنه علیه السلام :صِلُوا الَّذی بَینَکُم وبَینَ اللّهِ تَسعَدوا . (7)
و اِتِّباعُ القُرآنِالکتاب«إِنَّ هَذَا الْقُرْءَانَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ» . (8)
.
1- .عَزَفَ عن الشیء : انصَرَفَ عنه (المصباح المنیر : ص 407 «عزف») .
2- .غرر الحکم : ح 2298 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 78 ح 1881 وفیه «اعزب» بدل «اعزف» .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 223 ، غرر الحکم : ح 3562 ، بحار الأنوار : ج 7 ص 115 ح 51 .
4- .غرر الحکم : ح 7070 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 387 ح 6558 .
5- .غرر الحکم : ح 11005 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 552 ح 10183 .
6- .غرر الحکم : ح 5864 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 302 ح 5367 .
7- .غرر الحکم : ح 5846 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 304 ح 5411 .
8- .الإسراء : 9 .
ص: 385
د دوستی در راه خدا
ه پیوند با خدا
و پیروی از قرآن
امام علی علیه السلام :از دنیایت روی بگردان، تا در بازگشتگاهت نیک بخت شوی و جایگاه همیشگی خود را سامان دهی .
امام علی علیه السلام :نیک بختانِ فردا، دنیاگریزانِ امروزند.
امام علی علیه السلام :برای نیک بختی مرد، همین بس که از چیزی که نابود می شود، روی بگرداند و چیزی را که باقی می ماند، دوست بدارد.
د دوستی در راه خداامام علی علیه السلام :با بندگان خدا برادری کنید، نزد او با نعمتِ پایدار، نیک بخت می شوید.
ه پیوند با خداامام علی علیه السلام :با کسی که میان تو و خداست (امام یا عالم) ، پیوند برقرار کن، تا در بازگشتگاهت نیک بخت شوی .
امام علی علیه السلام :میان خود و کسی که میان شما و خداست، پیوند برقرار کنید، تا نیک بخت شوید.
و پیروی از قرآنقرآن«همانا این قرآن ، به راهی که استوارترینِ راه هاست، هدایت می کند» .
.
ص: 386
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ هذَا القُرآنَ هُوَ النّورُ المُبینُ ... مَن جَعَلَهُ شِعارَهُ ودِثارَهُ (1) أسعَدَهُ اللّهُ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إن أرَدتُم عَیشَ السُّعَداءِ ، ومَوتَ الشُّهَداءِ ، وَالنَّجاهَ یَومَ الحَسرَهِ ، وَالظِّلَّ یَومَ الحَرورِ (3) ، وَالهُدی یَومَ الضَّلالَهِ ، فَادرُسُوا القُرآنَ ؛ فَإِنَّهُ کَلامُ الرَّحمنِ، وحِرزٌ (4) مِنَ الشَّیطانِ ، ورُجحانٌ فِی المیزانِ . (5)
الإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ لِلأَشتَرِ حینَ وَلّاهُ عَلی مِصرَ : هذا ما أمَرَ بِهِ عَبدُ اللّهِ عَلِیٌّ أمیرُ المُؤمِنینَ ، مالِکَ بنَ الحارِثِ الأَشتَرَ ... أمَرَهُ بِتَقوَی اللّهِ وإیثارِ طاعَتِهِ ، وَاتِّباعِ ما أمَرَ بِهِ فی کِتابِهِ مِن فَرائِضِهِ وسُنَنِهِ ، الَّتی لا یَسعَدُ أحَدٌ إلّا بِاتِّباعِها ، ولا یَشقی إلّا مَعَ جُحودِها (6) وإضاعَتِها . (7)
ز العَمَلُ الصّالِحُالکتاب«مَنْ عَمِلَ صَلِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوهً طَیِّبَهً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» . (8)
.
1- .الشِعارُ : الثوب الّذی یلی الجسد ، لأنّه یلی شعرهُ ، والدِثارُ : الثوب الّذی فوق الشعار (النهایه : ج 2 ص 480 «شعر») .
2- .التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ص 449 ح 297 ، بحار الأنوار : ج 92 ص 31 ح 34 .
3- .الحَرُورُ : الرِّیحُ الحارَّهُ (مفردات ألفاظ القرآن : ص 224 «حر») .
4- .الحِرزُ : الموضع الحصین (الصحاح : ج 3 ص 873 «حرز») .
5- .جامع الأخبار : ص 115 ح 203 ، بحار الأنوار : ج 92 ص 19 ؛ الفردوس : ج 5 ص 371 ح 8471 عن عصیف بن الحارث ، کنز العمّال : ج 1 ص 545 ح 2439 .
6- .الجُحودُ : الإنکار مع العلم (الصحاح : ج 2 ص 451 «جحد») .
7- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، تحف العقول : ص 126 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 599 ح 744 .
8- .النحل : 97 .
ص: 387
ز کار شایسته
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :این قرآن ، همان نور آشکار است ... . هر کس آن را جامه رویین و زیرین خود قرار دهد ، خداوندْ او را خوش بخت می کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اگر زندگی نیک بختان و مرگ شهیدان و نجات روز حسرت و سایه در باد سوزان و هدایت در روز گم راهی را می خواهید ، قرآن بیاموزید ؛ چرا که آن، سخن خدای بخشنده ، پناه از شیطان ، و [موجب ]سنگینی در سنجه اعمال است .
امام علی علیه السلام در نامه اش به مالک اشتر، هنگامی که او را والی مصر قرار داد : این، چیزی است که بنده خدا، علی امیر مؤمنان، مالک بن حارث اَشتر را بِدان فرمان می دهد ... . او را به پرهیزگاری در برابر خداوند و برگزیدن اطاعت او و پیروی از آنچه در کتابش بِدان امر کرده (اعم از واجبات و مستحبّاتش، که هیچ کس جز در سایه پیروی از آنها نیک بخت نمی گردد و جز به انکار و ضایع نمودن آنها بدبخت نمی شود) ، فرمان می دهد .
ز کار شایستهقرآن«هر کس کار شایسته ای انجام دهد ، خواه مرد باشد یا زن ، در حالی که مؤمن است ، او را به حیاتی پاک، زنده می داریم و پاداش آنان را به بهترین اعمالی که انجام می دادند ، خواهیم داد» .
.
ص: 388
«فَأَمَّا مَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَلِحًا فَعَسَی أَن یَکُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ» . (1)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن عَمِلَ صالِحا شَهِدَت لَهُ جَوارِحُهُ ، وبِقاعُهُ ، وشُهورُهُ ، وأعوامُهُ ، وساعاتُهُ ، وأیّامُهُ ، ولَیالِی الجُمَعِ وساعاتُها وأیّامُها ، فَیَسعَدُ بِذلِکَ سَعادَهَ الأَبَدِ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ الدُّنیا دارُ تِجارَهٍ ورِبحُها أو خُسرُهَا الآخِرَهُ ، فَالسَّعیدُ مَن کانَت بِضاعَتُهُ فیهَا الأَعمالَ الصّالِحَهَ ، ومَن رَأَی الدُّنیا بِعَینِها وقَدَّرَها بِقَدرِها . (3)
عنه علیه السلام :سَعادَهُ الرَّجُلِ فی إحرازِ دینِهِ وَالعَمَلِ لِاخِرَتِهِ . (4)
ح الجِدُّ فِی العَمَلِالإمام علیّ علیه السلام :قَد سَعِدَ مَن جَدَّ . (5)
ط لُزومُ الحَقِّالإمام علیّ علیه السلام :فی لُزومِ الحَقِّ تَکونُ السَّعادَهُ . (6)
.
1- .القصص : 67 .
2- .التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ص 654 ح 373 ، بحار الأنوار : ج 7 ص 315 ح 11 .
3- .شرح نهج البلاغه : ج 16 ص 133 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 85 ح 400 .
4- .غرر الحکم : ح 5624 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 285 ح 5147 .
5- .غرر الحکم : ح 6629 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 367 ح 6162 .
6- .غرر الحکم : ح 6489 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 353 ح 5960 .
ص: 389
ح کوشایی در عمل
ط همراهی با حق
«امّا کسی که توبه کند و ایمان آورد و عملی شایسته انجام دهد ، امید است که از رستگاران باشد» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس کار شایسته ای انجام دهد ، اعضا و مکان ها و ماه ها و سال ها و لحظات و روزهای او و شب های جمعه و ساعات و روزهای آن ، برای او گواهی می دهند و بدین وسیله به نیک بختیِ جاوید نایل می شود .
