ابورافع نَضَری
اشاره
ابورافع نَضَری: سلام (عبداللّه) «1» بنابی الحُقیق معروف به ابورافع نَضَری «2» از بزرگان یهود و دشمن سرسخت اسلام و پیامبر
ابورافع، از اشراف یهود بنینضیر «3» و بازرگان اهلحجاز بود. «4» برخی او را قرظی دانستهاند. «5» او چون پیامبری از میان غیریهود، برانگیخته شد حسادت میکرد. «6» هنگامی که اسلام آوردن عبداللّه بنسلام را شنید، در حضور او، نبوّت پیامبر را انکار کرد و آن را پادشاهی خواند. «7» وی، در اذیّت و آزار پیامبر صلی الله علیه و آله میکوشید. «8» پس از غزوه بنینضیر، در سال چهارم هجری که به اخراجشان از مدینه انجامید، با تنی چند از سران یهود به خیبر رفت «9» و از سوی مردم استقبال شد. «10» ابورافع، در پی انتقام از پیامبر و مسلمانان، با قرار دادن پاداشی بزرگ، به تحریک قریش، غطفان و عربهای مشرک اطراف مکّه پرداخت و بدین ترتیب، در شکلدهی جنگ بزرگ احزاب نقش داشت. «11»
پس از پیروزی مسلمانان در خندق و خاتمه یافتن مسأله بنیقریظه، خزرجیان برای (1). سیر اعلام النبلاء، ج 2، ص 12
(2). الطبقات، ج 2، ص 70
(3). البدایة و النهایه، ج 4، ص 62
(4). همان، ج 3، ص 186
(5). السیرة النبویه، ج 2، ص 554؛ الدرالمنثور، ج 2، ص 250
(6). المغازی، ج 2، ص 677
(7). السیرة النبویه، ج 2، ص 571
(8). سیر اعلامالنبلاء، ج 2، ص 14؛ البدایة والنهایه، ج 4، ص 112
(9). المغازی، ج 1، ص 375
(10). تاریخ طبری، ج 2، ص 85
(11). المغازی، ج 1، ص 394؛ السیرة النبویه، ج 3، ص 214؛ البدایة و النهایه، ج 4، ص 77
کسب برتری در رقابت با اوسیان «1» که کعببناشرف یهودی را به قتل رسانده بودند، «2» از پیامبر صلی الله علیه و آله اجازه کشتن ابورافع (هم پشت کعب برضدّ پیامبر «3» ) را خواستند «4» تا با انجام عمل مشابهی، بر رقیب خود برتری یابند. «5» حضرت، 5 تن از انصار را به فرماندهی عبداللهبنعتیک برای کشتن او اعزام کرد. «6» آنان با حیله وارد قلعه خیبر شده، کمین کردند و شبانگاه، به بهانه دادن هدیه به ابورافع، وارد خانهاش شده، او را به قتلرساندند. «7» پیامبر با شنیدن خبر قتل او خشنود شد و به قاتلان وی شادباش گفت. «8»
مورّخان، درسال وقوع سریّه عبداللهبنعتیک که به کشته شدن ابورافع انجامید، اختلاف دارند. طبری، آن را به سال سوم و پیش از احد، «9» و ابنکثیر پس از آن ذکر کرده است. «10» این گفته را طبری نیز نقل میکند؛ «11» گرچه هر دوی آنان به تفصیل، نظر ابناسحاق را مبنی بر قتل او در سال ششم هجری نقل میکنند که با دادههای تاریخی به ویژه با نقش او در جنگ خندق سازگارتر است. «12»
ابورافع در شأن نزول
1. طبری از ابنعبّاس نقل کرده که ابورافع، ابن ابیالحقیق و دیگران، با گروهی از انصار طرح دوستی ریخته تا آنان را بفریبند و هشدار گروهی از مسلمانان مؤثّر نیفتاد.
