گروه نرم افزاری آسمان

ابوصرمه خزرجی‌


اشاره

ابوصرمه خزرجی: از شاعران عرب
در نام او اختلاف است. طبری برای او، نام‌های صرمة بن مالک، قیس‌بن صرمه، صرمةبن انس، ابوقیس بن‌صرمه را آورده است. «1» در اسم و کنیه او، نقل‌های دیگری نیز وجود دارد. «2» او از بنی‌نجّاربود «3» و 120 سال عمر کرد. «4» در جاهلیّت، رهبانیّت اختیار و لباس پشمینه به‌تن و از بت‌پرستی دوری می‌کرد. خودراازجنابت شست‌و شو می‌داد و از زن حائض دوری می‌جست. «5» بر زبانش حق جاری بود و خدا را به بزرگی یاد می‌کرد. دین مسیحیّت را برگزید؛ امّا از آن صرف‌نظر کرد. جُنُب و حائض حق ورود به مکان ویژه عبادتش را نداشتند. او می‌گفت: من خدای ابراهیم را می‌پرستم. «6» ابوصرمه، در قبیله‌اش مورد احترام بود؛ «7» قبیله قریش را دوست می‌داشت و چندین سال در میان آنان زندگی کرد. زیرا همسرش، ارنب دختر اسدبن عبدالعزّی از قریش بود. «8» گویند: هنگام هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله به یثرب، ابوصرمه اسلام را در کهن‌سالی به نیکی پذیرفت و از سابقان در اسلام پس از هجرت شد و جنگ بدر و دیگر غزوات را درک کرد. «9» به نقلی، در فتح مصر نیز (1). جامع البیان، مج 2، ج 2، ص 223-/ 228
(2). توضیح المشتبه، ج 5، ص 458؛ الثقات، ج 3، ص 340؛ السیرة النبویه، ج 2، ص 510؛ مجمع البیان، ج 1، ص 503
(3). اسدالغابه، ج 3، ص 18
(4). الاصابه، ج 3، ص 342
(5). البدایة و النهایه، ج 3، ص 124
(6). مروج الذهب، ج 1، ص 71؛ الاستیعاب، ج 4، ص 298
(7). الاصابه، ج 3، ص 342
(8). البدایة و النهایه، ج 3، ص 121
(9). الاستیعاب، ج 4، ص 254

حضور داشت. «1» به ابوصرمه اشعار زیبایی نسبت داده شده که در اشعار دوران جاهلیّت او، دعوت به خدا، نیکوکاری، تقوا، اخلاق نیک و صلح و آشتی به چشم می‌خورد. «2» او پس از اسلام، در ستایش خدا، پیامبر اسلام و توفیق تشرّف به دین اسلام، فضایل قریش وآزمون‌های‌آن‌ها از سوی خداوند، اشعاری سروده است. «3» نقل شده است که عبداللّه‌بن‌عباس، برای آموختن اشعار ابوصرمه مدّتی نزد وی می‌آمد. «4» او راوی احادیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله بدون واسطه یا از طریقِ ابوایوب انصاری و دیگران است.

ابوصرمه در شأن نزول‌

بخشی از آیه 187 بقره/ 2 درباره ابوصرمه نازل شده است. «5» روزه‌دار در آغاز اسلام، فقط مجاز به خوردن و آشامیدن از غروب تا پیش از خواب، یا قبل از وقت نماز عشا بود. «6» روزی ابوصرمه از کار در نخلستان، به خانه بازگشت و بر اثر خستگی به خواب رفت. هنگامی که بیدار شد، «7» از خوردن غذا پرهیز کرد و با همان حال، روز بعد را روزه گرفت. هنگام ظهر بی‌هوش شد «8» و به نقل سُدّی، پیامبر به او فرمود: چرا تو را رنجور می‌بینم؟ «9» ابوصرمه ماجرا را نقل کرد؛ آن گاه این آیه نازل شد: «کُلوا وَ اشرَبوا حَتّی یَتبیَّنَ لَکم‌الخَیطُ الأبیَضُ مِنَ الخیطِ الأسوَدِ مِن الفجرِ … / بخورید و بیاشامید تا رشته سپید بامداد از رشته سیاه شب بر شما نمودار شود» . با نزول این آیه، حرمت خوردن و آشامیدن در شب ماه رمضان نسخ شد و مسلمانان خوشحال شدند. «10» (1). الاصابة، ج 7، ص 184
(2). السیرة النبویه، ج 2، ص 510- 511
(3). همان، ص 512
(4). الاصابه، ج 3، ص 341
(5). جامع البیان، مج 2، ج 2، ص 223- 224
(6). تفسیر قمی، ج 1، ص 93؛ التفسیر الکبیر، ج 5، ص 268
(7). الاصابه، ج 3، ص 343
(8). اسباب النزول، ص 48
(9). جامع البیان، مج 2، ج 2، ص 227
(10). اسباب النزول، ص 49

منابع‌

اسباب النزول، واحدی؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ اسدالغابه فی معرفة الصحابه؛ الاصابة فی تمییز الصحابه؛ البدایة و النهایه؛ تفسیر القمی؛ التفسیرالکبیر؛ توضیح المشتبه؛ جامع‌البیان عن تأویل آی‌القرآن؛ السیرةالنبویه، ابن‌هشام؛ کتاب‌الثقات؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مروج‌الذهب و معادن الجوهر.

ابوطال