امام علی علیه السلام :دنیا ، سرای تجارت است و سود و زیان آن، [در] آخرت است . نیک بخت، کسی است که سرمایه او در دنیا کارهای شایسته باشد و [نیز ]کسی است که دنیا را ببیند و آن را به اندازه خودش ارزش بگذارد .
امام علی علیه السلام :نیک بختی مرد، در حفظ دین خود و عمل برای آخرت خویش است .
ح کوشایی در عملامام علی علیه السلام :هر که کوشید ، به خوش بختی رسید .
ط همراهی با حقامام علی علیه السلام :نیک بختی، در همراهی با حق است .
.
ص: 390
ی دَوامُ العِبادَهِالإمام علیّ علیه السلام :دَوامُ العِبادَهِ بُرهانُ الظَّفَرِ بِالسَّعادَهِ . (1)
ک التَّوبَهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أیُّهَا النّاسُ ، توبوا إلَی اللّهِ قَبلَ أن تَموتوا ، وبادِروا بِالأَعمالِ الصّالِحَهِ قَبلَ أن تَشتَغِلوا ، وأصلِحُوا الَّذی بَینَکُم وبَینَ رَبِّکُم تَسعَدوا . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یَعرِضُ عَلی عَبدِهِ فی کُلِّ یَومٍ نَصیحَهً ، فَإِن هُوَ قَبِلَها سَعِدَ ، وإن تَرَکَها شَقِیَ ، فَإِنَّ اللّهَ باسِطٌ یَدَهُ لِمُسیءِ النَّهارِ لِیَتوبَ ، فَإِن تابَ تابَ اللّهُ عَلَیهِ . (3)
الإمام زین العابدین علیه السلام فی دُعائِهِ : لا یَشقی بِنَقِمَتِکَ المُستَغفِرونَ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :رَحِمَ اللّهُ عَبدا تابَ إلَی اللّهِ قَبلَ المَوتِ ، فَإِنَّ التَّوبَهَ مُطَهِّرَهٌ مِن دَنَسِ الخَطیئَهِ ، ومُنقِذَهٌ مِن شَفَا (5) الهَلَکَهِ ، فَرَضَ اللّهُ بِها عَلی نَفسِهِ لِعِبادِهِ الصّالِحینَ ، فَقالَ : «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَهَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنکُمْ سُوءَما بِجَهَلَهٍ ثُمَّ تَابَ مِنم بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (6) «وَمَن یَعْمَلْ سُوءًا أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِد اللَّهَ غَفُورًا رَّحِیمًا» (7) . (8)
.
1- .غرر الحکم : ح 5147 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 251 ح 4706 .
2- .أعلام الدین : ص 333 ح 3 عن أبی الدرداء ، إرشاد القلوب : ص 45 بزیاده «توبه نصوحا» بعد «اللّه » ، بحار الأنوار : ج 77 ص 176 ح 10 ؛ سنن ابن ماجه : ج 1 ص 343 ح 1081 ، السنن الکبری : ج 3 ص 244 ح 5570 ، مسند أبی یعلی : ج 2 ص 341 ح 1851 کلّها عن جابر بن عبد اللّه نحوه .
3- .تاریخ دمشق : ج 16 ص 373 عن خزیمه بن حکیم السلمی ، المعجم الأوسط : ج 7 ص 361 ح 7731 عن جابر بن عبداللّه ولیس فیه صدره إلی «شقی» وبزیاده «وباسط یده بالنهار لمسیء اللّیل لیتوب ، فإن تاب تاب اللّه علیه» فی آخره ، کنز العمّال : ج 4 ص 220 ح 10250 .
4- .الصحیفه السجّادیّه : ص 182 الدعاء 46 ، المزار الکبیر : ص 458 ، جمال الاُسبوع : ص 262 عن المتوکّل بن هارون عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلام ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 179 عن الإمام علیّ والإمام زین العابدین علیهماالسلام .
5- .شَفا البِئْرِ : حَرْفُهُ ، ویضرب به المَثَلُ فی القرب من الهلاک (مفردات ألفاظ القرآن : ص 459 «شفا») .
6- .الأنعام : 54 .
7- .النساء : 110 .
8- .تفسیر العیاشی : ج 1 ص 361 ح 27 عن أبی عمرو الزبیری ، بحار الأنوار : ج 6 ص 33 ح 45 .
ص: 391
ی استمرار عبادت
ک توبه
ی استمرار عبادتامام علی علیه السلام :استمرار در عبادت ، نشانه دستیابی به نیک بختی است .
ک توبهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای مردم! پیش از مرگتان به درگاه خدا توبه کنید (به سوی او باز گردید) ، و پیش از سرگرم شدنتان [به کارهای دیگر]، به کارهای نیک مبادرت کنید ، و بین خود و پروردگارتان را اصلاح کنید، که خوش بخت می گردید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند، هر روز، نصیحتی را به بنده اش عرضه می دارد. اگر آن را بپذیرد، خوش بخت می شود و اگر رهایش کند، تیره بخت می گردد . خداوند، دست [رحمت ]خود را برای گناهکارِ روز، گشوده است تا او باز گردد و اگر او توبه کند ، خدا نیز توبه او را می پذیرد .
امام زین العابدین علیه السلام در دعایش : [خدایا! ]آمرزش خواهان، با نقمت های تو تیره بخت نمی شوند .
امام صادق علیه السلام :خدا رحمت کند بنده ای را که پیش از مرگ، به سوی خدا توبه می کند ؛ چرا که توبه، پاک کننده از پلیدی گناه، و نجات دهنده از پرتگاه نابودی است . خداوند به خاطر توبه، برای بندگان خوبش ، [رحمت را ]بر خود واجب نموده و فرموده است : «پروردگارتان، رحمت را بر خود، مقرّر کرده است که هر کس از شما به نادانی، کار بدی کند و سپس توبه کند و درستکاری پیشه سازد ، وی آمرزنده مهربان است» ، «و هر کس کار بدی کند ، یا بر خویشتن ستم ورزد ، سپس از خدا آمرزش بخواهد ، خدا را آمرزنده مهربان خواهد یافت» .
.
ص: 392
ل طاعَهُ اللّهِالکتاب«قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِیعَام بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًی فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَایَ فَلَا یَضِلُّ وَ لَا یَشْقَی» . (1)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَنِ اتَّبَعَ کِتابَ اللّهِ هَداهُ اللّهُ مِنَ الضَّلالَهِ ، ووَقاهُ سوءَ الحِسابِ یَومَ القِیامَهِ ، وذلِکَ أنَّ اللّهَ یَقولُ : «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَایَ فَلَا یَضِلُّ وَ لَا یَشْقَی» . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ السَّعادَهَ کُلَّ السَّعادَهِ ، طولُ العُمُرِ فی طاعَهِ اللّهِ عز و جل . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :لا یَسعَدُ امرُؤٌ إلّا بِطاعَهِ اللّهِ سُبحانَهُ . (4)
عنه علیه السلام :إنَّ عُمُرَکَ مَهرُ سَعادَتِکَ ، إن أنفَذتَهُ فی طاعَهِ رَبِّکَ . (5)
.
1- .طه : 123 .
2- .المعجم الکبیر : ج 12 ص 38 ح 12437 ، المعجم الأوسط : ج 5 ص 332 ح 5466 کلاهما عن ابن عبّاس ، المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 413 ح 3438 ، المصنف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 156 کلاهما عن ابن عبّاس من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام نحوه ، کنز العمّال : ج 1 ص 198 ح 1000 .
3- .تاریخ بغداد : ج 6 ص 17 الرقم 3046 عن المطلب عن أبیه ، مسند الشهاب : ج 1 ص 206 ح 312 ، تاریخ دمشق : ج 35 ص 340 ح 7212 ، الفردوس : ج 2 ص 346 ح 3566 کلّها عن ابن عمر ، کنز العمّال : ج 15 ص 666 ح 42646 .
4- .غرر الحکم : ح 10848 ، عیون الحکم والمواعظ ص 543 ح 10082 .
5- .غرر الحکم : ح 3429 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 149 ح 3286 .