خداوند با نزول آیه 28 آلعمران/ 3: «لایَتَّخِذِ المُؤمِنونَ الکفِرینَ أولِیاءَ مِن دونِالمُؤمِنینَ و مَن یَفعَل ذ لِکَ فَلَیس مِناللّهِ فی شیءٍ إلّاأن تَتَّقوا مِنهُم تُقل- ةً» مؤمنان را از دوستی با (1). السیرة النبویه، ج 3، ص 273؛ اسدالغابه، ج 1، ص 226
(2). تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 78
(3). تاریخ طبری، ج 2، ص 55
(4). السیرة النبویه، ج 3، ص 273؛ تاریخالاسلام، ج 1، ص 341
(5). السیرة النبویه، ج 3، ص 274؛ اسدالغابه، ج 1، ص 226
(6). المغازی، ج 1، ص 391
(7). همان، ص 392- 394؛ المنتظم، ج 2، ص 342
(8). المغازی، ج 1، ص 394
(9). تاریخ طبری، ج 2، ص 55
(10). البدایة و النهایه، ج 4، ص 8
(11). تاریخ طبری، ج 2، ص 56
(12). الطبقات، ج 2، ص 70؛ تاریخ طبری، ج 2، ص 56
کافران جز در موارد ترس و تقیه برحذر داشت. «1»
2. از عکرمه نقل است که ابورافع و گروهی از یهود با گرفتن رشوه به منظور تغییر صفات پیامبر در تورات به تحریف آن دست میزدند که خداوند آیات 77- 78 آلعمران/ 3 را نازل، «2» و ضمن رسوا کردن آنان، به عذاب دردناک در آخرت، تهدیدشانکرد. «إنَّ الّذینَ یَشتَرونَ بِعَهدِ اللّهِ و أَیمنِهم ثَمَناً قَلیلًا أُولل- کَ لاخَلقَ لَهُم فِیالأخِرَةِ و لایُکَلِّمُهُمُ اللّهُ و لایَنظرُ إلَیهِم یَوم القِیمَة و لایُزَکِّیهِم وَ لَهُم عَذابٌ ألیمٌ* و إنَّ مِنهُم لَفَرِیقاً یَلوُونَ ألسِنَتَهُم بِالکِتبِ لِتَحسَبوه مِن الکِتب و ما هوَ مِن الکِتبِ و یَقولونَ هوَ مِن عِندِاللّهِ و ما هوَ مِن عِندِاللّهِ و یَقولونَ عَلی اللّهِ الکَذِبَ و هُم یَعلَمونَ» .
3. آیات 65- 68 آلعمران/ 3 درباره گروهی از احبار یهود و نصارای نجران نازل شد که در حضور پیامبر درباره ابراهیم علیه السلام به نزاع برخاستند. احبار او را یهودی، و نصارا، نصرانیاش میخواندند که خداوند فرمود: او پیش از هر دوی اینان است: «یأهلَ الکتبِ لِمَ تُحاجّونَ فی إبرهیمَ و ما أُنزِلَتِ التَّورل- ةُ والإنجیلُ إلّامِن بَعدِه» ؛ «3»
آنگاه ابورافع از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید: آیا میخواهی ما تو را عبادت کنیم؛ چنانکه نصارا، عیسیابنمریم را پرستش میکنند؟ حضرتفرمود: به خدا پناه میبرم از این که به عبادت غیرخدا فرمان دهم. در پی این قضیه، آیات 79- 80 آلعمران/ 3 نازل شد «4» که پیامبران از فراخوانی دیگران به عبادت خویشتن، فرشتگان و پیامبران دیگر، مبرّا دانسته شدند: «ما کان لِبَشرٍ أن یُؤتِیَه اللّهُ الکِتبَ والحُکمَ و النُّبوَّةَ ثُمّ یَقولَ لِلنَّاسِ کونوا عِباداً لی مِن دونِاللّهِ و لکِن کونوا رَبنِیّین بِما کُنتُم تُعَلّمونَ الکِتبَ و بِما کُنتم تَدرُسونَ* و لایَأمُرَکم أن تَتَّخِذوا المَلل- کَة و النَّبِیّینَ أرباباً أیأمُرُکُم بِالکُفر بَعدَ إذ أنتم مُسلِمونَ» .
