گروه نرم افزاری آسمان

ابوثُمامه‌

اشاره

ابوثُمامه: جنادة بن عوف بن امیّة بن قلع، از محللان ماه‌های حرام
نسب وی به مالک‌بن‌کنانه «1» از قبایل مکّه می‌رسد. از زندگی‌اش اطلاع چندانی در دست نیست. او از افراد معروف جاهلیّت بود که اسلام رادرک کرده و گویا تا زمان خلیفه دوم نیز زنده بوده است. سهیلی با استناد به نقلی معتقد است که ابوثمامه، اسلام آورده بود.
برابر این نقل، در عهد خلافت عمر، در مراسم حج حضور داشت و چون ازدحام مردم را بر گرد حجرالاسود دید، گفت: من آن را از شما باز می‌دارم؛ ولی عمر بر وی تازیانه زد و گفت: خداوند این کار جاهلی‌را باطل کرده است. «2» شهرت ابوثمامه، به سبب تغییر و تأخیر انداختن ماه‌های حرام یا «انساء/ نَسی‌ء» بوده است؛ یعنی به جای ماه محرم که سومین ماه حرام بود، ماه صفر را حرام اعلام می‌کرد.
بنابر قول ابن اسحاق، نخستین‌بار حذیفةبن عبدبن فقیم از قبیله کنانه که به دلیل سخاوتش، قَلَمَّس (دریا) خوانده می‌شد، انساء کرد و پس از وی، این کار به فرزندانش که آن‌ها نیز به دلیل ارث بردنِ سِمَت انساء، قلمّس خوانده می‌شدند، «3» منتقل شد و ابوثمامه، واپسین فرد از آن‌ها بود. «4» از نقل‌های تاریخی برمی‌آید که انساء برای بنی کنانه که به فقه و فتوا دادن مشهور بودند، «5» سِمَتی بود. در کنار سرپرستی خانه خدا که متولّی آن بنی‌قصی بودند، سه سِمَت مربوط به مراسم حج، به قبایل مضر اختصاص داشت «6» که در این میان، (1). تاریخ یعقوبی، ج 1، ص 232؛ الاصابه، ج 1، ص 610
(2). الاصابه، ج 1، ص 610
(3). المحبر، ص 157؛ تاریخ طبری، ج 1، ص 524
(4). السیرة النبویه، ج 1، ص 44
(5). المحبر، ص 157
(6). تاریخ طبری، ج 1، ص 524
اعلام قرآن، ج‌1، ص: 372
بنی‌فقیم عهده‌دار انساء در ماه ذی‌حجّه هنگام حضور مردم در مراسم حج بودند. «1»
ابوثمامه هر سال در موسم حج به مسجدالحرام می‌آمد و با صدای بلند اعلام‌می‌کرد که بر او گناه و عیبی نیست؛ سپس ماه محرّم را حلال و ماه صفر را حرام اعلام می‌کرد و در سال بعد، محرّم را حرام و صفر را حلال می‌شمرد. «2» این اقدام ابوثمامه به درخواست‌قبایلی بود که حرمت جنگ در سه ماه متوالی ذی‌قعده، ذی‌حجّه و محرم مانع از ادامه جنگ و غارتشان بود. «3» نقل شده که وی 40 سال به این کار مشغول بود «4» تا خداوند با نزول آیه 37 توبه/ 9 در سال فتح مکّه، ضمن اشاره به این عملِ مشرکان، آن را برابر با افزودن بر کفر و ممنوع اعلام کرد: «إِنَّمَا النَّسِی‌ءُ زِیادَةٌ فِی‌الکُفرِ یُضَلُّ بِه‌الّذیِنَ کَفَروا یُحِلّونَه عاماً و یُحَرِّمونَه عاماً لِیُواطوا عِدَّةَ ما حَرَّمَ اللّهُ … جز این نیست که نسی‌ء/ تأخیر و تغییر ماه حرام به ماهی دیگر] افزایش در کفر است که کافران بدان گمراه می‌شوند. آن را سالی حلال و سالی دیگر حرام می‌شمارند تا با شمار آن چه خدای حرام کرده است، همسان سازند … » .

منابع‌

الاصابة فی تمییز الصحابه؛ تاریخ الامم و الملوک، طبری؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ جامع‌البیان عن تأویل آی‌القرآن؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام؛ المحبر. (1). التبیان، ج 5، ص 216
(2)