ص: 393
ل اطاعت از خدا
ل اطاعت از خداقرآن«فرمود : همگی از آن [مقام،] فرود آیید ، در حالی که بعضی از شما دشمن بعضی دیگرند . پس اگر برای شما از جانب من هدایتی رسد ، هر کس از هدایتم پیروی کند، نه گم راه می شود و نه تیره بخت» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس از کتاب خدا پیروی نماید ، خداوند، او را از گم راهی [به راه راست ]هدایت می کند و روز رستاخیز، او را از بدی (سختی) حساب حفظ می نماید. این به دلیل آن است که خدا می فرماید : «پس، هر که از هدایت من پیروی نماید، نه گم راه می شود و نه تیره بخت» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :همه نیک بختی ، داشتن عمر طولانی در اطاعت خداوند عز و جلاست .
امام علی علیه السلام :هیچ مردی، جز در سایه اطاعت خداوند سبحان، به نیک بختی نمی رسد .
امام علی علیه السلام :همانا عمر تو، کابین نیک بختی توست ، [البتّه ]اگر آن را در اطاعت پروردگارت صرف کنی .
.
ص: 394
عنه علیه السلام :دَعوا طاعَهَ البَغیِ (1) وَالعِنادِ ، وَاسلُکوا سَبیلَ الطّاعَهِ وَالاِنقِیادِ ، تَسعَدوا فِی المَعادِ . (2)
عنه علیه السلام :لا یَسعَدُ أحَدٌ إلّا بِإِقامَهِ حُدودِ اللّهِ . (3)
عنه علیه السلام :مَن أطاعَ اللّهَ لَم یَشقَ أبَدا . (4)
لقمان لِابنِهِ : اِشتَغِل بِرِضَا اللّهِ جَلَّ جَلالُهُ ، فَفیهِ شُغُلٌ شاغِلٌ وسَعادَهٌ وإقبالٌ فِی الدُّنیا ویَومِ الحِسابِ وَالسُّؤالِ . (5)
م إنفاقُ المالِالإمام علیّ علیه السلام :إذا قَدَّمتَ مالَکَ لِاخِرَتِکَ ، وَاستَخلَفتَ اللّهَ سُبحانَهُ عَلی مَن خَلَّفتَهُ مِن بَعدِکَ ، سَعِدتَ بِما قَدَّمتَ ، وأحسَنَ اللّهُ لَکَ الخِلافَهَ عَلی مَن خَلَّفتَ . (6)
عنه علیه السلام :الجَوادُ فِی الدُّنیا مَحمودٌ ، وفِی الآخِرَهِ مَسعودٌ . (7)
ن مُحاسَبَهُ النَّفسِالإمام علیّ علیه السلام :مَن حاسَبَ نَفسَهُ سَعِدَ . (8)
س مُجاهَدَهُ النَّفسِالإمام علیّ علیه السلام :مَن أجهَدَ نَفسَهُ فی إصلاحِها سَعِدَ . (9)
.
1- .البَغیُ : تجاوز الحقّ إلی الباطل (مفردات ألفاظ القرآن : ص 136 «بغی») .
2- .غرر الحکم : ح 5119 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 250 ح 4673 .
3- .غرر الحکم : ح 10853 .
4- .غرر الحکم : ح 8378 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 448 ح 7925 .
5- .فتح الأبواب : ص 308 ، بحار الأنوار : ج 13 ص 434 ح 27 .
6- .غرر الحکم : ح 4136 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 132 ح 2978 .
7- .غرر الحکم : ح 2152 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 67 ح 1713 .
8- .غرر الحکم : ح 7887 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 424 ح 7158 .
9- .غرر الحکم : ح 8246 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 445 ح 7821 .
ص: 395
م بخشش دارایی
ن حسابرسی از خود
س جهاد با نفس
امام علی علیه السلام :پیروی از تجاوز و عناد را رها کنید و راه اطاعت و فرمان برداری [از خدا] را بپیمایید ، تا در رستاخیز، خوش بخت گردید .
امام علی علیه السلام :هیچ کسی، جز در سایه برپایی قوانین خداوند ، نیک بخت نمی گردد .
امام علی علیه السلام :هر که خدا را اطاعت نماید ، هرگز تیره بخت نمی گردد .
لقمان به پسرش : به [جلب] خشنودی خداوند عز و جلمشغول باش ، که در آن ، کاری مشغول کننده، و نیک بختی و آسایش در دنیا و روز حساب و بازخواست است .
م بخشش داراییامام علی علیه السلام :هر گاه دارایی ات را برای آخرتت پیش فرستادی و خدای سبحان را پس از خود بر آن [فرزندی] که به جای گذاشتی، جانشین قرار دادی ، به واسطه آنچه پیش فرستاده ای ، نیک بخت می گردی و خداوند، جانشینی را به نیکویی برای تو بر آن که بر جای گذاشته ای ، انجام خواهد داد .
امام علی علیه السلام :بخشنده ، در دنیا ، ستوده و در آخرت، نیک بخت است .
ن حسابرسی از خودامام علی علیه السلام :هر که خود را حسابرسی نماید ، خوش بخت می شود .
س جهاد با نفسامام علی علیه السلام :هر که در اصلاح نفْس خود بکوشد ، خوش بخت می گردد .
.
ص: 396
عنه علیه السلام :اِعلَموا أنَّ الجِهادَ الأَکبَرَ جِهادُ النَّفسِ ، فَاشتَغِلوا بِجِهادِ أنفُسِکُم تَسعَدوا . (1)
عنه علیه السلام :إنَّ النَّفسَ الَّتی تَجهَدُ فِی اقتِناءِ الرَّغائِبِ الباقِیَهِ ، لَتُدرِکُ طَلَبَها وتَسعَدُ فی مُنقَلَبِها . (2)
ع مُجالَسَهُ العُلَماءِ ومُتابَعَتُهُمالإمام علیّ علیه السلام :جالِسِ العُلَماءَ تَسعَد . (3)
عنه علیه السلام :عاشِر أهلَ الفَضلِ تَسعَد وتَنبُل . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :وَصِیَّهُ وَرَقَهَ بنِ نَوفَلٍ لِخَدیجَهَ بِنتِ خُوَیلِدٍ علیهاالسلام ، إذا دَخَلَ عَلَیها یَقولُ لَها : یا بِنتَ أخی لا تُماری (5) جاهِلاً ولا عالِما ، فَإِنَّکِ مَتی مارَیتِ جاهِلاً آذاکِ ، ومَتی مارَیتِ عالِما مَنَعَکِ عِلمَهُ ، وإنَّما یَسعَدُ بِالعُلَماءِ مَن أطاعَهُم . (6)
ف المُبادَرَهُ إلَی الخَیراتِالإمام علیّ علیه السلام :دَرکُ السَّعادَهِ بِمُبادَرَهِ الخَیراتِ وَالأَعمالِ الزّاکِیاتِ . (7)
عنه علیه السلام :بادِرِ الطّاعَهَ تَسعَد . (8)
ص الاِستِعدادُ لِلمَوتِالإمام علیّ علیه السلام :اِحذَرِ المَوتَ وأحسِن لَهُ الاِستِعدادَ ، تَسعَد بِمُنقَلَبِکَ . (9)
.
1- .غرر الحکم : ح 11005 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 552 ح 10183 .
2- .غرر الحکم : ح 3528 .
3- .غرر الحکم : ح 4717 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 221 ح 4303 .
4- .غرر الحکم : ح 6312 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 340 ح 5805 .
5- .التماری والمماراه : المجادله علی مذهب الشکّ والریبه (النهایه : ج 4 ص 322 «مرا») .
6- .الأمالی للطوسی : ص 302 ح 598 عن أبی قتاده ، بحار الأنوار : ج 2 ص 130 ح 16 .
7- .غرر الحکم : ح 5152 .
8- .غرر الحکم : ح 4360 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 191 ح 3927 .
9- .غرر الحکم : ح 2613 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 104 ح 2355 .
ص: 397
ع همنشینی با دانشمندان و پیروی از آنان
ف پیشگامی در انجام دادن نیکی ها
ص آماده شدن برای مرگ
امام علی علیه السلام :بدانید که جهادِ بزرگ تر ، مبارزه با نفْس است . پس به مبارزه با نفْستان بپردازید، که سعادت می یابید .