4. طبرسی در ذیل آیات 111- 112 آلعمران/ 3 از مقاتل آورده که سران یهود چون ابورافع، کعب و دیگران، نزد برخی همکیشان پیشین خود مثل عبداللّهبنسلام و یاران او رفته، آنان را بر اسلام آوردنشان سرزنش کردند که این آیات نازل شد: «5» «لَن یَضُرّوکُم إلّا (1). جامعالبیان، مج 3، ج 3، ص 309
(2). همان، ص 435؛ مجمع البیان، ج 2، ص 778؛ الدرالمنثور، ج 2، ص 245- 246
(3). دلائلالنبوه، ج 5، ص 384؛ تاریخ الاسلام، ج 1، ص 697
(4). جامعالبیان، مج 3، ج 3، ص 441؛ مجمعالبیان، ج 2، ص 782
(5). مجمعالبیان، ج 2، ص 813؛ تفسیر قرطبی، ج 4، ص 112
أَذیً وَ إن یُقتِلوکُم یُوَلّوکم الأدبارَ ثُمّ لایُنصَرونَ* ضرِبَت عَلیهمُ الذّلَّةُ أینَ ما ثُقِفوا إلّا بِحبلٍ مِنَ اللّهِ و حَبلٍ مِنَ النّاسِ و باءُو بِغضبٍ مِن اللّهِ و ضُرِبت عَلیهِم المَسکَنَةُ ذ لِکَ بَأنَّهُم کانوا یَکفُرونَ بایتِ اللّهِ وَ یَقتُلونَ الأنبِیاءَ بِغَیر حَقّ ذ لکَ بِما عَصَوا و کانوا یَعتَدونَ/ به شما جز آزاری اندک، زیانی نمیرسانند، و اگر آهنگ کارزار با شما کنند، به شما پشت میکنند و آنگاه یاری نمییابند. هرجا یافته شوند، دچار خواریاند، مگر آن که به پناهامان خدا و زینهار مردم مسلمان روند و سزاوار خشم الهی شدند و دچار ناداری گردیدند. این از آن بود که آیات الهی را انکار میکردند و پیامبران را به ناحق میکشتند و از آن بود که سرکشی کردند و از حد درگذشتند» .
5. نقل است که مقصود از «یُؤمِنونَ بِالجِبتِ والطغوت» در آیه 51 نساء/ 4 ابورافع و دیگر بزرگان یهودند که بهرهای اندک از کتاب آسمانی داشته؛ امّا به جبت و طاغوت روی کردهاند. اینان در مواجهه با مشرکان مکّه، دین آنان (بتپرستی) را برتر از اسلام میشناساندند. «1»
به نقل ابنعبّاس، اینان همان احبار یهود از جمله ابورافع هستند که جنگ احزاب را با تحریک قریش، غطفان و بنیقریظه راه انداختند؛ همانانکه نزد قریش آمده، دینشان را هدایت یافتهتر از دین محمد نشان دادند که خداوند این آیه و 4 آیه بعدی را درباره آنان نازل فرمود. «2»
منابع
اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ البدایة و النهایه؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام؛ تاریخ الامم و الملوک، طبری؛ تاریخ الیعقوبی؛ جامعالبیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکامالقرآن، قرطبی؛ الدرالمنثور فیالتفسیر بالمأثور؛ دلائل النبوه و معرفة احوال صاحب الشریعه؛ سیر اعلامالنبلاء؛ السیرة النبویة، ابنهشام؛ الطبقات الکبری؛ مجمعالبیان فی تفسیر القرآن؛ المغازی؛ المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم. (1). مجمعالبیان، ج 3، ص 93
(2). جامعالبیان، مج 4، ج 5، ص 188 و مج 11، ج 21، ص 156
ابوزمع