ابوجمعه
اشاره
ابوجمعه: حبیببن سِباع انصاری «1» از اصحاب رسول خدا
نام و کنیه او در منابع به صورتهای گوناگون آمده است. «2» برخی او را از انصارشمردهاند؛ «3» ولی ابنحجر با توجّه به نقلی که اسلامِ او را در زمان صلح حدیبیه دانسته، انصاری بودن او را نمیپذیرد؛ به این دلیل که تمام انصار، پیش از صلح حدیبیه مسلمان شده بودند و بر آن است که شاید همپیمان با انصار بوده باشد. «4» از شواهد و قراین بر میآید که وی، پیش از صلح حدیبیه مسلمان و ساکن مکّه بود و پس از آن، و حذف مادّه سوم آن (بازگرداندن کسانی که از مکّه به مدینه میگریزند به وسیله پیامبر) به مدینه آمد و به حضور حضرت رسید؛ در هر صورت، او از صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله به شمار میآید و نظر ابنحبان که او را از تابعان شمرده، «5» قابل اعتنا نیست.
بعضی او را به قبیله کنانه یا قارَه منسوب میدانند؛ «6» امّا گویا وی همپیمان عقبة بن حارث بن عامر قریشی از بنینوفل بوده «7» و چون پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله به شام رفت؛ از شامیان به شمار میآید. «8» ابوجمعه، بعدها راهی مصرشد «9» و گویا در فتح آن شرکت داشت. «10» ابنحجر به نقل از بخاری، درگذشت او را بین سالهای 70 تا 80 هجری (1). الجرح و التعدیل، ج 3، ص 102
(2). الاستیعاب، ج 4، ص 187؛ اسدالغابه، ج 6، ص 51؛ تهذیبالتهذیب، ج 12، ص 52
(3). الاستیعاب، ج 4، ص 187؛ اسدالغابه، ج 6، ص 51
(4). الاصابه، ج 7، ص 56
(5). تهذیبالتهذیب، ج 12، ص 52
(6). الجرح و التعدیل، ج 3، ص 102
(7). فتوح المصر و المغرب، ص 109
(8). الاستیعاب، ج 4، ص 187؛ تهذیب التهذیب، ج 12، ص 52
(9). الطبقات، ج 7، ص 352
(10). الاصابه، ج 7، ص 56
اعلام قرآن، ج1، ص: 374
دانسته است. «1»
بعضی مفسّران معتقدند که آیه 25 فتح/ 48 درباره او و عدهای دیگر نازل شده است: «2» « … لَولا رِجالٌ مُؤمِنون وَ نِساءٌ مُؤمِنتٌ لَمتَعلَموهُم أن تَطُوهُم فَتُصیبَکُم مِنهُم مَعرّةً بِغَیرِ عِلمٍ لِیُدخِلَ اللّهُ فِی رَحمَتِه مَن یَشاءُ لَو تَزَیَّلُوا لَعذَّبنَا الّذینَ کفرُوا مِنهُم عَذاباً ألیماً/ … و اگر در مکّه مردان و زنان باایمانی نبودند که ممکن بود] بیآنکه آنان را بشناسید، ندانسته پایمالشان کنید و تاوانشان بر شما بماند، فرمان حمله به مکّه میدادیم تا خداوند هر که را بخواهد، در جوار رحمت خویش درآورد. اگر مؤمن و کافر] از هم متمایز میشدند، بهطور قطع کافران را به عذاب دردناکی معذّب میداشتیم» . از وی روایتی موجود است که برخی مفسّران، آن را در ذیل آیه پیشین نقل کردهاند. این روایت نه تنها با معنای آیه هماهنگی ندارد، بلکه گویا که رابطهای با شأن نزول آن نیز نداشته باشد. او میگوید:
ما نیمروزی بر ضدّ پیامبر جنگیدیم ونیم دیگر با او همراه شدیم و آیه 25 فتح/ 48 درباره ما نازل شده است. «3» در منابع، به زمان این رویدادکهدرکدام جنگ بوده، اشارهای نشده است.
منابع
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ الاصابة فی تمییز الصحابه؛ اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ تفسیر القرآن العظیم، ابنکثیر؛ تهذیبالتهذیب؛ الجرح و التعدیل؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ الطبقات الکبری؛ فتوحالمصر و المغرب. (1). الاصابه، ج 7، ص 57
(2). تفسیر ابنکثیر، ج 4، ص 208؛ الدرالمنثور، ج 7، ص 534
(3). تفسیر ابنکثیر، ج 4، ص 208
اب