امام علی علیه السلام :همانا نفْسی که در راه گردآوری خواسته های ماندگار بکوشد ، به یقین، خواسته اش را در می یابد و در بازگشتگاهش نیک بخت می گردد .
ع همنشینی با دانشمندان و پیروی از آنانامام علی علیه السلام :با دانشمندان، همنشینی کن، که نیک بخت می شوی .
امام علی علیه السلام :با اهل فضل معاشرت کن، که نیک بخت و نجیب می گردی .
امام صادق علیه السلام :سفارش ورقه بن نوفل به خدیجه، دختر خویلد، [این بود که ]هر گاه بر او وارد می شد به او می گفت : ای دختر برادرم! با نادان و دانا، بگو مگو نکن ؛ چرا که هر گاه با نادان بگو مگو کنی ، آزارت می دهد و هر گاه با دانا بگو مگو کنی ، دانشش را از تو دریغ می دارد . به وسیله دانشمندان، تنها آن کسی نیک بخت می گردد که اطاعتشان نماید .
ف پیشگامی در انجام دادن نیکی هاامام علی علیه السلام :درک نیک بختی ، در پیشگامی در انجام دادن نیکی ها و کارهای پاکیزه است .
امام علی علیه السلام :به اطاعتْ مبادرت کن ، که نیک بخت می شوی .
ص آماده شدن برای مرگامام علی علیه السلام :از مرگ، بر حذر باش و به خوبی ، خود را برای آن آماده کن ، تا در بازگشتگاهت نیک بخت باشی .
.
ص: 398
عنه علیه السلام :اِحذَر قِلَّهَ الزّادِ وأکثِر مِنَ الاِستِعدادِ ، تَسعَد بِرِحلَتِکَ . (1)
عنه علیه السلام :تَدارَک فی آخِرِ عُمُرِکَ ما أضَعتَهُ فی أوَّلِهِ ، تَسعَد بِمُنقَلَبِکَ . (2)
عنه علیه السلام :سابِقُوا الأَجَلَ ، وأحسِنُوا العَمَلَ ، تَسعَدوا بِالمَهَلِ . (3)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذَا استُحِقَّت وِلایَهُ اللّهِ وَالسَّعادَهُ ، جاءَ الأَجَلُ بَینَ العَینَینِ ، وذَهَبَ الأَمَلُ وَراءَ الظَّهرِ . (4)
الإمام علیّ علیه السلام فی خُطبَتِهِ : اِتَّقُوا اللّهَ عِبادَ اللّهِ تَقِیَّهَ ذی لُبٍّ شَغَلَ التَّفَکُّرُ قَلبَهُ ... وقَد عَبَرَ مَعبَرَ العاجِلَهِ حَمیدا ، وقَدَّمَ زادَ الآجِلَهِ سَعیدا . (5)
عنه علیه السلام :تَفَکَّروا أیُّهَا النّاسُ وتَبَصَّروا ، وَاعتَبِروا وَاتَّعِظوا ، وتَزَوَّدوا لِلآخِرَهِ تَسعَدوا . (6)
ق الاِستِعانَهُ مِنَ اللّهِالکتاب«کهیعص * ذِکْرُ رَحْمَتِ رَبِّکَ عَبْدَهُ زَکَرِیَّا * إِذْ نَادَی رَبَّهُ نِدَاءً خَفِیًّا * قَالَ رَبِّ إِنِّی وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّی وَ اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَیْبًا وَ لَمْ أَکُنم بِدُعَالءِکَ رَبِّ شَقِیًّا» . (7)
«قَالَ أَرَاغِبٌ أَنتَ عَنْ ءَالِهَتِی یَإِبْرَ هِیمُ لَلءِن لَّمْ تَنتَهِ لَأَرْجُمَنَّکَ وَاهْجُرْنِی مَلِیًّا * قَالَ سَلَمٌ عَلَیْکَ سَأَسْتَغْفِرُ لَکَ رَبِّی إِنَّهُ کَانَ بِی حَفِیًّا * وَ أَعْتَزِلُکُمْ وَ مَا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَأَدْعُواْ رَبِّی عَسَی أَلا أَکُونَ بِدُعَاءِ رَبِّی شَقِیًّا» . (8)
.
1- .عیون الحکم والمواعظ : ص 103 ح 2330 ، غرر الحکم : ح 2614 نحوه .
2- .غرر الحکم : ح 4572 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 202 ح 4105 .
3- .غرر الحکم : ح 5644 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 285 ح 5157 .
4- .الکافی : ج 3 ص 258 ح 27 عن ابن أبی شیبه الزهری عن الإمام الباقر علیه السلام .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 83 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 426 ح 44 .
6- .غرر الحکم : ح 6589 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 359 ح 6089 .
7- .مریم : 1 4 .
8- .مریم : 46 48 .
ص: 399
ق یاری جستن از خدا
امام علی علیه السلام :از اندکیِ زاد [توشه] برحذر باش و خود را بسیار آماده کن ، تا در سفر [آخرت ]نیک بخت باشی .
امام علی علیه السلام :در آخر عمرت، آنچه را در اوّل آن ضایع کرده ای ، جبران کن ، تا در بازگشتگاهت نیک بخت باشی .
امام علی علیه السلام :به سوی اَجَل بشتابید و عمل را نیکو سازید ، که در مهلت، نیک بخت می گردید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه ولایت خدا و نیک بختی محقّق شدند ، اَجَل در برابر دو چشم می آید و آرزو پشت سر می رود .
امام علی علیه السلام در سخنرانی اش : ای بندگان خدا! پرهیزگاری پیشه کنید، همانند آن اندیشمندی که اندیشه ، دل او را مشغول ساخته ... و از گذرگاه دنیا، ستوده عبور کرده و زاد آخرت را سعادتمندانه پیش فرستاده است .
امام علی علیه السلام :ای مردم! اندیشه کنید و بینایی بجویید و عبرت و پند بگیرید و برای آخرت، توشه برگیرید، تا سعادت یابید .
ق یاری جستن از خداقرآن«کاف ،ها ، یا ، عین ، صاد! [این،] یادی از رحمت پروردگار تو درباره بنده اش زکریّاست، آن گاه که [زکریّا] پروردگارش را آهسته ندا کرد [و] گفت : «پروردگارا! من استخوانم سست گردیده و [موی ]سرم از پیری سپید گشته و ای پروردگار من هرگز درخواست از تو ، محروم نبوده ام» .
«[نمرود] گفت : ای ابراهیم! آیا تو از خدایان من متنفّری؟ اگر باز نایستی، تو را سنگسار خواهم کرد ، [برو] و برای مدّتی طولانی از من دور شو. [ابراهیم ]گفت : «درود بر تو باد ! به زودی، از پروردگارم برای تو آمرزش می خواهم ؛ زیرا او همواره نسبت به من، پر مهر بوده است»» .
.
ص: 400
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا اللّهُ یا اللّهُ یا اللّهُ الرَّحمنُ الرَّحیمُ ، ارحَمنی رَحمَهً تُطفِئُ بِها غَضَبَکَ ، وتَکُفُّ بِها عَذابَکَ ، وتَرزُقُنی بِها سَعادَهً مِن عِندِکَ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ الفَوزَ فِی العَطاءِ ، ونُزُلَ الشُّهَداءِ ، وعَیشَ السُّعَداءِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ إنَّکَ أکرَمُ مَسؤولٍ فَأَسأَلُکَ أن تُحیِیَنی حَیاهَ السُّعَداءِ ، وأن تَتَوَفّانی وَفاهَ الشُّهَداءِ ، وأنتَ عَنّی راضٍ غَیرُ غَضبانَ یا رَحیمُ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام فی خُطبَتِهِ : نَسأَلُ اللّهَ مَنازِلَ الشُّهَداءِ ، ومُعایَشَهَ السُّعَداءِ ، ومُرافَقَهَ الأَنبِیاءِ . (4)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِن زَوالِ نِعمَتِکَ ، ومِن تَحویلِ عافِیَتِکَ ومِن فَجأَهِ نَقِمَتِکَ ، ومِن دَرکِ الشَّقاءِ ، ومِن شَرِّ ما سَبَقَ فِی اللَّیلِ . (5)
.
1- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 143 ح 2354 عن معاذ بن جبل ، بحار الأنوار : ج 95 ص 356 ح 11 .
2- .سنن الترمذی : ج 5 ص 483 ح 3419 ، صحیح ابن خزیمه : ج 2 ص 166 ح 464 ، المعجم الکبیر : ج 10 ص 283 ح 10668 وفیهما «عند القضاء» بدل «فی العطاء» ، المعجم الأوسط : ج 4 ص 95 ح 3696 وفیه «عند اللقاء» بدل «فی العطاء» وکلّها عن ابن عبّاس ، کنز العمّال : ج 2 ص 650 ح 4988 ؛ العدد القویه : ص 214 نحوه ، عوالی اللآلی : ج 1 ص 193 ح 283 کلاهما عن ابن عبّاس .
3- .البلد الأمین : ص 424 ، بحار الأنوار : ج 93 ص 271 ح 1 .
4- .الکافی : ج 5 ص 58 ح 6 عن حسن و ج 2 ص 575 ح 1 عن الإمام الصادق علیه السلام وفیه «اللّهمّ ارزقنا» بدل «نسأل اللّه » ، نهج البلاغه : الخطبه 23 ، وقعه صفّین : ص 10 ، الغارات : ج 2 ص 728 کلاهما عن سلیمان بن المغیره عن الإمام زین العابدین عنه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 103 ص 39 ح 87 .
5- .الکافی : ج 2 ص 527 ح 16 عن عبد اللّه بن میمون عن الإمام الصادق علیه السلام ، قرب الإسناد : ص 84 ح 275 عن مسعده بن زیاد عن الإمام الصادق عن أبیه عن الإمام علیّ علیهم السلام وفیه صدره إلی «نقمتک» ، الإقبال : ج 2 ص 54 نحوه ، المصباح للکفعمی : ص 117 من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام وفیه «الکتاب» بدل «اللّیل» ، بحار الأنوار : ج 76 ص 296 ح 24 .
ص: 401
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای خدا! ای خدا ! ای خدای بخشنده مهربان ! بر من رحمتی ارزانی بدار که با آن ، خشم خود را خاموش کنی و عذابت را باز داری و نیک بختی نزد خودت را نصیبم فرمایی .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوندا ! کامیابی در بخشش ، جایگاه شهیدان و زندگی نیک بختان را از تو می خواهم .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوندا ! تو گرامی ترین درخواست شده ای . از تو می خواهم که مرا به زندگی نیک بختان زنده بداری و به مرگ شهیدان بمیرانی ، در حالی که تو از من خشنود و ناخشمگینی ، ای مهربان!
امام علی علیه السلام در خطبه اش : از خداوند، جایگاه شهیدان و زندگی نیک بختان و همراهی با پیامبران را می خواهیم .
امام علی علیه السلام :خدایا! از نابودی نعمتت ، و از زوال عافیتت ، و از عذاب ناگهانی ات ، و از رسیدن تیره بختی ، و از شرّ آنچه در [این] شب گذشت ، به تو پناه می برم .
.
ص: 402
عنه علیه السلام فی کِتابِهِ لِلأَشتَرِ حینَ وَلّاهُ عَلی مِصرَ : أسأَلُ اللّهَ... أن یَختِمَ لی ولَکَ بِالسَّعادَهِ وَالشَّهادَهِ ، إنّا إلَیهِ راجِعونَ . (1)
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ : اُخصُصنی مِنکَ بِمَغفِرَهٍ لا یُقارِبُها شَقاءٌ ، وسَعادَهٍ لا یُدانیها أذیً . (2)
الإمام الحسین علیه السلام :صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأتمِم عَلَینا نِعمَتَکَ ، وأسعِدنا بِطاعَتِکَ . (3)
الإمام زین العابدین علیه السلام فی دُعائِهِ : سَیِّدی ، عَظُمَ قَدرُ مَن أسعَدتَهُ بِاصطِفائِکَ . (4)
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ : أسأَلُکَ ... مِنَ الحُدودِ (5) أسعَدَها . (6)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ وأیُّما عَبدٍ نالَ مِنّی ما حَظَرتَ (7) عَلَیهِ ، وَانتَهَکَ مِنّی ما حَجَزتَ عَلَیهِ ، فَمَضی بِظُلامَتی مَیِّتا ، أو حَصَلَت لی قِبَلَهُ حَیّا فَاغفِر لَهُ ما ألَمَّ بِهِ مِنّی ، وَاعفُ لَهُ عَمّا أدبَرَ بِهِ عَنّی ، ولا تَقِفهُ عَلی مَا ارتَکَبَ فِیَّ ، ولا تَکشِفهُ عَمَّا اکتَسَبَ بی ، وَاجعَل ما سَمَحتُ بِهِ مِنَ العَفوِ عَنهُم ، وتَبَرَّعتُ بِهِ مِنَ الصَّدَقَهِ عَلَیهِم ، أزکی صَدَقاتِ المُتَصَدِّقینَ ، وأعلی صِلاتِ المُتَقَرِّبینَ ، وعَوِّضنی مِن عَفوی عَنهُم عَفوَکَ ، ومِن دُعائی لَهُم رَحمَتَکَ ، حَتّی یَسعَدَ کُلُّ واحِدٍ مِنّا بِفَضلِکَ ، ویَنجُوَ کُلٌّ مِنّا بِمَنِّکَ (8) . (9)
.
1- .نهج البلاغه: الکتاب 53، تحف العقول: ص148 وفیه «راغبون» بدل «راجعون»، بحار الأنوار: ج33 ص612.
2- .البلد الأمین: ص136، العدد القویه: ص312 وفیه «بلاء» بدل«شقاء»، جمال الاُسبوع: ص82 وفیه «لا یقاربها» بدل «لا یقارنها» وکلاهما من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 90 ص 208 ح 35 .
3- .الإقبال : ج 2 ص 84 ، البلد الأمین : ص 256 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 223 .
4- .بحار الأنوار : ج 94 ص 172 ح 22 نقلاً عن کتاب أنیس العابدین .
5- .أقَمتُم حُدودَهُ : أی أحکامه وشرائعه (مجمع البحرین : ج 1 ص 373 «حدد») .
6- .بحار الأنوار : ج 94 ص 155 ح 22 نقلاً عن کتاب أنیس العابدین .
7- .حَظَرتُ الشیء : إذا حرّمتهُ ، والحَظَرُ : المَنعُ (النهایه : ج 1 ص 405 «حظر») .
8- .مَنّ علیه : أنعم علیه ، والاسم : المِنّه (مجمع البحرین : ج 3 ص 1726 «منن») .
9- .الصحیفه السجّادیه : ص 149 الدعاء 39 .
ص: 403
امام علی علیه السلام در نامه اش به اَشتر نخعی، آن گاه که او را والی مصر نمود : از خدا می خواهم ... که پایان کار من و تو را نیک بختی و شهادت قرار دهد . همه ما به سوی او باز می گردیم .
امام علی علیه السلام در دعایش : [خدایا! ]آمرزشی نصیب من کنی که تیره بختی ای نزدیک آن نشود، و نیک بختی ای که آزاری به همراه نداشته باشد .
امام حسین علیه السلام :[خدایا!] بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و نعمتت را بر ما کامل گردان و به خاطر اطاعتت ما را سعادتمند فرما .
امام زین العابدین علیه السلام در دعایش : ای سَرور من! ارزش کسی که تو او را به نیک بختی برگزیدی ، بسیار بزرگ است .
امام زین العابدین علیه السلام در دعایش : [خدایا! ]سعادتمندانه ترین احکام (قوانین) را از تو می خواهم .
امام زین العابدین علیه السلام :خدایا! هر بنده ای که درباره من آنچه را بر او حرام کرده ای، انجام داده و درباره من پرده ای را که تو بر [ کارهای ]من انداخته ای ، دریده و حقّ مرا بُرده ، و اکنون مرده یا زنده است و حقّ من نزد اوست ، او را در ستمی که بر من کرده ، بیامرز و از او در حقّی که از من بُرده ، در گذر و او را به خاطر آنچه درباره من انجام داده ، [ بر صراط] متوقّف مساز و او را به خاطر آنچه در حقّ من مرتکب شده ، رسوا نکن و گذشتی را که درباره آنان انجام دادم و صدقه ای را که بر ایشان بخشیدم ، پاکیزه ترینِ صدقه های بخشندگان و بالاترینِ عطاهای تقرّب جویان قرار بده و در مقابل گذشتم از ایشان، گذشتت را و در مقابل دعایم درباره ایشان، رحمتت را عوض بده ، تا این که هر یک از ما با فضل و احسان تو، نیک بخت گردد و با منّت و نعمت تو، نجات یابد.
.
ص: 404
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ : أسعِدنی بِسَعَهِ رَحمَتِکَ ، سَیِّدی . (1)
عنه علیه السلام :الحَمدُ للّهِِ بِکُلِّ ما حَمِدَهُ بِهِ أدنی مَلائِکَتِهِ إلَیهِ ، وأکرَمُ خَلیقَتِهِ عَلَیهِ ، وأرضی حامِدیهِ لَدَیهِ ... حَمدا نَسعَدُ بِهِ فِی السُّعَداءِ مِن أولِیائِهِ ، ونَصیرُ بِهِ فی نَظمِ الشُّهَداءِ بِسُیوفِ أعدائِهِ ، إنَّهُ وَلِیٌّ حَمیدٌ . (2)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ أولِنی فی کُلِّ یَومِ إثنَینِ نِعمَتَینِ ثِنتَینِ : سَعادَهً فی أوَّلِهِ بِطاعَتِکَ ، ونِعمَهً فی آخِرِهِ بِمَغفِرَتِکَ ، یا مَن هُوَ الإِلهُ ، ولا یَغفِرُ الذُّنوبَ سِواهُ . (3)
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ : یا مَن أنوارُ قُدسِهِ لِأَبصارِ مُحِبّیهِ رائِقَهٌ (4) ، وسُبُحاتُ وَجهِهِ لِقُلوبِ عارِفیهِ شائِقَهٌ . یا مُنی قُلوبِ المُشتاقینَ ، ویا غَایَهَ آمالِ المُحِبّینَ ... وَاجعَلنی مِن أهلِ الإِسعادِ وَالحُظوَهِ (5) عِندَکَ ، یا مُجیبُ ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ . (6)
الإمام علیّ علیه السلام فی دُعائِهِ : السَّعیدُ مَن أسعَدتَ . (7)
الإمام الباقر علیه السلام :اللّهُمَّ اجعَلنی مِمَّن تَسقیهِ فِی المَعادِ مِن حَوضِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، وتُسعِدُهُ بِمُرافَقَتِهِ بِرَحمَتِکَ یا أرحَمَ الرّاحِمینَ . (8)
الإمام المهدیّ علیه السلام فی دُعائِهِ : أسأَلُکَ أن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأن تُحیِیَنی حَیاهَ السُّعَداءِ . (9)
.
1- .مصباح المتهجّد : ص 355 الرقم 472 ، جمال الاُسبوع : ص 237 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 6 ح 1 .
2- .الصحیفه السجّادیّه : ص 22 الدعاء 1 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 185 نحوه ، ینابیع المودّه : ج 3 ص 412 .
3- .البلد الأمین : ص 117 ، المصباح للکفعمی : ص 158 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 177 ح 19 .
4- .راقَ الشیءُ : إذا صفا وخلص (النهایه : ج 2 ص 279 «روق») .
5- .الحظوَهُ : بُلوغُ المرام ، وحظی فی الناس : إذا أحبّوه ورفعوا منزلته (مجمع البحرین : ج 1 ص 425 «حظا») .
6- .بحار الأنوار : ج 94 ص 148 نقلاً عن کتب الأصحاب .
7- .البلد الأمین : ص 136 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 207 ح 35 .
8- .مکارم الأخلاق : ج 1 ص 324 ح 1039 ، الأمان : ص 62 من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 475 ح 59 .
9- .مهج الدعوات : ص 349 ، البلد الأمین : ص 401 کلاهما عن محمّد بن علیّ العلوی الحسینی المصری ، بحار الأنوار : ج 95 ص 277 ح 34 .
ص: 405
امام زین العابدین علیه السلام در دعایش : ای سَرور من! مرا با گستردگیِ رحمتت، سعادتمند فرما .
امام زین العابدین علیه السلام :ستایش [می کنم ]خدای را به هر آنچه نزدیک ترینِ فرشتگان به او و گرامی ترینِ آفریدگان او و خشنودترینِ ستایندگانش در نزد او، وی را بِدان ستوده اند ... ؛ ستایشی که بِدان در میان دوستان نیک بختش، نیک بخت می گردیم و با آن ، در زمره شهیدشدگان به شمشیرهای دشمنانش قرار می گیریم . همانا او دوست ستوده ای است .
امام زین العابدین علیه السلام :خدایا! در هر روز دوشنبه، دو نعمت نصیبم فرما : نیک بختی با اطاعتت در اوّل آن ، و نعمتی با آمرزشت در آخر آن . ای که فقط او خداست و جز او گناهان را نمی آمرزد !
امام زین العابدین علیه السلام در دعایش : ای [خدایی] که نورهای پاکش برای دیدگان دوستانش صفابخش است و درخشش رویش برای دل های عارفان، آرزو ! ای آرزوی دل های آرزومندان و ای نهایت آرزوهای دوستداران! ... مرا از سعادتمندان و بهره مندان نزدت قرار بده ، ای اجابت کننده، ای مهربان ترینِ مهربانان!
امام علی علیه السلام در دعایش : [خدایا! ]نیک بخت ، کسی است که تو نیک بختش نموده ای .
امام باقر علیه السلام :خدایا ! مرا از کسانی قرار بده که روز رستاخیز، از حوض [کوثر ]محمّد صلی الله علیه و آله سیرابشان می کنی و آنان را با همراهی وی سعادتمند می نمایی ، به رحمتت، ای مهربان ترینِ مهربانان !
امام مهدی علیه السلام در دعایش : [خدایا!] از تو می خواهم که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و همانند زندگی نیک بختان، زنده ام بداری .
.
ص: 406
الإمام زین العابدین علیه السلام فی دُعائِهِ : نَعوذُ بِکَ مِنَ الحَسرَهِ العُظمی ، وَالمُصیبَهِ الکُبری ، وأشقَی الشَّقاءِ . (1)
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ : أنَا أفقَرُ الفُقَراءِ إلَیکَ ، فَاجبُر فَاقَتَنا بِوُسعِکَ ، ولا تَقطَع رَجاءَنا بِمَنعِکَ ، فَتَکونَ قَد أشقَیتَ مَنِ استَسعَدَ بِکَ . (2)
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ : اللّهُمَّ لَکَ الحَمدُ عَلی حُسنِ قَضائِکَ ، وبِما صَرَفتَ عَنّی مِن بَلائِکَ ، فَلا تَجعَل حَظّی مِن رَحمَتِکَ ما عَجَّلتَ لی مِن عافِیَتِکَ ، فَأَکونَ قَد شَقیتُ بِما أحبَبتُ ، وسَعِدَ غَیری بِما کَرِهتُ . (3)
الإمام الرضا علیه السلام فی دُعائِهِ : یا شِقوَتاه إن ضاقَت عَنّی سَعَهُ رَحمَتِکَ . (4)
راجع : ص 314 (الفصل الرابع : موانع الشرور / محاسن الأعمال) .
2 / 6خَصائِصُ السُّعَداءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی مَکارِمِ الأَخلاقِ : عَشَرَهٌ تَکونُ فِی الرَّجُلِ ولا تَکونُ فِی ابنِهِ ، وتَکونُ فِی الاِبنِ ولا تَکونُ فی أبیهِ ، وتَکونُ فِی العَبدِ ولا تَکونُ فی سَیِّدِهِ ، یَقسِمُهَا اللّهُ لِمَن أرادَ بِهِ السَّعادَهَ : صِدقُ الحَدیثِ ، وصِدقُ النّاسِ (5) وهُوَ أن لا یَشبَعَ وجارُه وصاحِبُهُ جائِعانِ وإعطاءُ السّائِلِ ، وَالمُکافَأَهُ بِالصَّنائِعِ ، وحِفظُ الأَمانَهِ ، وصِلَهُ الرَّحِمِ ، وَالتَّذَمُّمُ (6) لِلجارِ ، وَالتَّذَمُّمُ لِلصّاحِبِ ، وإقراءُ (7) الضَّیفِ ، ورَأسُهُنَّ الحَیاءُ . (8)
.
1- .الصحیفه السجّادیّه : ص 46 الدعاء 8 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 6 ص 185 ولیس فیه ذیله .
2- .الصحیفه السجّادیّه : ص 49 الدعاء 10 .
3- .الصحیفه السجّادیّه : ص 77 الدعاء 18 .
4- .بحار الأنوار : ج 87 ص 280 ح 72 نقلاً عن الاختیار .
5- .فی أکثر المصادر : «صدق البأس» .
6- .التَّذَمُّم : هو أن یُلزم نفسه ذِماما أی حقّا یوجّه علیه ، یجری مجری المعاهده (مجمع البحرین : ج 1 ص 644 «ذمم»).
7- .قَرَیتُ الضیف أقریه : إذا أحسنت إلیه ، والقِری : الضیافه (مجمع البحرین : ج 3 ص 1475 «قری») .
8- .شعب الإیمان : ج 6 ص 138 ح 7720 عن عائشه ، تاریخ دمشق : ج 61 ص 370 ح 12655 و ص 371 ح 12656 ، کنز العمّال : ج 3 ص 2 ح 5129 ؛ الکافی : ج 2 ص 55 ح 1 ، الأمالی للمفید : ص 226 ح 4 ، الخصال : ص 431 ح 11 ، الأمالی للطوسی : ص 10 ح 12 کلّها عن الحسین بن عطیّه عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ولیس فیها «یقسمها اللّه لمن أراد به السعاده» ، بحار الأنوار : ج 70 ص 367 ح 17 .
ص: 407
2 / 6 ویژگی های نیک بختان
امام زین العابدین علیه السلام در دعایش : [خدایا! ]از بزرگ ترین حسرت و بزرگ ترین مصیبت و بدترین بدبختی ، به تو پناه می برم !
امام زین العابدین علیه السلام در دعایش : [خدایا! ]من نیازمندترینِ نیازمندان به تو هستم . پس، تنگ دستی ما را با گشایش خود، جبران فرما و امید ما را با منع خود، قطع نکن که در این صورت ، بدبخت کرده ای کسی را که از تو سعادت طلبیده است .
امام زین العابدین علیه السلام در دعایش : خدایا ! به خاطر نیکویی قضایت و به خاطر بلایی که از من دور کردی، ستایش، از آنِ توست . پس، بهره مرا از رحمتت، در آسایش زودگذر قرار نده که مبادا به خاطر آنچه دوست دارم، تیره بخت گردم و غیر من به خاطر آنچه نمی پسندم ، خوش بخت شود .
امام رضا علیه السلام در دعایش : وای از بدبختی، اگر گستردگی رحمتت بر من تنگ گردد !
ر . ک : ص 315 (موانع شرور / کارهای نیکو) .
2 / 6ویژگی های نیک بختانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره فضایل اخلاقی : ده چیز است که [گاه] در مرد هست؛ ولی در پسرش نیست ، یا در پسر هست ؛ ولی در پدر نیست ، و یا در غلام هست؛ ولی در مولایش نیست . [زیرا] خداوند، آنها را به هر که سعادتش را بخواهد، روزی می کند : راستگویی ، درستکاری با مردم و آن ، به این است که سیر نگردد ، در حالی که همسایه و دوستش گرسنه اند ... ، بخشش به نیازمند ، پاداش دادن در مقابل کارها ، امانتداری ، صله رحم ، تعهّد در برابر همسایه ، تعهّد در برابر همراه ، نیکی به میهمان ، و در رأس آنها، حیا .
.
ص: 408
عنه صلی الله علیه و آله مِن وَصِیَّهٍ طَویلَهٍ أوصی بِها أبا ذَرٍّ : ... اِعلَم یا أبا ذَرٍّ، إنَّ اللّهَ جَعَلَ أهلَ بَیتی کَسَفینَهِ النَّجاهِ فی قَومِ نوحٍ ، مَن رَکِبَها نَجا، ومَن رَغِبَ عَنها غَرِقَ ، ومِثلِ بابِ حِطَّهٍ فی بَنی إسرائیلَ ؛ مَن دَخَلَها کانَ آمِنا . یا أبا ذَرٍّ ، اِحفَظ ما أوصَیتُکَ بِهِ ، تَکُن سَعیدا فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ ... . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :ثَلاثٌ مَن حافَظَ عَلَیها سَعِدَ : إذا ظَهَرَت عَلَیکَ نِعمَهٌ فَاحمَدِ اللّهَ ، وإذا أبطَأَ عَنکَ الرِّزقُ فَاستَغفِرِ اللّهَ ، وإذا أصابَتکَ شِدَّهٌ فَأَکثِر مِن قَولِ : «لا حَولَ ولا قُوَّهَ إلّا بِاللّهِ» . (2)
2 / 7ما یوجِبُ کَمالَ السَّعادَهِالإمام علیّ علیه السلام :إذَا اقتَرَنَ العَزمُ بِالحَزمِ کَمُلَتِ السَّعادَهُ . (3)
.
1- .الأمالی للطوسی : ص 526 ح 1162 ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 363 ح 2661 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 52 ، أعلام الدین : ص 189 کلّها عن أبی ذر ، بحار الأنوار : ج 77 ص 75 ح 3 .
2- .تحف العقول : ص 207 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 45 ح 51 .
3- .غرر الحکم : ح 4067 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 135 ح 3081 وفیه «بالجزم» بدل «بالحزم» .
ص: 409
2 / 7 عوامل کمال نیک بختی
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در وصیّتی طولانی به ابو ذر : ... ای ابو ذر! بدان که خداوند، اهل بیت مرا مانند کشتی نجات در قوم نوح قرار داده است که هر کس بر آن کشتی سوار شد، نجات یافت و هر کس از آن روی گرداند ، غرق شد و [نیز ]مانند باب حِطّه (1) در بنی اسرائیل اند، که هر که به آن وارد شد، ایمن گشت . ای ابو ذر! آنچه را به تو سفارش نمودم، نگه دار تا در دنیا و آخرت، سعادتمند شوی ... .
امام علی علیه السلام :سه چیز را هر کس حفظ کند ، سعادت می یابد : هر گاه نعمتی بر تو آشکار شد ، خدا را ستایش کن ، و هر گاه روزی از تو باز داشته شد ، از خدا آمرزش بخواه ، و هر گاه سختی به تو رسید ، این ذکر را بسیار بگو : «لا حَوْلَ و لا قُوَّهَ إلّا بِاللّه ؛ هیچ نیرو و توانی جز از خدا نیست» .
2 / 7عوامل کمال نیک بختیامام علی علیه السلام :هر گاه تصمیمْ با تدبیر همراه شود ، نیک بختی کامل می گردد .
.
1- .باب حِطّه ، یکی از دروازه های شهر بیت المقدّس است که در داستان حضرت موسی علیه السلام در قرآن ، یاد شده است و عبور از آن، موجب مغفرت و نجات بنی اسرائیل بود و مراد از آن در این جا، شفیع بودن اهل بیت در درخواست آمرزش گناهان از خداوند است. حِطّ، در لغت ، به معنای ریختن و پاک کردن است .
ص: 410
عنه علیه السلام :مِن کَمالِ السَّعادَهِ السَّعیُ فی صَلاحِ الجُمهورِ . (1)
عنه علیه السلام :مَن عَزَفَت نَفسُهُ عَن دَنِیِّ المَطامِعِ کَمُلَت مَحاسِنُهُ . ومَن کَمُلَت مَحاسِنُهُ حُمِدَ ، وَالمَحمودُ مَحبوبٌ . ولَن یُحِبَّ العِبادُ عَبدا إلّا بَعدَ حُبِّ اللّهِ عز و جل إیّاهُ ، فَتَکونُ المَحَبَّهُ دَرَجَهً إلی نَیلِ صَلاحِ مَعاشِهِ مَعَ وُفورِ مَعادِهِ . ومَنِ اجتَمَعَت لَهُ الخَصلَتانِ کَمُلَت سَعادَتُهُ ، وَالشَّقِیُّ الکامِلُ الشَّقاءِ مَن کانَ بِخِلافِ ذلِکَ . (2)
الإمام الصادق علیه السلام :رَأَیتُ المَعروفَ کَاسمِهِ ، ولَیسَ شَیءٌ أفضَلَ مِنَ المَعروفِ إلّا ثَوابُهُ وذلِکَ یُرادُ مِنهُ ، ولَیسَ کُلُّ مَن یُحِبُّ أن یَصنَعَ المَعروفَ إلَی النّاسِ یَصنَعُهُ ، ولَیسَ کُلُّ مَن یَرغَبُ فیهِ یَقدِرُ عَلَیهِ ، ولا کُلُّ مَن یَقدِرُ عَلَیهِ یُؤذَنُ لَهُ فیهِ ، فَإِذَا اجتَمَعَتِ الرَّغبَهُ وَالقُدرَهُ وَالإِذنُ ، فَهُنالِکَ تَمَّتِ السَّعادَهُ لِلطّالِبِ وَالمَطلوبِ إلَیهِ . (3)
2 / 8ما یُحَوِّلُ الأَشقِیاءَ سُعَداءَرسول اللّه صلی الله علیه و آله : «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ» ، (4) الصَّدَقَهُ وَاصطِناعُ المَعروفِ وصِلَهُ الرَّحِمِ وبِرُّ الوالِدَینِ ، یُحَوِّلُ الشَّقاءَ سَعادَهً ، ویَزیدُ مِنَ العُمُرِ ، ویَقی مَصارِعَ السَّوءِ . (5)
.
1- .غرر الحکم : ح 9361 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 469 ح 8559 .
2- .دستور معالم الحکم : ص 113 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 466 ح 8489 و 8490 ولیس فیه ذیله من «فتکون المحبّه ...» .
3- .الکافی : ج 4 ص 26 ح 3 عن أبی یقظان ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 55 ح 1686 ، الأمالی للطوسی : ص 480 ح 1048 عن عبد العزیز بن محمّد بن الدراوردی ، تحف العقول : ص 363 کلاهما نحوه ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 294 ح 915 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 414 ح 31 .
4- .الرعد : 39 . واُمُّ الکتاب : أی اللَّوحُ المحفوظ وذلک لکون العلوم کلّها منسوبه إلیه ومتولّده منه (مفردات ألفاظ القرآن : ص 85 «أمم») .
5- .الفردوس : ج 5 ص 262 ح 8130 عن الإمام علیّ علیه السلام .
ص: 411
2 / 8 آنچه تیره بختان را نیک بخت کند
امام علی علیه السلام :از کمال نیک بختی ، تلاش در جهت صلاح همگان است .
امام علی علیه السلام :هر که جانش از پستیِ طمع ها متنفّر شود ، نیکویی هایش کامل می گردد ، و هر که نیکویی هایش کامل گردد ، ستوده می شود و ستوده، محبوب است . هرگز بندگان، بنده ای را دوست ندارند، جز پس از این که خداوند عز و جلاو را دوست بدارد. پس، دوستی، درجه ای است برای رسیدن [او ]به صلاح زندگانی اش در عین تأمین معادش . این دو صفت، در هر کس جمع شوند ، نیک بختی اش کامل می گردد و تیره بخت کامل، کسی است که خلاف آن باشد .
امام صادق علیه السلام :نیکی را مانند نامش دیدم و چیزی برتر از نیکی نیست، جز پاداش آن، و همین، از آن مراد است . چنین نیست که هر کس دوست داشته باشد به مردم نیکی کند ، بتواند ، و چنین نیست که هر کس به کار نیک علاقه داشته باشد ، بر آن توانا باشد ، و چنین نیست که هر کس بر آن توانا باشد، اجازه انجام دادن آن را داشته باشد . پس، هر گاه میل و قدرت (توانایی) و اجازه با هم گرد آمدند ، آن جاست که سعادت برای جوینده و جُسته شده، کامل می گردد .
2 / 8آنچه تیره بختان را نیک بخت کندپیامبر خدا صلی الله علیه و آله : «خدا هر چه را بخواهد، محو یا اثبات می کند و اصل کتاب، نزد اوست» . صدقه و نیکوکاری و صله رحم و نیکی به پدر و مادر ، بدبختی را به نیک بختی تبدیل می کنند ، عمر را زیاد می نمایند ، و از مرگ های بد، نگه می دارند .
.
ص: 412
حلیه الأولیاء عن الاوزاعی :قَدِمتُ المَدینَهَ فَسَأَلتُ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، عَن قَولِهِ عز و جل : «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ» . فَقالَ : نَعَم ، حَدَّثَنیهِ أبی عَن جَدِّهِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام قالَ : سَأَلتُ عَنها رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقالَ : لَاُبَشِّرَنَّکَ بِها یا عَلِیُّ ، فَبَشِّر بِها اُمَّتی مِن بَعدی ، الصَّدَقَهُ عَلی وَجهِها ، وَاصطِناعُ المَعروفِ ، وبِرُّ الوالِدَینِ ، وصِلَهُ الرَّحِمِ ، تُحَوِّلُ الشَّقاءَ سَعادَهً ، وتَزیدُ فِی العُمُرِ ، وتَقی مَصارِعَ السَّوءِ . (1)
کامل الزیارات عن عبد اللّه بن میمون القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام ، قالَ :قُلتُ لَهُ[ علیه السلام ] : ما لِمَن أتی قَبرَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیهماالسلام زائِرا عارِفا بِحَقِّهِ ، غَیرَ مُستَنکِفٍ ولا مُستَکبِرٍ ؟ قالَ : یُکتَبُ لَهُ ألفُ حَجَّهٍ مَقبولَهٍ ، وألفُ عُمرَهٍ مَبرورَهٍ (2) ، وإن کانَ شَقِیّا کُتِبَ سَعیدا ، ولَم یَزَل یَخوضُ فی رَحمَهِ اللّهِ . (3)
.
1- .حلیه الأولیاء : ج 6 ص 145 ، کنز العمّال : ج 2 ص 441 ح 4444 .
2- .المَبرورُ : الّذی لا یخالطه شیء من المآثم ، وقیل : المقبول المقابَلُ بالبرّ وهو الثواب (مجمع البحرین : ج 1 ص 139 «برر») .
3- .کامل الزیارات : ص 274 ح 426 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 20 ح 6 .
ص: 413
حلیه الأولیاء به نقل از اوزاعی : به مدینه آمدم و از محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب[ علیهم السلام ]درباره این سخن خداوند عز و جلپرسیدم : «خدا هر چه را بخواهد، محو یا اثبات می کند و اصل کتاب، نزد اوست» . فرمود : «آری ! پدرم از جدّش علی بن ابی طالب علیه السلام برایم نقل کرد که فرمود : درباره آیه ، از پیامبر خدا پرسیدم . فرمود: به یقین، درباره آن به تو مژده می دهم . تو هم درباره آن ، پس از من به امّتم مژده بده که : صدقه خالصانه ، نیکوکاری ، نیکی به پدر و مادر ، و صله رحم ، تیره بختی را به نیک بختی تبدیل می کنند و عمر را زیاد می نمایند و از مرگ های بد، نگه می دارند » .
کامل الزیارات به نقل از عبد اللّه بن میمون قدّاح : به او (امام صادق علیه السلام ) گفتم: برای کسی که قبر حسین بن علی علیهماالسلام را با شناخت شأن وی و بدون خودخواهی و تکبّر ، زیارت نماید ، چه پاداشی است ؟ فرمود : «برای او هزار حجّ پذیرفته شده و هزار عمره پاداش یافته نوشته می شود، و اگر تیره بخت باشد ، نیک بخت نوشته می شود ، و همواره در رحمت خداوند ، غوطه ور خواهد بود» .
.
ص: 414
الفصل الثّالِثُ : مبادئ الشّقاء3 / 1الجَهلُالکتاب«وَ قَالُواْ لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَبِ السَّعِیرِ» . (1)
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :الجَهلُ مُمیتُ الأَحیاءِ ، ومُخَلِّدُ الشَّقاءِ . (2)
عنه علیه السلام :فَقدُ العَقلِ شَقاءٌ . (3)
عنه علیه السلام :أشقَی النّاسِ الجاهِلُ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :بَینَ المَرءِ وَالحِکمَهِ نِعمَهُ العالِمِ ، وَالجاهِلُ شَقِیٌّ بَینَهُما . (5)
.
1- .الملک : 10 .
2- .غرر الحکم : ح 1464 .
3- .غرر الحکم : ح 6534 .
4- .غرر الحکم : ح 2894 .
5- .الکافی : ج 1 ص 27 ح 29 عن المفضّل بن عمر .
ص: 415